Parochieboek van Iseghem, gevolgd door de levensbeschrijving des H.Hilonius

§ IX.
De negentien heerlykheden binnen Iseghem.

Sint-Pieters.

Boven het prinsdom, bestonden er t'Iseghem negentien heerlykheden, die meer of min bevoorregt waren. De voornaemste, na het prinsdom, was de heerlykheid van Sint-Pieters.

[p. 180]

Ten jare 1055 gaf de graef van Vlaenderen, Boudewyn van Ryssel, aen 't kapittel van Sint-Pieters, te Ryssel, hetwelk hy nieuwelyks gesticht had, eenige landen, gelegen binnen Iseghem, en deze begiftiging kan men aenzien als den oorsprong der heerlykheid ter gemelde plaetse.

In 1330, bevestigde graef Lodewyk van Crecy deze bezittingen te Iseghem (Isenguehem), en deed, ter zelfder tyde, de titels vernieuwen, welke door de ongenade des tyds verstorven en bykans verslonden waren.

De heerlykheid van Sint-Pieters, verdeeld in verscheidene baljuagien, strekte zich uit op menigvuldige parochien, zoo als: Iseghem, Ingelmunster, Moorseele, Aerseele, enz. Zy bezat het regt zelfs van hooge justitie te doen. Op 't einde der verleden eeuw, wierd de heerlykheid, onder keizer Joseph, gesekularizeerd. De laetste burgemeester dezer heerlykheid op Iseghem, was wylen heer François Vanwtberghe; en de laetste balju, de achtbare heer Karel Maes-Leenknecht, overleden te Iseghem, den 24 Januarius 1859.

[p. 181]

Heerlykheid en Ammany van Ayshove.

Van onheugelyke tyden, tot op 't einde der verleden eeuw, was de heerlykheid van Ayshove in 't bezit eener edele familie van Kortryk. Deze heerlykheid had ook hare wet, bestaende uit eenen amman of balju, met eenen burgemeester. Het burgemeesterschap is langen tyd bediend geweest door heer Pieter Joseph Vande Walle, en het griffierschap door zynen broeder heer Jakobus Vande Walle, beide van Iseghem. De Heye, eertyds (in 1622) eene party lands van 300 roeden (nu een gehucht), lag onder deze heerlykheid.

Heerlykheid van Delporte of ter Poorten.

Krachtens regt van eerstgeborenschap, ging de heerlykheid van Delporte, in de achtbare familie Andries van Iseghem, van geslacht tot geslacht, tot den oudsten zoon over. Gelegen binnen Iseghem en Ingelmunster, was Delporte een vrye heerlykheid, bestierd door een geheele wet van balju,

[p. 182]

burgemeester, schepens, enz., aengesteld door den Heer. Volgens geloofbare narigten beliepen de inkomsten der heerlykheid, in tienden, tot 40 ponden grooten en even zoo veel in heerlyke renten. In 1749, was Jakobus Vande Walle daer balju van; en Joannes Gellinck, met Martinus Van Dommele, schepenen.

Heerlykheid van Gracht of Vander Gracht.

De kerkrekening van 1621 en 1622 maekt meermaels gewag van landen, gelegen onder deze heerlykheid. Insgelyks wordt zy aengehaeld op de dischrekening van 1531.

Heerlykheid of Ammany van Steurenambacht.

Deze heerlykheid, gelegen op Iseghem en Lendelede, strekte zich ook uit op andere parochien. Zy wierd bestierd door eenen balju, met dry schepenen. In 1743, was Maximiliaen Seghers, te Kortryk, balju van deze heerlykheid, en hy had voor schepe-

[p. 183]

nen: Ant. Frans Verhamme, Pieter Mullier en Joos Laga. De voorlaetste Heer van Steurenambacht was de Eerw. Joannes Augustinus Dutoict, pastor van Lendelede. Na zyne dood ging de heerlykheid over tot den edelen heer Dutoict, van Kortryk. Onder deze heerlykheid lag er een hofstedeken, waervan de helft verkocht wierd in 1743 en ons een denkbeeld van de weerde der landen, in dien tyd, kan geven. De verkooping van een deel der bouwery met dertig honderd roeden zaeiland wierd gesloten ten pryze van 168 pond, 6 schellingen en 8 grooten kourant. Een kopy van den koopbrief, opgesteld door het ambt van den notaris Jakobus Dujardin, berust onder de kerkarchieven van Iseghem.

Mosscherambacht

was een heerlykheid, waervan de zetel waerschynlyk was te Kortryk buiten, alwaer voormaels het kasteel van Mosscher stond. Deze heerlykheid strekte zich uit, onderander, op Iseghem en Ardoye. De abdy van

[p. 184]

Duinen, by Veurne, later vervoerd tot Brugge, bezat het regt van de tienden dezer heerlykheid op de voornoemde parochien te heffen. Zy was met dit voorregt begiftigd geweest van het jaer 1225. Jaerlyks was deze tiende, die ontvangen wierd op 24 gemeten en 120 roeden, in evenredigheid van 6 schooven ten honderd, omtrent 8 pond grooten weerd, zoo als men besluiten kan uit eene opgave, gedaen aen den Weleerw. heer van Severen, voorlaetsten abt van Duinen.

