| |
| |
| |
Van de republiek Carthago.
De gesteldheid van de Republiek
Carthago heeft te veel gelykheid met de regeeringe van
Groot-Britannie, dan dat zy niet de oplettendheid van het
Engelsche volk tot zig zou trekken. Men ziet deze twee Staten
hetzelfde tafereel in verschillende tyden opleveren. Hunne vlaggen zyn even
zeer geëerbiedigd ter zee, waarover zy de heerschappy hebben. Hun bloejende
koophandel ontlast hen van het overtollige, en voert hun de rykdommen van den
buitenlander toe. Magtig ter zee, door zig zelven, strekken zy hunne
heerschappy te lande uit, door buitenlanders te bezoldigen, die hun hun bloed
en hunne rust verkopen.
Wanneer wy het handeldryvend Carthago onderzoeken,
voor zo ver het de Romeinen tot naburen hadt, die altyd met
de begeerte van overwinningen ingenomen waren; wanneer wy de natuur gadeslaan
van de krygsmagt dezer twee natien, die met elkander om den voorrang twistten,
dan zullen wy bevinden, dat het lot der Engelschen met
betrekkinge op Frankryk, hetzelfde moet zyn als dat van
Carthago met opzigt op de Romeinen. De
ondergang van deze Republiek, de bloejendste van de gantsche wereld, en de
gedugtste vyand, welken Rome ooit te bestryden heeft gehad,
verdient, dat zy 'er hunne aandagt op vestigen. Hare gebreken zyn leringen, die
hen onderrigten moeten; wy zullen ontdekken, dat haar voorspoed zyn begin nam
en bloejend werdt, door de uitgestrektheid van haren koophandel, die, terwyl hy
haar verrykte, | |
| |
hare naburen zwakker en armer maakte, en dat zy
nooit onder de zegepralende wapenen der Romeinen zou zyn
bezweken, indien gene inlandsche onlusten hare gesteldheid veranderd hadden.
Elk staatkundig lighaam behoudt ligtelyk zynen goeden staat, indien het gene
inwendige gebreken heeft. Het draagt het zaad van zynen ondergang met zig
om.
De Carthagers beginnen gene vertoning in de
geschiedenis te maken, dan ten tyde van den eersten Punischen
oorlog. Men kent noch hunnen oorsprong noch hunne vorderingen, dewyl het hun
aan schryvers heeft ontbroken, om de daden hunner voorzaten aan de
nakomelingschap medetedeelen. Wy weten niets van hun, dan het gene hunne
vyanden goedgevonden hebben, ons van hun te berigten. Hun getuigenis is
verdagt; deze schryvers hebben by gebrek van oude gedenkstukken toevlugt
genomen tot overleveringen, welken de tyd en de nationale haat veranderd
hadden. Opstellers zonder oordeelkunde, hebben zy de ware gebeurtenissen met de
fabelen verward. De een, weinig onderrigt van de regeringe dezer Republiek,
heeft over derzelver zeden en wetten het vonnis opgemaakt uit de ongebondenheid
van uitheemsche soldaaten, waaruit hare legers bestonden; de ander, door den
nyd gedreyen, heeft zyne schoonste trekken mismaakt door de kwaadaartigheid
zyner aanmerkingen, en de bitterheid der berispinge.
Aristoteles, beter onderrigt, en minder aan
vooroordeelen verslaafd, berigt ons, dat de regering van Carthago op de gronden der gezondste staatkunde gebouwd was.
Inderdaad, het ontwerp harer wetgevinge moet wel met elkander verbonden, en wel
overdagt geweest zyn, dewyl in den tyd van vyf-honderd jaren, welken sedert het
be- | |
| |
gin harer grondlegginge tot op den tyd, wanneer dees Wysgeer
schreef, verliepen, de rust van Carthago door generhande
oproer gestoord werdt. Geen Staatzugtige verhief zig tegens deszelfs vryheid.
Daar zy allen te vreden waren met hunne vryheid, bepaalden zy hunne wenschen
tot de behoudenis hunner onafhankelykheid, en rigtten dezelve nooit tot de
dwingelandy.
De Staatsgesteldheid van Carthago moet zeer
verstandig ingerigt geweest zyn, wanneer men overweegt, dat elke ryke en
handeldryvende natie haren voorspoed alleen aan de wysheid harer wetgevinge
verschuldigd is. Het is daar, dat het geluk, welk de wetten verschaffen,
derzelver duurzaamheid verzekert; indien zy eenige verandering ondervindt, zo
is het veeleer, om dezelven verder uittestrekken dan om ze te vernietigen. Te
vergeefs doet de listige staatkundige schoonschynende beloften; eene natie weet
te veel, wat haar van het aannemen van een verderflyk staatsgestel te wagten
staat, wanneer zy wetten maakt, het is, om haar geluk te verzekeren, en om hare
dienstbaarheid te voorkomen.
Het lot van een oorlogzugtig volk heeft hetzelsde voordeel niet.
Zyne onbestendige en veranderlyke wetgeving waakt niet, dan voor tegenwoordige
behoeften, en heeft geen vooruitzigt op het toekomende; het is daar, dat de
wetten elkander opvolgen, tegen elkander stryden en zigzelven vernietigen.
Dezelver menigvuldigheid wordt eene belemmerende en moejelyke oeffening; de
burger verdwaalt in zyn eigen land, waar de wegen hem onbekend zyn.
Onophoudelyk maakt men nieuwe inrigtingen, om de ouden uitteleggen. De Staat is
een wan- | |
| |
kelend gebouw, welk men onderstut, om deszelfs val te
vertragen.
Carthago, van gedugte vyanden omringd, hadt rust
van binnen, en was zegepralend van buiten. Zyn koophandel hadt 'er het magazyn
der wereld van gemaakt. Zyne schepen, welken op de zeën dobberden, verzekerden
'er de heerschappy van. Dit volk tegelykkrygsman en handeldryvend, is een
bewys, dat deze twee hoedanigheden met elkander kunnen vereenigd worden.
Inderdaad, menschen, door de moejelykheden der scheepvaart verhard, en aan den
invloed der verschillende klimaten gewend, moeten eene natie van soldaten
uitmaken. De gewoonte, om op zyn graf te gaan, en zonder ophouden den dood aan
zyne zyde en onder zyne voeten te zien, moet 'er den schrik voor verminderen;
door het gevaar te tarten, maakt men 'er zig gemeenzaam mede.
Het is zeer bezwaarlyk, zig een juist denkbeeld van het karakter der
Carthagers te vormen. De Romeinen, hunne
vyanden, hebben hen met aanstotelyke kleuren afgeschilderd. Hun penseel, door
den haat bestuurd, heeft ons slegts een tafereel van inbeeldinge nagelaten,
waar alles reuzenagtig en mismaakt is. Het was de eenige uitvlugt, welke deze
onmenschelyke en hoogmoedige overwinnaars overig was, die hun wreed en
trouwloos gedrag niet konden regtvaardigen, dan door hunne misdaden dezer
ongelukkige Republiek te last te leggen. Titus Livius, hoewel
een hoogagter van de Romeinen, is genoodzaakt, het te
erkennen. De Grieken, om de schande hunner nederlage te
verzagten, hebben hen op hunne beurt afgeschilderd als een wreed en meineedig
volk. Maar deze Grieken, welsprekende leugenaars,
| |
| |
hebben hunne vyanden altyd gezogt veragtelyk te maken, en wanneer
zy hen niet konden overwinnen, zyn ze wel geslaagd in hen te lasteren.
Men werpt den Carthagers bovenal eene
onverzadelyke gierigheid voor de schenen, welke, om zig te voldoen, gene
schaamte gebruikt in de verkiezinge der middelen. Dit verwyt is gegrond op
hunne handeldryvende naarstigheid, welke by alle volkeren niet anders wordt
gaande gemaakt, dan door de begeerte, om zig te verryken. De aanzienlykste
burgers van Carthago, het zy door hunne geboorte of
waardigheden, zagen niets veragtelyks in eene bezigheid, welke, terwyl zy eenen
ieder in 't byzonder verrykte, tevens geboorte gaf aan den overvloed van het
gemeen. Zy verwierpen dat barbaarsch vooroordeel, welk de behoeftige en
hoogmoedige luiheid veradelt, en welk de nyvere werkzaamheid doet kwynen. De
afstammelingen der Gothen Hunnen, en Vandalen hebben hunne dwaling lief. Laten wy den doek, die hunne
oogen bedekt, niet zoeken wegterukken; mogten zy altyd meer aanzien daarin
vinden, dat zy onnut bleven kwynen, dan dat zy de natien met hunne naarstigheid
cynsbaar maakten. Het is niet, dat hunne gesteldheid gebrekkelyk is, doordien
zy de edelen van de bron der rykdommen terug houdt; maar om dat een volk altyd
ongelukkig is, wanneer de wet het tot de armoede veroordeelt, en agting aan den
rykdom hegt,
Het is waar, dat, wanneer de koophandel de rykdommen van
Carthago vermenigvuldigd hadt, zy 'er de veilgeving in zwang
gebragt hadden. Men dreef 'er openbaren koophandel met bedieningen en
waardigheden; maar in weerwil van dit algemeene bederf, merkt Poly- | |
| |
bius aan, dat men door een
overblyfzel van schaamte alleen die genen tot de eerste bedieningen verhief,
welken derzelven te regt waardig waren, en het aanzien, zig te onregt door den
ryken aangematigd, verminderde den eerbied niet, welken men aan deugden en
bekwaamheden verschuldigd was. Men kan 'er van oordeelen door die menigte grote
mannen, welken men aan het hoofd van hunne legers ziet; allen regtvaardigden zy
de verkiezing, welke men in hun gedaan hadt. Het is waar, het gezag eener party
hadt somwylen de overhand, en de onkunde ondermynde de verdienste: maar dit was
een haast voorbygaand kwaad. De hand, die den afgod hadt verheven, wierp
denzelven welhaast ter aarde.
De Romeinen hebben de Carthagers
ook van wreedheid beschuldigd. Dit hoogmoedig volk heeft geoordeeld de smet,
welke het onteerde, te kunnen wegnemen, door dezelve zynen vyand aantewryven.
Inderdaad, wat volk was ooit wreder dan deze verwinnaars, die na de koningen
van hunnen troon te hebben gesloten, dezelven, aan hunnen wagen gebonden, met
zig sleepten, hen overgevende aan de spotternyen van een onbeschoft gepeupel,
en, na hen in de afschuwelykheden der gevangenis te hebben laten zugten, hunne
ellenden eindigden, door hen ter dood te veroordeelen? De vertelling van
Regulus is uitgevonden, om hunne wreedheid te regtvaardigen,
welke toen niets anders dan een regt van wedervergeldinge was. De vernuftige
verdigtselen hunner Poëten hebben dezen leugen opgesierd, welken hunne
jaarboeken gezag bygezet hebben. Diodorus de Sicilier en
Polybius, hoewel vleiers der Romeinen,
heb- | |
| |
ben schaamte genoeg gehad, om 'er niet van te spreken. De
Grieken, zo driftig gezet, om hunnen vyand te lasteren,
hebben deze fabel niet overgenomen. Daarenboven, de Romeinsche schryvers spreken 'er op zulk eene verschillende wyze
van, dat zy ons de ongerymdheid daarvan genoeg aantonen.
De Grieken, minder verbitterd dan de Romeinen, schilderen ons de Carthagers af als
eene onbeschaafde natie, en vyanden van kunsten en wetenschappen. Rollin, die deze dwalingen heeft nageschreven, verzekert, dat
hunne opvoeding zig bepaalde, om te kunnen lezen, schryven en cyfferen, en dat
een Carthager wysgeer een wonderteken onder de Geleerden zou
geweest zyn. Dees deugdzame geschiedschryver hadt voor de Grieken de leerzaamheid van eenen leerling voor de meesters, die
hem onderwezen hebben; hy was geheel met eenen godsdienstigen eerbied ingenomen
voor alles, wat uit deze bron kwam, en hun getuigenis was nooit by hem verdagt.
Maar zyne ligtgelovigheid is zo veel te meer te laken, om dat hy niet onkundig
kon zyn, dat de Carthagers, even bekwame als stoute
schippers, de beste scheepsbouwers waren, dat geen volk met hun gelyk stond in
alle de handwerkskunsten, dat zy de kunst, om de plaatsen te verdedigen en
aantetasten, zeer verre gedreven hadden, en eindelyk dat Carthago pronkte met openbare gebouwen, die van meesters der
kunst hoog geagt werden. Zy waren tot deze ryke kundigheden opgeklommen, hoewel
het gebruik van het kompas hun onbekend ware.
Men kan hun derhalven den roem niet betwisten, dat zy de eerste
meesters in de Landmeetkunde, de Sterrekunde, en de andere takken der Wiskunde,
geweest zyn. | |
| |
Het was bovenal de Landbouwkunde, waarin ze de
grootste vorderingen maakten. De Romeinsche Raad gaf bevel,
om de werken van Magon over deze kunst te vertalen, ten
dienste van de Romeinen en van hunne volkplantingen, en zy
rekenden het zig niet tot schande, van hunnen vyand het gelukkig geheim
overtenemen, om de vrugtbaarheid des aardryks voorttehelpen.
De grote mannen, uit den schoot van Carthago
voortgekomen, zyn een bewys, dat de opvoeding der jeugd zig niet tot de
voorwerpen van den Koophandel alleen bepaalde. Het voorbeeld van Hannibal is genoeg, om ons te tonen, dat de opvoeding te
Carthago even zeer werdt in agt genomen, als by de
beschaafdste en verligtste volkeren. Het was geen van die Veldheeren, die, door
eene doldriftige stoutheid aangevoerd, zig als eene watervloed verspreiden in
gewesten zonder dyk en zonder verdediginge. Geboren tot den oorlog, voerde hy
denzelven volgens vaste grondbeginzelen, in eenen ouderdom, wanneer men nog
niets aan de ondervindinge verschuldigd is. Driftig voor de belangen van zyn
Vaderland, wilde hy niet overwinnen dan voor het zelve; hy behield voor zig
alleen den roem; de roofgoederen der Natien verrykten Carthago. Zyne berispers, buitensporig in de afbeeldinge zyner
ondeugden, hebben zyne belangeloosheid nooit durven lasteren. Hy was niet
alleen de grootste Veldoverste van zyne eeuw, maar ook de bekwaamde staatsman,
eene wetenschap, welke eene overdagte letteroeffening en beschaafde zeden
onderstelt.
Het scheen, dat de Carthagers de kunsten van pragt
en sieraad den Grieken overlieten. De Schilder- | |
| |
kunst, de Digtkunde, en de Muziek, waren by hen onbekende kunsten.
Huishoudelyk zelfs tot in hunne vermaken, gebruikten zy hunne rykdommen tot
voortreffelyker en nuttiger gebruiken. De landsschatkist werdt niet geopend,
dan om vloten uitterusten, om den koophandel verder uittestrekken, en om de
volkplantingen te beschermen; al wat niet dan tot pragt en sieraad diende,
werdt onwaardig geoordeeld, om een vry, handeldryvend, en dapper volk bezig te
houden.
De nationale smaak der Engelschen heeft veel
overeenkomst met den smaak der Carthagers, waarvan zy niet
afwyken, dan door hunne neigingen geweld aantedoen; laten zy zyn het gene zy
waarlyk zyn, en zy zullen hun volmaaktelyk gelyken. Het is niet op hun eiland,
waar men grote schilders en grote Beeldhouwers moet zoeken. De Muziek is by hen
minder een vermaak van gevoelen dan van overneminge. Het zyn de weelde en de
agting, welken hunne neigingen te ondergebragt, of liever van de regte
voorwerpen afgewend hebben; de zoetluidendste tonen laten hunne ziel koud en
bedaard; zy hebben in waarheid digters, maar dezelven hebben meer nadruk dan
aangenaamheid. Verheven, en dikwyls wandrogtelyk, slagen zy beter in het zingen
van de Helden en de Duivelen, dan in het schilderen van de bevalligheden en de
eenvoudige schoonheid der Nature.
Men schryft hun, zo wel als den Carthagers, een
overblyfzel van woestheid toe, welke de opvoeding wel kan verzagten, maar
bezwaarlyk uitrojen. Dit verwyt kan niet vallen op den Engelschen adel, die de menschelykheid en dapperheid zelfs tot by
zyne ontwapende vyanden weet te eerbiedigen. Dit overblyfzel van woestheid is
eene eigenschap van hun gemeen volk, welk, gelyk alle vrye | |
| |
volkeren, zig somwylen aan buitensporigheden overgeeft, welken hunne wetten
ongestraft laten; het is geen hebbelyke ondeugd, zy heeft haren oorsprong in
voorregten, die hunne voordeelen en hunne misbruiken hebben. By slaafsche
volkeren is alles bedaarder, dewyl de moed van allen uitgedoofd is.
Zie hier, hoedanig de oorsprong dezer Republiek geweest zy. Eenige
Tyrische vlugtelingen kwamen zig in dat gedeelte van
Africa zetten, welk heden bewoond wordt van Zeerovers, die
van alle natien veragt worden, schoon zy onder eerlyke benamingen cynsbaar aan
hun zyn. Deze vlugtelingen onderwierpen zig, om eene geringe schatting aan de
inborelingen des lands te betalen, die hun een stuk lands toestonden, waarop
Carthago gebouwd werdt. Zy hadden den handeldryvenden aart
van hun vorig Vaderland met zig gebragt. Hunne zuinigheid en hunne naarstigheid
verwierven hun welhaast een vermogen, welk hen het voorwerp van den nyd hunner
behoeftige en luie naburen maakte.
