Alle werken

(1969)–Mattheus Gansneb Tengnagel



[p. 211]
Aemsterdamsche Lindebladen. Aemsterdamsche Lindebladen, Wien 't hesperisch groen bezweek,2 Guntme, dat ik, door genaden, Met uw' heyligheid wat spreek! 5 'k Ben bedroeft. Mijn ziel zou 't tuigen. 'k Schrei, en krop mijn traenen in. 't Sterven kan de dood niet buigen, Dien ik boven 't leven min. 'k Min de dood: maer, laes! verlooren.9 10 'k Volg 'er smekend dag, en nacht: Maerze vlught, en stopt 'er ooren Voor de naerheid van mijn klagt: Daerom koom ik u toeschieten, Troostelijke Lindelaen, 15 Om mijn traenen uit te gieten, En te stremmen in uw'blaên. Vangtze! vangtze! strekt medoogen Tot dit hart, dat in een vloed Van zijn traenen moet verdrogen, 20 Door onlesselijke gloed! Ik beken, 't zou wonder wezen, Dat ik, in een baere zee,22 Vuur, en vonken had te vreezen, Dien het water nimmer lee.
[p. 212]
25 Oei! hoe snerpen my mijn zuchten? Dat 's de blaker, die my brand; Dat 's de brand, die my doet vlugten, Met een zwoegend' ingewant, Tot uw' heul, mijn luwe haven, 30 Daer mijn droefheid neemt een end; Daer mijn bangheid zich zal laven Met de koelte van uw' lent. Of zijt gy beducht voor traenen, Dat uw' frisch, en jeugdig groen 35 Licht tot quijnen zou vermanen? Wilt dat nimmermeer vermôen. 't Is wel waer, het zout strijt teghen 't Loof, en doet 'er groen te niet: Maer dit zal zich niet verleghen39 40 Quaed te doen, daer 't goed gheschiet. Zijt gerust, mijn Lindebladen. 'k Zweer, u zal geen leet geschien. Schoon mijn schreien u wou schaden, 't Zuchten zal 't wel haest verbiên: 45 't Zuchten zal, met dappre vlaeghen, Vliegen door uw' telgen heên, En de traenen zoo verjagen, Dat uw' groen zal zijn te vreên.
[p. 213]
Wilt mijn hoop toch niet verkorten! 50 Hout uw' lieve blaedjens by! Want ik kanze nergens storten, Ofze kruipen weer tot my. Hoe nae vreestge, datwe t'zaemen53 Zullen spannen tot uw' schae? 55 Neen, o neen! ik zou my schaemen; 't Ging mijn dankbaerheid te nae, Dien ik aen u zal betonen. Troost my toch in deezen rou! d' Hemel zal 't u meê beloonen, 60 Die geen deugd vergeten zou. Laet daer op uw' takjens buigen. Trotse gevels, die hier staen, Luistert toe, en weest getuigen, Hoe ik leev' met deeze blaên. 65 Heilig groen, ik moet gaen treuren. 't Treuren is u wel bewust. Waerom 't treuren moet gebeuren Zultge smaeken, zoo 't u lust. 'k Word belogen. Wie kan 't keeren? 70 Niemand! Niemand, van die 't doet. Dat 's te laet. Het mag hem deeren, En ook my, die 't lijden moet.
[p. 214]
'k Moet het lijden; maer hoe gaeren Kuntge lichtelijk vermoén: 75 En die 't nochtans wedervaren Kunnen zelden voordeel doen, Als met zwijgen! Zwijgen! Zwijgen! Want de waerheid valt te schrael, Daer een ieder 't oor laet zijgen 80 Naer vervloekte logentael. Holla! 'k Mis. De toom ontschootme. 'k Liep daer vry wat buiten 't spoor. 'k Heb berou. Het woord ontvloodme. Daer 's noch wel een red'lijk oor, 85 Daer geen logen in zou tuiten,85 Of het zou, om 't tegendeel, 't Ondier in het bijten stuiten: Maer ik vonze, laes! Niet veel. Weinig zijnze, die de waerheid 90 Koestren in een warme schoot. Weinig, die de waerheids klaerheid, Schoon zy 't weten, stellen bloot, Als 't hen kittelt 't geen zy hooren; En dit kittelt ieder een. 95 Tedre blaedjens, jonggebooren, Weest met deezen nooit gemeen!
[p. 215]
Weest oprecht! Aenhoort mijn klagten! Troost mijn zucht, en wischt mijn traen, Dien ik nu by dag, by nachten 100 Zal vertrouwen in uw' laen! Hemel zijt 'er toch genegen, Om de deugd, dien zy my doen! Spaer geen zonneschijn op regen, Die haer wasdom weeldig voên! 105 Groeit, en bloeidt, en spreit uw' telgen Wijd, en zijd. Uw' schaduw geeft106 Hen, die zich aen valscheid belgen, Zoo 't hun hooft van noode heeft, Als hun zinnen zich vermaeken 110 Onder uw' meewaerig loof, Op dat Titan aen zijn blaeken111 't Blanke vel niet doem ten roof. Maer ontrukt uw' koele lommer,113 Als zijn vuur op 't vinnigst braed, 115 Hen, die, zonder leet, oft kommer, Oirsprong zijn van dit mijn quaed; En ook al die 't voedsel geven. Goude Febus brand, en blaek118 Al hun aenschijn, datze leven119 120 Zelf den mooren tot vermaek:
[p. 216]
Zoo mag ieder een hen kennen. Of raed uw' bezet gemoed Datmen zich behoort te wennen 't Quaed te straffen door het goed? 125 'k Ben te vrede. 'k Zal u luistren; Ja volvoeren uw' vermaen: Maer uw' Zusters licht te duistren127 Staet my veel te qualijk aen. En dat doenze, door 't verdichten 130 Van d'onkuische* Maeneschijn;130 Daerze my, laes! meê betichten. 't Is, (God beter!) wel een pijn; En het moeit mijn vry geweten: Maer dit strekt my weer tot baet, 135 Dat ik slechs zoo word geheten, Nu ik weet niet voert de daed.136 Hoe waer 't mog'lijk, dat mijn veder Soo wildweiich vliegen zou138 In dat liefelijke weder, 140 Dat ons streelde, toen die Vrou140 Zoo ondankbaer wierd ontfangen Door dat schaemtelooze lied, Dat het sneeu van bei'er wangen In het kuische purper stiet?144
[p. 217]
145 't Is niet mog'lijk; want ik miste145 Nimmer plaets in haer gedacht, Toen ik vaek mijn tijd verquiste Door het leven van de jagt: Toen mijn brakken yvrig zochten,149 150 En het haesje raekte roer,150 Dat de winden zuiver brogten,151 Zonder scheuren: toen het loer152 Listig lokte op mijn handen d' Havik, die den slimmen quak154 155 Zoo voorzichtig aen kon randen, Datze sneefde, schoonze stak Met'er neb, en sloeg met wieken:157 Toen de leepe legerhond 't Duikend veldhoen op kon rieken, 160 't Geen hy onbeweeglijk stond: Toen mijn quakkelbeentje vrijde161 't Snel gehoor van 't heete beest; 'k Zet zijn doofheid nu ter zijde,163 Is hy immer doof geweest: 165 Toen ik in de herrebst paste Op het onbarmhartig net, Dat zoo menigh vink verraste: Toen 't konijntje, door het fret,
[p. 218]
Wierd gejaegt in stille builen:169 170 Toen ik, door verborgen list, 't Visjen, daer het plag te schuilen Onder 't kroost, te krijgen wist: Toen mijn strikje snoeken strikte: Toen het kurrik op de beek 175 't Kleinste baersjen wel verklikte, Dat 'er in mijn schakel streek:176 Toenwe 't snepnet liepen schuiven:177 Toen mijn snaphaen reuk'loos schoot178 Jong Jans eenden, Japiks duiven, 180 Dat het Gelders recht verboot:180 Toenwe 't eiernest bespronghen, Als de kivit kivit riep; En mijn boeken jongen, jongen, Die noch meenden dat ick sliep: 185 Maerze misten in'er meenen, Want ik was voor zonneschijn Met mijn spitsen op de beenen,187 Die al meê niet murrew zijn Door 't gestadig letterjagen; 190 Hoewel dat'er menig treed, Die de brieven by zich dragen: Van geleertheid, datje 't weet.
[p. 219]
Dus geviel ick steets 'er zinnen.193 Zou ik haer nu in 't verdriet 195 Helpen, die my plag te minnen? Neen! Apollo, denk dat niet. 'k Hou'er veel te veel in waerden: Of ick moest, door ongeduld Om onwetendheid, veraerden;199 200 En dat is mijn eige schuld. 'k Heb dat niemand ooit te wijten. Niemand is van mijn verzuim Oirzaek. Niemand zal 't ook spijten, Als mijn letterschuwe luim. 205 'k Storte nimmermeer gebeden, Dan voor 't outer van Diaen: En zy neigde naer mijn reden: Deeze neiging deê my gaen. Maer had ik mijn beê gedreven 210 's Morgens vroeg naer uwen troon!210 Zie noch voorje schreeude Steven211 Tot zijn zusters oudste zoon, (En hy stak vast tot zijn ooren Op het loopveld in een sloot)214 215 Of je zult in 't veen versmooren, En nu is het noch geen nood.
[p. 220]
'k Mag meê noch wat voorme kijken Nu Fortuin noch tuiten bied;218 Daetlijk gaetze heenen strijken, 220 En van after lijdze niet220 Dat m'er grijp. O! Wijsheids vader,221 Wijze Febus, Jupijns kind,222 Koom in plaets van Febe naeder, Toon dat gy my meê bemint! 225 'k Meen voortaen de jagt te staeken, En mijn gansch gestoorde tijd Door verbeetring goed te maeken, Zoo 't uw' goedheid gunstig lijd. Ly het gunstig! Stort uw' droppen! 230 'k Wachtze onder aen de voet Van de hemelhooge toppen, Daer de wijsheid word gevoed. Zet uw' ruime sluizen open: Laet het Goddelijke vocht 235 Toch met volle sprongen lopen Langs mijn aenzicht uit de locht! Meet met maeten hoog van peg'len,237 Als ik eens het rijmen huw Aen de loop van lange reg'len, 240 Of een ieder is'er schuw!
[p. 221]
Let hier niet op t schamel spreken! Let slechs hoe ootmoedig dat Dees bedroefde ziel koomt smeken, Die nooit in uw' Tempel trad 245 Met een lauwerspruit, oft raven:245 Maer gestadig ging ter steê, Daer uw' Zuster zich liet laven Met het *zweet van eenig re! Zal mijn karmen u bewegen? 250 Ja, och! Ja. Ik steun te vast Op de stut van Vaders zegen. 'k Noem u Vader, zoo 't my past: Past het niet, zoo help my gaeren Als een armen vreemdeling. 255 Waer 's uw' lier? t Sa! Stel'er snaeren, 't Is op 't tipje dat ik zing.256 Zacht wat! eer gy op zult heffen, Moet ik niet naer billijkheid 't Lindeloof met vreugde treffen, 260 't Geen ik, leider! heb beschreit, En met traenen overgoten? Zou ik niet! ik heb 't belooft: Anders word ik weer verstoten, En van al mijn lust berooft.
