De kronijk van Antwerpen. Deel 8. 1803-1817

[p. 7]

1803

Januari

Met het afstellen der H.H. Dagen was er groot verschil in onze kerken. Ingevolge de chartabelle van Mechelen dewelke men thans hier volgen moet, was den Feestdag der H. Besnijdenisse gebleven, maer dien der H.H. Drijkoningen en...... op de volgende sondagen gestelt, dog die der abdijen en cloosters vierden alles op den gewoonlijken voet; maer niemand werkte nogtans op die dagen; het volk ging ter kerke en hoorde misse en andere kerkelijke diensten op de oude gewoonten, genoegsaem te kennen gevende dat se geensints met zulke veranderingen gedient waren, veranderingen die groote verflauwinge aen de religie en aen de godvrugtigheijd veroorsaeken.

Den 5 Januari wird den Eerw. here Joannes Ackermans, capellaen van O.L. Vr.-capelle, sive het Beenhouwerscapelleken, tot Borgerhout gevangen en naer 't tugthuijs binnen dese stad gebrogt, omdat hij geld zoude getrokken hebben voor sijne diensten, dog is eenige dagen daer na losgelaeten. Jae nog wat anders, de Minnebroeders en Capucienen waren wel op 't stadhuijs ontboden, omdat se nog wel bedelen binnen deze stad bij hunne vrienden en ook omdat se op termijn gaen bij de buijtenlieden, hetwelk hun verboden wird, sij vraegde dan waer sij van leven moesten en hun wird geantwoord dat se na

[p. 8]

de Comité van den Armen in de Blindenstraet soude gaen, dat aldaer zoude werk gegeven worden.

Den 14 Januari waren de requisitionairen door circulaire brieven van den Maire op 't stadhuijs ontboden, alwaer hun aengedient wird, dat se naer de legers moesten gesonden worden, hetwelk aldaer groote droefheijd veroorsaekte; sij wirden van daer naer den Prefect gebrogt en van daer naer den commandant en eijndelijk op 't casteel geset. Deze maekten groot misbaer, jae de ouders en vrinden deden alle instantie om hun kinders en naestbestaende los te krijgen, dog vrugteloos. Jae men sag er geduerig van de dorpen binnen brengen, die in Vrankrijk geleijd wirden om tegen wil en dank soldaet gemaekt te worden.

Februari

Den 25 Februarij snagts tusschen 26 wirden er huiszoekingen gedaen naer de conscrits; vele wirden opgeligt en tegen dank soldaet gemaekt. Men sag alhier dagelijks jongelingen binnen brengen welke naer de legers getransporteerd wirden.

Bij de Vaste Bulle die dato ...... was het vleeseten geensints toegelaeten, hetwelk groote moeijlijkheijd te wege bragt; onze vicarissen schreven daer over naer Mechelen aen den aertsbisschop, om de toelaetinge te bekomen, aengezien de schaersheijd van visch en van alle de noodzaekelijke levensmiddelen. Jae voor den gemeijnen man was het bijna onmogelijk om te konnen bestaen, alles was ongelooflijk duer, de boter is heden 25 februarie verkogt tot 11 ½ stuijvers het pond en de eijeren 31 ½ stuijvers, de pataten 16 à 18 schellingen den sak, en alles zoo na advenant. De graenen schijnen niet tot hunne vorige prijsen te zullen komen, jae gelden heden: de terwe

[p. 9]

f. 9,4 de veertel en de rogge f. 7.11; de andere graenen na advenant, het welke de bieren ook tot hooge prijsen heeft doen komen, hetwelk vele deftige luijden, die van hunne renten niet betaelt wirden in armoede brengt. Den Bisschop heeft dan aen de gemeijne ambagtslieden en aen degene van hunne geringe inkomende leven ofte hunnen kost winnen moesten, het eten van vleesch op die wijse als in de gepasseerde jaeren zulks gepermitteerd hadde geweest, toegelaeten; dog moeste aen de respectieve pastoors gevraegt worden. Het is niet alleen met de duerte van alles dat de menschen thans geplaegt worden maer daer en boven...

Meert

Den 18 en 19 Meert wirden de jongelingen der conscriptie militair der jaeren 9 en 10 op 't stadhuijs gelot, wie van hun als soldaet in de franse legers dienen moesten, hetwelk eene aldergrootste droefheijd onder hun en onder de ouders en vrinden te wege bragt.

Den 19 Meert wird den Zeer Eerw. heere ...... de Landsheere, canonik en ...... van Mechelen, gevangen binnen deze stad gebrogt en op het tugthuijs geset. Waermede hij beschuldigt werd, hoorde men niet regt.

