Bush en Blair en het veld van eer

[p. 72]

Niet fris en vrolijk

Vorige week gaf William Pfaff, politiek columnist van de International Herald Tribune, een lezing aan de Universiteit van Amsterdam. Daarin maakte hij melding van de victory celebration die een dag na de aanval op Irak was georganiseerd door Richard Perle, een van de meest invloedrijke adviseurs van de huidige Amerikaanse regering. Voorbarig, dat partijtje? Nee. Wat Perle en zijn neoconservatieve vrienden in Washington vierden, was dat de regering van de Verenigde Staten was overgegaan tot oorlogvoering als instrument van politiek, wat in strijd is met de internationale rechtsorde.

Dit past namelijk precies in de neoconservatieve agenda die grotendeels door president George W. Bush is overgenomen. Aangezien Amerika het machtigste land ter wereld is, moet het ongestoord zijn zin doordrukken, desnoods door middel van oorlog.

Na de Eerste Wereldoorlog is in 1928 oorlog als instrument van nationale politiek formeel afgewezen in het door de meeste toenmalige staten geratificeerde Briand Kellogg-verdrag, dat later een van de juridische bases vormde bij het proces tegen de nazileiders in Neurenberg. In het Handvest van de Verenigde Naties is dit verbod op oorlog - anders dan als verdedigingsoorlog - bevestigd.

Dit gemeenschappelijk overeengekomen en volkenrechtelijk vastgelegde verbod op oorlog had alles van doen met de gruwelijke ervaring van de Eerste Wereldoorlog, waar de bloem der jeugd in Europa in de loopgraven van België, Noord-Frankrijk, de bergen van de Balkan en de vlakten van Rusland was omgekomen.

De huidige aanvaarding van oorlog als politiek instrument door

[p. 73]

de regering van de Verenigde Staten kan worden herleid tot twee factoren. De eerste is het verlies aan collectief geheugen aan de gruwelijkheid van de oorlog. De tweede de gedachte dat technologische ontwikkelingen een ‘schone’ oorlog mogelijk maken. Sleutelterm is ‘RMA’ - revolution in military affairs. RMA leidt er volgens zijn profeten toe dat oorlog weer ‘voortzetting van politiek met toevoeging van andere middelen’ (de beroemde definitie van de Pruisische militair-filosoof Carl von Clausewitz, 1780-1831) kan worden, omdat vervelende bijverschijnselen als onbedoelde schade, burgerslachtoffers en verliezen aan eigen kant worden geminimaliseerd.

Onwillekeurig komt bij mij de uitdrukking ‘frische und fröhliche Krieg’ naar boven die uit de tweede helft van de negentiende eeuw afkomstig is. De eerste helft van die eeuw werd Europa gekenmerkt door een periode van ongekende vrede. De herinnering aan de slachtingen van de Napoleontische oorlogen oefende twee generaties een afschrikwekkende werking uit op de neiging tot oorlog voeren. Maar in de tweede helft was die herinnering vervaagd. ‘Frische und fröhliche Krieg’ dateert uit de Oostenrijks-Pruisische oorlog (1866). Die kostte ‘maar’ zestigduizend militairen het leven en duurde ‘slechts’ zeven weken. De Eerste Wereldoorlog zou de misvatting achter deze uitdrukking op vreselijke wijze demonstreren.

Nu wordt verwacht dat RMA, net als spoorweg, telegraaf en achterlader toen, zo'n frisse en vrolijke oorlog mogelijk maakt. De Golfoorlog van 1991-1992 paste in dit verwachtingspatroon, evenals de luchtoorlog in Kosovo. Juist daardoor zijn misplaatste verwachtingen nog sterker geworden. De oorlog mag niet te lang duren - liever uren dan dagen, geen slachtoffers (body bags) aan eigen zijde, niet te veel gesneuvelden aan de andere kant, zeker geen dode burgers en voor zover het misgaat, moet het niet zichtbaar zijn op televisie.

De huidige oorlog tegen Irak verloopt helemaal niet volgens dit verwachtingspatroon. De ideologen van RMA meenden dat ze de klassieke problemen van oorlogvoering konden vergeten. Zij doen denken aan de generaals uit Ljev Tolstojs Oorlog en vrede die denken dat ze met passer en liniaal een veldslag kunnen beslissen. Het Amerikaanse aanvalsplan is een compromis tussen wat op basis van be-

[p. 74]

proefde militaire voorbereiding had moeten worden gedaan en de eisen van burgerpolitici als minister van Defensie Donald Rumsfeld, die oorspronkelijk dacht dat met ‘precisie’-bombardementen en de inzet van speciale troepen in de lucht het Iraakse regime ten val kon worden gebracht. De bevolking zou de Amerikanen immers juichend binnenhalen en de Iraakse troepen zouden niet weten hoe vlug ze zich moesten overgeven. De chefs der staven hebben weten te verhinderen dat het militair amateurisme van de leunstoelstrategen vrij spel kreeg. Maar het compromis tussen een militair verantwoord aanvalsplan en de eerdere Rumsfeld-strategie is niet erg succesvol.

Washington is nu al het slachtoffer van de verwachtingen die het heeft gewekt. De status van Saddam Hoessein stijgt in de Arabische wereld elke dag dat de strijd doorgaat, terwijl die van de Verenigde Staten daalt. Het enige voordeel van deze oorlog is dat hij aantoont dat een frisse en vrolijke oorlog ook nu niet bestaat en dat daarmee de aantrekkelijkheid van oorlog als politiek instrument een gevoelige, en hopelijk afdoende klap is toegebracht.

5 april 2003