[p. 222]
265 Holla! 'k schrik. Mijn beenen zwenken, Als ik op die droefenis, En verdriet begin te denken, Dat noch naeu geweken is. Wis ik wil mijn schuld betalen. 270 Hoe! ik ben ook zellef graeg Om mijn hart eens op te halen, 't Geen naeu heugt een blijde vlaeg. Wech dan met het trekkebeenen. 'k Ben op dit banket belust. 275 'k Wil mijn lust niet langer speenen. Och! daer word ik weer ontrust. 'k Zorg Diane zal 't zich belgen, Dat ik zulken vreugd betoon, Onder 't groen van deeze telgen, 280 Wantze is het niet gewoon. Z' is gewoon dat ik mijn leven, Vreugd, en vryheid haer op draeg. Ook zoo zal 't 'er wonder geven, Dat ik niet eens koom, en klaeg 285 Van al 't geen my is verschenen. Goede Vader, durfd' ik maer, 'k Zeide ga voor my eens heenen, Want uw' aenzien gelt by haer.
[p. 223]
Wiltge? 'k Zal uw' lier bewaeren 290 Zoo lang totge wederkeert. 'k Zweer niet een van al de snaeren Zal ontstelt zijn, of bezeert. Ga slechs heen. Ai! wacht het wachten. (Zoekze niet, z' is wel bewaert) 295 Zeg haer, die mijn onlust bragten, Wieze zijn, en hoe van aert. Maer voor allen sla niet over, Daer mijn moeilijk oog op mikt, Tantalus dien snoden grover,299 300 Die 't geheym der Goôn verklikt. Deese darde dapper drijven,301 Daer mijn Damon was ter steê302 Dat ik meester waer van 't schrijven,303 Dat uw' Zuster schaemen deê.
[p. 224]
305 Laet zijn logen waerlijk pronken; En ontkleed zijn valsche zin. Zet hem, als Sileen, dan droncken Op zijn dronken Ezelin. Die den dronkaerd dronke volgen 310 Kentge meê. Verbeeld hun doen. Toon dat gy hen zijt verbolgen; Want hun schuld verwekt mijn zoen. 'k Wistze zellef wel te maelen Op een plaetje van papier: 315 Maer, wie 't quaed met quaed betaelen, Die betaelen veel te dier Met hun eigen tegenvoordeel: Hierom word ik niet verkort, Als ik, door Dianaes oordeel, 320 Op uw' pleit ontslagen word. Dit is 't geen ik u kan zeggen. Koomt u ietwes anders voor Kuntge heuschlijk wederleggen. Eerge gaet, hoor, hoor, ai hoor! 325 Of z'u naer den dichter vraegde, Zweer vry dat ik hem niet ken; Dat zijn doen my nooit behaegde; En dat ik onschuldig ben.
[p. 225]
Maer dat staeg mijn zinnen strekken, 330 Om (och! Kon ik slechs.) haer lof Van den Hemel af te trekken, En te strooien onder 't stof Van de menschen. Ga nu heenen. Ik ga meê met vreugd verlaên, 335 Los van traenen, zuchten, steenen, Naer mijn lieve Lindeblaên. Lindebladen! Lindebladen! Lustig loof, dat in uw' jeugd d'Aemstel, en de binnepaden 340 Van zijn grooten Dam verheugt. Ik bedank u, datge dulde Dat ik 't zuchten, en 't geschrei, Dat mijn bange boezem vulde, In uw' groente nederlei. 345 Ik bedank u, datg 'er beide Zoo meêwaerig zeegt te moet; Dat uw' troost nooit van 'er scheide: Troost, die 't bitter schiep tot zoet; Die de traenen wist te wisschen; 350 Die het zuchten deê vergaen; Die de bangheid konde slissen.351 Ik bedank u Lindeblaên.
[p. 226]
Ha! Wat mag ik toch beginnen? Ik bedank 'er. Waer 's de dank? 355 Woorden zijn 't. Verdwaelde zinnen, Nu, nocht al uw' leven langk, (Schoon gy 't leven in kon halen, Dat wel eer den Griek verliet) Kuntge deeze deugd betalen, 360 Hierom, bid ik, denk het niet. Zonder haer gingt gy verlooren, Niemand bood u toch een hand: Zonder haer moest gy versmooren In uw' bangheid: en de brand, 365 Door het zuchten, deed u krenken, Schoon gy in uw' traenen zwom. Wie kon ooit een dank bedenken, Die zoo hoogen deugd beklom? Niemand. Ik beken dit gaeren; 370 Daerom zwijg ik voortaen stil. Maer de schuld zal my bezwaeren, Dien ik wel betaelen wil, In ik konde: doch 't verlangen373 Hoopt dat gy, ô groen geslacht! 375 Voor voldoening zult ontfangen Grooten wil, en kleinen magt.
[p. 227]
Twijfel vin ik hier, nocht kommer, Of uw' goedheid is te vrêen. Duld nu dat ik in uw' lommer, 380 (Schoon ik my wat maek gemeen Met uw' godheid) my verhandel. Duld dat ik weer traenen baer, Als ik in uw' groente wandel; Maer geen traenen van gevaer: 385 Traenen, die van blijdschap juigen Dat ik dit ontkomen ben: Traenen, die mijn leven tuigen, Dat nu sterven kan, noch ken: Traenen, die mijn dorre wangen 390 Overvloeien: die niet fel Brandend' aen mijn boezem hangen; Maer die 't fel gebrande vel Eerst verkoelen, dan genezen. Deeze hebtge mêe van doen, 395 Of 'er noch een blad mogt wezen, Dat verkort waer in zijn groen Door de vloed, die my verzengde; Hoewel dat ik niet geloof, Dat het zilte zap zich plengde 400 Tot verwelking van uw' loof.
[p. 228]
't Is zoo 't is, ge kuntze krijgen. Zietze vloeien. 't Is 'er ty. Scheptze. Laet uw' telgjens zijgen Blijde blaedjens. Zijtge vry, 405 Laetz' u dan voor regen strekken, Wantze versch zijn, en niet vuil: 'k Weetze zullen wasdom wekken, T'wijl ik hier mijn tuiltjen tuil. 'k Heb nu d'oorzaek van het karmen, 410 En het kliemen u gezeit. Och! Hoe sloegtg' uw' groene narmen411 Onbezien, door goedigheid, Om de mijne! 'k Goot mijn traenen, Al ze drukten, in uw' groen: 415 Maer nu koomtge lieflijk manen 't Geen aen my noch staet te doen. Kan ooit dankbaerheid beloonen Deezen weldaed, my geschiet? Neen, dies zultge my verschoonen: 420 Maer verschoontme hier in niet, Dat ik volle vreugd moet meten. 'k Heb u dit noch eens gezeit. Waerom tweemael? om te weten Of mijn blijdschap u vermeit.
[p. 229]
425 'k Weet niet of mijn lust uw' zinnen Lusten zullen; of uw' jeugd Zich tot zulken vreugd laet vinnen, Schoonze my, en meer verheugt; Want 't vermaek is gansch byzonder 430 Tusschen hemel, en de aerd: Daer hoort gy, hier hoor ik onder: Dat zijt gy, ik dit niet waerd: Nochtans zal ik my verkloeken. Was mijn droefheid wellekoom, 435 Waer toe dan verlof te zoeken Om mijn blijdschap, zonder toom, Eens door 't veld te laeten ruisschen, 't Geen uw' lindeloof beschanst: Veld, wiens keizers kroon, en kruissen,439 440 Ja wiens wereld gy bekranst? Dit 's verlof. 'k Mag aen gaen vangen. 'tSa! Ruimbaen! 't zy heg, of hout, Berg, of beemd by watergangen, Duin, of del, ja 't haegsche woud. 445 'k Zeg, ruimbaen! Hier gelt geen kijken.445 'k Zweer, het zal zoo moeten zijn. 't Een zal met het ander wijken, Zonder vrees voor Konstantijn.448
[p. 230]
'k Heb gelijk. Waer toe dan 't vreezen? 450 'k Woon ter vierschaer van de reên.450 Laet hem hier vry voorzit wezen. 't Oordeel hang aen hem alleen, Wien de red'nen nimmer weken. Lindeblaên, vertrout het vast: 455 'k Weet hy 't recht soo recht zal spreken, Als 't den rechten rechter past. En het zal naer ons toe hellen, Of hy schoon het voorhout streelt; Of hy 't schoon voor u ging stellen;458-459 460 U, die 't gansche rond verbeelt Dat zijn voorhout houd besloten. Toef. Ik spreek hem zellef aen; Schoon hy munt uit al de grooten, Die ten hoov' rondom hem staen. 465 Wijze borst. O! Uitverkooren Andre ziel van Welhems Zoon.466 Oog, en stem des hooggebooren. Waerde perel aen zijn kroon. Wakkre Huigens, die, zomwijlen 470 Ledig, naer het dichten schoot470 Als een star, waer naer wy zeylen, Zoo 'k mag vlotten in die vloot.472
[p. 231]
Zeg my eens, ik koom u vraegen, Of gy 't loflijk Haegsche woud 475 Tegen 't Aemsterdamsch durft wagen? 'k Weet uw' deel is wel zoo oud: Maerge zultme daer niet vinnen, Want haer ouderdom verliest 't Geen de jongheid wis zal winnen, 480 Zoo g'het mijn voor beter kiest. En dit kan my niet ontkomen. Spreek rond uyt. Het staet aen u. Hoe! Wat 's dit? Gy schijnt te schromen. Zal de man, die nimmer schuw, 485 Maer met moed door dappre zaeken Heenen drong, nu, ingezwicht,486 't Glad gelaet vol kreuken maeken Om een uitspraek, al te licht? Hier verflaeut mijn sterck gevoelen. 490 Neen! 't Doet niet. Hy zoeckt zich maer Door het zwijgen af te spoelen Van den uitspraeck; die 't misbaer Zou verwekken van de linden, Daer zijn lieve onnozelheed 495 't Voedzaem luchjen noch kon vinden, Toen hy d'eerste windels leed.496
[p. 232]
'k Val hem zeeker hier niet tegen,497 Maer ik geef hem groot gelijk: Dan hy zalme niet bewegen 500 Dat ik ook van 't mijne wijk, Schoon hy 't vonnis niet durf strijken. Let 'er op, ô! Aemsterdam, Mijn geboorteplaets, 't zal blijken Datge 't wint, ook stam voor stam. 505 Wat zijn toch de lekkre dingen, Daer het voorhout smaek in vint? Luiten. Fluiten. Zinghen. Springen. Vrolijk vryen voor de wind. In 't gevry het minlijk prachchen. 510 't Wreede weigren van de meid. Dikwijls zuchten. Dikwijls lachchen. Allerhande boertigheid. Leepe sullen. Slechte schalken. Jonkers. Juffers. Ambachts stof. 515 Veinzers. Deinzers. Huilebalken. Ouwe sne, en nieuwe snof.516 Likken. Slikken. Zoenen. Zabben. Jankers om: wat docht ik daer? 'k Meen die quijlders zonder slabben, 520 Met hun vuns gepoeiert hair.