April

Den 13 April moesten de nieuwe pastoors bij den Prefect komen; men sag het decreet van den bisschop in 't ligt waerbij de nieuwe verdeeling der parochiën en succursaele gedaen was.

[p. 10]

Meij

Den 31 Meij heeft Pater Alexander Stordeur, gebortig van Antwerpen, Predikheer, pastoor van sijne kerke (nu S^t Paulus parochie) gestelt, gelijk boven geseijd is, de pastorele bedieninge van de geheele uijtgestrektheijd der Borgtparochie aenveerd, tot dat de nieuwe verdeeling der parochiën zal gemaekt zijn; daer was ten dien eijnde eene doopvunte in die kerk gestelt. De Borgtparochie was nog altijd bedient geweest door de oude pastoors Jacobus Lauwers en Nicolaus Bludts, dewelke alnu bedankt hebben. De pastorele diensten wirden door hun verrigt in S^t Rosaliacapelle, van het godshuijs van Cornelis Landschot op de Faconsruije. Pater Stordeur heeft voor onderpastoors aengenomen den Eerw. Pater Janssens, Discals en ...... Stoels, priester, die novitie bij de predikheeren voor de vernieting geweest had.

In het gasthuijs is het wedrom seer verwart door de nieuwigheden die er tegen wil en dank der religieusen welke geene hoegenaemde meesterschap meer gelaeten is, ingedrongen worden. Men vreesde selfs voor hunne verjaeging.

Junij

Den 4 Junij ten 4 ½ uren na middag wird voor de eerste mael Onze L. Vrouwen Lof in de cathedraele, nu maer parochiale kerke, met het luijen der klok aengecondigt, hetwelk na de destructie der kerke nog niet gebeurt was, de Loven en andere diensten waren tot nog toe sonder geluij verrigt geweest. De Predikheeren hernamen insgelijks het geluij om hunne diensten aen te condigen.

Den 4 Junij tegen den avond wird met trompetten langs

[p. 11]

deze stad afgecondigt, dat de conscripts militaires de classen van het jaer 9 en 10 sanderdags smorgens den 5 ditto, wesende Antwerpsche kermisse, ten 6 uren op 't stadhuijs moesten verzaemelen om naer de legers of op de schepen gevoert te worden. Vele borgersjongens waren van vreese op de vlugt of in versteek; eenige, maer meest degene die voor andere optrokken, zijn gecompareert, maer daer er nog seer veele van de 300 die deze stad moest opleveren, ontbraken, wird deze stad met militaire executie gedregen, het welk met de trompet wedrom uijtgecondigt wird, jae in den agternoen arriveerden het garnisoen van 't casteel gewapent met hunne ransels in de stad, en wirden seffens bij de notabele inwoonders twee en twee, voor vier dagen en zooveel nagten geleijd, dewelke hun geduerende dien tijd logist, kost en drank en daer en boven nog 3 francs per dag geven moesten. Wat dunkt u leser van zulke tirannie? Nu moeten de goede ingesetenen boeten, en onregtveerdig geplaegt worden, omdat de conscripts-jongens in hun eerste jeugt tegen wil en dank soldaet gemaekt, die alderschrikkelijkste en onregtveerdigste vervolgingen ontvlugten, en hun met regt en reden versteken. Deze onverwagte tirannie bragt groote murmurije in deze stad, dog alle klagten sijn volgens gewoonte vrugteloos, zoodat men er den uijtval van verwagten moet. Diergelijke vervolgingen had in andere steden en op de dorpen insgelijks plaets.

Den 6 Junij wirden er wedrom bij de borgers soldaeten op de voors. wijse geleijd; dit bragt andermael groot murmer onder dezelve. Eenige van de besonderste inwoonders hebben sig er tegen verset en hebben hunne regtveerdige klagten zoo tegen den Maire als Prefect gedaen, en zoo veel te wege gebrogt, dat er 's Dijnsdags een order en een eijnde aen gestelt is, dat de soldaeten eijndelijk den 7 savonds wedrom naer 't casteel zijn moeten gaen.

[p. 12]

Den 7 Junij tegen den avond wirden onze ingesetenen van hunne soldaeten verlost, maer moesten hun ieder 3 francs per dag geven.

Den 8 Junij wird er van wegen den Maire uijtgetrompet (ziet de placcaet in de gazette).