De Carthagers, stouter geworden, doordien zy ryker
werden, waren 'er op bedagt, om zig van de verpligtinge te bevryden, van eene
schatting te betalen, welke, of schoon gering, onteerende scheen voor een volk,
welk op zyne onaf hankelykheid jaloers was. De rykdommen maken den smaak der
vryheid wakker; de gehoorzaamheid is eene deugd van den armen. Stoute zielen
laten 'er de oeffening van over aan hunne vyanden.
De inborelingen des lands, ontrust over eene mogendheid, die reeds
in hare geboorte zo ontsachelyk was, vreesden wel haast tot dwingelanden te
hebben een volk, welk zy verwaardigd hadden, eene schuilplaats te geven. De
oorlog brak uit; de Carthagers, de min- | |
| |
sten in
getal, maar allen wel vereenigd tot verdediging der algemene zaak, gebruikten
hunne rykdommen, om hunne naburen verdeeld te maken. Als behendige
staatkundigen, boezemden zy hun een onderling wantrouwen voor elkander in. De
jaloezy liet hen niet toe hunnen waren vyand te kennen. Zy wapenden den eenen
tegens den anderen, en in plaatse van zig tegens Carthago te
vereenigen, smeedden zy zigzelven hunne ketenen, enwerden onderdanen van hun,
welker meester zy zouden geweest zyn. De kunst om zyne vyanden verdeeld te
maken is de grote kunst om te regeren.
Deze staatkunde der Carthagers zou verdienen
berispt te worden, indien haar niet door uitmuntende voorbeelden luister
bygezet ware. De onregtmatige bezitnemingen der overwinnaren zyn stroperyen,
die met pragtige benamingen opgesierd worden. De grootste Ryken zyn, die zig de
meeste onregtmatige bezitnemingen te verwyten hebben. Geneve
en Lucca blyven in eenen veragten staat, om dat zy niets tot
zig getrokken hebben. Men is slegts een zeerover, wanneer men met een eenig
schip een ander schip plundert; maar men is een held, wanneer men met een vloot
of talryk leger de gewesten en koninkryken te vuur en te zwaard verwoest. De
grootte der misdaad schynt dezelve te veradelen, men rigt schavotten op voor
hem, die zyns gelyken heeft doen sneuvelen, maar men stelt altaren voor den
staatzugtigen, die millioenen van menschen opoffert.
Ik wil noch de berisper noch de verdediger zyn van de staatkunde der
Carthagers, die hunne naburen bedrogen, om hen onderdanig te
maken, maar ik geloof, dat men in hun gedrag nuttige lessen kan vinden, om de
Engelschen in de tegenwoordige omstandigheden ten geleide te
verstrekken. | |
| |
Men is het eens, dat het grote vermogen van dit volk alleen op zynen
Koophandel gegrond was, en dat het de aanwinningen, welken het op alle kusten
der Middellandsche Zee tot aan den Oceaan
maakte, alleen verschuldigd was aan het welbestuurde gebruik der
landspenningen, en aan de weloverdagte verrigtingen zyner vloten. Hadden zy zig
alleen bepaald, om hunnen koophandel te ondersteunen en hunne volkplantingen te
beschermen, zy zouden nooit agterdogt aan Rome gegeeven
hebben, of ten minsten zouden zy sterk genoeg geweest zyn, om de magt dezer
hoogmoedige mededingster tegenstand te bieden. De begeerte, om hunne
aanwinningen tot op den vasten wal uittestrekken, was de oorzaak van het verval
hunner zeemagt. Zy moesten buitenlanders bezoldigen, om Spanje en Sicilie onderdanig te maken. De
onkosten der legers te lande bragten hen in de onmogelykheid, om vloten te
onderhouden, die hen alleen voor buitenlandsche invallen konden dekken.
De Romeinen waren langen tyd vyanden, van welken zy te water weinig
te dugten hadden; dewyl zy niet een eenig schip bezaten, zo wisten zy 'er zelfs
niet de inrigting van. Hun eerste model was een Carthager
galei, welke door de zee aan hunne kusten geworpen was. Het was na den eersten
Punischen oorlog, dat zy'er ernstig op begonnen te denken, om
eene zeemagt opterigten: zy begrepen toen, dat de heerschappy van het vaste
land aan het gebied der zee verknogt was. En na dat zy de overhand in de
zeemagt verkregen hadden, waren zy oplettend, om dezelve te behouden.
Hadden de Carthagers hunne zeemagt staande
gehouden, zy zonden de wet aan de volkeren gegeven | |
| |
hebben. De
Romeinen zouden nooit gezogt hebben hunne vaststellingen te
ontrusten, zo lang zy de zee met schepen overdekt gezien hadden, en
Italie blootgesteld aan de invallen eener Zeemogendheid. De
Carthagers, door de zugt tot overwinningen misleid, baanden
den weg tot hunnen ondergang, door aftestaan van het gebied ter zee. De
krygstogt van Hannibal, zo luisterryk in den beginne, maar zo
ongelukkig aan het einde, is een schandelyk bewys van hunne agteloosheid in het
onderhouden hunner zeemagt. Hadde dees grote Veldheer eene vloot gehad, hy zou
niet genoodzaakt geweest zyn, vierhonderd mylen te trekken door landen, die
door rusteloze en woeste volkeren bewoond werden, welken hy moest bestryden, of
met geld omkopen. Hy zou dien moejelyken togt over de Alpen
niet gewaagd hebben, welke hem de helft van zyn leger kostte: de bekwaamheden
van Hannibal doen vermoeden, dat, daar hy dit gevaarlyk
middel by de hand vatte, hy gene anderen kon nemen. Het voorbeeld van
Scipio is een nieuw bewys, dat Carthago
niet meer ontsachelyk ter zee was. Dees Romein drong eenigen
tyd daarna tot aan de poorten van Carthago door, zonder de
minste tegenkanting gevonden te hebben. Hy vertrok met een vertrouwen, welk
toont, dat zyne vyanden gene zeemagt hadden, om hem de overvaart te betwisten,
nog om zig tegens zyne terugkering te stellen.
De tusschentyd, welke van den eersten tot den tweeden Punischen oorlog verliep, was een tyd van voorspoed voor de
Carthagers. Eene aaneenschakeling van gelukkige ondernemingen
deedt hen vergeten, dat een handeldryvend volk zig veeleer vrienden en
bondgenooten dan slaven of onderdanen moet maken; en dat het voor | |
| |
hetzelve voordeeliger is, zynen naburen een goed vertrouwen inteboezemen, dan
hun tot een schrik te zyn. De ongelukkige uitslag van den tweeden Punischen oorlog deedt hen hunnen misslag ontdekken in eenen tyd,
wanneer zy denzelven niet meer vergoeden konden. Maar behalve hunne
nalatigheid, om hunne zeemagt te herstellen, behalve de schadelyke begeerte, om
hunne heerschappy aan den vasten wal verder uittestrekken, hadden zy in hunne
staatsgesteld heid een gebrek, welk de grondslagen daarvan ondermynde.
De oorlogen, door de staatzugt ontstoken, noodzaakten hen, een groot
getal buitenlandsche soldaten te onderhouden; hunne legers waren niet anders
dan eene verwarde verzameling van verschillende Natien. Griekenland kweekte soldaten voor hun op; hun rykdom stelde hen
in staat, om in de andere landen van Africa troepen te
werven, waar de behoeftige en min naarstige volkeren geen ander hulpmiddel dan
den oorlog hadden, gelyk ten huidigen dage de Duitschers en
Zwitsers, die hunne onderdanen verkopen, gelyk ze hun vee
verkopen: de smaak voor den koophandel was by de Carthagers
zo veradeld, dat zy diegenen hunner burgeren als voor den staat verloren
aanmerkten, die den wapenhandel omhelsden. Hy, die in het veld grys was
geworden, zag den genen voorgetrokken, die al zyn leven in een kantoor gekropen
hadt. De agting was de prys der genen, die in den Raad, of docr hunne
betrekkingen van koophandel met den buitenlander, uitschitterden. De krygsman,
voor wien men gene agting hadt, werdt als de uitvoerder van de bevelen des
Vaderlands aangemerkt; die zig voor een matig jaargeld verpligtte, om de
| |
| |
vyanden van den staat te vermoorden. De veragting voor den
wapenhandel was zo groot, dat Carthago, hoewel agterdogtig
wegens zyne vryheid, zyne verdediging egter overliet aan de bescherming van
deze gehuurde vreemdelingen.
Deze staatkunde, door eene handeldryvende natie aangenomen, scheen
by den eersten opslag aan hare gesteldheid gunstig te zyn. Inderdaad, door dit
middel spaarden de Carthagers het bloed hunner medeburgeren.
Het was met dat van den buitenlander, dat zy hunne aanwinningen kogten. Eene
nederlaag kon wel den loop van hunnen voorspoed stuiten; maar het aanzienlykste
onheil kon hunne magt niet verminderen. Altyd volkomen in staat, altyd magtig,
viel het hun gemakkelyk, een nieuw leger op de been te brengen, dat uit
soldaten bestondt, die reeds in de krygsoeffeningen onderrigt waren. Maar deze
zwakke voordeelen werden opgewogen door gebreken, die aan dit soort van
staatkunde altyd eigen zyn.
Deze gekogte vreemdelingen zyn door hunnen eed minder aan het
Vaderland, welk hen betaalt, verbonden, dan aan het belang, welk hen aanzet, om
hun bloed te verkopen. Altyd misnoegd, en buitensporig in hunne eischen, morren
en klagen zy gaarne; wordt hunne betaling slegts in 't minste uitgesteld, zo
vallen zy van klagen tot oproer. Onbuigzaam, naarmate zy noodzakelyk worden,
erkennen zy de stem hunner hoofden niet meer, en zyn altyd bereid, om van
banden en van meesters te veranderen. Hunne harten, onverschillig ten aanzien
van voor-en tegen-spoed, ondervinden nooit dat verheven vuur van inbeeldinge,
welk elken vryen | |
| |
burger voor zyn Vaderland doet blaken, eene
andoening, welke den genen eene edelmoedige veragting van het leven inboezemt,
die hetzelve ter verdediginge van deze gemene moeder kan opofferen.
Daarenboven, de Natie, die huurlingen koopt, maakt zy zig niet
cynsbaar aan die, welke dezelven verkoopt? Deze handel is even veragtelyk voor
beiden, dewyl hy de zwakheid van den genen ontdekt, die zigzelven eene
schandelyke schatting oplegt, en dewyl hy de onmenschelyke gierigheid van
dengenen bloot legt, die zyne onderdanen in zo verre veragt, dat hy ze de
werktuigen en slagtoffers make voor den haat van den buitenlander. Alles heeft
zyne voordeelen en zyne misbruiken. Ik veroordeel de gewoonte niet, om
onderstand te geven aan eene behoeftige natie, welke ons geld nodig heeft, om
in staat te zyn om ons te kunnen dienen. Men koopt en voedt den os, die het
land ploegt, en het paard, dat den last draagt. Men ontneemt daarenboven zynen
vyand den arm, welken hy zou kunnen gebruiken, om ons te vernederen. Maar
terwyl men onderdanen verkrygt, moet men zig gene meesters geven. Het getal der
burgeren moet de overhand hebben in de legers van het Vaderland, en om
gehoorzaamd te worden, moet men sterk genoeg zyn, om zig gedugt te maken.
De veragting der Carthagers voor den wapenhandel
kwetste de grondregelen der staatkunde, en moest hunnen ondergang na zig
slepen. Inderdaad, aan hoe meer gevaren eene kunst is blootgesteld, desteminder
aantrekkelykheden levert zy uit, om 'er zig op toeteleggen. Een Staat, welke
voor den Krygsman gene agting heeft, legt zig de noodzakelykheid op, om
denzelven duurder | |
| |
te betalen. Wie wordt 'er gevonden, die de
onlusten van het veld boven de bedaarde gerustheid van zynen haard, een
zwervend leven boven het gezelschap van de makkers zyner jeugd, en den haat van
den buitenlander boven de omhelzingen van een teder en geliefd huisgezin, den
voorrang zal geven, indien de Staat hem gene vergoeding geeft voor de
opoffering, welke hy goedvindt daarvan te doen? Men heeft gene andere keuze dan
deze, of om hem met de schatten des lands te overladen, of om hem den eersten
rang onder zyne medeburgers aantewyzen. Is het niet nuttiger, de aangename
herssenschim aantekweken, dat de roem het lot van zyn beroep is? Het is dan,
dat, terwyl hy zig door eerbewyzingen genoeg beloond oordeelt, hy zig zal
schamen, naar eene andere betaling te staan, voor de offerhande, welke hy van
zyn leven doet. Laten we hem het smekende Vaderland voor ogen stellen, dat
zynen naam in zyne jaarboeken inschryft, en den burger, die naarstig bezig is,
om kronen voor hem te vlegten. Deze zwakke erkentenis is genoeg, om hem
verkwistend met zyn bloed te maken. Laten we nuttige vooroordeelen aankweken:
de reden is te koud, om de menigte te overtuigen. Carthago
merkte de oorlogshelden aan als geringe kampvegters, welken het betaalde, om
met elkander te vegten. Beter onderrigt en wyzer, laten we hen als weldoende
vernuften eerbiedigen, die langs onze grenzen zwerven, om vooronze verdediging
te waken.
Een beknopt verhaal van de onheilen, welke deze kwade staatkunde
Carthago veroorzaakte, zal ons het gevaar nog klaarder doen
bemerken, van uitheemsche troepen in eenen staat te brengen, waar de burgers
aan de krygsoeffeningen niet gewend zyn. | |
| |
By het einde van den eersten Punischen oorlog
verbonden de Carthagers zig, door het verdrag, met de
Romeinen gesloten, Sicilie te ruimen.
Giscon, die toen het bevel op dat eiland hadt, was naauwgezet
in het waarnemen der verbintenissen van het verdrag; maar vermids hy de wanorde
wilde voorkomen, welke eene menigte, die uit verschillende natien bestondt, en
die sedert lang aan bloedvergieten en roveryen gewend was, hadt kunnen
veroorzaaken, zo oordeelde hy het raadzaam, hen by kleine troppen naar
Carthago te doen vertrekken, om dus gelegenheid te
verschaffen, om hen van langzamerhand te betalen, en vervolgens elk naar zyn
Vaderland terugtezenden. Maar door eene onvoorzigtige huishouding, of misschien
om dat de geldmiddelen uitgeput waren, week men af van het ontwerp, door
Giscon gemaakt.
De Carthagers, door hunne gierigheid bestuurd,
vleiden zig met de hoop, van eenige vermindering te zullen verkrygen, door de
algemene ellenden breed uittemeten, en door het geduld van die buitenlanders
moede te maken, die 'er driftig op gezet waren, om hun Vaderland weder te zien.
Deze onvoorzigtige erkentenis van hunne zwakheid veroorzaakte de veragting van
den soldaat, die, niets meer van zyne oude meesters te hopen noch te vreden
hebbende, en vol van betrouwen op de meerderheid zyner kragten, als overwinnaar
sprak, die wetten voorschreef. Carthago, dus gedreigd een
prooi van dit tomeloze krygsvolk te zullen worden, nam zyne toevlugt tot
Giscon, wiens behendigheid en gezag de verdeelde gemoederen
wederom vereenigde; het vergelyk was op het punt van gesloten te worden,
wanneer Speudius en Mathos, | |
| |
hoofden van deze onbuigzame menigte, hunnen medemakkeren de verwoedheid
inboezemden, waarmede zy zelven bezield waren.
De zaken veranderden schielyk van gedaante. Carthago stond op het punt, van uitgeplunderd en verdelgd te
worden. De oorlog, welke toen uitbrak, was de moorddadigste en verderflykste,
waarvan de geschiedenis ooit gesproken hadt. Het waren gene twee, elkander
benydende natien, die om den roem of de heerschappy vogten. Het waren
doldriftigen, gewapend door den haat en de wraak, welker leven aan den dood van
zynen vyand verknogt scheen. De overwinnaar, vernuftig in zyne
wraakoeffeningen, vondt nieuwe straffen uit, welken hy den overwonnen liet
lyden. Het regt van wedervergeldinge vermeerderde de wanbedryven, en deze
menschen, in woeste dieren hervormd, schenen niet naar de overwinning te haken,
dan om zig met bloed dronken te maken, en zig met moorden re verzadigen.
Dees bloedige oorlog werdt gelukkig ten einde gebragt door
Hamilcar, den vader van den groten Hannibal. De vrugt, welke wy daarvan kunnen plukken, is, ons te
leren, hoe gevaarlyk het zy, eene al te talryke menigte uitheemsche troepen in
een ryk en vrugtbaar land te gebruiken, waar de burger, aan vreedzame
bezigheden gewoon, gene ondervinding, noch bekwaamheid tot den oorlog heeft,
waar de glans van den rykdom de verdienste van den moed verduistert: het is,
deszelfs lot aan de willekeur van den gierigen huurling te onderwerpen, het is,
denzelven bloot te stellen aan de verzoekinge om eene ryke en gemakkelyke
aanwinning te maken.