[p. 233]
Dit zijn al de zoete beeten, Waer het voorhout zoo van groeit; Daer wy hier al meê van eeten. 'k Zweer! Ik word 'er toe gemoeit,524 525 'k Moet 'er meê een deel verhalen Eer ik noch ten hemel vlieg: Maer ik zal op niemand smaelen. Dat zich niemand ook bedrieg Met mijn tuiltjens uit te leggen,529 530 Schoon hy 't fijntjes klaren kan, Of men zou te lichtlijk zeggen Lieve vriend ghy zijt de man: Doch daer was niet aen bedreven; Want ik zal geen boevejagt 535 Aen mijn Lindebladen geven, Weest daer zeeker op verdacht. Kreeg ik zullex in de zinnen, 'k Zou mijn logenachtig volk Zonder twijfel meê wel vinnen: 540 Dan dat smeult al in een kolk, Daer 't zich zellef wel zal smooren. Logens, zie 'k wel, zijn haest moe. En ik magme niet weer stooren.543 Dit 's wat anders. Luistert toe.
[p. 234]
545 Als de zon met purpre wangen Onlanx door het westen reed; Daerz' 'er vlechten, dicht behangen En bemeuzelt van het zweet, In het bad van Thetis baeren549 550 Zuiver spoelde, zooze plag; En, om meerder te bedaeren, Naer het oude leger zag, Daerz' 'er matte leden strekte. Naeulix was 'er glinstrend' oog 555 Uit het oog, of d' hemel wekte Duizend oogen in het oog. 't Blaeu was heel bezaeit met starren. 'k Zag geen schijnsel van de maen: Dan ze mogt wel elders marren; 560 En dat stondme dapper aen: Want indienze zich mijn Linden ('k Minze nochtans) had vertoont, 'k Had, om zoo veel valsche vrinden, My van 't wand'len wel verschoont; 565 Daer ick nu mijn lust in schepte Met een engel aen mijn hand, Die naeu tong, of asem repte Ofze blies mijn ziel aen brand.
[p. 235]
Och! Wat eerbre woordjens, lonkjens, 570 Maer geen kusjens smulden wy? Oei! Ik voel noch van de vonkjens. Hemel, was 't al kost voor my? 'k Twijfelde schier aen mijn sterven: Maer het twijf'len bleef niet staen, 575 Want ik 't leven schier moest derven Toenze sprak van t' huis te gaen: En het moest al lijkwel wezen. 'k Bragt 'er daerze slaepen zou. Och! Ik stak in duizend vreezen. 580 'k Wist niet of ik sterven wou, Zoo besturf ik: en ik vleide Evenwel noch om een zoen; Dienze noch wel hallef scheide, En ik hadze heel van doen. 585 Siet, ze trok'er lieve lipjens Lieflijk van mijn lippen af, En ik raekte naeu de tipjens. Zoete zoenster, al te straf! Hier meê moest ik van'er zijgen. 590 Schoon ik om de helleft bad, 'k Zag geen hoop van iets te krijgen. 'k Dreigde noch eens. Zy, zoo radd'
[p. 236]
Als ze mogt, voor heên gestooten. 'k Volgde wel. Wat was 't? De deur, 595 Als ik quaem, was al gesloten, En ik stond 'er hijgend veur: Maer ik wierd noch wel te vreden Met de helleft; want mijn krop Mogt de zerpe zoetigheden599 600 Van de helft niet hallef op. 'k Ging al smaekend' langs de wegen, Die met my naer huis toe gaen. En juist quaem my *Damon tegen. 'k Schrikte, want hy deê my staen, 605 En ik had hem niet gekeken. Och! Ik had zoo veel te doen Met gedachten, zonder spreken, Van het geenge kunt vermoên, Dat ik zien, en hooren miste. 610 Hem geviel de wandelbaen, Daer ik wel wat tegens twiste, Maer ik moest 'er end'lijk aen. Zeeker 't heeftme niet verdroten, Als ik alles zeggen moet, 615 Wantwe meenig klucht genooten: Maer de eerste was te zoet.
[p. 237]
Toenwe quaemen daer, in *wezen, Heil'ge Pieter schildwacht houd,618 Naest de wooning, die, voor deezen, 620 Is ten water uitgebout: Heer! Wat was 'er al te stellen? 't Gansche grachje was in roer. d'Eene wou den ander vellen, Om, ik noemze schier een hoer. 625 Maer het liep noch al ten besten; Wantze raekten in verdrag: En het meisje kreeg ten lesten Zoo veel zoentjes, dat ik zag, Dat 'er neus, en bekje bloeden. 630 'k Docht, is dat uit zoenen gaen, 'k Zalme dan voor 't zoenen hoeden, Want het leek, byloo! wel slaen. En een boom zes, zeven veerder Liep een koppel in de kool:634 635 Maer die linker was geleerder: 't Was ook by de hooge school,636 Daer het knechje plag te komen; Dan ik denk niet dat by daer Deeze les heeft aengenomen, 640 Dien hy opzei tegens haer.
[p. 238]
Naeder niet, of 't zalje rouwen, Riep hy, mit dat Willem quam; Die zich naeulix kon onthouwen Van het lachchen: maer het lam, 645 Arme dier, begon te karmen. Karm niet, zeid hy; kijk, hy vlied; Mit zoo nam hy z' in zijn narmen: Niemand weet de rest nu niet. Wy terwijl voor by geslopen 650 Zoetjes, zachjes, zy aen zy, Hallef kruipen, hallef lopen: 'k Zweerje dat, het lag 'er by;652 Want hy dreigde vuur te geven Met pistoolen, watje mient: 655 'k Docht ik heb mijn lieve leven Al te lief, mijn lieve vriend, Dan om hier dus slechts te laeten; Wy voort op het haezepad: Maer als 't loopen niet wil baeten, 660 Radde loopers, loopt dan wat. Ziet, 't wou wezen, wantwe liepen Uit de prijkel in 't gevaer,662 Daer twee monden vrees'lijk riepen Moordenaer! Jou moordenaer!
[p. 239]
665 Ja! Wat zijn de wijven wonder. Wat! Ze beerden uit de keer:666 Doch'er dronkers vlogen onder 't Blank, en wel gescherpt geweer Van een drommel raetelaeren,669 670 Dieze meenden dat'er mans Moorden; en de moordenaeren Hadden zeeker zelf geen kans. Van het vechten op het vryen. 'k Bidje luister, zei mijn maet, 675 En daer ging een paer ter zijen; Gut! Het was zoo mild van praet. Tortel, zeid hy, trekkebekster, Zinnewinster, lokkend vleis, Liefdequeekster, lustewekster, 680 Zieltje, zal ik niet een reis? 't Blijft toch al in dichte vaten; En het heilijk is ook klaer. Hoor, je moestme zoo niet praten, Zeize. 'k Hou mijn maegdom, vaer, 685 Veel te lief, om dus te schenken. 'k Ben al dikwijls zoo gehad; En dat doet my achterdenken. Eerst getrout, en dan van dat.
[p. 240]
't Is ook waer, zeid' hy, mijn bekje, 690 En hy docht 'er niet meer op. Maer wat veerder quaem een gekje: Aêrs, noch aêrs was 't kind zijn pop,692 Op een kermis, uitgestreken.693 't Schort hem, zeid' ik, in zijn hoed: 695 Hy zal deur, en venster breeken, Zoo de meid niet ope doet. Keer niet! Keer niet! Ai! Laet lopen, Riep ik, hier komt weer een aêr. Deeze was zoo nat bedropen 700 Van het zweet; aen elken hair Hing een druipel. Wist ik vrienden, Zeid' hy, waer een vroemoer woont,702 Die mijn liefste nu eens diende! Truitjemoer die word verschoont!704 705 Z' is te ziek, ze kan niet koomen! En hy bleef schier in zijn huil. 'k Zei, wel hei! Dit 'lijkt wel droomen; Veegje traenen, groote guil;708 Snuitje neus uit; hart; te degen. 710 Koom, we zullen metje gaen. Mit quaem zatte Joost ons tegen. Kraemheer, zeid ik, spreek hem aen:
[p. 241]
Dat 's er een: die zal 't wel klaeren; Want hy deê zijn eigen wijf 715 Onlanx voor 'er tijd noch baeren Door een muilpeer vier, of vijf: En al eerze was gelegen Vloog zijn vinger in zijn keel, En hy broude wel te degen, 720 Voor de vrouwen, kraemkandeel.720 Strijken ging hy, kon hy strijken.721 Daetlijk was 'er weer al een, Die mogt tienmael omme kijken, En hy quaem al langzaem treên: 725 Om zijn vrijster zou 'k wel raemen, Die haer maegdelijke kak Eens verloste. Mitwe quaemen Gaf hy leus. Strax lietz' 'er pak728 Schichtig vallen, en liep heenen. 730 W' hadden 't zeeper niet gezien:730 Dan daer voeren, zou 'k wel meenen, Niet te minder in ons twien732 Van de geesten, die 'er waerden Om de boom, daer 't lag verlost; 735 Die mijn hars'nen zoo bezwaerden, Dat ik staeg aen 't niezen most.
[p. 242]
Repje wat, ik dar naeu spreken, Riep ik, want de lucht is hier Over al te zeer ontsteken 740 Van een drollig stinkend vier,740 Dat mijn asem houd gevangen, En ik liep mijn best voor uit; Strax mijn maet de zelfde gangen: Maerwe wierden ras gestuit; 745 Want 'er een ging voor ons treden. Gut! Hem stond de kop zoo kroes,746 Wis, hy was niet wel te vreden; Want hy riep geen eenen droes, Maer wel honderd duizend stijgen:749 750 Ieder stijg is viermael vijf. 'k Docht je zalt jou zat wel krijgen, Koomt die huspot in je lijf. 't Was een humling, arme vryer!753 Want hy sprak vast van zijn land; 755 Ook van adel: maer een snijer.755 Ziet, zijn stamhuis was verbrand; En hy zelf door krijg verdreven. Wat ik prijs noch zulken man, Die in tegenspoet durf leven, 760 En den tijd believen kan.
[p. 243]
Meenig zoekt verkeerde gangen: Deeze zijn in luiheid kloek: En dat doet, dat bei'er wangen763 Dikwijls hangen door'er broek; 765 Want (by ja, by neen!) de ronden765 Rollen nimmermeer te ras: En de pot is lang gevonden, Die vol dubbeloenen was: Niemand hoeft'er naer te zoeken. 770 Warnar is al dood; verrot;770 En al in de Kosters boeken771 Aengeteikent: maer den pot Heeft zijn zwager in de kluiven;773 En die word te langzaem klaer774 775 Omze hier, of daer te schuiven Onder steigers, als zijn vaer. Och! Hy weet het wel te maeken, Datze Lekker niet betraept;778 Dat de zorg niet hoeft te waeken; 780 Want ze groeit, terwijl hy slaept. Tien ten honderd! 't Is geen schande.781 Meenig koopman wenscht'er om: En hy gaf wel waer in hande, Ging het maer met stille trom.