Woensdag den 8 Junij tegen den avond zijn de nonnen uijt het gasthuijs verdreven, omdat sij hun naer de nieuwe reglementen niet schikken wilden; daer was hun geene de minste meesterschap in hun eijgen huijs meer overgelaeten, alles wird er van vremde geregeert, de meijssens, knegten en andere bedienders waren reeds henen gesonden; daer was onlangs eene econome, portier, kok, apotheker en zoo vele andere ingestelt, dat de tegenwoordige regering van dit huijs geensints meer aen de oude en gelijkt, en dat alles verbetert was, dan was het nog al te dulden, maer ter contrairie, de arme zieken worden slegt opgepast, en alles kost meerder. Sij hebben dan tot den dienst der sieken verscheijde vrouwkens uijt de godshuijzen daer ingezet, al dog alsoo deze den dienst niet verrigten konden, zijn er wedrom andere gesogt en in hun plaetsen gestelt, waer onder slegte personen getelt worden. Deze trekken 10 stuijvers dags en kost, maer wat zal er dog van komen, als een geheele verragtsaemheijd in 't huijs.

Sondag den 12 Junij wezende als nu H. Sacramentsdag, heeft de generaele processie voor de eerste reijse uijt de cathedraele den grooten tour gegaen.

Augusti

De scheepstimmerwerf zedert eenen geruijmen tijd op de Kronenborgkaeij tegens de Schelde in werkzaemheijd zijnde,

[p. 13]

daer sinds verscheijde schepen getouwt en vaerbaer gemaekt waren, te klijn gevonden zijnde, was er geconcipieert de zelve te vergrooten, jae dit was aen den Eersten Consul Buonaparte, die het zelve ten dien eijnde in persoon is gaen besigtigen, ingeboezemt, dat het als eene wet geworden schijnt te zijn. Daer was dan vastgestelt St-Michielsveste of Bolwerk a^o 1610 gebouwt, te niet te doen, de huijzen van de Kroonenborgstraete, van de Koeijstraet, en gedeeltelijk van de Cloosterstraet tot den Eeckhof en een groot deel van de abdije van S^t Michiels af te breken, en alle die erven daer toe te incorporeeren. Deze nieuwe schikkingen wirden aen de inwoonders aengecondigt, hetwelk groote droefheijd onder dezelve veroorzaekte; hunne huijsen en erven, hunne eijgene panden, daer hunne broodwinninge gelegen was te moeten verlaeten en sig elders van eenen woon te moeten voorzien; niettegenstaende de reclamatiën en vertoogen die daer tegen gedaen wirden, sag men den 1 Augusti de hand aen dit werk slaen, en een begin aen deze destructie maeken, men sag dan eerst de aerde van het Bolwerk nevens de Kroonenborgpoorte afvoeren, om die veste, een der aengenaemste wandelingen deser stad te slegten.

Den 26 Augusti wirden de jongelingen buijten de stad op de fabrieken werkende en in de conscriptie militair vallende, door de gendarmen weggehaelt; geduerende de Antwerpsche kermisse waeren seer veele uijt de herbergen en huijsen gehaelt. Alle dese worden seffens in de amigo onder het stadhuijs gaset, en dan naer het casteel en zoo voords te schepe naer Zeeland. Ongelukkige vervolgingen die niet als droefheden baeren; jae even ongelukkig gaet het onder de schippers welkers schepen in beslag genomen worden om tegens de Engelsche gebruijkt te worden. En die vervolgingen hadden nog dagelijks hunnen voordgang, selfs bij de gemeijnste borgers, jae

[p. 14]

tot bij de arme menschen toe wird twee man in de huijsen geleijd, dat hun jongens sig als soldaet komen begeven.

September

Sondag den 18 September deden er wedrom eenige pastoors den eed in handen van den Prefect, in de cathedraele alhier, onder deze was den Pater Masschu, gebortig van Mechelen, miniem, alhier tot pastoor van 't casteel benoemt zijnde, den welken ten zelven dage de kerke van het casteel, eene succursaele van S^t Andries geworden en geopent zijnde, den dienst gedaen heeft. Het miraculeus beeld van de H. Moeder Gods was in dezelve herstelt. Naemiddag wird het Lof aldaer volgens oude gewoonte verrigt. Hopende dat dezelve alzoo met de Goddelijke Gratie continueeren zullen. Deze kerke veel geleden hebbende, vereijst ongetwijffelt groote kosten tot herstelling. De cierade en beelden waren wel eenigsints beschaedigt of ontdraegen, jae de kopere plaet op den grafsteen van Christ de Mondragon in de capelle door hem gestigt gelegen hebbende, en daer sijn afbeeldsel en wapen op uijtgebeeld en eene opschrift dat bij Swertius gelesen word, stond, was gestolen, de copere ciraeden der praeltombens van de Gouverneur Del Pico en de Solio waren insgelijks gerooft, gelijk deze kerk ook van ornamenten gants berooft is.