Groot-Britannie is een tweede Carthago, het heeft de- | |
| |
zelfde zaden van wakkerheid
en van verminderinge. Wat kan derhalve een regtschapen Engelsman denken, wanneer hy de overblyfzelen dezer oude
Republiek onderzoekt? Hy zal ongetwyffeld trannen van bloed storten, dewyl hy
niet zal kunnen ontkennen, dat, daar Engeland met dezelfde
gebreken besmet is, het ook hetzelfde noodlot zal hebben. In denzelfden tyd,
wanneer Carthago, moedig en zegepralend, wetten gaf aan ver
afgelegen Natien, zag men het sidderend en ontrust op het enkel gerugt van
eenen wezenlyken of ingebeelden inval, dewyl het 'er aan burgers ontbrak, om
het te verdedigen, en aan vloten, om landingen te verhinderen. Wanneer de
Engelschen met hetzelfde gevaar gedreigd worden, vallen zy in
dezelfde kleinmoedigheid, dewyl hunne stoutheid hun hunne zwakheid niet kan
verbergen.
Laten we voortgaan, en door gebeurtenissen tonen hoe zeer de
vyandelyke invallen te dugten zyn by een handeldryvend volk, en dat geen smaak
in het oorlogsleven heeft. Het gedrag van Agathocles leert
ons, dat Carthago, zo ontsachelyk buiten 's lands, gemakkelyk
binnen zyne eigen grenzen te overwinnen was. Deze Republiek, meesteres van
geheel Sicilie, hadt niet wel kunnen slagen, om Syracusa onder haar gebied te brengen. Haar leger hadt bevel, om
het te belegeren. Deze rykvermogende en volkryke stad werdt wel haast tot het
uiterste gebragt. Het was toen, dat Agathocles, binnen hare
muuren mede ingesloten, het stoutmoedigste ontwerp maakte, waarvan de
geschiedenis ooit gewaagd heeft.
Hy wist, dat Carthago vrugtbaar in kooplieden,
| |
| |
maar onvrugtbaar in soldaten was, en dat een volk, door de
vermaken van den overvloed zagtzinnig geworden, minder geschikt was om te
vegten, dan om te cyfferen. Het gebrek in de gesteldheid van deze Republiek
boezemde hem het ontwerp in, welks vermetelheid door den goeden uitslag
geregtvaardigd werdt. Het was, om het toneel des oorlogs naar Africa overtebrengen, en het onweer, welk Syracusa dreigde, Carthago over den hals te
storten.
Hy verzamelde eenige schepen, aan boord van welken hy dertien
duizend man liet gaan, die even moedig als hy waren. Syracusa
was te water en te lande ingesloten. Hy vondt niettemin het geheim, om 'er uit
te komen, en de waakzaamheid van den vyand te bedriegen. Zyne aankomst in
Africa werdt aangekondigd door vuur en staal, welken dit
vrugtbaar land verwoestten. Hy drong door tot aan de poorten van Carthago, zonder vyanden te vinden, met welken hy te stryden
hadt. Hy doorliep als overwinnaar de gewesten, die hunnen ondergang niet konden
voorkomen dan door hunne onderwerping.
De Carthagers, binnen hunne muuren ingesloten,
hadden geen kragt noch moed. Wy kunnen ons hunne ontsteltenis niet beter
verbeelden, dan door ons de kleinhartige vernedering te herinneren, waartoe de
Engelschen vervielen, in de laatste omwentelinge, op de
aannadering van een hand vol Ierlanders, die ten aanzien van
hun getal even verre beneden het kleine leger van Agathocles
waren, als ten opzigte van hunne wapenen en krygstugt.
't Opbreken van het beleg van Syracusa was de
eerste | |
| |
vrugt van dezen inval. De Carthagers,
die 'er meer belang by hadden om hun eigen land te verdedigen, dan om
overwinningen te maken, ontboden een gedeelte van hunne troepen uit
Sicilie terug. Het overschot van het leger verloor, door de
meerderheid van 't getal te verliezen, tevens den moed. Het kwam 'er tot een
veldslag, waarin de Siciliers een vreeslyk bloedbad
aanrigtten. Agathocles, te vreden met Sicilie bevryd te hebben, bleef in 't midden van zynen voorspoed
staan. Hy kwam zegepralend naar Syracusa terug, waar hy
stierf, hooggeagt wegens zyne bekwaamheden in den oorlog, en verfoeid uit
hoofde van zyne staatzugt. Hy was de verlosser van het Vaderland alleen
geweest, om 'er zig den dwingeland van te maken, en hy hadt het niet doen
zegepralen, dan om het des te beter te onderwerpen. Hy was op eenen nieuwen
inval op de kusten van Africa bedagt, wanneer zyn dood de
Carthagers bevrydde van eenen vyand, die het geheim hadt
gevonden, om hunne begeerte naar aanwinningen te beteugelen.
Titus Livius berigt ons, dat deze onderneming
Scipio ten voorbeelde diende in den tweeden Punischen oorlog. Hy oordeelde, veeleer de byl aan den stam
zelven te moeten leggen, dan zig optehouden, met de takken aftekappen. Hy kon
Hannibal in Italie overwinnen; maar zyne
zege zou Carthago altyd bloejend gelaten hebben; het was
alleen in Africa, waar hy deze hoogmoedige mededingster kon
te onder brengen. De Carthagers, met schrik bevangen, wanneer
zy de Romeinen voor hunne muuren zagen, dwongen Hannibal, Italie te verlaten, om tot hunne verdediging te komen.
En Rome, sedert lang door onweêrsbuien ontrust, bragt den
storm over op zyne vyanden. | |
| |
Hadden de mededingers der Engelschen eenen
Agathocles, of eenen Scipio aan het hoofd,
Engeland zou welhaast het lot van Carthago
ondervinden. De zorg, om hunne tempelen en hunne huizen te behouden, zou in
deze Eilanders de onverzadelyke begeerte onderdrukken, om hunne heerschappy van
den Oyo tot aan de oevers van den Ganges
uittestrekken; zy zouden dan bevinden, dat de reuzenagtigste gedaante niet
altyd een blyk is van eene sterke en wakkere gesteldheid. Hunne vyanden zyn
reeds door de ondervinding onderrigt, dat zy ten halve overwonnen zyn, zo haast
zy slegts gedreigd worden.
Wy hebben aangemerkt, dat Carthago bloejend was,
zo lang deszelfs wel onderhouden zeemagt zynen Koophandel en zyne
volkplantingen beschermde, en dat deszelfs verval gene andere oorzaak hadt, dan
de nalatigheid in het uitrusten van vloten, en boven al de noodwendigheid,
waarin het zig zelf bragt, om gehuurde buitenlanders te moeten hebben, die het
uitmergelden, in plaatse van het te verdedigen. Een ander nog verderflyker
gebrek hadt deszelfs inwendige gesteldheid aangestoken; de voornaamste burgers,
belangshalve verdeeld, waren tegenstrydig met elkander in hunne oogmerken. De
partyschappen, gevaarlyk in alle regeringen, maken nog groter verwoestingen by
vrye volkeren, waar het verdeelde gezag de begeerte gaande maakt, om eenen
mededinger den voet te ligten, ten einde om met gezag bekleed te worden.
De verschillende geschiedschryvers, welken van Carthago spreken, verbeelden ons hetzelve als altoos ontrust door
twee partyen, die deszelfs inwendige gesteltenis verscheurden. De eene was de
Barcynsche aanhang, | |
| |
en de andere de party van
Hanno, dus genoemd naar den naam van de twee magtigste
familien der Stad. Het scheen, dat de familie van Hanno zeer
geagt in den Raad was, en dat de familie van Barca in den
wapenhandel uitmuntte: beiden schynen ze eergierig geweest te zyn; maar hunne
eergierigheid hadt een verschillend voorwerp.
De eene, begeriger naar roem, dan naar rykdommen en gezag, offerde
alles op aan de eer, om tot vergroting van het Vaderland te overwinnen;
edelmoedig en belangeloos, wilde zy liever helden aan het Vaderland
verschaffen, dan 'er dwingelanden aan geven; en hoewel tot den oorlog genegen,
offerde zy egter altyd hare belangen op aan de voordeelen van den vrede. De
andere, geheelenal handeldryvende, was alleen bezig met zig te verryken en te
heerschen. Magtig door hare eigen agting, nydig op die van anderen, en
ongevoelig voor de lotgevallen van het algemeen, voegde zy hare stem niet by de
toejuichingen, dan om de uitvoerders van den voorspoed te lasteren; met één
woord, het waren van die dorre en uitgedroogde zielen, die, in 't midden van
den overvloed, alleen vol bitterheid zyn, en met ongerustheid worstelen, en die
zig zelven ongelukkig maken door het geluk van anderen. Deze party, die in den
Raad de heerschende was, zag met leedwezen, dat de familie van Barca werdt voorgetrokken, welke, zonder kuiperyen opgekomen,
niet dan bekwaamheden en diensten inbragt tegens het onstuimig geschreeuw harer
berispers.
De hoofden van deze twee familien, welker namen in de geschiedenis
het meest bekend zyn, zyn Hanno en Hamilcar
Barca, welken zyn zoon, de grote Hanni- | |
| |
bal, opvolgde, wiens naam in ons het denkbeeld verlevendigt van
eenen uitmuntenden Veldheer. De haat, welke haar verdeelde, was zo hevig, dat
Appianus gene zwarigheid maakt, den aanhang van Hanno de Romeinsche party, en dien van
Barca de Carthager party te noemen. Het
eerste voorbeeld van hare verbitterdheid vertoonde zig gedurende den oorlog der
gehuurde troepen.
Hanno, die gene ondervinding van, noch bekwaamheid
tot den oorlog hadt, hadt door zyn gezag het bevelhebberschap verkregen over
het leger, welk tegens de muitelingen optrok. Polybius, een
schryver zonder gal en zonder bitterheid, spreekt 'er van met eene honende
veragting. Dees Veldheer, beter geschikt, om kuiperyen te beramen, dan om de
bewegingen van een leger te besturen, ondervondt niets dan tegenspoeden. Hy
liet zig verrassen. De helft zyner troepen werdt verslagen. Zyn leger werdt
geplonderd. Zyne wagens en zyne krygsbehoeften waren ten prooi van den
overwinnaar.
Carthago, met schrik bevangen, schaamde zig over
zyne keuze. Door zyne ongelukken onderrigt, en gedwongen door den nood des
Lands, droeg men het bevelhebberschap op aan Hamilcar, die
'er door het gezag der tegenstrydige party van uitgesloten was geweest. Hy was
het zo veel te meer waardig, om dat hy zig niet vernederde, om 'er sterk naar
te dingen. Dees grote man aan het hoofd van een leger, dat door zyn verlies
verzwakt, en door zyne ongelukken moedeloos was gemaakt, deedt de Carthagers welhaast de schande hunner nederlage vergeten: hy kon
niet meer dan tien duizend man tegens een leger stellen van zeventig duizend;
maar zyne kundigheid in den oorlog ende on- | |
| |
bekwaamheid der
vyandelyke Veldheeren verschaften hem hulpmiddelen. Hy toonde, dat een eenig
man een ryk kon vernederen of verheffen.
Speudius, geheel en al ingenomen met dat verwaand
betrouwen, welk de gewoonte van gelukkig te zyn, en de meerderheid van getal
inboezemen, waagde het, hem tot een Gevegt uittetarten. Zyne vermetelheid bleef
niet ongestraft. Hy werdt in twee geregelde veldslagen op de vlugt gedreven.
Hamilcar, hoewel overwinnaar, was nog ongelyk in kragten: hy
hadt eene wanhopige menigte niet kunnen overwinnen zonder veel soldaten te
verliezen. Dus, eer hy op nieuw eenigen kans waagde, liet hy Hanno zeggen, die, hoewel van het bevelhebberschap afgezet, egter
nog aan het hoofd van een afzonderlyk smaldeel zig bevondt, dat hy zig met hem
zou komen vereenigen; maar terwyl deze vereeniging zyn leger talryker maakte,
maakte zy het niet ontsachelyker: het dingen naar het bevelhebberschap maakte
den haat der beide Veldheeren wederom wakker. De verstandigste raadsbesluiten
werden niet ter uitvoer gebragt. Het best uitgedagte ontwerp werdt
tegengesproken van dengenen, die het niet gemaakt hadt.
De vyanden maakten zig dit misverstand ten nutte, om de overhand
weder te krygen. Hamilcar hadt hun ontsachelyk geschenen, zo
lang hy geen amtgenoot hadt gehad; maar zo haast Hanno hem
bygevoegd was, oordeelden zy, dat ze, om te overwinnen, slegts te vegten
hadden. Zy verspreidden zig ten platten lande, waar zy hunne stroperyen
ongestraft dreven.
De Carthagers ontdekten te laat hunnen misslag. En
vermids de verdeeling van het bevelhebberschap de oorzaak hunner onheilen was,
zo namen zy een besluit, | |
| |
om hetzelve wederom in handen van een
eenig mensch te geven. Maar hoewel zy niet konden ontkennen, dat de
bekwaamheden der beide Veldheeren zeer ongelyk waren, schenen zy egter in de
verkiezinge belemmerd te zyn, 't welk een bewys is, dat 'er ook in eenen vryen
Staat gunstelingen zyn. Elk burger heeft minder belang om de misbruiken te keer
te gaan dan een Alleenheerscher, die door zyne hoedanigheid van eersten Burger
het meeste voordeel uit den voorspoed van het algemeen trekt.
De Raad van Carthago, vrezende den afgezetten
Veldheer te zullen honen, liet aan het leger de magt over, om het bevel aan den
waardigsten optedragen. Dit gedrag der Carthagers is een
bewys van hunne onvoorzigtige Staatkunde. De Veldheer, door dankbaarheid
verbonden, hadt geen regt meer, om die gehoorzaamheid van den soldaat te
eischen, welke het voorteken is van eenen gelukkigen uitslag. De ondergeschikte
moest in zyn hoofd zyn eigen werk zien, welk hy kon te gronde werpen, gelyk hy
het opgerigt hadt. Hunne vereeniging kon ten hoogsten nadeelig voor den Staat
worden, dewyl hunne belangen gemeen waren geworden, en dus de verheffing van
den eenen de voorbereiding was tot het geluk van den anderen.
Hoewel Hanno het meeste aanzien hadde, dewyl hy
meer rykdommen hadt, was de beslissing van het leger nogthans gunstig aan
Hamilcar, die deze voorkeur alleen an de verhevenheid zyner
bekwaamheden verschuldigd was. Hanno ontfing zelfs last, om
uit het leger te vertrekken. Dit was eene bittere berisping van zyn gedrag; het
was, op hem de schande van den kwaden uitslag te werpen. Indien de beste
gewoonten niet hare misbrui- | |
| |
ken hadden, men zou de verkiezing der
Veldheeren aan de soldaten moeten overlaten, die 'er altyd belang by hebben, om
den waardigsten te verkiezen, en die altyd onverwinlyk zyn, wanneer hy, die hen
gebiedt, hun vertrouwen inboezemt. Verligte en opregte beoordeelaars van de
dapperheid of laf hartigheid zynde, zo is hunne vierschaar het minst aan
dwalinge en verleidinge onderworpen.
Zeker persoon, met name Hannibal, werdt in plaatse
van Hanno in het bevelhebberschap gesteld. Hamilcar, door eenen krygsoversten geholpen, die beter tot de
wapenen geschikt, en leerzamer aan zyne bevelen was, zette den oorlog met
wakkerheid voort. Elke dag werdt merkwaardig door eenig nieuw voordeel. De
vyanden, onophoudelyk aangevallen, bevonden zig in de schandelyke
noodzakelykheid, om het beleg van Carthago optebreken; maar
terwyl zy zig van deszelfs muuren verwyderden, zogten zy te vergeefs eene
verblyfplaats. Zonder ophouden van den onvermoeilyken Hamilcar vervolgd, bevonden zy zig in eenen engen doortogt
ingesloten, welke hun gene andere keuze overliet, dan, of van honger te
sterven, of zig aan de willekeur hunner vyanden overtegeven.
Zie hier eene van die gebeurtenissen, waar het gebrek aan
waarschynlykheid de geschiedenis verdagt maakt; vyf en veertig duizend gehuurde
soldaten, die aan de gevaren van den oorlog gewend waren, worden in hunne
legerplaats ingesloten van vyftien duizend man, die hen in de noodzakelykheid
brengen, om zig gevangen te geven, zonder te vegten. Deze twee legers, ongelyk
ten aanzien van het getal, verschilden daarenboven nog veel met opzigt op hunne
hoedanigheden; het eene be- | |
| |
stondt uit trouwloze overlopers, die
altyd bereid zyn, om voor een beter jaarwedde van meester te veranderen of hem
te verraden. Het leger der oproerigen bestondt uit oude soldaten, voor welken
het oorlogsleven de wieg en het Vaderland geweest was; deze gelukzoekers, die
in het veld grys waren geworden, waren gewoon den dood met onverschilligheid te
beschouwen. Hunne Hoofden hadden in Sicilie onder
Hamilcar gediend, en van hem de kunst van den oorlog
geleerd.
Eene zeer natuurlyke bedenking biedt zig evenwel hier als van zelfs
aan, te weten, dat deze zelfde menschen, die by het einde van den laatsten
Punischen oorlog de schrik der Romeinen
geweest waren, eensklaps ontaardden, zo haast zy niet langer onder het bevel
stonden van den Veldheer, onder welken zy onverwinlyk geweest waren; hunne
Hoofden, hoewel dappere lieden, en die ondervinding hadden, waren beter
geschikt, om bevelen ter uitvoer te brengen, dan om ze te geven. De moed was in
hun eene gevaarlyke hoedanigheid, dewyl hy hen in het gevaar stortte, welk zy
niet voorzien konden; de ondervinding is van geen nut, wanneer zy van vernuft
ontbloot is, zy volmaakt de bekwaamheden, maar zy veroorzaakt dezelven niet.