[p. 244]
785 Hei! Waer loop ik? 'k Ben aen 't dwalen. Laet eens zien, waer was ik daer? Ia! Nu weet ik: in Westfalen,787 Byme Jonker, arme vaer. Bloed! Is dat uit speulen ryen?789 790 Meentze datmen 't geld hier zaeit! Ia! De duivel mag zoo vryen! 'k Heb de gansche week genaeit, En pas half zoo veel gewonnen, Zeid' hy, als 'er is vergast. 795 Had ik noch een reis gesponnen!795 Maer wat is 't? Niet eens getast! Wech! Ik prijs mijn maet zijn vrijster. Dat's een kleuter, zoo 't behoort: Die betaelde al de plijster,799 800 Tot de stuiver in de poort:800 En ze kon 'er buik vol dansen. Vielz' eens neer, hy hulp 'er op: Maer dit varke wou al schransen. Schep slechs, met de groote schop, 805 Hier wat nooten, daer wat vijgen: W' hebben 't heerschap, dochtze: maer 'k Wedze zalme niet weer krijgen: En het eerste, dat ik gaer,
[p. 245]
Daer zal onze vrou van brassen: 810 Z' heeftme zeeker wel gerijft,810 Alsme meester 's nachts moest passen, Dat de stad niet wech en drijft. Waer voor zoumen anders waeken? Hier is zelden brand, of moord, 815 Of men hoort alarrem maeken: En dus gingme Jonker voort. Juist quaem Rijkjes zeun hem steuren. Heer! Die was zoo rein gedost, En zoo gnutjes, zonder scheuren.819 820 Soo! Me vaer, je spaert geen kost, Docht ik. 't Is nu goed te weten, Dat je peete Klaertje rust:822 Onlanx hadje naeu te eeten, En nou eetje watje lust. 825 Trouwes! Kijnd, hy zocht te trouwen: En zijn liefste ging 'er by In een effe bratte bouwen,827 Dat zoo mals van stof was: zij- d'Is niet malser. 'k Ging voor by 'er, 830 En ik voelde 't eens. Ai! Ziet, Dicht by 't Rusland zat een vryer In een stoep, en zong een lied,
[p. 246]
Dat mijn hart schier stukken barste. Zoo beweeghlijk als het viel!834 835 En zoo krachtig als hy 't parste Uit het binnenst' van zijn ziel! 'k Zweer, 't geboomte zich beweegde: Maer, verstaetme, 't woei al wat.838 En hy zat vast staeg, en veegde 840 Snot, en quijl, en traenenat Op zijn mouwen. Zuchten, stenen Was'er zeker geen gebrek. Dan eens met een barst aen 't wenen. Gaenwe, zeid' ik, dit 's een gek. 845 Hier 's 'er weer een met een vrijster: Maer die zong uit vrolijkheid. Zing ik niet gelijk een lijster, Zeid' hy, zeg eens, zoete meit. Dit geschiet jou al ter eeren: 850 Maer ik acht het niet een traen. Morgen zal ik eerst braveeren, Met mijn schutters tuigjen aen. 'k Draeg een harnas met een tipjen,853 Daer de vlaemsche slag op staet:854 855 Kijk, dat sluitmen met een knipjen. En ik wedje niet en raed,
[p. 247]
Hoe 'k mijn stormhoed langs de beugel857 Zal verçieren. Ridders wijs! 'k Heb, begort! een heele veugel859 860 Uit het heil'ge Paradijs; Dien zal ik 'er overjagen. Boven is mijn spies bequast; En, om niet te laeg te dragen, Met een handsvat, daer het past. 865 Maer mijn degen dat 's een degen! Wantje ziet'er roest, noch schrap. Z' heeft ook 't heele jaer gelegen In een vetten olijlap. 'k Zweer, ik zou schier zellef grouwen, 870 Als ik z' afneem met een doek. Daer by heb ik ope mouwen;871 En van 't zelve stuk een broek; Groen sattijn; om laeg vol schelpen;873 En gehakt, gelijkze doen;874 875 Zijde kousen, mag 't aêrs helpen; Banden, roozen op de schoên; Strikjens; quikjens: en mijn sluier,877 Of je 't looven wilt, of niet, Is het fijnste linne luier879 880 Van mijn oudste zuster Griet.
[p. 248]
O! Je weet niet wat al parten: Maer het eelste, dat ik draeg, Daer ik Mouris meê kon tarten,883 Dat 's mijn opgezette kraeg. 885 Toen begon de meid te lachenen. Lach niet, zeid' hy; kijk! Een mensch! Juist was 't Elberd. Die kon prachchen!887 Giertje, zeid' hy, 'k heb mijn wensch: En ik kan niet meerder wenschen 890 Als met jou, mijn keizerin, Afgezondert van de menschen, Dus te kuiren van de min. Maer ik moetje nou wat vragen, Wantwe zijn toch al verkocht: 895 Zouje 't niet een reisje wagen, Als ik het in eerenst zocht? Zy daer op, je praet van leggen. Weet vry dat ik gaeren wou: Maer wat is 't? Wat zal ik zeggen? 900 'k Zorg dat moêr het ruiken zou; En dan was het heel verpeutert. 'k Sla 't slechs voor, zeid'hy, mijn lam: 'k Stond noch wel een week beteutert,903 Schoon ik al van trouwen quam.
[p. 249]
905 Brust dan heen, jy drooge Jorden905 Zeize. Loop, en haelje vaer. Jy met my de bruigom worden! Neen bedrieger! Boorme daer, En ze sloeg vast op 'er billen: 910 Pieter is een andre gast; Die zal daetlijk gaeren willen: En ik weet hy opme past. Hy aen 't smeken, mocht hy smeken, Met de traenen op zijn wang: 915 Quaem ik daerom alle weeken, En wel zeven maenden lang, Zondags na den middag praeten? Ging ik daerom? Loop niet! Hoor! Ging ik daerom duizend straeten, 920 Op een avond, met je door, Onder deeze groene boomen? Trouwes moer! Ik zeg je keunt.922 Wat! Me dunkt, het 'lijkt wel droomen. 't Is ook droom. Ik weetje deunt. 925 Maer je zoud een mensch verkrachten Met je grauwen. Blijf toch staen! Zou 't je morgen kunnen wachten Datw' eens op de Schouburg gaen?
[p. 250]
Zeg eens, graustertje. Je zwijmde 930 Datje 't zaegt. 't Is eenkelt min:930 Schier mijns weerga. En die 't rijmde931 Speelt'er zelf de vryer in. Wilje, 'k zalme vaerdig stellen? Neen ik, zeize, malle Web. 935 'k Heb de bras van zulke spellen, Daer ik zelf geen rol in heb. Heen! naer huis toe! Laetj' ontkleden, 't Is al tijd naer bed te gaen: En zoo gingze voor hem treden. 940 Hier quam gauwe Gerrit aen; Die kon anders aertig mallen. 't Meisje was zoo wel te vreên! Get! Hy had zoo veel te kallen: Dan hy liep niet buiten reên; 945 Want hy kon niet een woord spreken. Och! de vriend was doof, en stom: Maer niet gek om in te steken 't Geen hy wilde, en waerom, Hoe, en wat, en altemaelen. 950 't Leek' er datze beter smaek Had in zulke stomme taelen, Als in zieketroosters spraek.
[p. 251]
After quaem zijn blinde zwager. Och! Die vrijde door 't gevoel, 955 Dan wat hooger, dan wat laeger. Dit was by de nieuwe doel956 Van de ouwe Klauwenieren. Mitwe 't zagen, docht ick, hoe! Zijn dat blindemans manieren, 960 'k Hou dan meê mijn oogen toe.960 'k Weet niet hoeze 't kon verdragen, Want hy greep te bot, by gis. 'k Moet hem, zeid' ik, eensjes vragen Waar zijn vinger nu al is. 965 Ai! Laet staen: hy zou 't zich belgen, Zei mijn maet: ras! Gaenwe voort. Kijk eens onder ginsche telgen,967 Dichte by de kloosterpoort,968 Hoe 't 'er wemelt. Dat is woelen! 970 Toenwe 'r quaemen was 't een slomp,970 Die meê jeukte naer 't gevoelen:971 Maer de slooipoot nam 'er klomp,972 En ze kloude hem te bijster. Al 't geschenk, dat om 'er stond,974 975 Riep vast, raek wat! Raek wat, vrijster! Trap! Tre toe, 't is vaste grond!
[p. 252]
Dat gevoel doet lang gedenken. Een van alle, 't schaet hem niet,978 Die een vryster zoekt te krenken. 980 In 'er eer! een andre Griet, 'K zou hem zelfs wel aen gaen vliegen!981 Gins een Trijn, wat meent die guit! Hier een Lijs, op zulk bedriegen Zijn de reekels dikwijls uit! 985 En noch duizent andre woorden, Geene tot verschooning ree. 'K docht, zy zel de man vermoorden: En ik dorst niet zeggen meê.988 Iuist quam Iaepjes Iaep aen treden: 990 Deeze zag vast al dit spul. 'K zegje, laet de knecht met vreeden, Zeid hy. Benje vol, of dul?992 Wel! wat meenen deeze scheuken?993 Zy hem daetlijk aengerant, 995 En gelijkkelijk aen 't beuken; D'eene met een Linker-mand;996 D'ander kloude hem de puisten Met een Eemer; gins noch een998 Met twee ongeweekte vuisten: 1000 Daer lag Iakob meê vertreen;
[p. 253]
En hy weerde vast met karmen; Want het weerslaen was gedaen. Ik myn Gort-kreuk in myn narmen,1003 En myn Makker after aen: 1005 Hebje wel gehoort van rekken?1005 'K zweer, de Duivel bleef niet staen; Want daer is niet meê te gekken, Als 't Rappalje is aen 't gaen. Dan geld loopen, zou 'k wel meenen 1010 Voor die lam, noch kreupel zyn: En wy hadden elk twee beenen, Zonder exter-oog, of pyn; Die ons trouwlijk konnen dragen. Alswe quamen op de gracht, 1015 Daer twee Mollen gaeren zagen,1015 (Maets, daer dient eens om gelacht.) Onze Meinaerd, Moertjes gekje, Met een straet-zog, die al stonk,1018 Zaeten 't zaemen in een hekje, 1020 En zy vryden dat het klonk: Hy, om eens zyn vreugd te storten: Zy, om spelde-geld voor haer: En wy loerden door de sporten: Eindlijk viel het heilijk klaer:
[p. 254]
1025 Zietze raekten in malkander Met een krevelend gezoen. d'Eene staerde vast op d'ander. Zeeker! Dat 's geen geestlijk doen. Hier moet vleesch, en bloed by wezen. 1030 Dikke Dirkje, is 't niet waer? 't Wierdje onlanx aengeprezen Door de nicht van Bestevaer, Toen de bul van spijt wou sterven. Had hy toch al heen gegaen, 1035 Likkebaerd, zoo mogtje erven. Staetje dat niet dapper aen? Gut! Hoe zoumen dan gaen streven, Daermen nou zit in den druk. Koom. Ik weetje raed te geven. 1040 Om te raeken, door 't geluk, Tot het wentlen in de duiten Van dien wreveligen stier: Maer hy moet zijn poort eerst sluiten:1043 En wat raed 'er toe? Hoor hier. 1045 Zoen zijn Zoetjen: 't zoete meisje Meen ik, dat tot zijnent naeit. 'k Weet hy doet het wel een reisje; Maerze word niet wel gepaeit1048
[p. 255]
Naer'er zin. Hy zal niet geven 1050 Dat een Jongman geven zou. Volgme raed zoo moet hy sneven. Lustig! Dirkje, repje nou. Wat! Je bent al opje dagen. Weest niet bloo, maer toonje stout. 1055 Onlanx ging 't een Jonge wagen Naulix zestien jaeren oud, Salomon het vaerloos zeuntje Met een veertig jaerge weeuw. 't Zusje zei, wel dit 's een deuntje: 1060 Maer zijn moertje gaf een schreeuw, Die de gansche buurt vervaerde. Voor dat schreeuwen benje vry; Wantje moer ligt diep in d'aerde. Lag 'er bestevaer slechs by! 1065 Doch dit zal een doodsteek wezen In zijn ouwe taeie huid. 'k Wed dat Klaesje niet zou vreezen1067 Mogt hy maer eens, in een Schuit, Dreumlen vaeren met zijn bruidje.1069 1070 't Meisje zeeker is oock gek, Daerze voogd is van het Schuitje, Datze niet en zorgt voor 't lek.