October

Den 2 October was 't de laetste reijse dat er Dienst in S^t Martencapelle nevens S^t Michielskerke gedaen wird. Deze capelle daer den H. Norbertus eertijds de misse gecelebreert heeft, wird verwoest en te gronde geworpen, jae men vreest dat de kerke en de geheele abdije dit lot ook sal ondergaen;

[p. 15]

de verwoestingen die aldaer gepleegt worden zijn afschrikkelijk.

Het zijn niet als ruinen die er binnen dese stad begaen worden; den ............ wirde de 8 huijsen staende tusschen de Schoenmerkt en het Groenkerkhof aen O.L.V. kerk toebehoorende wegens den Prefect publiek verkogt om afgebroken te worden.

Den 15 October wird den autaer en de orgel en allen het gene in de capelle van den H. Martinus in de hof van S^t Michiels staende, namiddag publiek aldaer verkogt, aengesien dese capelle staet verwoest te worden.

Den 24 October wirden die van den tribunael civiel in de abdije van S^t Michiels zitting gehouden hebbende, met geweld daer uijtgeset, de papieren door de vensters geworpen en hun naer de Stadswaeg doen gaen, alwaer de Chirurgijnscamer ten dien eijnde toebereijd was. Het collegie was ook al te niet en de lessen welke aldaer gegeven wirden cesseerden ook al. Adieu geleertheijd.

November

Den 2 November wird de Kroonenborgpoort uijt order van den minister van oorlog gesloten gehouden en de passagie voorbij 't casteel verboden.

Den 3 November wirden de huijsen op de Schoenmerkt tegen het Groenkerkhof staende begonst afgebroken te worden, deze 8 huijsen aen de cathedraelekerk van O.L.V. toebehoorende waren op ...... publiek in de prefecture ten dien eijnde verkogt voor 15.000 francs. De 2 pastorele wooningen

[p. 16]

der kerk waren onder dit getal. De pastorele wooning van 't Zuijdquartier was het eerste huijs dat begonst wird, en vervolgens de voordere. Men hield er verkoopinge van hout en afgebroken timmer.

Den 18 November wird er wegens den Maire aen de pastoors bekent gemaekt dat er op het kerkhof buijten de Croonenborgpoort te Beerschot niet meer mogte begraeven worden. Op dit kerkhof begraefde de parochiën van O.L.V. Zuijd S^t Joris en S^t Andries, en als nu met de veranderinge S^t Andries, de Augustijnen en de Trese.

In de maend November was de directie van 't gasthuijs aen den Maire overgegeven.

December

Den 4 December, feestdag van de H. Barbara, zijn er voor aelmoesseniers gekosen Dheeren Van der Aa, Geelhand en dela Faille.

Den 12 December wird er onder de jonkheijd welke in de conscriptie militair waren gelot op 't stadhuijs.

Om dezen tijd wirden de zerken uijt S^t Michielskerke naer de cathedraele gevoert, alwaer dezelve in den omgang der choor en Besnijdeniscapelle zullen geplaetst worden. In welke capelle den schoonen autaer van 't Venerabel in de voors. kerk gestaen hebbende, en uijt witten en swerten marber door den vermaerden beeldhouwer Artus Quillien gemaekt en den Heere Abt ...... bekostigt, zal gestelt worden en waerin het beeld van den H. Antonius van Padua in zal gestelt worden. Jae alwaer alle Dijnsdagen vollen aflaet te verdienen is, hetwelk

[p. 17]

vandaeg 13 ditto reeds begonst en met het geluij der klokke aengekondigt is⁽¹⁾.

13 December wird de Kroonenborgpoort begonst afgeworpen te worden; alle dagen wird er met den grootsten spoed aen de nieuwe timmerwerve voordgegaen.

Dijnsdag 13 December is het beeld van den H. Antonius a Padua hetwelk meer als 100 jaren in de kerk van de Paters Minderbroeders gestaen hadde, boven de choor in onze cathedraele kerk solemnelijk verheven en op eenen der kleijne autaeren gestelt tot dat de Besnijdeniscapel in dezelve kerk zal in staet gebrogt en den voors. autaer aldaer zal geplaetst zijn.

Den ...... December was den deurgang nevens het casteel wedrom toegelaten, en ondertusschen wird de Croonenborgpoorte afgeworpen, alsook de geheele Kroonenborgstraet, tot groote schaede van die huijsen en erven besaten, dewelke dezelve wirden wel geschat, maer nog niet betaelt.

(1) Hierbij voegt schrijver een santje voorstellende het beeld van O.L. Vrouw uit de cathedraele met een:

Godvrugtig gebed tot de Alderheijligste en de Alderzuijverste Maget en Moeder Gods Maria,

gedrukt 't Antwerpen bij de Wwe van Hieronijmus Verdussen op de Groote Merkt, in S^t Augustinus.