Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 184]

Herben vreest oosters gevaar

In 1469 trekt Herbenus in het gevolg van de pauselijke legaat Onufrius over de Alpen. Onufrius had gefaald in zijn missie om de vrede te herstellen in het door woelingen geteisterde Luikerland en te bemiddelen tussen de prins-bisschop en hertog Karel de Stoute van Bourgondië. Een tiental jaren vertoefde Herbenus in Italië, de bakermat van de Renaissance. Hij was in Rome en Bologna, wellicht ook in Ferrara en Venetië, en maakte daar kennis met humanisten van formaat. Na het overlijden van Onufrius in 1471 vond hij in Niccolò Perotti, een humanistische prelaat, een nieuwe machtige beschermer. In die periode hield hij zich bezig met het - in opdracht - kopiëren van Latijnse handschriften en het schrijven van brieven. Dat maakte hem vertrouwd met de klassieken en vergrootte zijn stijlvaardigheid.

Na Herbenus' terugkeer in Maastricht in 1480 volgde snel zijn aanstelling tot rector van de kapittelschool, een promotie die hij aan Arnold van Elderen dankte. Omstreeks 1504 liet hij zich ondanks ‘herhaalde aarzelingen’ tot priester wijden. Na zijn dood werd hij op 9 oktober 1538 in de Sint-Servaaskerk begraven. In zijn proefschrift belichtte de Maastrichtse stadsarchivaris en -bibliothecaris H.H.E. Wouters (1912-1971) zijn veelzijdige leven^1.

Herbenus is voornamelijk bekend als auteur van een humanistische beschrijving van Maastricht, De Trajecto Instaurato Over hersteld Maastricht. In de Historia Nigropontis (= De geschiedenis van Euboia) is een duidelijke tendens te bespeuren: de auteur wil de christen-vorsten ertoe aanzetten hun onderlinge twisten bij te leggen en samen te strijden tegen het oprukkende gevaar uit het oosten: de Turken die onder de mohammedaanse dynastie van de Ottomanen tot een wereldmacht waren uitgegroeid. Na de val van Constantinopel in 1453 drongen de legers van de machtige sultan Mohammed II tot diep in Griekenland en Albanië door en dit ging met grote verschrikkingen gepaard. De Romeinse curie propageerde kruistochten om het oude christelijke hartland van de heidenen te bevrijden. Herbenus sluit hierbij aan en wijst op het gevaar waarin de verdeelde christenheid verkeert. Als afschrikwekkend voorbeeld schildert hij in zijn Historia Nigropontis de verovering van het Griekse eiland Euboia door de Turken in 1470, waarbij omstreeks dertigduizend inwoners het leven lieten.

1. H.H.E. Wouters, Grensland en bruggehoofd: historische studies met betrekking tot het Limburgse Maasdal en, meer in het bijzonder, de stad Maastricht, Assen 1970

Maastricht, Centre Céramique / Stadsbibliotheek SB 6000 E 14

Mattheus Herbenus, Historia Nigropontis; Factio Ferrariensium; Oppugnacio oppidi Schutrensis, scripta anno 1474. Keulen z.j. (ca 1484-87).

[p. 185]

Een van de vele gravures uit Merian's prachtboek: een zwierig gerekte alligator is in gevecht met een vrolijk gestreepte guirlande, een slang die een (alligator?)ei aan het verorberen is. Een ander ei komt net uit. (Zie ook pagina 75).