[p. 256]
Zelden, als de huwlix knoopen Zyn bezegelt van de ziel, 1075 Datze lichtelijk weer open Gaen: en of 't al zoo geviel, 'T geen hier blykt voor ieders oogen,1077 Wat loopt 't eeuwig dan gevaers, En hoe heeft men zich bedrogen! 1080 Dan ik oordeel niet. Wat aêrs: Ziet, Scherminkel was meê gaeren In het vleesch-huis met zyn been: Maer hy mogt het wel bewaeren Voor het knekelvat: of neen, 1085 Voor de kamer van ontleding; Want het dorre vel, zoo 'k zie, Strekt het drooge vleisch tot kleeding, Als een levende Momi.1088 'T meisje zal zoo zot niet wezen. 1090 Is z' inwendig wat gebrand; Dat zal wel een aêr genezen: Daerom rust vry lieve quant, I' hoeft 'er niet meer om te spreeken D'Aemstel Boud voor u geen Wijn,1094 1095 Om jou droogen in te weeken, Die van geur, noch krachten zijn.
[p. 257]
Ziet hem nu eens staen te prijkken 'T blaeu gezicht, die kevelkin.1098 Slop-hoos, wilje jou gelyken1099 1100 By de dienaers van de min? By het puikjen van de grooten? Zieje 't niet? Je bent de lest. Waer j' een jonge, 'k zei, loop kooten;1103 Maer nu past je 't vinken best.1104 1105 Laet een waerder met dat waerde Beeld, op aerden, zyn gepaert; Want de aerde haer niet baerde, Om in 't eind te zyn vergaert Met een snotvink, met een vleten,1109 1110 Met een kaeklaer, met een bloed, Met een baerd-bok zonder weten. Foei! dat ik je Neven moet.1112 Dit, en diergelijke dingen Teelt, en deelt de vruchtb're tyd. 1115 'T leeft hier van veranderingen. Daer is Joost zyn Vryster quyt. Hier gaet Leendert om te trouwen. Ginder vechtmen om de Meid. Die 't slechs half kon onthouwen:1119 1120 Maer het minst is nau gezeit.
[p. 258]
Zondags moestje 't hier eens waegen,1121 Buitebuurman: dat 's een dag, Dien ik by geen kermis dagen Van de buurt gelijken mag. 1125 Dan is 't al in rep, en roeren; Waerje gaet, of waerje staet; By de steelui, by de boeren; Binnens huis, en op de straet. Kiel moet dan de golven schaeven 1130 Van het Y, en Aemstelstroom. Kol moet voor de wagen draeven.1131 Klepper wisselt op de toom;1132 Die te wonder wel mag lijden Dat zijn meester hem beschrijd: 1135 Maer zoo dartel is, dat hy den Armen ganger naulix mijd.1136 Dan de dartelheid moet daelen, Want vermoeidheid word zijn voogd. 't Zeiltje word door warme straelen 1140 Ondertusschen meê gedroogt. 't Leutert. 't Windje ligt te slaepen.1141 't Is op 't heetste van den dag. 'k Wed een voerman zou wel gaepen, Dat hy koeien drinken zag;
[p. 259]
1145 Want de zon doet ieder zwoegen, 't Zy te water, of te land. Sta nu vast! Geen kerk, maer kroegen. Louter! 't Is een schoone wand.1148 Ellek ty aen 't messen slijpen. 1150 Keeltjezwelg, en Tantjebijt Staen al schrap, om aen te grijpen 't Geen 'er Lekkeroogje vrijd; Dat door vijf gewisse boden1153 't Keurlijk beetjen, uit het vet,1154 1155 Op zijn tafelbord doet noden: Wil't niet gaen, zy slepen 't met.1156 'k Prijs hem, die wat past te raken.1157 Mannen, let nu wakker op, Ofze zullen draeiers maken;1159 1160 Want een waerd krijgt licht de schop, Als de trommel staet gespannen.1161 Schaft vry, maer hebt oog in 't zeil,1162 Volle potten, volle kannen, Ja je dochters, zijnze veil. 1165 Ziet! Hoe welkoom zijn de gasten! 't Is 'er al; ook wat 'er dient. Niemands lust behoeft te vasten. Dit 's een taeling, dat 's een smient.
[p. 260]
Kyk hoe alles, nae behooren, 1170 Aengerecht staet op den disch.1170 Zou dit *kokje niet bekooren, Die zoo graeg van wangen is? 'T sa! dat geld de harst, en hammen.1173 'T is een gek, die honger lyd, 1175 Sta by kreuplen, maer geen lammen.1175 Repje! repje! 't is nu tyd: Of bekoortje geen gezouten? Ben je 't Pekel-vleisch al wars? Daer voor staender Schapen-bouten, 1180 Mals gebraden, kars en varsch; Hoend'ren, Kallekhoenen, K'nynen, Gans en Vogels wel vereent Met Kastanjens, en Rozynen: Voor de Schutters klein-gebeent;1184 1185 Lysters, Kievits met 'er kuiven, Dieken, Kemphaen, Leeuwerik,1186 Wilsters, Stinting, Jonge duiven,1187 Slobben, Duikers, Koeten, Krik,1188 Water-hoen met roode bekjens, 1190 Musschen, Spreeuwen, Vink, Plevier, Lekkre Snippen met 'er drekjens,1191 En noch meenig ander dier,
[p. 261]
Reigers, Quakken, en Puttooren:1193 Voor de Visschers varsche visch; 1195 Karper, Braesem, Posk, en Vooren,1195 Snoek, Baers, Bot, en watter is: Voor die niet veel houd van kluiven Mellek, Stremsel, Room, en Zaen.1198 Taeie boter, korte struiven,1199 1200 Vette kaezen, Airen, Vlaen,1200 Koekjens, Koek, en Kraekelingen, Heete Garner, Krabben, Kreeft,1202 En noch duizend andre dingen, Dien de tyd van 't Jaer dan geeft; 1205 Applen Peeren, Kersen, Nooten: (Die 't slechs alles noemen kon) En dat ook niet dient verstooten, Scheele Herri op de ton, Met zyn Arend Pieter Gyzen, 1210 Met zyn Marten Aepjes mee, Met, ik weet niet hoe veel wyzen Van de rechte ouwe snee; Die noch daeglix vreugde baeren, Tot vermaek van Gerbrands geest, 1215 Schoon hy twee-mael ellef jaeren Deezen dag is dood geweest.
[p. 262]
Gut! Wat heb ik daer vergeten? Al het bier, toebak, en wijn. Kan een maeltijd vrolijk heeten 1220 Daer die googlaers niet en zijn? Neen. Zy moeten meê vergaeren. Zonder dat was vaer het kind; En de vedel had geen snaeren; En de zakpijp zonder wind.1224 1225 'k Wed Jan tapje van gevoel is1225 Dat de zomer is in 't land; Meer om dat zijn kelder koel is, Dan om dat de zon zoo brand. 'k Meen de maets, die buiten leven, 1230 Daer de vlag in 't venster leit;1230 Die zoo veel om Godswil geven,1231 Dat de broodzak duivel zeid;1232 Die met leuren is te stillen.1233 O! De kneukels zijn beleeft.1234 1235 'k Wedj' 'er zeeker een zoud villen Eer de tweed' een aelmis geeft; Ja al stont hy 't aen te loeren Dat zijn makker velloos lag. 't Is 't gebrek van alle boeren. 1240 Maer Jan tap moet deezen dag
[p. 263]
Zijn verschoont in alle deelen, Want de kruin is heel ontstelt:1242 Ook zoo mag 't hem nu niet velen;1243 Hier 's geklopt, en daer gebelt. 1245 't Gansche huis dat waegt van brassen.1245 Man, en maegd, 't loopt al om baet. Wijf, en kind moet louter passen Dat de ploegh niet stille staet. Zulken drok is 't by de boeren. 1250 By de steelui is 't noch aêrs: Maer ik zal dat werk niet roeren: Ziet, het loopt te veel gevaers, Want ik zou 't niet kunnen zeggen. 't Is een weerelds wonder schier: 1255 En om efter uit te leggen,1255 Wat 'er is, dat vindmen hier. Dit is 't louterlieflijk leven Van het lustig Aemsterdam. Zouje 't hofbanket niet geven, 1260 Lekker Haegje? Jy den ham, Dorstig Haerlem? Jy al 't deeltje, Trouwe buurlui met malkaer, Voor de koek van onse Neeltje? Ja je zeeker, mochtje maer!
[p. 264]
1265 Maer je meugt niet voorwe willen; En wy willen nimmermeer. Wilje hier een weekjen spillen, Als het Kermis is: och Heer! 'K mag dat wonder gaeren hebben. 1270 Koomt met al jou huisgezin: Onze baierd is vol krebben;1271 En zy laet een ieder in: Maer je moogt geen grillen maeken; Want wy zyn z' hier niet gewoon. 1275 Vechten, smyten moetje staeken,1275 Of het Tucht-huis wordje loon, Kan je 't met geen geld afdingen. Laet je dit een waerschou zyn. Die zich zelf nu best kan dwingen 1280 Nood ik op de kermis wyn. Koomt, en helpt vry louter teeren. Vryers, vrysters jy al meê. Boven 't smeeren zulje leeren1283 'T vryen van de nieuwe snee.1284 1285 D'Aemstel zal je met verblyen Voorgaen: voegtje blylijk by; Want de min, en 't blye vryen Staet de vrye vryers vry.
[p. 265]
Al genoegh van 't malle vryen. 1290 Wat! ik word 'er qualijk van. 'K zou bykans aen 't geublen tyen.1291 Och! my dunkt, ik moet 'er an. Houd myn hooft, het driescht me grover.1293 Sterven moet ik duurt dit lang. 1295 Zacht! my dunkt het gaet wat over. Heer! wat was ik daer ook bang!1296 'K bidje! staet zoo drong niet anme:1297 Het benautme veel te zeer. Ai! is 't mog'lijk, treed wat vanme; 1300 Want het dampje, zet zich neer. 'K zegje vrienden, 'k zou wel schreeuwen Als je zoo nae byme staet: 'T is toch over; want het geeuwen Is een teiken dat het gaet. 1305 Kon ik nu wat respjens respen. Ai! wat Foly, en wat Zout.1306 Wil 'er een de gespjens gespen Van myn Wanbeis? 'k word zoo koud; En myn hart mag dat niet lyen. 1310 Maets, koomt dat van vryery, 'K zal het vryen dan wel myen, Want het lyen heet het my.