Het voorbeeld van Hamilcar leert ons, dat het lot van een
leger aan de verdienste of de onbekwaamheid van eenen Veldheer verknogt is. Dit
is eene waarheid, welke ons dien gekroonden Wysgeer in de gedagten brengt, die,
omringd van dappere en magtige volkeren, zig heeft weten te verdedigen en
aanwinningen te maken; een Monarch, die waardig is, menschen te gebieden, dewyl
hy hen kan verligten.
Na de nederlage van Speudius en zyn leger,
belegerde Hamilcar de stad Tunis, waar
Mathos zig met het over- | |
| |
blyfzel der muitelingen
ingesloten hield. Hannibal, die hem ondergeschikt was, tastte
de zyde der stad aan, welke naar Carthago zag. Hy beging
misslagen, die den glans zyner vorige gelukkige verrigtingen verduisterden.
Zyne vermetelheid, vyandin van voorzorgen, stortte hem in den afgrond, welken
hy niet voorzien konde, en de veragting, welke hy voor den vyand betoonde,
boezemde hem eene verwaandheid in, welke hem duur te staan kwam.
Mathos, die waakzamer was, maakte zig zyne
agteloosheid ten nutte, hy deedt eenen uitval, die den gelukkigsten uitslag
hadt. De verschansingen werden met geweld beklommen, de legerplaats werdt
uitgeplunderd. Hannibal werdt benevens een groot getal
aanzienlyke Carthagers gevangen genomen. Dit gevegt was
begonnen en geeindigd, eer Hamilcar, die op eenigen afstand
van daar gelegerd was, 'er van onderrigt kon worden. Zyn amtgenoot betaalde
zynen onvoorzigtigen misslag vry duur. Mathos liet hem aan
dezelfde galg hangen, daar Speudius aan gehangen hadt; dertig
Carthagers van de aanzienlyksten werden van de muitelingen
aan kruissen geklonken, die door deze wreedheid hunne medemakkers wreekten, die
in 't midden der pynigingen gestorven waren. Het regt van wedervergeldinge is
even nadeelig voor beide partyen, die 'er gebruik van maken. Het is, de
misdaden te vermenigvuldigen, het is, slagtoffers zonder vrugt opteofferen.
Hannibal, van zyne vyanden gestraft, hadt het eer
verdiend van zyne medeburgers. Een Veldheer kan ongelukkig zyn, zonder
strafschuldig te wezen. Indien hy zig door onbekwaamheid laat verrassen, en 'er
onder bezwykt, moet hy niet gestraft worden. De misdaad zyner neder- | |
| |
lage is het werk dergenen, die hem tot het bevelhebberschap verheven
hebben; maar hy, die zig door een hoogmoedig betrouwen laat verrassen, is
strafschuldig voor het Vaderland, welk regt heeft van hem rekenschap van het
bloed zyner kinderen te vorderen.
Dit verschrikkelyk voorval stortte Carthago in
ontroeringe. Hamilcar was genoodzaakt, het beleg van
Tunis optebreken. De staatzugtige Hanno,
door het gerugt dezer nederlage wederom wakker gemaakt, bragt het gezag van
zynen aanhang in beweginge, welke slaagde, om hem tegelyk met Hamilcar tot het bevelhebberschap te verheffen. Dertig
raadsheeren van de meest geagten werden afgevaardigd, om de onheilen te
voorkomen, welken uit de wangunst van het bevelhebberschap ontstaan konden. De
twee Veldheeren, zonder hunnen haat uittedoven, staakten 'er slegts de
uitwerkselen van. Hanno, overtuigd, dat zyn amtgenoot hem
overtrof, gedroeg zig als eenen leerling, die met hoogagtinge voor eenen
verligten meester geheel is ingenomen. Carthago, vol van
vertrouwen op hunne vereeniging, deedt versche pogingen, om zyn verlies te
vergoeden. Alle de burgers, die in staat waren, om de wapenen te kunnen dragen,
werden zonder onderscheid op de rolle aangeschreven. Hamilcar, aan het hoofd van dit nieuwe krygsvolk, maakte 'er een
leger van helden van. Mathos, in de noodzakelykheid gebragt,
om slag te leveren, verloor eenen veldslag, wiens gelukkige uitslag alle de
zaden van den oorlog verstikte. De muitelingen, die het zwaard van den
overwinnaar spaarde, sneuvelden allen door de byl van den scherpregter.
De Engelschen, die zig tegens het ligten van eene
nationale krygsmagt kanten, moeten hier hunne veroordee- | |
| |
ling en
hunne bestraffing vinden. Zy zyn genoodzaakt te erkennen, dat de nieuwe
troepen, welken het leger van Hamilcar uitmaakten, gene
ondervinding hadden en ongeoeffend waren. Het was eene verzameling van
menschen, die gewend waren, in de bezigheden van handwerkskunsten te kruipen;
zy hadden nooit eenen pyl afgeschoten, noch eenen degen gevoerd; maar onder
eenen bekwamen Veldheer is de kleinhartigste handwerksman welhaast een
onverschrokken soldaat. 'Er zyn slegts voorbeelden nodig; men leert alles,
zelfs tot den moed toe: deze nieuw geligte soldaten waren dapper en stout. Moet
men minder van de Engelsche natie verwagten, die het leven
als eenen schandelyken last zou aanmerken, indien zy het in afhankelykheid
moest doorbrengen.
Terwyl de velden van Africa van bloed overstroomd
waren, wierpen de huurlingen van Sardinie, naar het voorbeeld
hunner makkers, het juk af der Carthager heerschappye.
Bostar, die over hun het bevel hadt, was hun eerste
slagtoffer, zy vermoordden hem benevens alle de Carthagers,
die onder zyn bevel stonden. Zyn opvolger hadt geen beter lot. Hy werdt van
diegenen zelfs aan het kruis gebragt, welke hy met zig gebragt hadt. De woede
dezer huurlingen werdt tot zulk eene buitensporigheid gedreven, dat de
soldaten, nu beulen geworden, duizend soorten van doodstraffen tegens de
Carthagers uitvonden, welker leven zy verlengden, om hunnen
dood des te wreder te maken.
Zie daar het lot, welk zy voor de Engelschen
toebereiden, die zig tegens het ligten eener nationaale krygsmagt kanten. Zy
willen zonder twyffel hunne verdediging aan buitenlanders toebetrouwen, die, na
zig met hunne goederen verrykt te hebben, bestaan zullen, zig | |
| |
aan
hun bloed dronken te drinken. Het is, hen aan eenen onfeilbaren ondergang
toetewyden, wanneer men dat plan verwerpt, welk alleen met hunne
staatsgesteldheid overeenkomstig is. Het is eene onvoorzigtige en verderflyke
huishouding, de nodige kosten niet te willen dragen, welken deze inrigting
vereischt. Welke vrugt moet men 'er niet van verwagten? Bovenal, indien deze
krygsmagt alleen bestaat uit burgers, welker welvaren aan dat van den staat
verknogt is, en niet uit die onreine verzamelinge van lage menschen, die, daar
ze niets te verliezen hebben, onophoudelyk aan de verzoekinge zyn blootgesteld
van alles te verbreken? Deze troepen, die eeniglyk aan hun eiland verknogt zyn,
zullen altyd den geest van burger behouden; zy zullen zeer veel verschillen van
die troepen, die, na dat zy vele veldtogten by hunne geburen bygewoond hebben,
'er de zeden van overnemen, en de onverschilligheid omtrent het algemene
welvaren. Hunne Hoofden zullen van staatzugt vry zyn, dewyl de mindere
bevelhebbers, die 'er belang by hebben, om dezelve te onderdrukken, hunne
gestrengste berispers zyn zullen. De natie, oplettend op hunne bewegingen, zal
dus ook des te klaarder de middelen ontdekken, om hare onafhankelykheid te
bewaren.
De oorlog der huurlingen was oorzaak, dat de Carthagers
Sardinie verloren. De Romeinen, die zig hunne
binnenlandsche onlusten ten nutte maakten, ontnamen hun dit eiland, en leiden
hun eene jaarlyksche schatting op van twaalfhonderd duizend kronen. Het verlies
van Sardinie, en deze schandelyke schatting, waren de zaden
van den tweeden Punischen oorlog. Hamilcar,
na de huurlingen overwonnen en te gronde gebragt te hebben, ging, aan het hoofd
van een leger, over naar Spanje; | |
| |
hy verwon
menige strydbare natien. Na negen jaren voorspoeds, zonder eenig inmengsel van
tegenspoed, sneuvelde hy in eenen veldslag, nalatende zynen zoon, als den
erfgenaam van zynen haat tegens de Romeinen.
Asdrubal, zyn schoonzoon en opvolger, zonder zulk
een groot veldheer te zyn, maakte even grote aanwinningen. Daar hy een verheven
staatkundige was, zo verkreeg hy zonder vegten meer onderdanen voor zyn
Vaderland door zyne onderhandelingen, dan door zyne wapenen; hy was het, die
het nieuwe Carthago bouwde, welk tegenwoordig Carthagena genoemd wordt. Hy verzogt, dat Hannibal, toen twee en twintig jaren oudt, naar Spanje mogt overkomen, om onder hem den oorlog te leren. Toen was
het, dat de haat van Hanno wederom wakker werdt. Zonder
schaamte en zonder gematigdheid in zynen wrok hoonde hy de gedagtenis van
Hamilcar, die met zyne schim nog de voorzitting in den raad
te Carthago scheen te hebben; hy schilderde Asdrubal met hatelyke kleuren af, en beschuldigde de gehele
familie van Barca van eene overgrote staatzugt. Zyn
schreeuwen en zyne lasteringen werden met veragtinge gehoord. Het dankbare
Carthago zag in Hannibal niets dan den zoon
van een held, den verdediger van het Vaderland; en hy werdt naar Spanje overgezonden.
Eenigen tyd daarna werdt Asdrubal vermoord van
eenen Galliër, die regt meende te hebben zig over hem te
beklagen; terstond vereenigden zig de wenschen van het leger, om Hannibal tot het bevelhebberschap te verheffen. De oude soldaten,
die onder Hamilcar gediend hadden, geloofden hem in zynen
zoon te zien herleven; het waren dezelfde wezenstrekken, hetzelfde vuur in de
oogen, en dezelfde neigingen tot den oorlog. De ver- | |
| |
kiezing van
het leger werdt door den Raad van Carthago bekragtigd, en de
gelukkige uitslag toonde, dat men gene beter keuze hadt kunnen doen. Van het
eerste begin van zyn bevelhebberschap af liet hy die rypheid van oordeel
blyken, welke gemene menschen aan de ondervindinge verschuldigd zyn. Dat gehele
gedeelte van Spanje, welk tusschen den Iber
en het Nieuw Carthago was gelegen, viel onder zyne
heerschappy. Saguntum, eene stad, die met de Romeinen in bondtgenootschap stondt, werdt in den beginne van den
Carthager Veldheer ontzien. Het verdrag, tusschen de twee
volkeren gesloten, verboodt hun onderling, hunne bondgenoten aantetasten. Dit
voorregt, welk de rust van Saguntum hadt moeten verzekeren,
verhaastte deszelfs ondergang. Hannibal oordeelde, dat zyne
overwinningen onvolmaakt zouden zyn, indien hy in 't midden zyner aangewonnen
landen een gedenkteken liet overblyven, welk Spanje
onophoudelyk de gedagtenis te binnen bragt van zyne oude onafhankelykheid.
Het beleg van Saguntum was het voorspel van dezen
oorlog, die zo vrugtbaar was in gebeurtenissen. Nooit liet een Veldheer meer
bekwaamheden blyken in eene stad aantetasten, maar ook nooit was een tegenstand
hardnekkiger. De muuren waren nedergeworpen, de helft der burgeren was door het
zwaard en den honger omgekomen, de andere helft, ten prooi van de
verslindendste behoeften, kroop op de overblyfzelen van het zieltogende
Vaderland, zoekende hunnen dood alleen te vertragen, om nog eenige vyanden
opteofferen. De jeugd, die altyd het driftigste is naar de gevaren, was het
eerste slagtoffer der belegeraars geweest; 'er waren slegts eenige zwakke ouden
en eenige vrouwen overgebleven, die | |
| |
allen hunne kinderen en hare
egtgenoten te wreken hadden. Hannibal, hoewel zeker, van hen
door geweld te onder te brengen, verwaardigde zig egter, hun voorwaarden van
vrede aantebieden. Hy eischte, dat zy hem al hun goud en zilver zouden
overleveren, en dat zy, zonder wapenen uit de stad gaande, eene nieuwe stad
zouden bouwen op de plaats, welke hun zou aangewezen worden. De Saguntiners, over deze voorwaarden verbitterd, gaven 'er geen
antwoord op. Zy bleven eenigen tyd stom en onbewegelyk, maar eensklaps van
hunne zinneloze verbaasdheid weder bygekomen, lieten zy al het zilver uit de
schatkist van den staat, en het gene zy zelven hadden, op de openbare
marktplaats brengen. Zy ontstaken eenen groten houtstapel, en deze verwoede
menschen stortten zig met alle hunne rykdommen in 't midden der vlammen.
Het grootste gedeelte der inwoonderen, in hunne huizen ingesloten,
verbrandde zig met hunne vrouwen en kinderen. Niet lang daarna rukten de
Carthagers in de stad. Zy, die de vlammen ontsnapt waren,
kwamen om door het zwaard van den vyand, wien zy schenen aantehitsen, om hen
ter neer te vellen, en, gedreven door eene woeste wanhoop, schenen zy niets te
vrezen dan het mededogen en de genade van eenen overwinnaar, van wien zy eenen
afschrik hadden.
Het beleg van Saguntum was de leus tot den tweden
Punischen oorlog, maar volgens Polybius was
het 'er de oorzaak niet van. Het verdrag, volgens welk de Carthagers genoodzaakt waren geweest, om van de heerschappy van
Sicilie aftezien, vernederde hunnen hoogmoed. Deze
gevoeligheid was nog meer aangeprikkeld door het gedrag der Romeinen, die, daar ze zig niet geschaamd | |
| |
hadden,
de bondgenoten van oproerige huurlingen te worden, zig daarvan bediend hadden,
om hun Sardinie te ontnemen gedurende de onlusten, welken
Africa beroerden. Zie daar den waren oorspong van den haat
der Carthagers tegens de Romeinen, die van
hunnen kant met een nydig oog den voorspoed van Carthago
zagen, welk door de aanwinning van Spanje te magtig was
geworden.
Hannibal bediende zig van de gesteldheid zyner
medeburgeren, om den haat te voldoen, welken hy den Romeinen
gezworen hadt; Appianus geeft te kennen, dat hy zig in dezen
oorlog niet inliet dan door ernstig aanzoek van zyne familie en aanhangers. Na
den dood van Hamilcar was Hanno de
vervolger der Barcynscbe party geworden; vol van veragtinge
voor de jeugd van Hannibal, die beter bedreven was in de
kunst van vegten dan in het besturen van kuiperyen, droeg hy zelfs gene zorg,
om zynen haat te vermommen. De vrienden van Hannibal
verzogten hem ernstig, om hen van de verdrukkinge van hunnen gemenen vyand te
komen bevryden; doch in plaatse van de lasteringen van Hanno
te gaan wederleggen, begreep hy, dat het zekerste middel, om hem te onder te
brengen, dit was, dat hy zig zelven noodzakelyk maakte. Zyn vyand scheen hem
ontsachelyker te Carthago, dan de Romeinen
in Italie.
Zo haast de Romeinen onderrigt waren van het beleg
van Saguntum, zonden zy Afgezanten aan Hannibal, die zig toen te Nieuw Carthago
bevondt. Zy waren gelast, hem de gevolgen te vertoonen, welken het oogmerk, om
over den Iber te trekken, en Saguntum te
belegeren, na zig zou slepen. Hannibal, vooringenomen tegen
hunne bevelen, en daarenboven geen vol- | |
| |
doend antwoord hebbende te
geven, weigerde hen te horen; hy vondt beter hen aan den Raad van Carthago te zenden, waarover zy even te onvreden waren als over
Hannibal. De Hoofden van den Barcynschen
aanhang bragten te wege, dat alle voorslagen tot den vrede verworpen werden;
Hannibal, een even behendig staatkundige, als groot Veldheer,
hadt alle gemoederen vooringenomen door zyne zendelingen, welke eer dan de
Afgezanten te Carthago gekomen waren. De Raad antwoordde, dat
het niet hun Veldheer, maar de Saguntiners waren, die
aanleiding tot den oorlog gegeven hadden, en dat de Romeinen
onregtvaardig te werk gingen, die eenen nieuwen bondgenoot aan Carthago voortrokken, welk sedert langen tyd hun vriend geweest
was.
De Afgezanten kwamen ter zelfder tyd te Rome aan,
wanneer men tyding ontfing van het ongelukkige lot van Saguntum, de verbaasdheid was 'er algemeen; maar de gemoederen,
van hunne ontsteltenis weder bekomen, waren allen tot den oorlog geneigd. De
vyandelykheden werden voorafgegaan van vrugteloze onderhandelingen. Niets
verbeeldt ons het Karakter van deze twee Republieksgezinde Volkeren beter dan
de hoogmoed, welken zy in deze onderhandelinge lieten blyken. Fabius, die de voornaamste van de Romeinsche
Afgezanten was, toonde den Raad van Carthago eene zyde van
zyn Kleed, welke samengevouwen was; ‘ik draag hierin, zeide hy, den vrede of
den oorlog, gy kunt slegts verkiezen’. De Carthagers
antwoordden met denzelfden hoogmoed: ‘wy laten de Keuze aan u over’; ‘zeer wel,
zeide Fabius, ik geef u den oorlog’: men antwoordde hem: wy
nemen denzelven met blydschap aan, en ‘wy zullen hem insgelyks zo voeren’.
| |
| |
Ik zal my niet inlaten in eene naauwkeurige beschryving van alle de
byzonderheden van dezen merkwaardigen oorlog. Ik zal my allenlyk bepalen, om de
bekwaamheden van Hannibal te doen blyken, zyn vernuft zo
vrugtbaar in het uitvinden van hulpmiddelen, de gebreken van Carthago, de dolle drift van eenen aanhang, die, regtvaardig in
zyne beweegredenen, maar blind in zyne middelen, eindelyk oorzaak was van den
ondergang dezer bloejende Republiek.
