Nederlandse grammatica

[p. IV]

Voor Nora

[p. V]

Voorbericht

Dit boek is bestemd voor taalleraren en allen die dat willen worden. De titel had ook kunnen luiden ‘Overzicht van de Nederlandse grammatica’, eventueel voorafgegaan door het adjectief ‘praktisch’, maar het minst pretentieus is ‘Nederlandse grammatica’, waarbij het woord grammatica als niet-telbaar substantief beschouwd dient te worden. Het betreft hier dus een boek over Nederlandse grammatica, gevuld met Nederlandse grammatica; het is niet een grammatica, nog minder de grammatica.

Dit alles wijst op een weinig definitieve opzet; aan volledigheid mag niet gedacht worden. Wel is ernaar gestreefd die opzet zo praktisch mogelijk te maken; praktisch in die zin dat de hanteerbaarheid van het boek zo groot mogelijk moet zijn, maar ook praktisch in de betekenis van ‘op de praktijk gericht’. Die praktijk is die van de taaldocent, vooral natuurlijk de docent in de moedertaal, en degene die zich daarop voorbereidt, hetzij aan een universiteit, hetzij aan een cursus voor middelbare akten of een lerarenopleidingnieuwe stijl.

De praktische hanteerbaarheid komt tot uiting in de indeling in hoofdstukken. Men kan voor een eerste oriëntering volstaan met het doorwerken van de hoofdstukken met oneven nummers; deze bevatten de voornaamste stof, zoals die gaandeweg in de praktijk van het onderwijs gestalte heeft gekregen. Het betreft vooral de traditionele zinsontleding - die hier ook expliciet zo genoemd wordt - en de traditionele woordleer. Bij beide onderdelen, vooral bij het laatstgenoemde, is echter duidelijk dat veel nieuwe gezichtspunten aan de structurele taalkunde te danken zijn. A fortiori geldt dat voor het hoofdstuk over de woordgroepleer, een typische verworvenheid van de structurele linguïstiek. Bij voortgezette studie kunnen de hoofdstukken met even nummers hun rol gaan vervullen: ze leiden in tot de theoretische achtergronden, die het behandelde uit de voorafgaande hoofdstukken soms sterk relativeren, maar die gewoonlijk de informatie bevatten om het voorafgaande op een ander plan te leren begrijpen. Bijna alles daarbij is ontleend aan de theorievorming van de transformationeel-generatieve grammatica. Noodzakelijkerwijs dragen deze hoofdstukken een zeer voorlopig karakter: er vinden voortdurend belangrijke wijzigingen plaats in de transformationeel-generatieve taaltheorie en wat in dit boek over grammatica besproken wordt, is met opzet heel elementair gehouden. Hachelijke theoretische implicaties zijn op dit niveau, zoveel als doenlijk was, terzijde gelaten. De literatuuropgave biedt in dit opzicht voldoende soelaas. Het inleidende hoofdstuk (genum-

[p. VI]

merd: 0) is eveneens elementair; iets minder geldt dat voor het laatste hoofdstuk, over semantiek handelend: dit is meer een theoretische toegift, voor wie er belang in stelt.

Onderwerpen als fonetiek, fonologie en spelling zijn niet opgenomen. Daarover bestaan voldoende aparte publikaties; strikt genomen behoren ze ook niet tot de grammatica, die we hier uitsluitend als zinsleer en woordleer hebben opgevat.

Ondanks het inleidende karakter van de meeste hoofdstukken is een zekere kennis bij de gebruiker voorondersteld; enige bekendheid met grammaticale termen en begrippen is geïmpliceerd. Deze voorkennis is ook nodig bij het lezen van secundaire literatuur: bij iedere paragraaf behoort - voorzover daar aanleiding toe bestaat - een literatuuropgave; enerzijds fungeert deze als verantwoording van gebruikte studies, anderzijds als wegwijzer bij voortgezette zelfstudie.

Ook het woord ‘overzicht’ had in de titel kunnen verschijnen, zeiden we hierboven. Uiteraard betekent dat niet: volledigheid. Veeleer kan het karakter van een overzicht blijken uit het naast-elkaar stellen van de verschillende zienswijzen die in de Nederlandse taalkunde voorkomen. Daarbij is naar duidelijkheid en objectiviteit gestreefd, zonder dat - naar we hopen - een zielloze compilatie daaruit resulteert. Niet alleen in de keuze, maar ook in de presentatie van de stof, waarbij herhalingen soms onvermijdelijk bleken, is een stuk persoonlijke benadering verwerkt, herkenbaar voor wie daar oog voor heeft. Vooral die presentatie is eenmanswerk geweest, voorzover men daarvan nog kan spreken bij een wetenschapsgebied dat gemeengoed is. Eenmanswerk geldt trouwens altijd maar tot op een zeker niveau: veel ben ik verschuldigd aan de gesprekken met mijn vakgenoten aan het Instituut De Vooys te Utrecht en met mijn collega's aan de COCMA te Utrecht. In het bijzonder moet ik daarbij noemen mijn collega F.Ch. van Gestel, die een groot gedeelte van het manuscript heeft willen lezen en dit van waardevolle kanttekeningen voorzag. Voorts ben ik veel dank verschuldigd aan Mevr. M. Klein-Visscher en Mevr. C.M.A.A. Sleeboom-Van Oosterhout, die onwaardeerlijke hulp verleenden bij het persklaar maken van de kopij, alsmede de heer M. Klein, die behulpzaam was bij de samenstelling van het register.

M.C.v.d.T.

Bij de negende druk

De negende druk is volledig bruikbaar naast de zevende en achtste.

De veranderingen die zijn aangebracht betreffen slechts punten van ondergeschikt belang. Voor waardevol commentaar dank ik mijn vakgenoten G. Geerts, H. Hulshof, Mevr. A. Neijt en P.C. Paardekooper.

augustus 1984

M.C.v.d.T.