[p. 266]
'k Schenk dat nou eens aen een ander. Ziet, ik heb mijn buik ook vol. 1315 Jy nu meê wat met malkander: Schipper Jan: Hoefyzer: Mol:1316 Jan van Arp: Jan Vos: de Bruine: Wittenoom: Liskali: Krul: Pieter Koning: Trans: Verduine: 1320 Bartels Jan: Klaes Zeep: de Brul: Dankerts: Vloozwijk: Vlak: Verhaeren: David Ces: Exalt': van Zur'g: Evert Pels: de Domselaeren: Winter: Pars: Kist: Kloppenburg: 1325 Stoffels Jan: van Zoest: van Keulen: Gijsberts Jacob met zijn Vaer: Wit: Jan Zoet: le Bleu: Vermeulen: Van den Berg: Jan Davelaer:
[p. 267]
Breugel: Meurs: de Vry: van Buure': 1330 Dommer: Duurkant: Smient: Van Dam: Koesveld: Kodde: Luit: Verschuure: Oever: Duizenddaelders: Stam:1332 Beierland: Van Buil: ter Spilde: Gerrit, Barent, Klaes Fontein: 1335 Soop: Sandrà: l'Hommel: de VVilde: Vlasvat: Visscher: Kastelein: VVillem Diertwijk: Roos: van Zelde: Adam van Germeez: van Noord: Everwijn: twee Kolevelde': 1340 Kiskes: Heermans: van der Voord: Vinkel: van den Heuvel: Stralen: Pieter Lamberts: van den Broek: Par: Panneel: le Blon: van Dalen: Luts: Ian Lem: Stadlander: Kloek: 1345 Bontemantel: Meekren: *VVaeker: Blok: Van Heusden: Iakob Valk: Stag: Kolijn: Ruil: Scheepemaeker: Loefs: de Mooje Vries: van Balk: Blaeu: Kolòm: Matthijs van Loeven: 1350 Koezaerd: Ian de VVit: Pelt: Ras: Houwens: Doodshooft: Ian ten Hoeven:1351 Poetz: Ian Hendrix: van de Pas:
[p. 268]
Vet: van Geel: Monjeer: Marinus: Houthaek: Volkuil: Blaeuwenhaen:1354 1355 Manke Iakob: Stas: Sixtinus:1355 Hudde: Herkmans: Andries Kraen: Iut: Klaes Pels: de korendrager: Sammers: VVillem Hoofd: Aidan: Albert Albertsen: Hoefslager: 1360 Meester Miehil: Robberts Ian: Moor: Galtero: Klai: Leeg-water:+ Borre: Raephorst: Montanier: Nieuwenhoven: Post: de Kater: Tonis Bartelsen Mersier: 1365 En die vier gewijde Bekjens.1365 Die met oordeel 't wit Papier Witter toonen, door de trekjens Van 'er vlugge vederzwier: Daer de Poëzy heur straelen 1370 In koomt zetten van ter zy': U beveel ik altemalen Al de vreugd van al 't gevry. K noem het mal; dat 's niet te denken. 'T is niet mal: maer ik ben moe, 1375 En myn Lindebladen wenken: 'K moet 'er zeeker zoo naer toe.
[p. 269]
Lindebladen, Lieve Telgen, Ziet, hier hen ik, maer verbaest; Want ik vrees gy zult u belgen, 1380 Dat ik my dus langzaem haest. 'K haestme langzaem tot het streelen Van uw' lof: 't is al te lang. 'K slacht de vogels, mild in 't queelen,1383 Eer ze komen op 'er Zang; 1385 En, als 't lukt, dan schaers in 't zingen: Evenmatig queel ik meê, Als ik roem van al die dingen, Dien ik daetlijk bragt ter steê. Wech dan met de vryeryen, 1390 En het slempers open hof! 'K zetze by malkaer ter zyen; En ik voeg my tot uw' lof. Op dan! op! myn blyde zinnen. Schud de dampen van u af. 1395 Laet u nergens elders vinnen,1395 Op verbeurt van zwaere straf. 'K ben van meening 't heerlijk praelen Van den Aemstel, en zyn magt, Door myn Zang, eens op te haelen. 1400 'K weet dat al 't gevogelt wacht
[p. 270]
Om 'er stem met myn' te huwen: Uitgezeit de Nachtegael,1402 Die door droefheid schijnt te schuwen Onzen blydschap; en 'er tael, 1405 Die geveinst is, met het veinzen Koppelt van 't geveinsde Hof, Dus in 't spreeken, zoo in 't peynzen. Haegje! Haegje! is dit lof? Neen! het openhartig leven, 1410 Daer een gulle ziel in zweeft, Die door gal niet word gedreven, Maer in koele rede leeft, Dat is hier by ons te vinden. Geen geveinstheyd grijpt 'er steê. 1415 Z' is een grouwel voor myn Linden: Maer Getrouheid, Liefde, Vree, (Zoo 't my vry staet roem te dragen Op myn Vaderlijke kreb) Deeze zyn 't, die gaeren zagen 1420 Dat de zege, zonder eb, Stadig vloeide van den Hemel In 'er welvermaerde vest, 'T schynt ook dat in ons gewemel Al de Goden doen het best,
[p. 271]
1425 Om een toonbre proef te toonen Van hun milden gunst. Zy zien (Dit beweegtze tot beloonen.) Hoe wy staeg met offer vliên Naer hun Tempels, en Autaeren; 1430 Hoe hun naem hier word verbreit; Hoewe steeds ten Hemel vaeren In een vuur van dankbaerheid. 'K stof niet breinloos als de dwaezen: 'K heb de waerheid aen myn zy': 1435 En ik haet de vizevazen Van veel Roemers rymery. Laet vry letten op myn zeggen. 'K heb van dankbaerheid geroemt: Wie zal 't kunnen wederleggen, 1440 Als men hem de teeknen noemt? *Slaet dan eens een oog op d'armen;1441 Op de stut des ouden dags; Op den hulp van 't kranke karmen, Binnens wals en buitens grachs; 1445 Op den troost van Weeuw, en Weezen; Op de zorg voor razery;1446 Op (zoo 't moglijk waer) 't genezen Van geschuwde Lazery;
[p. 272]
Op den uitgift, daer men veele1449 1450 Duizenden van bier, en brood, Geld, en kleding, meerder deele', Dan hun armoed heeft van nood': 'T welk van Aemstels milde stroomen Maekt een plaets van vrygelei, 1455 Niet voor guits, als eertyds Rome, Maer voor 't arm verjaegt geschrei: En voor al, beschout de drempels, En het hemelhoog gewelf Van de God-gewijde Tempels: 1460 Daer de Priesters altyd zelf Brood, en wijn hun Broedren schenken; Die eenzinnig, by den disch, Aen het vleesch, en bloed gedenken, Dat voor ons gesturven is. 1465 Daer 's een deel der dankbaerheiden. Daer 's de wortel van het goet. Daer is 't, dat ons koomt bereiden Lust, en rust, en overvloed Van het geen wy kunnen wenschen. 1470 Let nu voort op alle ding; Op 't gekriel van zoo veel menschen; Op den verren vreemdeling,
[p. 273]
Die den handel met ons spande: 'T welk het oorlog strekt een pees;1474 1475 Waer in wy, ter zee, te lande, Elken vyand zyn een vrees. Let eens hoe 't 'er woelt van Schepen, En van Schuiten of en an; Die met alle winden sleepen 1480 Wat de wereld levren kan. Wie zal ooit den rijkdom gronden Van dit kleine werelds rijk? Waer word Land, of Zand gevonden D'Aemstel, in zyn schat, gelijk? 1485 'T blijkt aen 't veur-hoofd van zyn huizen, Aen het zwieren van zyn stroom, Omgeleit door gracht, en Sluizen, En geboort met Boom by Boom:1488 Daer de goude Jeugd heur dagen, 1490 Nae betaemlijkheid, verdeelt; En, met wonder wel behagen, 'T ovrig schenkt de eerbre weeld': Daer Apollo, hoog gezeten, In zyn school, en Schouburg streeft, 1495 Om den Nektar uit te meeten Aen die lust in wijsheid heeft:1496
[p. 274]
Daer de Burger, eenzaem, goedig,1497 En gehoorzaem dienst betoont Aen zyn Opperst', die zachtmoedig1499 1500 Hem met wyze wetten loont: Dat hem maekt in raed van Staeten Als een God schier aengebeên. Holla! dit zyn andre straeten. 'K ben heel van myn pad getreên. 1505 'K loop te veer: of wel te spreeken, 'K ga hier in een anders schoen. 'K zou my dus in 't werk wel steeken, 'T geen ik nimmer kan voldoen: 'T laet dat Hoofd, Barlaeus, Schryver,*1509 1510 Mostert, Vondelen, Victryn, Koster, die al t' zaem in yver, En in wysheid meesters zyn. Zulke zullen dit best passen. Die zyn tot zoo grooten werk 1515 Voort-geteelt, en opgewassen: Maer het valt voor my te sterk; Daerom zal ik hier meê staeken. 'K heb ook al genoeg gedaen, Dat ik dard', in hooge zaeken 1520 'T zwaer beginnen licht bestaen.