De Romeinen, ontsachelyk voor de Carthagers in Sicilie en Sardinie, kwamen Hannibal voor gemakkelyk in
het midden hunner heerschappy te kunnen overwonnen worden. In Italie slegts te komen, was de overwinning behaald te hebben; hy
was te scherpziende, dan dat hy niet de zwarigheden zou ontdekken, welken
tegens zyn oogmerk stonden, maar stoutmoedige zielen zien in de grootte der
gevaren slegts eene nieuwe beweegreden, om dezelven te tarten. Zyne eerste zorg
was, om zig de genegenheid der soldaten te verwerven, niet door die laffe
inschikkelykheid, welke het bevelhebberschap verzwakt, maar door al den buit,
welken hy gemaakt hadt, onder hen te verdeelen, en door hun de rykdommen van
Italie te beloven. Hy stondt hun vervolgens toe, om hunne
familie en hun Vaderland te gaan zien, waarvan zy langen tyd afwezig zouden
blyven, en hy deed hen belofte geven, dat zy met het begin der lente terug
zouden komen.
Zy kwamen allen hunne verbintenis stiptelyk naar. Hierop monsterde
hy de verschillende natien, welken zyn leger uitmaakten. Wanneer hy begrepen
hadt, dat eenige soldaten, die met schrik waren bevangen, om dat zy zo vele
landen zouden doortrekken, en boven al de | |
| |
Alpen
beklimmen, besloten hadden, hem te verlaten; zo kwam hy hun overloopen voor,
door hun hun afscheid te geven. Zeven duizend werden terug gezonden; deze
vermindering, welke zyn leger minder talryk maakte, maakte het des te
ontsachelyker, dewyl deze misnoegde soldaten hunnen makkeren niet dan
kleinmoedigheid hadden kunnen inboezemen.
Zyne voorzigtigheid vertoonde zig in de keuze van de Natien, waaruit
zyn leger bestondt. Zyne ruitery was getrokken uit Numidie en
Spanje, landen, die uit hoofde van de voortreffelykheid
hunner paarden geagt waren. De Balearische eilanden
verschaften hem slingeraars, en Creta boogschutters. Zyne
soldaten waren volgens de Romeinsche manier gewapend; het was
dus, dat hy, zig boven de vooroordeelen verheffende, van den buitenlander, en
zelfs van zyne vyanden, de kunst overnam van te overwinnen. De opmerkzaamheid
van dezen groten Veldheer in het verkiezen zyner soldaten, is eene les voor het
oorlogvoerend Europa: het is door het beschouwen van het gene
hy deedt, dat men hem zal kunnen gelyk worden. Laten we ons by dit voorwerp een
weinig ophouden.
In een wyd uitgestrekt Ryk zyn alle Volkeren niet even zeer tot den
oorlog geneigd, noch allen even bekwaam tot dezelfde verrigtingen van den
oorlog. Elk heeft eene hoedanigheid, welke hy van de natuur of van de
opvoedinge ontfangt. De oude zegepralende volkeren waren 'er oplettend op, om
elke Natie dat gene te doen te geven, waartoe hare bekwaamheid zig uitstrekte.
Dewyl de deelen dan beter samengevoegd waren, zo moesten zy een onverwinlyk
lighaam uitmaken; het hedendaagsche Europa is minder
oplettend in de oprigtinge zy- | |
| |
ner heirlegers: men verzamelt 'er
zonder onderscheid, en men verordent tot hetzelfde werk, menschen, die even
verschillend zyn ten aanzien van hunne geaartheid als met opzigt op hunne
bekwaamheden. Het verschil van de grootte des lighaams maakt den ruiter of den
voetknegt. Hy, die tot eenen stouten zeeman is geboren, wordt veroordeeld, om
als een slegt soldaat oud te worden. Men laat dengenen op de kust van den
Ganges kwynen, die op de oevers van den Don
en de Wolga onvermoejelyk zyn zou. Wie twyffelt of de
inwoonders van de zuidelyke gewesten van Frankryk niet beter
het klimaat van Spanje en Italie zullen
verdragen, dan de Rus of de Zweed? Een
mensch, te Praag of Warschaw geboren, kan,
in 't algemeen, zo goed een matroos niet zyn, als een ander, die te
Malta of Raguza geboren is.
Dit misbruik zou ligtelyk te verhelpen zyn. Waarom trekken de Staten
hunne matrozen niet uit hunne zeegewesten, waar al de wereld zeeman is van de
geboorte af? De gewesten, die landwaards in leggen, zyn vrugtbaar genoeg, om de
legers te lande voltallig te maken. Dan zou elk die plaats bekleden, waartoe hy
van de natuur geschikt is.
Men heeft een nog nuttiger ontwerp uitgedagt, maar hetzelve is nooit
ter uitvoer gebragt, te weten, om elk gewest onder de verpligtinge te leggen
van een bende krygsvolk op de been te brengen en te onderhouden. Dit krygsvolk
zou den naam dragen van het volk, waaruit het bestondt; zulk eene edele en
nuttige inrigting zou de liefde voor het Vaderland wederom wakker maken, ieder
een belang doen nemen in de lotgevallen van 't algemeen, en onder naburige
volkeren den edelmoedigen naaryver ontsteken, om de een den anderen in
bekwaamheden en in | |
| |
moed te overtreffen. Men zou eene verheven
dwepery zien volgen op die koude en schandelyke onverschilligheid, welke met
hetzelfde oog den voorspoed en den tegenspoed beschouwt. Elk gewest, aan den
roem zyner bende verknogt, zou dezelve zonder tegenspreken van alle hare
noodwendigheden verzorgen. Op de tyding van eenig voorval zou men de kinderen
en de ouden zig zien verzamelen op openbare plaatsen, ongeduldig om te
vernemen, wat deel hunne bende hadt, aan den roem van den gelukkigen uitslag.
De vrouwen zelfs, in Spartaansche heldinnen hervormd, zouden
edele en dappere aandoeningen ondervinden, en wanneer haar de dood harer zonen
berigt wordt, zouden zy zig geluk wenschen met hare vrugtbaarheid, welke
medegewerkt hadt, om het Vaderland zegepralend te maken.
Dit ontwerp kan niet bestreden worden dan van gemelyke bange
berispers, die alle hervorming als eene omkering van de orde aanmerken.
Bygelovige hoogagters van al wat zy in hunne jeugd gezien hebben, houden zy zig
overtuigd, dat, al wat niet gedaan is, te doen gevaarlyk is. Een waarlyk groot
man laat zig in zynen loop niet ophouden door de onstuimigheid eener
onregtvaardige berispinge. Hy zoekt niet te behagen dan door zig zelven nuttig
te maken; hy onderzoekt minder, wat zyne voorzaten gedaan hebben, dan wat te
doen voordeelig is. Oxenstiern en Richelieu, in hunne verheffinge benyd, bewezen overal weldaden,
en behaalden niet dan ondank; hooggeagt wegens hunne bekwaamheden, gelasterd in
hunne zeden, waren zy niet minder driftig, om een volk te dienen, welk zy,
zelfs tot in zyne nakomelingen wilden gelukkig maken. Europa
heeft nog heden zyne Oxenstierns en zyne Richelieus. | |
| |
Hannibal, ongelovig, zonder een spotter te zyn,
nam altyd het welvoegelyke in den openbaren Godsdienst zorgvuldig in agt.
Hoewel een vyand van bygelovigheden, deedt hy den Goden altyd de hulde, welke
de Godsdienst voorschreef; hy was te staatkundig, dan dat hy niet zou weten,
dat gemene lieden dengenen alleen hun betrouwen en hunne agting waardig keuren,
die zig, gelyk zy, onder het juk der vooroordeelen bukt. Uit dien hoofde was
het, dat, eer hy zig aan het hoofd van zyn leger stelde, hy naar Cadix zyne offerhanden ging brengen in den tempel van
Hercules, om van dezen God eenen gelukkigen uitslag in zyne
ondernemingen te verkrygen.
Eer hy verder van Carthago afging, oordeelde hy,
voor deszelfs verdediging te moeten waken. De Afrikanen waren
bestemd, om in Spanje te dienen, en de Spanjaarden in Africa, en door deze
verwisseling gaven die beide volkeren elkander onderpand van eene wederzydsche
getrouwheid. Eene andere beweegreden hadt Hannibal deze
schikking doen maken, hy wilde eene kweekschool van soldaten planten. Hy wist,
dat de krygsman by zynen haard verwyfd wordt, en dat de zugt voor het leven
vermindert, naarmate men verder van zyn Vaderland af is, waar alles de eerste
aandoeningen van genegenheid vernieuwt en voedt. Uit hoofde van dezelfde reden
verandert men heden de bezettingen, die daardoor gewend worden, om de
verschillende klimaten te verdragen. De verdediging van Spanje werdt toebetrouwd aan zynen broeder Asdrubal, een stoutmoedig man, die van niets dan van gevaren en
oorlog sprak.
Eer hy zig in beweging zette, hadt hy zig wegens de | |
| |
vriendschap der Galliërs verzekerd, die alleen zynen doortogt
bevorderen of vertragen konden. Verzekerd, dat hy op zynen togt niet zou
ontrust worden, stelde hy zig aan het hoofd van zyn leger, dat negentig duizend
man te voet, twaalf duizend te paard, en zeven en dertig olyfanten sterk was.
Wanneer hy op de oevers van den Iber gelegerd was, oordeelde
hy, den Godsdienst nog tot zyne oogmerken te moeten doen dienen. Hy liet door
het gehele leger verspreiden, dat hy in eenen droom eenen jongeling gezien hadt
van een buitengemene gedaante, die gezegd hadt, van Jupiter
te zyn gezonden, om hem naar Italie te geleiden. Deze
bedriegery was te ongerymd, dan dat zy ongelovigen zou vinden onder eene
onbeschaafde menigte, die altyd onaandoenlyk is voor de stem der reden, en
altyd leerzaam voor de aantrekkelykheden van het wonderbaare. Door zig tot alle
deze kleine byzonderheden te vernederen, stelde hy zig in staat, om grote zaken
uittevoeren.
Zyn leger leverde een verschrikkelyk schouwspel op; het was eene
verzameling van menschen, die met lidtekenen overdekt waren, en gewend om te
vegten en te overwinnen onder Hamilcar, onder Asdrubal en onder hem. Eene strenge krygstugt onderhield den
overvloed in de legerplaats, waar de buitenlander verzekerd van wel betaald te
worden, weder terug kwam, zonder vreze van beroofd te worden van de vrugt zyner
gerieflykheden. De kleine Koningen der Alpen en der
Galliërs begaven zig naar zyne tent, om een verdrag met hem
te sluiten, zonder eenige andere verzekering voor hunne veiligheid te eischen
dan zyn woord. Dit vertrouwen is eene volkomen wederlegging van de lasteringen
der Ro- | |
| |
meinsche schryveren,
die hem afschilderen als leugenagtig en trouwloos.
Door den schrik zyner wapenen hield hy diegenen in hunnen pligt,
welken hy door geschenken niet kon winnen. Edelmoedig en belangeloos, dagt hy
zyne rykdommen niet beter te kunnen besteden, dan door dezelven te doen dienen,
om zyn Vaderland onderdanen of vrienden te verwerven. De Volsciers, eene magtige en dappere Natie, welke ter wederzyden
van de Rhone woonde, ondernamen het, hem den overtogt over
deze rivier te betwisten, maar hunne schielyke nederlaag deedt hen wel haast
berouw hebben over hunne vermetelheid. Zyn vindingryk en vrugtbaar vernuft
vertoonde zig in de middelen, welken hy uitvondt, om zyne Olyfanten over de
Rhone te brengen. Hy hadt alle zyne behendigheid nodig, om
met de Volkeren en Koningen van Galliën vrede te maken, hy
hadt te vegten van den voet der Alpen af tot aan zyne komst
in Italie. De Allobrogen, arme en
oorlogzieke volkeren, bewoonders van deze bergen, kenden 'er de steilten en
enge wegen. Hannibal poogde te vergeefs, hen door geschenken
te winnen. Zy zagen de goederen der Carthagers aan, als een
buit, die hun niet ontgaan kon.
Op het gezigt der Alpen, met sneeuw en ys
overdekt, en welker top tot aan den hemel scheen te reiken, werdt het leger met
schrik bevangen, en hadt geen hoop noch moed. Deze bergen vertoonden niets dan
naauwe wegen, die van diepe afgronden en steilten omringd waren. Eenige
inwooners, op de rotsen verstrooid, of begraven in wanschapen hutten, geleken
minder naar menschen dan naar wilde dieren. Hunne lange en lelyke | |
| |
baarden, en hunne losselyk afhangende hairen gaven hun een verschrikkelyk en
woest aanzien. De natuur, zonder kragt en zonder leven, scheen niets ten
behoeve van menschen noch van beesten voort te brengen.
Deze kleinmoedigheid werdt nog vergroot door de Allobrogen, die meesters waren van de hoogten, waardoor zy de
enge wegen onder zig, welken het leger moest doortrekken, onder het bereik
hunner wapenen hadden. Gewoon langs den rand der steilten te trekken, hadden zy
zig op de klippen neêrgezet als roofvogels, en van deze schuilplaatsen, die
voor andere menschen ongenaakbaar waren, wierpen zy grote stukken steenen, die
in hunnen val menschen en paarden verpletterden. De Carthagers konden tegens deze beledigende wapenen generhande
tegenweer gebruiken, en zy zagen zig in de noodzakelykheid gebragt, om te
sneuvelen, zonder te vegten. De lastbeesten, verschrikt door het geschreeuw,
waarvan deze Wilden de bergen deden weergalmen, vermeerderden de wanorde, en
stortten zig in de diepe kolken, met al het goed, waarmede zy beladen
waren.
De Allobrogen namen des nagts de wyk in hunne
hutten; Hannibal bediende zig van hunne terugwykingen, om zig
in de duisternis meester te maken van de hoogten, welken zy des daags bezet
hielden. Wanneer zy des morgens uitkwamen, om weder post te vatten op de
klippen, waren zy zeer verwonderd, de Carthagers boven hun
hoofd te zien. Hannibal zette zynen togt voort, zonder
ontrust te worden; maar het leger, ontbloot van reisgereedschappen en
levensmiddelen, was daarenboven blootgesteld aan de guurheden eener strenge en
aandoenlyke koude. Deze dorre plaatsen leverden | |
| |
generhande weiden
uit tot voedzel voor de paarden. Hannibal, verheven boven de
hinderpalen, welken de natuur en menschen hem in den weg leiden, ontdekte eene
sterkte, daar hy zig meester van maakte. Hy vondt 'er eenen groten voorraad
koren, en eene grote menigte beesten, die voor drie dagen tot onderhoud van het
leger toereikende waren.
Daar ter plaatse lieten de Galliërs, bewooners van
deze bergen, zig by hem vinden. Deze volkeren hadden, door verandering van het
klimaat, de opregtheid der Gallische zeden verloren, en de
Italiaansche loosheden overgenomen; zy bragten levensmiddelen
in de legerplaats, en gaven gyzelaars tot verzekering van hunne getrouwheid.
Hannibal, die bedugt was dat ze zyne vyanden waren, veinsde
veel betrouwen op hun te hebben, hoewel zo veel yvers hem verdagt voorkwam. Hy
nam de gidsen aan, welken zy hem aanboden, om hem te geleiden; na eenige dagen
trekkens, kwam hy in een engen weg, die onder het bereik van eenen hogen berg
lag. De trouwloze Galliërs, onstuimig uit hunne hinderlage te
voorschyn komende, vielen op de Carthagers in. Men zou gedagt
hebben, dat deze plaats het graf van het gantsche leger zou zyn geworden. De
Carthagers, van voren en van agteren aangevallen, moesten zig
daarenboven beschermen tegens de brokken van klippen, welken men van de hoogten
op hen afrolde; genoodzaakt, om zonder orde te vegten, werden zy ook in de zyde
aangegrepen, en het agterste gedeelte van het leger werdt van het voorste
afgesneden. De nagt alleen maakte een einde van het bloedbad.