Heerlykheid van den Laeblanck.

De kerkrekening van 1621 en 1622 maekt gewag van een stuk lands van 600 roeden, gelegen op deze heerlykheid. Fol 7.

Heerlykheid en hof van den Wal.

Men vindt den naem van deze heerlykheid in de kerkrekening van 1621 en 1622 (Fol. 5), alsook in de dischrekening van 1531. Deze heerlykheid behoorde, in 1520, toe aen Pieter Bouckaert. Philips van Iseghem was er balju van.

[p. 185]

Het Berleghemsche.

Van deze heerlykheid wordt er gewag gemaekt in de evengenoemde kerkrekening. Fol. 5.

Heerlykheid van Wallemote.

Deze heerlykheid had haren balju, burgemeester, alsook schepenen en leenmannen. In 1788, waren Pieter Thibau en Jakobus Hullin daer schepenen van. Ten jare 1550, was Jan Bouckaert heer van Wallemote.

Heerlykheid van Schoonvelde.

Men vindt gewag van deze heerlykheid in de dischrekening van 1531. Dit leen strekte zich ook uit in Cachtem.

Heerlykheid van den Prinse.

De naem dezer heerlykheid is bekend gebleven door de dischrekening van 1531. Fol. 5 en 7.

[p. 186]

Heerlykheid van Coebrouck.

Van deze heerlykheid wordt er gehandeld in de dischrekening van 1531. Fol. 4.

Heerlykheid van Caestere.

Het stamhuis de Thiennes van Rumbeke, bezat deze heerlykheid.

Het Halewynsche.

Deze heerlykheid wierd bestierd door eenen balju, burgemeester en schepenen.

Kortryker Ambacht of het Vryeigen (Le Franc de Courtrai).

De dischrekening van 1531 schryft: t fri eighene. Men leest er ook dat het Vryeigen gedeeltelyk lag, langs den zuidkant van de straet, die naer Rousselaere loopt. Deze heerlykheid hing af van het oude kasteel, te Kortryk.

[p. 187]

Heerlykheid van den Haselt⁽¹⁾.

Deze heerlykheid was zeer groot, en strekte zich, onderander, uit in Iseghem, Emelghem, Ouckene en Rumbeke. De dischrekening van 1531 en de kerkrekening van 1621 en 1622 maken er gewag van.

(1) Van deze heerlykheid is er nog een gedachtenis overgebleven te Rousselaere: er bestaet eene herberge voerende voor opschrift: Den Haselt.

Heerlykheid van Schardauw.

Het griffierschap dezer heerlykheid heeft lang bestaen in de familie Mulle, te Winckel-Sint-Eloy. Van dit heerschap zyn er verscheidene gedachtenissen overgebleven, namelyk: het Schardauwkapelleken, de Schardauwstraet. Deze straet is gelegen tusschen de Abeelstraet en den Kasselrydyk, die Iseghem afscheidt van Rumbeke, en eertyds de Kasselryen Kortryk en Yper van malkander afzonderde.

[p. 188]

Barony van Sint-Amand.

Bewesten de paelgracht van het oude kerkhof, stond voordezen een fraei gebouw, rondom in water en geboomte: 't was het huis der barony van Sint-Amand. Op dit schilderachtig kasteeltje, gelegen in eene lommerryke eenigheid, om zoo te spreken, binnen en buiten den dorpe, tusschen kerk en klooster, kon men dagelyks den kerk- en kloosterzang hooren weergalmen. De eigendom van dit liefelyke buitengoedje, met neerhof, boomgaerd, hoven, wateringen, landen en meerschen bevatte 3086 kortryksche roeden. Het edele geslacht Leloup bezat dit kasteel binnen de XVII^de eeuw, en mogelyk voor dit tydstip. Door het huwelyk van Antonette Leloup, dochter van Pieter, hoogbalju van Iseghem, met heer Jakobus Van der Beken, kwam deze eigendom in het geslacht van dezen naem. Hunne dochter, Maria Franciska bragt dezen eigendom in den stam de Moucheron, by echtverbond met den edelen heer Jakobus

[p. 189]

Norbertus de Moucheron. De laetste eigenaerster van dit huis, Maria Norbertina de Moucheron, dochter en erfgename der laetstgenoemden, stierf den 8 Januarius 1763. Ongetrouwd zynde, had zy, aen den toenmaligen koster Clement, al haer goed, voor haer onderhoud, opgedragen, met last van te volbrengen de fondatien voor kerk en disch daerop bezet, door hare grootmoeder Antonette Leloup.

Daer het kasteel, door de ongenade des tyds, begon te vervallen, liet men het afbreken, en met het steen dat er van kwam, wierden de huizen van 't zuiderkerkstraetje gedeeltelyk getimmerd. Van de hoving en doorloopende waters wierd er eene bleekery of wasschery gemaekt, welke, by later tyd, plaets maekte voor eene huidvettery, die tot alsnu bloeijend voortgaet.

Er waren dry hofsteden 't Iseghem, die onder de heerlykheid van St.-Amand lagen.