[p. 275]
Dit 's dan 't staeltje van 't bepeereld Aemsterdam, myn Lindelaen; Daer de grootste van de weereld, Door verwondring, stom in staen, 1525 Als het oog 'er door mag roden.1525 Is 't niet onlanx noch gezien, Dat de Moeder van de Goden1527 Quaem heur gunst ten offer biên? Blyde Moeder Van De Goden, 1530 Gun dat ik, juist by geval, U mag op een vraegjen nooden, Dat myn zang besluiten zal! 'k Merk' uw' reislust heeft verlangen* 't Christenrijk eens door te gaen: 1535 Maer wie kan u zoo ontfangen Als myn lieve Lindeblaen? uit.	2 hesperisch groen: meestal worden daarmee struiken aangeduid die in de kas moeten overwinteren, vooral oranjebomen en citroenbomen. Men moet de zin ws. zo vertalen: waarvoor zuidelijke bomen het veld moeten ruimen, onderdoen. 9 verlooren: tevergeefs. 22 baere: volle. 39 verleghen: verlagen? of verkorte vorm van verledigen: zich bezihouden met? 53 Hoe na (vreestge): (vreest ge) soms. 85 tuiten: klinken 106 Uw' schaduw geeft: geeft Uw schaduw. 111 Titan: de zon. 113 ontrukt: onthoud. 118 Febus: de zon. 119 datze leven. / Zelf den mooren tot vermaek: dat zelfs de moren (om hun zwartheid) lachen moeten. 127 uw' Zuster: de maan (Diana, zuster van Apollo). * Een onlangs uyt gegeven boekje. 130 Maeneschijn: deze poging om zich van het schrijven van de Amsterdamsche Mane-schyn vrij te pleiten, is al mislukt wanneer de Lindebladen verschijnen: Tengnagel is dan al veroordeeld. 136 ik weet niet: een anonymus. 138 wildweiich: buitensporig. 140 die Vrou: de maan (weer een zinspeling op de titel van het geïncrimineerde boekje). 144 In het kuische purper stiet: van kuisheid rood werd. 145 want ik miste / Nimmer plaets in haer gedacht: want zij heeft mij nooit in de steek gelaten. De maan (Diana) is immers ook de godin van de jacht. 149 brakken: jachthonden. 150 roer raken: het leger verlaten, in beweging komen. 151 winden: windhonden. 152 Zonder scheuren: zonder het (haasje) te verscheuren; loer: nagemaakte vogel die dient om bij de valkenjacht de jachtvogel terug te lokken. 154 quak: soort reiger. 157 sneb: snavel. 161 quakkelbeentje: kwartelfluitje, waarmee de mannetjes-kwartels (en andere veldvogels) in het net gelokt worden. 163 zijn doofheid: van de kwartel werd wel beweerd dat hij in de paartijd doof was; anderen nemen dit van het vrouwtje aan. 169 buil: net dat voor een konijnenhol geplaatst wordt en dat zich zelf toetrekt. 176 schakel: net voor het vissen in de rivier. 177 snepnet: sleepnet om snippen te vangen. 178 reuk'loos: roekeloos. 180 het Gelders recht: een van de vele aanwijzingen dat Tengnagel zich vaak in Gelderland bevonden heeft. 187 spitsen: kameraden. 193 dus: zo; 'er: Diana's. 199 veraerden: van aard of natuur veranderen. 210 uwen: Apollo's (de zon). 211 Zie noch voorje: kijk toch waar je loopt! 214 loopveld: jachtterrein. 218 tuiten: lok. De Kans (Occasio, Kairos) werd voorgesteld als kaalhoofdig met een lok aan de voorzijde, die men beet moest pakken om ‘zijn kans te grijpen’. In later tijd vond verwarring plaats van Occasio met Fortuna, zoals men ook hier lezen kan. 220 Van achteren kan men Occasio (h. Fortuna) niet beetpakken, want daar is zij kaal! 221 m'er: men haar. 222 Febus-Febe: Apollo als god van de kunst tegenover Diana als godin van de jacht. 237 peg'len: peil, teken in een vloeistof-maat. 245 raven: attribuut van Apollo, zie ook p 482, regel 1242 vlgg. Hier worden de raven blijkbaar geofferd. * Bloed. 256 op 't tipje: ws. op hoge toon (hij vraagt Apollo daar zijn lier op te stemmen). 299 Tantalus: Jan Soet? In de volgende strofe wordt gezinspeeld op een ‘dronken ezelin’ waar Tantalus op gezet moet worden, en dat is ‘zijn’ ezelin. In veel scheldgedichten krijgt Soet te horen dat hij getrouwd is met een verlopen vrouw, die in het Spinhuis heeft gezeten; grover: botterik. 301 Deese darde dapper drijven, / Daer mijn Damon was ter steê: Die durfde stokstijf vol te houden, waar mijn Damon bij was. 302 Damon: eig. de door Cicero (De officiis, iii, 10) genoemde Pythagoraeër, trouwe vriend van Phintias. Wie Tengnagel hier bedoelt is niet te achterhalen. Soms Jakob Feytama, aan wie dit boek opgedragen is? Of Cornelis Meurs, met wie volgens de processtukken (zie p 29) Tengnagel de kroegen afliep? Of Jacob Luyt, die eveneens bij het proces ter sprake komt (hij publiceerde in het Amsteldamse Minne-beeckie onder het motto suum cuique)? Een laatste mogelijkheid die ik niet ongenoemd wil laten is Jan van Nieuwenhoven, die mogelijk bedoeld wordt met ‘de advocaat’ in de inleiding van St. Nicolaes, en die ik voor de dichter van het versje voorin de Sonne-schyn aanzie. Zie p 82. 303 't schrijven: nog altijd de Mane-schyn. 351 slissen: beëindigen. 373 In: Indien. 411 narmen: armen. 439 Veld: zinspeling op het amsterdamse wapen. 445 gelt: heeft zin, baat. 448 Konstantijn: Huyghens, wiens Voorhout hier door Tengnagel nagevolgd wordt. 450 'k Woon ter vierschaer van de reên: ik onderwerp mij aan het redelijke oordeel. 458-459 schoon: eerste keer onderdeel van: of (...) schoon, tweede maal meer de alternatieve betekenis van: mooi, fraai. 466 Andre ziel van Welhems Zoon: Huyghens was op dat ogenblik secretaris van Frederik Hendrik. 470 Ledig: zinspeling op Otia (‘ledige uren’), de titel waaronder Huyghens in 1625 zijn gedichten verzamelde. 472 vlotten: meevaren. 486 ingezwicht: eig. ingetoomd, h. voorzichtig geworden. 496 windels: windsels. In deze regels wordt dus gezegd dat Huyghens geen uitspraak durft te doen uit vrees voor het ‘misbaer’ van de linden uit zijn geboorteplaats. 497 val (...) tegen: spreek (...) tegen. 516 Ouwe sne: eig. snit; hele uitdrukking: oude praatjes en dingen die nog niet eerder gehoord zijn. 524 Ik word'er toe gemoeit: het laat mij niet met rust. 529 tuiltjens: luchtige praat, scherts. 543 stooren: boos maken. 549 Thetis: godin van de zee, vrouw van Neptunus. 599 zerpe: wrange. * Een trouwe vriend: Zoo ook op het 21 blad. * Gelijkenis 618 Heil'ge Pieter: deze aanduiding stelt ons in staat uit te maken waar de wandeling van de twee voyeurs begint. Het beeld van St. Pieter stond namelijk boven op een pakhuis (dat ter plaatse van de Scafferij, de stadstimmertuin, gebouwd was), tot grote ergernis van de stijle calvinisten. Naast dit (dubbele) pakhuis werd in 1647 het Heerenlogement gebouwd. Tevoren stond daar de brouwerij De sleutel. Deze zal wel ongeveer hetzelfde terrein ingenomen hebben als het Heerenlogement, dat inderdaad uitstak, ‘ten water uitgebout’ was. De wandeling begint dus ongeveer ter plaatse van het ‘Huis op de drie grachten’. 634 in de kool: te vrijen. 636 de hooge school: de Illustere School, voorloper van de Amsterdamse universiteit, toentertijd ondergebracht in de Agnietenkapel aan de Oude Zijds Voorburgwal; ook nu nog is dat zes, zeven bomen van de boekhandel op de hoek af. 652 het lag 'er by: er zat niets anders op. 662 Uit de prijkel in 't gevaer: van de regen in de drop. 666 beerden: tierden; uit de keer: buitensporig. 669 een drommel raetelaeren: een groep gewapende nachtwakers. 692 Aêrs, noch aêrs: precies zo. 693 uitgestreken: uitgedost. 702 vroemoer: vroedvrouw. 704 die word verschoont: die laat zich excuseren. 708 guil: slappeling. 720 kraemkandeel: eig. drank die bij een geboorte geserveerd werd, vooral aan de kraamvrouw; bestond uit witte wijn, eieren, kaneel en andere kruiden. 721 Strijken ging hy, kon hy strijken: hij ging er vandoor, zo hard hij lopen kon. 728 Gaf hy leus: sloeg hij alarm; Strax: meteen; pak: kleren. 730 zeeper: zeker. 732 twien: tweeën. 740 vier: vuur. 746 kroes: driftig. 749 stijg: twintigtal. 753 humling: volgens het wnt ‘sukkel’. Mij lijkt het eerder de scheldnaam voor iemand uit een bepaald land. De man komt uit Westfalen, zoals uit regel 787 blijkt. 755 snijer: kleermaker. 763 doet: maakt. 765 ronden: munten. 770 Warnar: een beruchte gierigaard, uitgebeeld in Hoofts Ware-nar. 771 Ondermeer P. Leendertz Jr. heeft in zijn Warenar-uitgave (Zwolle, 1897?, p xxix) verondersteld, dat in deze regel gezinspeeld wordt op een auteurschap van Samuel Coster. Dit is mogelijk, al kan ‘in de Kosters boeken aengeteikent’ ook eenvoudig betekenen: begraven. Als Leendertz het bij het rechte eind heeft, is Ware-nar geschreven door Hooft en Coster samen. 773 zwager: schoonzoon. 774 die word te langzaem klaer: die is te traag? De historische figuur die voor Warenar model gestaan zou hebben, heeft volgens Tengnagel dus een schoonzoon, die, gezien het volgende, van woeker leeft. 778 Lekker: de straatjongen in Hoofts stuk, die de vrek Warenar zijn pot met geldstukken ziet verstoppen. 781 Tien ten honderd: tien procent, een toespeling op woekerrente. 787 De mogelijkheid dat met ‘Westfalen’ het pakhuis van die naam bedoeld wordt, aan de huidige Spuistraat bij de Nieuwendijk, dunkt mij uitgesloten, omdat de wandeling begon bij ‘St. Pieter’ en via de ‘Hooge School’ nu halverwege dat punt en het Rusland (zie regel 831) moet zijn gevorderd. Vandaar dat ik aanneem, dat bedoeld wordt: ik had het over de jonker uit Westfalen. 789 Bloed: Hier begint de Westfaalse kleermaker-jonker te spreken; uit speulen ryen: een pleziertochtje met de koets gaan maken. 795 gesponnen: gecopuleerd. 799 plijster: vertering. 800 Tot de stuiver in de poort: tot en met de stuiver die bij de stadspoort betaald moest worden. 810 heeft (...) gerijft: is van dienst geweest. 819 gnutjes: knapjes. 822 Dat je peete Klaertje rust: dat je (peet)tante Klaertje dood is. 827 brat: wollen stof waar zijde in verwerkt is; bouwen: bovenrok. 834 beweeghlijk: ontroerend. 838 al wat: nogal 853 tipjen: uitsteeksel. 854 de vlaemsche slag: de slag bij Nieuwpoort (die op dit borstkuras geëtst staat). 857 stormhoed: helm 859 veugel: vogel; de man heeft dus een hele bos veren op zijn helm. 871 ope mouwen: mouwen met overlangse splitten waren de chique dracht van die dagen. 873 schelpen: schelpvormige strikken. 874 gehakt: (de schoen) van een hak voorzien. 