Na eenen togt van negen dagen kwam Hannibal op
| |
| |
den top der Alpen. Zyne troepen, door
moejelykheden uitgeput, en door hinderpalen terug gehouden, bekwamen van hunne
vertsaagdheid, wanneer zy de vrugtbare velden van Italie
ontdekten, die hunne verwinning en hun buit zouden worden. Maar zy waren nog
niet aan het einde hunner ongemakken, zy moesten het gebergte wederom
afklimmen, welks afhelling aan den kant van Italie steiler
is; zy moesten langs steile wegen trekken, welken de sneeuw, door de koude
gehard, glibberig gemaakt hadt; de soldaten, in plaatse van te gaan, tuimelden
hals over kop de een over den anderen heen. Om afteklimmen hielden zy zig aan
de struikjes, die rondom aan de klippen wassen. De paarden braken door hunne
zwaarte door het Ys heen, waardoor hunne pooten belemmerd werden. Hannibal, door zo vele telkens op nieuw opkomende beletzelen
omringd, was altyd vrugtbaar in uitvlugten. De byzonderheden van al wat hy op
dezen vermaarden overtogt deedt, leveren ons het gewigtigste tafereel uit, welk
ons de oudheid heeft nagelaten. Alle zyne verrigtingen dragen het zegel van een
groten man. Wel geschikt om zig in onderhandelingen intelaten, maakte hy zig
vrienden en bondgenoten van volkeren, welken hy hadt kunnen overwinnen;
gelukkig in het vegten zegepraalde hy over de natuur, over plaatsen en
menschen. Altyd bedaard in 't midden der gevaren, veinsde hy een betrouwen,
welk hy allen zynen soldaten inboezemde.
Ik heb my een weinig verder over de hinderpalen uitgelaten, welken
Hannibal ontmoette, om te doen begrypen, hoe zeer de
Carthagers zig den misslag hadden te wyten, dat zy hunne
zeemagt hadden laten vervallen. | |
| |
Hadden ze eene vloot gehad, om
hun leger naar Italie overtevoeren, de overtogt over de
Alpen zou 'er de helft niet van weggenomen hebben. Dit leger,
zo luisterryk by deszelfs vertrek van Nieuw Carthago, vondt
zig, wanneer het in Italie kwam, tot op twintig duizend man
voetvolk en zes duizend paarden verminderd. Hadt Carthago
schepen gehad, het hadt dit verlies kunnen voorkomen. Het zou de overhand over
Rome gehad hebben door de ondervinding ter zee, en door de
kunst der scheepvaart. Daar het eene Koopstad was, hadt het de beste matrozen
moeten te voorschyn brengen, naardien gemene lieden zig enkel door de
ondervinding volmaken. Dus hadt Carthago, door zyne zeemagt
te verwaarlozen, van alle zyne voordeelen afstand gedaan. Het was de tyd niet
meer, wanneer men honderd en dertig duizend Romeinen ter zee
zag stryden tegen honderd en vyftig duizend Carthagers. De
begeerte, om te lande heerschappy te verkrygen, hadt het de middelen ontnomen,
om aanwinningen te maken.
De onkosten van vloten waren toen ook zo lastig niet als
tegenwoordig. Daar men geen Kompas hadt, zo bleef men alleen langs de kusten
varen. Hy, die roejer was, kon te gelyk een goed stuurman worden. Men hadt gene
school voor de zeevaart nodig, dewyl de wetenschap der stuurmanskunst zo
bepaald was, dat de landman, zynen ploeg verlatende, dezelve kon leren dryven.
De schepen waren klein en platboomd. Het is alleen sedert de uitvindinge van
het moorddadig buskruid, dat men die grote schepen gebouwd heeft, welker dikte
het geweld van het kanon tegenstaat. De ouden veragtten deze byster grote
lighamen, die zig niet bewegen kon- | |
| |
den; doordien zy noodzakelyk
zyn geworden, zyn de grote schepen ook eenvouwdiger in hun maakzel geworden; de
kunst heeft de middelen, om ze in beweging te brengen, volmaakt, en
niettegenstaande hunne grootte zyn ze ligt en gemakkelyk te sturen. Zy zouden
ze thans met verwondering beschouwen.
De ondervinding van alle tyden en van alle landen leert ons, dat
heden niets bezwaarlyker is tot stand te brengen, dan de inrigting eener
zeemagt. Zo vele oorzaken lopen tot dit ontwerp samen, dat het niet genoeg zy,
dat eene Natie vermogend is, om in staat te zyn, om het ter uitvoer te brengen.
Dus moeten de Staten, die het voordeel genieten, van eene bloejende zeemagt te
hebben, hunne zorgen verdubbelen, om derzelver verval voortekomen.
Wanneer Hannibal in Italie was
gekomen, zogt hy de vriendschap der inwooners. Hy hadt bondgenoten nodig, om
het verlies van zo veel menschen te vergoeden, die hun graf in de Alpen gevonden hadden. Zy, die zyne vriendschap verwierpen,
ondervonden welhaast zyne wraak. Het regtsgebied van Turin
werdt door de vlam verwoest. De stad werdt na eene belegering van drie dagen
ingenomen, en het grootste gedeelte der inwooneren moest over de kling
springen. Deze daad van gestrengheid scheen hem noodzakelyk te zyn, om de
inwooners te doen besluiten, zig te onderwerpen. De Galliërs
helden tot zyne party over, maar door de nabyheid van het Romeinsche leger terug gehouden, dorsten zy zig niet aan hunne
neigingen overgeven. Hannibal begreep, dat hy overwinnen
moest, om bondgenoten te verkrygen.
De Burgermeester Scipio trok omzigtiglyk op,
over- | |
| |
tuigd, dat eene overwinning de misnoegde Galliërs in onderdanigheid zou houden. De beide legers ontmoeten
elkander naby den Ticinum, eene kleine rivier van
Lombardye. De redenvoeringen der twee Veldheeren doen ons den
aart der twee Natien kennen. Scipio vertoonde zynen soldaten
het Vaderland, aangevallen van deze zelfde Carthagers, die zo
dikwyls overwonnen en genoodzaakt waren, hun cynsbaar te zyn. Hy herinnerde hun
de daden hunner voorzaten tegens een meineedig volk, en dat de verbonden
schond. ‘Heeft de aarde, zeide hy, nieuwe Carthagers
opgekweekt? Zyn het niet dezelfden, welken wy by de Egatische
eilanden en op Sicilie verslagen hebben? Wy hebben heden
alleen te stryden tegens hen, welken wy in hunne ongelukken verwaardigd hebben
te beschermen. Bedenkt, dat het 'er niet alleen op aankomt, om uw eigen leven,
en dat van uwe vrouwen en kinderen te verdedigen. Deze beweegredenen moeten
kragtig zyn. Maar 'er zyn nog uitmuntender: bedenkt, dat de Raad en het Volk
van Rome de oogen op u gevestigd hebben, en dat het lot van
Rome van uwen moed afhangt’.
Deze beweegredenen moesten eenen levendigen indruk maken op
menschen, welker aandoeningen gaande gemaakt werden door den enkelen naam van
het Vaderland, welk zy dienden, niet uit vreeze en uit hoofde van hun pligt,
maar door eene liefde, welke tot de onzinnigheid van dwepery werdt gedreven.
Hannibal hadt in tegendeel te spreken tot zeer verschillende
menschen, allen soldaten van ambagt en uit gierigheid, zonder begeerte tot
roem, en zonder geneigdheid voor het Vaderland. Hy zogt hunnen moed te
verheffen, door hun voor oogen | |
| |
te stellen de keuze van te
overwinnen of te sterven, de grote beloningen, de roofgoederen van Rome en Italie; hy sprak met veragting van de
Romeinen, als onbekwaam, om tegenstand te bieden aan
oorlogshelden, die onder de moejelykheden van den oorlog grys waren geworden,
gekomen van de zuilen van Hercules, en geboden door eenen
Veldheer, die geboren en opgevoed was in de tent van Hamilcar, en onderwezen door de lessen van Asdrubal.
Na deze redenvoering verpletterde hy met eenen steen den kop van een
lam, welk hy opofferde, Jupiter bezwerende, van hem op gelyke
wyze te zullen verpletteren, indien hy zynen soldaten den buit niet overliet,
welken hy hun beloofd hadt. Na de gewoonlyke offerhanden raakten de beide
legers handgemeen met elkander, door eene gelyke drift ontvonkt, om te
overwinnen. De Numidiers deden de zege welhaast naar de zyde
der Carthagers overhellen. Scipio werdt vol
kwetsuren uit het midden der vyanden gered door den moed zynes zoons, die, hoe
jong ook, toen reeds opgroeide tot ondergang van Carthago.
Het begin van dezen oorlog was het voorteken van den grootsten
voorspoed. Hannibal, die zyne overwinning aan de Numidiers verschuldigd was, begreep, dat zyne ruitery den
voorrang hadt boven die der Romeinen, al te ongelyk door de
hoedanigheid zyner paarden, en zyner wapenen. Hoewel deze slag niet beslissend
ware, hadt hy egter alle de voordeelen, welken Hannibal zig
daarvan beloofd hadt. Zo haast hy gelukkig was, hadt hy vrienden en
bondgenoten. De Galliërs, die in Italie
waren gaan wonen, kwamen zig onder zyn vaandel voegen. Het zal dienstig zyn,
hier aantemer- | |
| |
ken, dat Rome, voor den tweden
Punischen oorlog, nooit van eenig volk van Italie was verlaten; welk toont, dat zyne regering zagt is
geweest, of liever, dat het altyd ontsachelyk genoeg geweest is, om gene
onstandvastigen of trouwlozen te vinden.
Hannibal trok den Po op eene
schipbrug over; daar kwamen de Galliërs, die in het
Romeinsche leger dienden, zig in zyne legerplaats aan hem
overgeven. Hy hadt hen met nut tegens hunne oude meesters kunnen gebruiken.
Doch zyne behendige staatkunde gaf hem een ander oogmerk in, hy zondt hen elk
naar zyn land terug, overladen met geschenken, terwyl hy zig verzekerd hield,
dat zy hunne medeburgers in zyne zaak zouden trekken. Scipio,
door dit weglopen verzwakt, was op niets anders bedagt, dan om naar den kant
van de rivier Trebia de wyk te nemen, waar hy zig op hoogten
legerde, die voor de Numidische ruitery ontoegankelyk waren,
welke hem alleen ontsachelyk scheen. Zyne agterhoede zou geheel verslagen zyn
geworden, hadden de Numidiers zig niet in de legerplaats
opgehouden, welke hy verlaten hadt. De begeerte tot buit ontnam hun de
overwinning. Scipio verschanste zig met veel kunst. Hy
oordeelde, zynen amtgenoot Sempronius te moeten afwagten, eer
hy de kans van eenen nieuwen veldslag waagde.
De vereeniging der Burgermeesters kondigde een bloedig toneel aan,
dat zig eerlang zou ontwikkelen. Hannibal deedt zyn best, eer
hy iets tegens hen ondernam, om het karakter der Veldheeren te leren kennen,
welken men hem tegengesteld hadt. Het duurde niet lang, of hy ontdekte, dat
Sempronius, driftig en onstuimig, veel meer die onvoorzigtige
stoutheid bezat, welke het gevaar verbergt, dan die bedaarde wakkerheid, welke
het weet | |
| |
te voorzien en te voorkomen. Eenige geringe voordeelen
ontstaken zynen verwaanden hoogmoed; en zo haast Hannibal hem
scheen te vrezen, oordeelde hy, dat het om te overwinnen genoeg was slegts slag
te leveren. De verstandige omzigtigheid van zyn amtgenoot scheen hem eene
veragtelyke lafhartigheid. Welk een smart zou het voor onze Voorvaderen zyn,
zeide hy, indien ze twee Burgermeesters, aan het hoofd van twee legers, zagen
beven voor deze zelfde vyanden, welken zy zelfs tot onder de muuren van
Carthago gingen opzoeken.
De tyd, waarop zyn Burgermeesterschap ten einde moest lopen, was
naby, en hy was bedugt, dat een opvolger hem eene zege mogt komen ontnemen,
welke hy oordeelde zeker te zyn, en waarvan de kwetsuur van zynen amtgenoot hem
al de eer zou laten. Scipio was te bekwaam, dan dat hy een
twyffelagtig gevegt wilde wagen; hy wist, dat, door hetzelve uittestellen, de
Galliërs, die even ongestadig in hunne liefde als in hunnen
haat waren, zig van het bondgenootschap der Carthagers zouden
losmaken, voor welken het stilzyn even nadeelig zou worden als eene nederlaag.
Zulk een verstandig ontwerp werdt door zynen amtgenoot verydeld. Sempronius, door al te veel betrouwen misleid, gaf de leus tot
eenen veldslag. Hannibal was te kundig, dan dat hy het zou
vermyden. Hy zag zig in een land, waar hy zig niet kon staande houden dan door
overwinningen. Daarenboven bestondt het Romeinsche leger uit
soldaten zonder ondervindinge, die wegens hunne laatste nederlage nog ontrust
en ontroerd waren.
Hannibal, in eene open vlakte gelegerd, vondt 'er
diepe holligheden, waarin hy zyne ruitery verstak; de grond kwam hem gunstig
voor, om eene hinderlage te | |
| |
maken, en om zyne Olyfanten te doen
werken; de uitslag beantwoordde aan zyne wenschen. Sempronius
stortte zig in de hinderlage, dewyl hy niet vermoedde, dat men hem dergelyken
in eene aan elkander hangende vlakte leggen kon. De Romeinen,
slagtoffers van de onvoorzigtigheid hunner Veldheeren, werden op de vlugt
gedreven. Tien duizend namen in goede orde de wyk naar Placentia. Een groter getal kwam in de rivier om, of werdt door
de Olyfanten met de pooten verpletterd. By dezen slag deedt Hannibal de Romeinen begrypen, wat ze van hem
te vrezen hadden. Nooit gebruikte eenig Veldheer meer bekwaamheid, in het
verkiezen zyner legerplaatse, om van het voordeel van den grond gebruik te
maken: levendig zonder overylinge, omzigtig zonder traagheid, is hy in het
geraas van den slag even bedaard als in een stille kamer.
De Romeinen, op de oevers van den Ticinum en de Trebia verslagen, lieten den moed
door hunne tegenspoeden niet vallen. Hunne waakzaamheid bepaalde zig niet
alleen tot het welvaren van Rome. Zy strekten hunne zorg ook
uit tot over Sardinie en Sicilie. De
gewigtigste plaatsen werden met troepen bezet. Hannibal van
den anderen kant, door de guurheden van het saisoen terug gehouden, was 'er
minder cp bedagt, om aanwinningen te maken, welken het leger zouden verzwakt
hebben, dan om bondgenoten te krygen, die het versterken konden. Door zyne
wraakoeffeningen verschrikte hy zulken, welken hy door zyne weldaden niet aan
zig kon verbinden; hy behandelde de Romeinsche
Krygsgevangenen met gestrengheid, maar tegens hunne bondgenoten was hy
vriendelyk en gematigd, en zondt hen zelfs zonder losgeld terug.
| |
| |
Door de ongebondenheid geeft de soldaat zig dikwyls aan
buitensporigheden over, welken de gestrengheid der Krygstugt niet kan
voorkomen. Een Veldheer is nooit in eenen hachelyker toestand, dan wanneer hy
zig in de noodzakelykheid bevindt, om zyne troepen van de bezittingen zyner
bondgenoten te doen bestaan. De Galliërs morden 'er sterk
over, dat zy hun land tot een toneel voor den oorlog moesten zien dienen.
Hannibal, die hunne misnoegdheid wilde doen bedaren, verliet
hunne landen met het begin der lente, om in Etrurie te
rukken, waar Flaminius, de nieuwe Burgermeester, over het
Romeinsche leger het bevel hadt. De optogt was zeer
bezwaarlyk midden door stinkende moerassen heen, welker hoogstschadelyke dampen
veel soldaten deden sneuvelen. Hannibal verloor een oog.
Eindelyk na vele moejelykheden legerde hy zig tusschen Fusule
en Arretium, welker velden een overvloedig en gemakkelyk
bestaan voor menschen en dieren verschaften.
Hannibal wilde, eer hy iets ondernam, het verstand
van den nieuwen Veldheer kennen, welken Rome tegens hem
gesteld hadt. Zyn gedrag was verschillend volgens het karakter der Veldheeren,
welken hy te bestryden hadt. Flaminius was een stoutmoedig
mensch, beter geschikt, om een rusteloos en onstuimig gepeupel tot oproer te
verwekken, dan om de bewegingen van een leger te besturen. Gedugt te
Rome, welk hy door zyn oproerig karakter het onderste boven
gekeerd hadt, meende hy overal ontsachelyk te zyn. Bewonderaar van zig zelven
zag hy in Hannibal niets dan eenen Carthager; de grote man ontsnapte hem. Onleerzaam voor
raadgevingen, en vyand van voorzorgen, gaf hy zig over aan de buitensporigheden
eener onvoorzigtige moedigheid. | |
| |
Hannibal deedt zyn best, om dezen oplopenden aart
nog meer te doen opwakkeren. Het was zyn belang, hem in een gevegt
intewikkelen. Het was hem niet genoeg, niet overwonnen te worden, hy moest
overwinnen of Italie verlaten. Hy verwoestte alle de landen
van Etrurie; het geroep der bondgenoten liet zig in het leger
der Romeinen horen, de vlammen, welken hunne bezittingen
verwoestten, troffen de oogen van Flaminius, die, beschaamd,
van den nuttelozen aanschouwer van zo vele onheilen te zyn, zynen vyand opzogt,
om hem slag te leveren. De beide legers ontmoeten elkander by het meir
Thrasymenus. De Burgermeester, door zynen moed bedrogen, viel
in de hinderlagen, waar hysneuvelde. De Romeinen, door den
dood van hunnen Veldheer ontrust, namen schandelyk de vlugt; maar van alle
kanten omringd, hadden zy gene andere uitkomst dan het meir, welk hun graf
werdt. Zesduizend vereenigden zig, en door wanhoop bezield, openden zy zig
eenen weg midden door de vyanden heen. Maherbal, die hen op
hunnen aftogt vervolgd hadt, noodzaakte hen, zig tot krygsgevangenen
overtegeven. Zy werden met onmenschelykheid van Hannibal
behandeld, die wreed van aart, en misschien uit staatkunde, de dapperheid niet
scheen te agten in zyne vyanden, dan wanneer zy met de wapenen in de hand
gestorven waren. Hy liet het lighaam van Flaminius opzoeken,
om 'er de lykplegtigheden aan te verrigten, als ook aan de bevelhebbers en
soldaten. Zyne troepen hadden rust nodig. Hy wees hun ververschings kwartieren
aan, om hen tot nieuwe aanwinningen te bereiden.
De volgende veldtogt scheen hem de verwinning van Rome en Italie te beloven; maar hy vondt in
Fabius eenen vyand, die hem waardig was. Het was een van
| |
| |
die koele menschen, alle welker bewegingen overdagt zyn, en die
genen roem dan in nuttige zaken gewaar worden; hy hadt die verdienste niet,
welke de menigte tot zig trekt en aan zig onderwerpt, dewyl hy alleen het
wezenlyke van de bekwaamheden bezat, zonder vertoning daarmede te maken; en
daar hy zig zelven scheen te wantrouwen, zo kon hy ook geen betrouwen
inboezemen aan een leger, welk uit gemene menschen bestondt, die de
omzigtigheid van de lafhartigheid niet weten te onderscheiden.
De nieuwe Dictator was meer bedugt voor de
onheilen eener nederlage, dan hy de voordeelen eener overwinning agtte. Hy
wist, dat hy zyn Vaderland zegepralend zou maken, indien hy den veldtogt zonder
slag te leveren kon ten einde brengen. Wanneer Hannibal hem
niet in de noodzakelykheid kon brengen, om zig in een gevegt intelaten,
bediende hy zig van het kunstje, om zyn gedrag in de gemoederen der
Romeinen veragt te maken. Het was door zyne getrouwheid in
verdenkinge te brengen; dus, ter zelfder tyd, dat hy alle de velden verwoestte,
verschoonde hy de landen van Fabius, die tegens de listen van
zynen vyand slegts eene voorzigtige traagheid gebruikte. Deze verschoning deedt
de Romeinen geloven, dat 'er een heimelyke verstandhouding
tusschen de twee Veldheeren plaats hadt. Dit vermoeden werdt nog meer versterkt
door de uitwisseling der gevangenen, welke zonder goedkeuringe van den Raad
geschiedde. 'Er werdt beraamd, dat men man voor man zou uitleveren, en dat,
indien een van beide partyen eenige gevangenen overhieldt, zy voor eene zekere
som, die bepaald werdt, zouden losgekogt worden: daar het getal der
Romeinsche krygsgevangenen het grootste was, zo ging de Raad,
die reeds | |
| |
te onvreden was, zeer traag met de volvoeringe van het
verdrag te werk. De Dictator, die meineedig noch trouwloos
zyn wilde, verkogt zyne landen, welken Hannibal niet hadt
aangeroerd, en door deze opoffering betaalde hy de schulden van het Vaderland.
Hoe groter deze belangeloosheid ware, des te hatelyker stelde de
kwaadaartigheid de beweegredenen daarvan voor.
Men hadt hem tot Veldheer over de ruitery Minutius
gegeven, een laatdunkend en heethoofdig man, die alle schitterende
hoedanigheden bezat, zonder eenige wezenlyke te hebben. Door zyne verhitte
verbeelding ontdekte hy roem in alles, wat zig gevaarlyk aan hem vertoonde;
vermetel meer dan dapper, hadt hy slegts het misbruik der bekwaamheden. Het
leger en de Raad, door zyne schoonschynende belosten verblind, gaven hem hun
gantsch betrouwen, en al de wezenlykheid van het gezag: Fabius, met eenen niets betekenenden titel bekleed, kwam niet
verder in aanmerkinge. Hannibal scheen Minutius te vrezen, welken hy heimelyk veragtte, terwyl hy
veinsde, met veragtinge van den Dictator te spreken, wiens
bekwaamheid hem bekend was; dus maakte hy dengenen veragtelyk, die hem nadeel
doen kon, terwyl hy een laatdunkend mensch prees, die hem gelegenheid tot
overwinningen gaf. Minutius werdt hoogmoediger door de vreze,
welke hy meende veroorzaakt te hebben; hy zoekt den vyand op, levert hem slag,
en wordt overwonnen. Zyne nederlaag zou volkomen geweest zyn, ware Fabius, die zyne misslagen niet hadt kunnen voorkomen, niet
edelmoedig genoeg geweest, om hem te hulp te komen.
Varro, die het Romeinsche volk
niet anders genoegen hadt kunnen geven, dan door het gedrag van den
Dicta- | |
| |
tor te laken, werdt
benevens Paulus Emilius tot Burgermeester benoemd. Deze beide
Veldheeren waren altyd in hunne oogmerken strydig met elkander, dewyl zy het in
hunne geaartheid waren. Emilius bezat die bedaarde
dapperheid, welke, zonder het gevaar te vrezen, de gelegenheid vermydt om 'er
zig zonder nood intestorten. Varro hadt enkel moed; opgevoed
gedurende de onlusten van het gemeen, stoutmoedig zonder bekwaamheid, uit de
veragtelykste laagheid tot den hoogsten trap verheven, hadt hy die
verwaandheid, welke de gewoonte van gelukkig te zyn iemand inboezemt. Hy kon
den tegenstand van zynen Amtgenoot niet verwinnen, die, naar het voorbeeld van
Fabius, alles van den tyd hoopte, welke alleen het Vaderland
kon behouden. Vermids het bevelhebberschap by beurten moest verwisseld worden,
zo nam Varro den dag waar, wanneer het leger onder zyne
bevelen stond, om den beroemden veldslag te Cannae te
leveren.
Het schynt, dat Hannibal nu slegts voor de muuren
van Rome hadt te verschynen, om 'er als overwinnaar wetten
aan voorteschryven. De neerslagtigheid was 'er zo groot, dat de Adel en de
Raadsheeren onder elkander overwogen, of het niet voordeelig zyn zou,
Italie te verlaten, en een nieuw Vaderland in een vreemd land
te gaan zoeken. Deze wanhopige party werdt in haar voornemen verhinderd door de
bedreigingen van eenen jongeling van agttien jaren. Het was Scipio, die in dien tyd Rome redde, en die in
't vervolg Carthago overwon.
Het schynt verbazend, dat Hannibal, na eene reeks
van zo vele voorspoedige ondernemingen, de heerschappy der wereld niet tot
Carthago overgebragt heeft. Rome
| |
| |
was zyne behoudenis alleen aan de verdeeldheden van den Raad van
Carthago verschuldigd. Hannibal kon niet
overwinnen, zonder zyn leger te verzwakken. Wanneer hy zig door de verstandige
agterlykheid van Fabius in 't naauw gebragt zag, verzogt hy
onderstand te Carthago, welke hem geweigerd werdt. Het waren
derhalve zyne medeburgers, welken hem verhinderden, om te overwinnen, het zy
dat de vernietiging hunner zeemagt een hinderpaal was, om versche troepen
overtezenden, het zy dat hun betrouwen op de bekwaamheid van hunnen Veldheer
hen deedt geloven, dat hy alleen genoeg tegens de Romeinen
was opgewassen.
Titus Livius verhaalt, dat, wanneer Hannibal het verhaal van den veldslag van Cannae aan den Raad zondt, hy hetzelve eindigde met te verzoeken,
om eenen magtigen onderstand van menschen en van geld, Hanno
antwoordde met eenen honenden grimlach; ja wel, wat zou hy niet
wel eischen, indien hy overwonnen ware? Zo zeker is het dat de vyanden van
grote mannen altyd in hun Vaderland te vinden waren. Niets is gegronder dan de
woorden van eenen nieuwen Hannibal, die wanneer hy tot eenen
Veldtogt afging, welke Frankryk redde, tot Lodewyk den XIV, zeide: Sire, ik ga uwe vyanden op
de grensen bestryden, ik laat de mynen te Versailles.
Myn ontwerp verpligt my niet, om naauwkeurige beschryvingen te geven
van gebeurtenissen, die te bekend en te welsprekend beschreven zyn, dan dat ze
behoeven herhaald te worden; ik zal enkel een weinig blyven stilstaan op de
misslagen van den Raad van Carthago, en op het gedrag van
zynen Veldheer. De gebeurtenissen zyn van geen belang, dan wanneer het tevens
lessen zyn. | |
| |
Het verwyt, welk aanzienlyke schryvers aan grote mannen doen, vindt
welhaast ingang in het gemoed van het gemeen, welk alles zonder onderzoek en
zonder oordeelkunde aanneemt. Polybius, wiens getuigenis van
zulk een groot gewigt is, schynt overtuigd geweest te zyn, dat Hannibal beter zekerheid voor zyne gelukkige ondernemingen zou
gehad hebben, indien hy zynen krygstogt door de verwinning van andere Natien
begonnen, en de Romeinen tot het laatste bewaard hadt; dan
zou hy, gesterkt door den bystand der overwonnen Volkeren, die genen tegens
Rome gewapend hebben, welken in 't vervolg de werktuigen van
deszelfs overwinningen waren. Dit gevoelen van eenen groten schryver zou wel
eene staatkundige dwaling kunnen wezen. Het schynt, dat de staatzugtige, die
heden Italie onderdanig wilde maken, kwalyk zou doen, indien
hy zyne kragten tegens Ragusa of San Marino
wilde verspillen. Hy, die Duitschland onder zyn gebied wilde
brengen, zou zyn eigen geluk tegenstreven, indien hy zig ophield, met den
oorlog te beginnen tegen eenige kleine Duitsche Vorsten,
Opperhoofden zonder onderdanen en zonder Staten, die zig met eenen titel zonder
wezenlyke magt vermaken. Het is veeleer met al den toestel zyner kragten, dat
men zig voor zynen gedugtsten vyand moet vertonen. Wanneer Hannibal over het Pyreneesche gebergte en door
Gallien trok, kogt hy de vriendschap van kleine koningen,
welken hy hadt kunnen overwinnen. Niets beduidende zegepralen zouden hem
verhinderd hebben, om de grootste overwinningen voor de poorten van
Rome te behalen. Hy stondt de verzoeking om te overwinnen
tegen, om dat hy met vrugt overwinnen wilde.
Het verwyt, welk den meesten ingang vindt, is, dat | |
| |
Hannibal na den slag van Cannae eene grote
fout beging, om dat hy niet regtsstreeks naar Rome trok; de
Raad, die ontrust was, zag gene uitkomst, het Volk, kleinhartig geworden,
verbeeldde zig zyne ongelukken nog groter. Titus Livius houdt
zig verzekerd, dat Rome zou opgehouden hebben, Rome te zyn, indien Hannibal zig den raad van
Maherbal hadt weten ten nutte te maken. Appianus houdt dezelfde taal wegens dat moejelyk uiterste, waarin
de Romeinen zig in dit hachelyk tydgewrigt bevonden. Hy
berigt ons, dat, wanneer men 'er de tyding ontfing van den slag van
Cannae, waar zy hunne beste bevelhebbers hadden verloren,
Hannibal, gedurende den tyd van twee jaren, meer dan twee
maal honderd duizend man van hunne beste troepen over de kling hadt laten
springen. Indien deze rekening naauwkeurig is, dan moet men erkennen, dat de
Romeinsche legers, die uit nieuw geworven troepen bestonden,
niet in staat waren, om tegenstand te bieden aan troepen, die in den oorlog
geoeffend waren, en die den grootsten Veldoverste van hunne eeuw aan hun hoofd
hadden.
Het standvastige en wakkere gedrag der Romeinen
bestraft deze aan hunne driften overgegevene historieschryvers van onwaarheid.
Nooit waren de Romeinen meer Romeinen, dan
na den slag van Cannae. De Raad, hoogmoedig in zyne
tegenspoeden, vernederde zig niet, om over den vrede te handelen. Onbewegelyk
in zyne grondstellingen, oordeelde hy, dat hy zigzelven schande zou aandoen,
indien hy een verdrag zogt te sluiten, zo lang de vyand nog op zynen bodem
stondt. Laten we hier Montesquieu horen, die uit zyne
studeerkamer scheen voortezitten by de overleggingen van den Raad van het oude
Rome. | |
| |
‘Na den slag van Cannae stondt het zelfs den
vrouwen niet vry, tranen te storten; de Raad weigerde, de krygsgevangenen
lostekopen, en stuurde de ellendige overblyfzels van het leger naar
Sicilie, zonder beloninge of eenige eerbewyzinge, tot dat
Hannibal uit Italie verdreven was; hy ging
Varro ter eere te gemoet, en bedankte hem, dat hy aan het
behoud der Republiek niet gewanhoopt hadt. Het is doorgaans niet het wezenlyke
verlies, welk men in eenen veldslag lydt, dat is te zeggen, dat van eenige
duizend menschen, welk voor den Staat dodelyk is, maar het ingebeelde verlies,
en de kleinhartigheid, welke denzelven zelfs van de magt beroofd, welke het
ongeluk denzelven anderzins nog hadt overgelaten.’ Op deze wyze regtvaardigt hy
Hannibal, om dat hy na zyne zege niet te Rome geweest is. ‘Het is waar, voegt hy 'er by, de schrik was 'er
uitermate groot, maar met de onsteltenis van een dapper volk, welke byna altyd
in moed verandert, is het geenzins zo gelegen, als met die van een laag
gepeupel, welk alleen zyne zwakheid gevoelt. Een bewys, dat Hannibal niet wel zou geslaagd zyn, is, dat de Romeinen zig nog in staat bevonden, om overal hulptroepen heen te
zenden.
Men zegt, Hannibal beging eenen groten misslag,
wanneer hy zyn leger naar Capua bragt, waar het zig aan
wellustigheid overgaf. Maar men overweegt niet, dat men niet tot de ware
oorzaak opklimt. Zouden de soldaten van dit leger, na zo vele overwinningen ryk
geworden, niet overal Capua gevonden hebben? Alexander, die zyne eigen onderdanen onder zyn bevel hadt, nam,
by eene dergelyke gelegenheid, een hulpmiddel by der hand, welk Hannibal, die al- | |
| |
leen huurtroepen hadt, niet nemen
kon. Hy liet vuur in het goed zyner soldaten aanleggen, en verbrandde alle
hunne rykdommen en de zynen’.
Florus, minder inschikkelyk, laakt Hannibal, en zegt ons, dat, daar hy zig de overwinning ten nutte
kon maken, hy 'er liever het genot van wilde hebben. Maar hy bedekt den zwakken
toestand, waarin zyn langdurig verblyf in Italie hem gebragt
hadt, waar hy zeer weinig hulp ontfing, om de ledige ruimte te vervullen, welke
de tegenspoeden, welken hy in kleine voorvallen leedt, in zyn leger lieten.
Daarenboven, gelyk Montesquieu aanmerkt, ‘de aanwinningen zyn
gemakkelyk te maken, dewyl men ze met alle zyne kragten maakt, maar zy zyn
bezwaarlyk te behouden, dewyl men ze alleen met een gedeelte zyner kragten kan
verdedigen’.
De hatelyke oneenigheden, die in den Raad van Carthago plaats hadden, deden de Romeinen het
besluit nemen, om den oorlog in Africa overtebrengen, en
terwyl Hannibal voor hunne poorten is, doen zy hunne
overwinnaars binnen hunne eigen muuren beven. Het waren niet de Romeinen, die Carthago overwonnen, het was
Hanno, die Rome redde, en die Hannibal de handen bondt; de Carthagers riepen
hem uit Italie terug, waar hy zig sedert zestien jaren met
roem hadt staande gehouden, zo dat hy geen ander hulpmiddel hadde dan in de
vrugtbaarheid van zyn vernuft. Hy liet tranen van droefheid vallen, wanneer hy
zig genoodzaakt zag, een land te verlaten, welk het veld van zynen roem geweest
was. Hy ging 'er van daan met de hoogagtinge zyner vyanden, die, daar zy zyne
bekwaamheden niet konden verkleinen, zyne zeden lasterden.
Na dat hy dus Rome en Italie
hadt doen sidderen, hoog | |
| |
hy zynen hoogmoed in zo ver, dat hy
zelfs om den vrede verzogt; na dat hy in een vreemd land altyd overwinnaar
geweest was, werdt hy in het gezigt van de muuren zyner Vaderstad overwonnen.
Scipio, die als meester sprak, schreef vernederende
voorwaarden voor, welken de Carthagers verpligt waren
aantenemen. Hannibal dwaalde van land tot land, om vyanden
voor de Romeinen optezoeken.
De partyschappen, welken Carthago verscheurden,
hebben dezelfde verwoestingen in de Britsche regeringe
veroorzaakt: is de behandeling, welke de grote Marlborough
van Bolingbroke, den Hanno van Engeland, ontfing, niet gelyk aan die, welke Hannibal by de Carthagers ontmoette na den slag
van Cannae? Hoedanig was de behandeling van dezen altyd
zegepralenden Veldheer? Bolingbroke liet hem het
bevelhebberschap ontnemen, dewyl hy zyn Vaderland liever zonder roem wilde
zien, dan het zien zegepralen door de bekwaamheden van dengenen, die alleen
zyne magt in evenwigt kon houden. Deze staatsdienaar, die het kenmerk van
vernuft en de driften van den gemenen man hadt, liet hy niet de stad
Barcelona aan de willekeur harer overwinnaren over? De
dappere Cataloniers, die, gelyk hunne voorzaten, het leven
niet zo veel agtten, als dat zy vry konden leven, werden zy niet even lafhartig
door de Engelschen opgeofferd, als de ongelukkige
Saguntiners door de Romeinen?