877 sluier: sjerp. 879 luier: fijn doek. 883 Mouris: Prins Maurits? Die overleed in 1625, dus in dat geval moet het een staande uitdrukking zijn. 887 prachchen: h. mooie praatjes verkopen. 903 'k Stond noch wel een week beteutert, / Schoon ik al van trouwen quam: Ik houd het nog wel een week uit, al staan we al onder de geboden. Tussen aankondiging en voltrekking van het huwelijk verliepen enige weken; zie ook regel 894. 905 Jorden: naam die gebruikt wordt voor sukkel. 922 keunt: kunt het (wat er bedoeld wordt is niet duidelijk); moet men misschien lezen: je keunt wat! (dus punt na ‘keunt’ ten onrechte)? 930 't Is eenkelt min: het gaat alleen over de liefde. 931 die 't rijmde: ws. Jan Soet, want die trad in de Schouwburg op van mei tot juli 1640, en weer in september-december. Zijn stuk Clorinde en Dambise ging op 14 mei in première, en daar is ‘eenkelt min’ een goede karakteristiek van, terwijl bovendien in september zijn stuk Olympia voor het eerst opgevoerd werd. 956 nieuwe doel: omstreeks 1640 werd bij de Kloveniersdoelen de Doelenzaal gebouwd, die hier zeker bedoeld wordt. Daar hingen ook de schuttersstukken, zoals Rembrandts Nachtwacht. 960 'k Hou dan meê mijn oogen toe: dan doe ik óók mijn oogen dicht! 967 telgen: takken, dus: bomen. 968 de kloosterpoort: ? ws. poortje aan de Kloveniersburgwal of Oude Zijdsburgwal. 970 slomp: boerenpummel. 971 Die meê jeukte naer 't gevoelen: die er ook zin in had, het te voelen. 972 slooipoot: sloerie. 974 gescheuk: hoerenpak. 978 Een van alle: een van hen (zegt:); daarop sluit twee regels verder aan: een andre Griet (zegt), en verderop: Gins een Trijn, Hier een Lijs. 981 zelfs: zelf. 988 niet: niets; meê: ook. 992 vol: dronken; dul: gek. 993 scheuken: snollen. 996 Linker-mand: mand van een koopvrouw, aan de linkerarm gedragen. 998 Eemer: emmer. 1003 Ik myn Gort-kreuk (= buik) in myn narmen: ik er van door. 1005 rekken: vluchten, ‘hem smeren’. 1015 Daer twee Mollen gaeren zagen: woordspeling, waarvan de eerste (absurde) betekenis direkt duidelijk is. De tweede is: ‘waar twee mollen graag zouden zien’. Ws. bevond zich ergens een uithangbord of gevelsteen, met een afbeelding en met een tekst als: ‘twee mollen zagen garen’. Het is verleidelijk om te veronderstellen dat dit dan op de Garenmarkt (tussen Kloveniersburgwal en O.Z. Achterburgwal) geweest kan zijn, maar daarover staan ons geen feitelijke gegevens ter beschikking. 1018 straet-zog: straatmeid. 1043 de poort sluiten: de laatste adem uitblazen. 1048 ze word gepaeit: ze komt (sexueel) niet aan haar trekken. 1067 Klaesje: ms. Klaas van den Heuvel, die blijkbaar trouwplannen had met een meisje Schuyt? Zie Clitie II, regel 317, p 519 en St. Nicolaes regel 381 vlgg., p 159. 1069 Dreumlen vaeren: het wnt geeft, met verwijzing naar deze plaats bij Tengnagel, de betekenis lanterfanten. Beter lijkt iets als ‘spelevaren’ en dat dan niet te onschuldig opgevat, gezien het volgende. 1077 ieders, tekst: eiders. 1088 Momi: mummie. 1094 D'Aemstel Boud voor u geen Wijn, / Om jou droogen in te weeken: lett. er wordt in Amsterdam geen wijn verbouwd waar jij je kruiden in weken kunt, dus: voor jouw oude botten is er in Amsterdam geen heul, dwz. geen vrouw. Ongetwijfeld draait de hele zin om een toespeling op de naam Boudewijn, ook als achternaam bekend. 1098 kevelkin: puntkin. 1099 Slop-hoos: slobberbroek, dus: sukkel; gelyken: vergelijken. 1103 kooten, eig.: kootspelen, dan: de beest uithangen. 1104 vinken: lett. vinken vangen, vaak: naar de hoeren gaan. Hoewel deze regels ook letterlijk gelezen kunnen worden, geloof ik dat bedoeld wordt: ‘als je nog jong was, zou ik zeggen: neem die meid, maar nu kun je beter betaalde liefde zoeken.’ 1109 vleten: lett. soort rog (vis). 1112 Neven: de les lezen. 1119 Die 't slechs half kon onthouwen: / Maer het minst is nau gezeit: Als je de helft maar kon onthouden, maar ik heb nog nauwelijks iets verteld van alle dingen die er gebeuren. 1121 eens, tekst: een. 1131 Kol: paard. 1132 Klepper wisselt op de toom: het trekpaard wordt voor de verandering met losse teugel bereden. 1136 ganger: voetganger. 1141 leutert: plappert. 1148 wand: tafelkleed? (Kiliaen: pannus, vestis). De hele zin kan dan betekenen: de tafel is gedekt. 1153 vijf gewisse boden: de vijf vingers van één hand. 1154 't Keurlijk beetjen: het uitgezochte hapje. 1156 met: mee. 1157 die wat past te raken: die probeert zoveel mogelijk naar binnen te werken. 1159 draeiers maken: ervandoor gaan (pijpen draaien is de gewone uitdrukking). 1161 Als de trommel staet gespannen: als de buik vol is. 1162 Schaft: dient op. 1170 disch, tekst: dich * Een gek die twe hammen op eeten kon. 1173 harst: gebraden ribstuk. 1175 Sta by kreuplen, maer geen lammen: help mee, wie ook maar enigszins kan. 1184 klein-gebeent: gevogelte en klein wild. 1186 Diek: Goudpluvier. 1187 Wilster: Zilverpluvier; Stinting: Oeverloper? (Cf. engels ‘stint’). 1188 Slobbe: Slob-eend; Duiker: soort Fuut; Krik: Taling. 1191 drekens: de snip werd met ingewanden en al geroosterd. 1193 Quak: blauwe reiger; Put(t)oor: Roerdomp. 1195 Posk: Pos(t), soort Baars. 1198 Zaen: dikke melk. 1199 kort: van onaangelengd ei gemaakt; struif: omelet. 1200 Airen: Eieren. 1202 Garner: Garnaal. * Een speelman. * Bredero gestorven den 23. August. 1618. 1224 zakpijp: doedelzak. 1225 Jan tapje: plattelands herbergier. 1230 Daer de vlag in 't venster leit: Waar herberg gehouden wordt. 1231 om Godswil geven: een aalmoes geven. 1232 broodzak: bedelzak; duivel zeggen: vloeken. 1233 leuren: bedelen. 1234 kneukels: boerenkinkels; beleeft: vriendelijk. 1242 de kruin is heel ontstelt: hy is helemaal in de war, het hoofd loopt hem om. 1243 't mag hem velen: hij kan het aan. 1245 waegt: 1) schudt, 2) ‘gewaagt’, dus hele zin: staat te schudden van het gebras òf staat in het teken van. Cf. Sonne-schyn, p 83, noot 5. 1255 efter: toch, echter. Hele zin: Om er toch maar iets over te vertellen. Een andere mogelijkheid is echter, dat uitleggen hier iets anders betekent, namelijk: ten toon spreiden, laten zien; de betekenis is dan duidelijk. 1271 baierd: passantenhuis voor arme vreemdelingen. De meeste gasthuizen hadden een ‘baaierd’; krebben: primitieve bedden. 1275 smyten: slaan. 1283 smeeren: overvloedig eten en drinken. 1284 snee: snit, mode. 1291 geublen: overgeven 1293 het driescht me grover: ik krijg het erger te pakken. 1296 bang: benauwd. 1297 drong: dicht opeengepakt. 1306 Foly: foelie. 1316 Schipper Jan etc. Deze beroemde lijst van ‘Amsterdamse dichters’ is een belangrijk document. Het heeft geen zin, bij iedere naam een noot te plaatsen, aangezien hier van de betreffende dichters niets verteld wordt dan de naam. Als deze afwijkt van de gebruikelijke vorm, kan de laatste gevonden worden via het naamregister (p 627). Een enkele opmerking: een aantal van deze dichters zijn onbekend; waarschijnlijk waren het medewerkers aan de liedboekjes die in deze periode als paddestoelen uit de grond kwamen. Aangezien zij verder niets publiceerden, en in de bundeltjes niet zelden alleen onder motto schreven, zullen zij wel voorgoed anoniem blijven, of liever: wij kennen aan de ene kant hun namen, aan de andere soms hun gedichten, maar wij kunnen de twee niet bij elkaar brengen. Bij de spelling van de namen moet niet alleen rekening gehouden worden met de gebruikelijke willekeur, maar ook met het feit dat Tengnagel een aantal van deze namen alleen uit mondeling contact kende; dit blijkt uit de processtukken, waarin gesproken wordt over de namen die bijv. Schipper Jan aan Tengnagel genoemd heeft voor zijn Lindebladen. Zo neem ik aan dat ‘Liskali’ in regel 1318 staat voor (Jacob) Lescailje. Hoogstwaarschijnlijk zijn er meer gevallen aan te wijzen, die mij ontsnapt zijn. Het is de moeite waard, deze lijst van Tengnagel te vergelijken met die van Schipper Jan in zijn Toe-eygeningh van De hoofse Clitie (in dit boek afgedrukt op p 580 vlgg.), die met een soortgelijke bedoeling opgesteld werd. 1332 Oever: andere drukken hebben Orsveg en Ogvers; Duizenddaelders: is dit misschien dezelfde als de Duyzent Daelders, een modieus gekleed man, die Gillis van Scheyndel afbeeldde in zijn Ian-Hagels Compagne (1638)? * wachter. 1351 Latere drukken: Van der Hoeven. 1354 Volkuil: ws. drukfout voor Voskuil. 1355 Manke Iakob: druk van ‘1639’ (ws. van 1652) heeft Aslijn, en verder Stat voor Stas, en toegevoegd Stribee. + Amsterdamsche Poëten. 1365 die vier gewijde Bekjens: ws. vier dichteressen, maar wie bedoeld worden is moeilijk te bepalen. 1383 Slacht: lijk op. 1395 Vinnen: vinden. 1402 Uitgezeit: uitgezonderd; de Nachtegael: hier en in het volgende wordt gezinspeeld op de Griekse mythe over de nachtegaal (Philomela), die uit droefheid zingt. Zie Spaensche heidin, p 431, regel 197. * Aenwijzing tot de Godshuizen. 1441 noot in margine, Gods-huizen: huizen van barmhartigheid, zoals weeshuizen, ziekenhuizen etc. 1446 razery: krankzinnigheid. 1449 uitgift: armenzorg. 1474 'T welk hetoorlog strekt een pees: waardoor de oorlog gesteund wordt. 1488 geboort: omzoomd. 1496 die, tekst: de. 1497 eenzaem: het wnt en de andere woordenboeken geven geen bruikbare betekenis, behalve misschien: gering in getal. Mij lijkt hier echter een nergens genoemde betekenis voor de hand te liggen, namelijk die van ‘eensgezind’. 1499 Opperst': Magistraat. * Voornaeme Poëten. 1509 'T laet, lees: 'K laet. Een andere mogelijkheid is dat de zin betekent: laat dat maar over aan... 1525 roden: zwerven, rondgaan. * Maria de Medices. 1527 de Moeder van de Goden: In 1638 bezocht Maria de Medicis, weduwe van Henri IV en moeder van Lodewijk XIII, Amsterdam. Bij die gelegenheid werden uitzonderlijk grootscheepse feesten gehouden, ongetwijfeld omdat men in Maria haar echtgenoot wilde eren, die in ons land algemeen gold als een voorbeeldig vorst.

Vorige Volgende

Alle werken (1969)

Aemsterdamsche Lindebladen.

Over het gehele werk