De geest van partyschap veroorzaakt te veel verwoestingen by vrye
volkeren, dan dat hy onze aandagt niet zou verdienen: laten we onderzoeken, wat
'er de oorsprong van zy, gelyk mede deszelfs voordeelen en misbruiken.
De wetgevers der Natien zyn 'er altyd als de Weldoe- | |
| |
ners van aangemerkt geworden. Hun voorwerp is altyd geweest, om de
onderdanen te vereenigen, en hun smaak te doen vinden in eene inrigtinge, welke
hunnen gemenen voorspoed verzekerde: de hoofden en aandryvers van partyschappen
zyn in tegendeel geessels voor het algemeen, dewyl hunne rusteloze staatzugt in
eenen en denzelfden Staat twee elkander benydende mogenheden oprigt, die
vereenigde menschen tot vyanden maken, om beschermers van de eene tegens de
andere te wezen.
De geest van partyschap is aan elke oorlogzieke natie natuurlyk
eigen, welke, gewoon midden in het gewoel van den veldtogt te leven, hare
gisting en hare ongerustheid zelfs in de vermaken van den vrede blyft behouden.
De Republieken van Griekenland, Carthago, en Rome, hadden gene gevaarlyker vyanden dan hunne eigen burgers, zo
haast zy gene vyanden meer van buiten te bestryden hadden. Deze onweersbuien,
zo menigvuldig in vrye landen, laten zig ook somwylen by slaafsche volkeren
voelen, die, gedurende den oorlog onderdanig gemaakt, het eindelyk moede
worden, van dus onnut te leven, en den Alleenheerscher berouw doen hebben van
het verdriet, waaronder zy zugten.
'Er zyn Staten, welker gesteldheid natuurlyk geboorte aan
partyschappen geeft. Daar de vermengde regeringsvormen de voorregten van elke
klasse van burgeren verder uitstrekken, of naauwer bepaalen, zo gebeurt het,
dat elke klasse een natuurlyk bondgenootschap is, welk waakzaam is, en zyn best
doet om zyne regten te verdedigen.
Eene natie, door de overmaat van de ellende veragtelyk gemaakt,
wordt wel haast van partyschappen verscheurd. De arme, om dat hy arm is, is
natuurlyk onleerzaam en misnoegd; men heeft genen slegter burger | |
| |
dan een berooiden verkwister, die zig te binnen brengt, dat hy niet geboren was
om behoeftig te zyn. Hy rekent het zyn Vaderland voor eene misdaad toe, dat hy
in de onmogelykheid is, om zyn vermaak te kunnen nemen. Hy zoekt zig aan
hetzelve te wreken wegens de moeiten, die hem verscheuren. De bittere
herdenking van zyn vorig geluk maakt hem zynen val des te smartelyker; al wat
hem omringt is een worm, die hem knaagt; de luister van den man, met eenen rang
bekleed, kwetst zyne oogen, dewyl dezelve hem zyne vernedering laat zien.
Wanneer de ellende slegts eenige byzondere personen drukt, wordt haar
geschreeuw verdoofd, hare klagten verwekken slegts medelyden of veragting, maar
wanneer zy algemeen is, maakt zy een misnoegd volk oproerig; voornamelyk,
indien een staatzugtige zig verheft, die, om zig eenen weg te banen, zig tot
een hervormer van misbruiken durft opwerpen. De menigte houdt hare oogen op
hem, hoort gretiglyk zyne beloften, en, hare banden moede, eischt zy
nieuwen.
De overdaad, wanneer ze zig in eenen Staat indringt, geeft 'er door
dezelfde reden geboorte aan partyschappen, dewyl zy vele behoeftigen maakt, die
samenrotten, en zig in beweging zetten, om de ledige ruimte te vervullen, welke
door hunne verkwistingen veroorzaakt is. Zodanig zyn de gevolgen van algemene
ellenden; maar een langdurige voorspoed, zonder eenig inmengsel van ongelukken,
is niet minder ten hoogsten nadeelig; dezelve werpt de menschen in eene loome
gerustheid, hunne dronkenschap wordt gevolgd van het verwaarlozen van hunnen
pligt; dewyl elke burger zig een koning agt, zo houdt hy zig gehoond, wanneer
hy moet gehoorzamen. De roofgoederen der wereld, ten tyde van Marius en | |
| |
Sylla te Rome opgestapeld, bragten 'er de onweersbuien en de slaverny.
Rome, onder Curius en Fabricius arm en deugdzaam, werdt door gene volks-onlusten
ontrust, want de hopen goud, en zilver, dat slegts gewaande rykdommen zyn,
bederven de zeden, die alleen wezenlyke rykdommen zyn.
Gelyk de partyschappen niet altyd dezelfde oorzaak hebben, zo
brengen ze ook niet altyd dezelfde uitwerkselen voort. De staatzugt geeft 'er
in grote ryken den oorsprong aan; in kleine Staten maken persoonlyke
oneenigheden tusschen twee voorname familien twee partyen, van welken de Staat
zelden iets te vrezen of te hopen heeft. De Colonna's en de
Ursini's hebben het hedendaagsche Rome
langen tyd verdeeld gehouden; maar noch de een noch de ander bedoelde daarmede,
om aan deze oude hoofdstad der wereld hare verdwenen grootheid weder te geven.
Hunne oneenigheden, voortgesproten uit eene ydele glorie veeleer dan uit
staatzugt, konden het lot van Rome niet veranderen, dewyl de
belangen van eenen kleinen Staat niet zo ingewikkeld zyn, dat men zou kunnen
mistasten omtrent hetgene dienstig is voor dezelven. De staatzugtige, die zig
onder den dekmantel van het algemene belang zoekt schuil te houden, wordt 'er
welhaast ontmaskerd. Wanneer het evenwel de staatkunde is, welke in eenen
kleinen Staat oneenigheden gaande maakt, dan naderen de burgers sterk tot de
dienstbaarheid. Geneve gelykt in onlusten naar eene familie,
die opgeruidis, om zig wegens eenig gering goed te gronde te brengen; men klopt
'er zig, men valt 'er over elkander heen, om tot hetzelfde doelwit te komen, en
eerst by het einde der dronkenschap merkt een ieder de smart zyner
kwetsuren. | |
| |
'Er is een geest van partyschap by vrye volkeren, welke de
vastigheid hunner gesteldheid verzekert, ter zelfder tyd dat hy dezelve aan 't
wankelen schynt te brengen. Met even zuivere beweegredenen kunnen twee partyen
tegenstrydige grondregelen aannemen. Dus, hoewel een geheel Volk door dezelfde
liefde voor het Vaderland, en door denzelfden afkeer van de dwingelandye
bezield zy, kan het egter tegenstrydig zyn in de middelen, om den Staat
bloejend te maken. Wanneer twee partyen door even deugdzame beginzelen bestuurd
worden, en zy alleen strydig zyn omtrent de keuze van de middelen, dan maken zy
door hare oneenigheid de aandagt van het volk wakker omtrent zyne ware
belangen. Het zyn niet meer twee vyanden, die elkander waarnemen, om eenen roof
wegtehalen. Het zyn twee schildwagten, die tot de gemene verdediging waken. Op
dezelfde wyze verbeteren de onweersbuien, die eenige Akkers verwoesten, de
kwaadaartigheid der lugt. En op gelyke wyze is de beweging van het water van
den Oceaan het beste middel, om het zelve in zyne zuiverheid te bewaren.
De onbepaalde opperheerschappy in Asia verhindert,
dat 'er eenige partyschappen komen kunnen. De menschelykheid, van hare
waardigheid beroofd, durft 'er hare regten niet terug eischen. De zugten van
den verdrukten worden 'er gestraft als het geschreeuw van oproer; hy, die
onderneemt de wonden van den Staat te genezen, wordt 'er behandeld als een
bederver van het gemeen: men moet stom zyn en lyden.
Overal, waar de dwingende magt in de handen van een eenig mensch
gesteld is, is de geest van partyschap zonder kragt en zonder wakkerheid. Het
is daar, waar menschen, die zig den naam van Groten aanmati- | |
| |
gen,
niets anders zyn, dan schitterende slaven, welker laagheid de eertitelen
bedekken. Altyd nederig en kruipende, verwagten zy met ongeduld de bevelen van
eenen meester, die belonen of straffen kan; en vermids 'er geen verdrag
tusschen de kragt en de zwakheid is, zo worden ze medepligtigen van den Vorst,
die hen kan verheffen of verderven. Het is alleen in zyne geschenken, dat zy
overvloedige hulpmiddelen kunnen vinden, om hunne overdaad en hunne
ligtmisserye genoegen te geven. Een opslag van het oog kan hen eensklaps te
gronde werpen; een vriendelyk lachje herstelt hun gezag. Zwak, om dat de weelde
hunne kragt en hun fortuin ontzenuwd heeft, ondervinden ze nooit de
stoutmoedige gewaarwordingen, van welken de inwooner van eenen vryen Staat
blaakt. Indien zy partyschappen verwekken, het is alleen, om eenen
Staatsdienaar of eenen gunsteling den voet te ligten. De Vorst is het
middelpunt, waar alles zig vereenigt, hy alleen is de wet, dewyl hy alleen
dezelve kan vaststellen, verbreken en afschaffen. Hy alleen is de gehele Staat,
dewyl hy 'er de lotgevallen van regelt, en 'er alle voordeelen van tot zig
trekt. De Groten zyn genoodzaakt, met hem een soort van bondgenootschap te
maken, om de goederen van den ambagtsman en van den landman naar zig te slepen,
die niets opleveren dan het schouwspel van eene bende bedelaars, die met
behoeften en zweren beladen zyn.
Frankryk, welk het volmaakste model eener
welbeschaafde Monarchie is, verbeeldt een huisgezin, door de wederzydsche
liefde van den Monarch en van de onderdanen onderling vereenigd. De
partyschappen zouden 'er vernietigd zyn, zo haast zy gemaakt waren, dewyl de
onderdanen, omtrent hunnen pligt verligt, altyd be- | |
| |
vonden hebben,
dat hunne gehoorzaamheid het onderpand van hun geluk is. De duurzaamheid van
het bewind in een zelfde geslagt is de vleiendste lofreden voor hun, die 'er
geregeerd hebben. De dwingelanden, die op hun bed zyn gestorven, zyn altyd in
hunne opvolgers gestraft geworden.
'Er is een geest van partyschap, welks besmettelyke adem het ryk
eener oppermagtige heerschappye zo wel als de landen der vryheid vergiftigt.
Zy, die 'er door bezield zyn, zyn zo veel te gevaarlyker vyanden, om dat zy
weten te sterven. Hun brandende yver brengt hunne zwakke reden te onder. Zy
vallen den Burgermeester aan, door zyne gerigtsdienaren omringd; zy bespringen
den Monarch in 't midden zyner legioenen. Dit geschiedt namelyk, wanneer de
Godsdienst, vastgesteld om de menschen te vereenigen, hen allen vyanden maakt
om gevoelens van bespiegelinge, die generhanden invloed op de zeden hebben. De
regering, welke deze beuzelagtige en twistvolle geschillen in hunne geboorte
moest verbieden, of ze, aan de veragtinge van het gemeen overlaten, verleent
aandagt aan dezelven, waardoor zy duurzaam en aanmerkelyker worden. De Natie
wordt verdeeld, en, yverende zonder kennis, wapent zy beulen, en maakt
martelaren. Het zwaard wordt gescherpt, het schavot wordt opgerigt, de
houtstapel wordt in brand gezet. De yver, woest geworden door tegenspreken en
lyden, vervalt van bygeloof tot dwepery. Van den eenen kant is het aangenaam,
zyn geloof met zyn bloed te verzegelen, van den anderen kant schynt het
loffelyk, den wreker van de zaak des hemels te zyn.
Allen verdeelen zy zig dan in twee partyen; het gemeen, door zyne
dwalingen misleid en 'er te zeer op | |
| |
verzot, dan dat het den doek
zou verscheuren, welke zyne oogen gesloten houdt, stort zig in den maalstroom,
zonder iets van de zaak te verstaan, welke het verdedigt. De wysgeer wordt, op
het gezigt van zo vele onschuldige slagtoffers, de zwakke beschermer van eene
zaak, welke hy in 't midden laat, terwyl hy, van nature teder en gevoelig,
diegenen beklaagt, welken dezelve voorstaan. De Herders, in verhongerde wolven
hervormd, verslinden hunne kudden: 'er is geen volk, voornamelyk in
Europa, welk zig niet moet schamen, van voorzaten gehad te
hebben, die zo woest zyn geweest, en zig door zulk eenen redenlozen yver hebben
laten wegslepen.
Welke is de oorsprong van deze hatelykheden, die door den Godsdienst
aangekweekt worden? Het is, om dat de mensch zig in eenen anderen bemint. Al
wat hem gelykt maakt zyne liefde gaande; in tegendeel, zyne ydele glorie wordt
gehoond door tegenspreken. De heerschappy, welke men door de uitmuntendheid der
reden oeffent, is een geluk, waarvan men zig alle ogenblikken zynes levens
bedient; deze is het alleen, welker gedurig gebruik noch afkeer noch
verzadiging verwekt; maar het grootste ongelyk is, te beweren, dat men altyd
gelyk heeft, voornamelyk in zaken, welker voorwerp zo verheven is als de
Godsdienst. De bygelovige agt hen alleen, die zo dom zyn als hy; hy wil zyne
onkundige ligtgelovigheid door voorbeelden regtvaardigen. Gevoelig voor
veragtinge, meent hy 'er zig aan te kunnen onttrekken, wanneer hy dezelve met
de menigte deelt, en hoewel onkundig, weet hy egter, dat 'er vermaarde guiten,
maar geen vermaarde zwakken zyn.
Het Keizerryk van 't Oosten naderde niet tot zynen
ondergang, dan wanneer de opvolgers van Constantinus,
| |
| |
na dat zy door onstuimige en twistzieke Godgeleerden verleid
waren, het ook zelve werden. Deze veragtelyke Keizers zyn niet bekend dan door
de Kerkvergaderingen, welken zy lieten samenkomen, en die aan nieuwe twisten
geboorte gaven. Het was schandelyk, te onderzoeken, of de glans op den berg
Thabor geschapen of ongeschapen ware, noch schandelyker
vasttestellen, dat de Keizers van het gehoorzamen van Gods geboden ontslagen
waren, en dat 'er drie Keizers zyn moesten, om dat 'er drie personen in de Drie
eenheid waren. De Keizers, die van alle deze twistredenen een einde hadden
moeten maken, zetten 'er gezag aan by, dewyl ze, in plaatse van deze
godgeleerde geschillen belachelyk te maken, zig zelven in het strydperk
begaven, om wegens de Lere slag te leveren, terwyl de Turken
hun de rykste gewesten wegnamen.
Zy, die de regering in handen hebben, kunnen niet te veel agt geven
op die vermetele menschen, die, de gaven misbruikende, welken God over hun
heeft uitgestort, de Evangelische zedeleer bestryden en te
gronde werpen; maar zy moeten deze nietswaardige geschillen aan de duisterheid
der schoolsche Godgeleerdheid overlaten, waar de hoogmoed durft bestaan, het
dekkleed van onuitsprekelyke en diepe verborgenheden te scheuren, welken aan
ons geloof zyn voorgesteld, om onze gehoorzaamheid te oeffenen, en niet om ons
den weg te wyzen, en ons te verligten.
De yver voor den Godsdienst, die zo vele partyschappen in de
Kristen wereld heeft voortgebragt, zou in de Heidensche Republieken gene twintig menschen op de been gebragt
hebben. Hiervan is gemakkelyk reden te geven. De afgodery schreef eenen
openbaren Godsdienst voor, maar zy stelde gene leerstukken voor om te geloven.
'Er was | |
| |
gene school, waar men leerde redentwisten over de
eigenschappen der Godheid. De hoogmoed vondt 'er geen belang by, om
Proselyten te maken. Hy, die een duif aan Venus offerde, maakte zig niet gehaat by dengenen, die eene
offerhande van honderd ossen aan Jupiter deedt. De weg was
breed, men ging 'er zonder struikelen: de feesten waren pragtige schouwspelen,
die alle de burgers vereenigden. De dienaars van den Godsdienst namen
bedieningen van staat waar, wanneer zy uit den tempel kwamen: zy lagen de
tekenen van burgerlyke regeringe af, om den schild en den degen optevatten: als
Krygslieden, Overheden, en Hoogepriesters, waren ze door alle deze titelen aan
het Vaderland verbonden. Het was hun belang niet, twee magten in eenen en
denzelfden staat opterigten. De geestelyke magt bestondt enkel in de vrye
oeffeninge van Godsdienstige plegtigheden. De Wysbegeerte maakte oproerigen,
maar deze oproerigen waren huichelaars en nooit heiligschenders. Gelyk 'er gene
leerstukken waren, om te geloven, zo hadden zy ook gene dwalingen
omvertewerpen. De gevegten wegens de Lere werden in de school van Zeno of Aristoteles gehouden. Wat belang hadden
'er de Wysgeeren by, eenen Godsdienst aantetasten, welke aan hun de zorg
overgaf, om het hart des menschen te besturen, om hem zynen pligt te leren, en
om hem zeden voorteschryven? zy waren wetgevers der wereld; Jupiter was als nutteloos in den hemel verbannen.
Ik zal my niet verder over de geschiedenis van Carthago uitlaten, om de herhalingen te vermyden, waartoe ik
noodwendig zou moeten vervallen, waaneer ik van de Romeinen
zal spreken.
|
|