Wisconstighe gedachtenissen. Deel 5: van de ghemengde stoffen

[p. 15]

1 Hooftstick.
De manier vant stellen der partien int Iornael.

OM alle voorcommende partien in coophandel ghedaen ten Iornale te stellen, soo is te weten dat elcke haer debet en credit heeft daerse me begint, de selve wel te treffen, is een vande besonderste punten tot kennis der bouckhouding noodich, daerom sullen wyder by voorbeelt wat verclaring af doen.

Ghenomen dat ymant met naem Pieter, my schuldich wesende, doet daer op betaling van 100 ℒ: En ick t'ghelt in een casse legghende, alsof ickt heur te bewaren gave, segh dat die casse my t'selve gelt schuldich is, waer deur ick haer al oft een mensch waer, debiteur make, en Pieter crediteur, om dat hy sijn schult vermindert, stellende int Iornael t'begin der partie aldus.

Casse debet per Pieter.

Waer by noch vervought sijnde de noodighe omstandighen, als somme hoe veel, en d'oirsaeck waerom, soo is dan de partie neem ick aldus:

Caße debet per Pieter 100 ℒ die van hem ontfaen sijn in mindering van datter verschenen is op den 1 Maerte 1600, comt - 100 ℒ.

Van sulcke ghedaente is int Iornael de partie op den 20 Iunius.

Maer by aldien ick self gelt gaef an Pieter, op mindering van meerder schult, soo segh ick dan:

Pieter debet per casse.

Soo ick van Pieter peper ghecocht heb op dach, ick stel aldus:

Peper debet per Pieter.

Van sulcke ghedaente is int Iornael de partie op den 28 maerte.

Maer ick an Pieter peper vercocht hebbende op dach, stel aldus:

Pieter debet per peper.

Soo Pieter my ghelt gheeft op intrest, waer me Debiteur worden twee verscheyden partien, te weten casse, en rekening van winst en verlies, om t'verloops wille, ick stel aldus:

Verscheyden partien debet per Pieter.

Van sulcke ghedaente is int Iornael de partie op den 21 Augustus.

Maer ick an Pieter ghelt op intrest ghegheven hebbende, stel aldus:

Pieter debet per verscheyden partien.

Soo ick an Pieter vercoop verscheyden goeden, als peper, Gimber, en naghelen op dach, ick stel aldus:

Pieter debet per verscheyden partien.

Van sulcke ghedaente is int Iornael de partie op den 30 Meye.

Maer Pieter an my vercoopende verscheyden goeden, als peper, Gimber, naghelen, op dach, ick stel aldus:

Verscheyden partien debet per Pieter.

Soo Pieter aen my schuldich waer, en ick an Ian, den welcken ick bewesen heb van Pieter te ontfanghen, ick stel aldus:

Ian debet per Pieter.

Van sulcke ghedaente is int Iornael de partie op den 12 Meye.

Soo Pieter my peper vercoopt ghereet ghelt, ick stel aldus:

Peper debet per casse.

[p. 16]

Merckt dat Pieter, hoe wel hy de ghene is die my t'peper vercocht heeft, hier nochtans niet vermaent en wort, uyt oirsaeck dat hy debiteur noch crediteur en is: Men soude hem meughen stellen inde breeder verclaring vande omstandighen, die achter de boveschreven woorden volghen, alsoo derghelijcke ghedaen is int Iornael mette partie op den 20 April, maer ten is niet heel noodich, want daer ghebeurt menighen coop, voornamelick in groote marckten, als van Franckfort en dierghelijcke, alwaer de handelende persoonen malcander dickwils niet en kennen, sulcx dat als den vercooper t'gelt ontfangt voor sijn goet, en dē cooper t'goet voor sijn gelt, daer is hemliē weynich an malcanders naem gheleghen: Doch t'ghebeurt dat die een meester dienen, of in compaignie sijn, inde breeder verclaring gheeren stellen de naem des gheens daerse me ghehandelt hebben, op datse dieder na begheeren te vernemen, bevinden meugen inde saken recht ghehandelt te sijn, maer anders en ist niet seer noodich. En t'gene hier gheseyt is van een ghecochte partie met ghereet ghelt, verstaet hem oock alsoo van een vercochte met ghereet ghelt, oock in manghelinghe van waren teghen waren, voort in schijnckagien, en alsins daer d'ander persoon debiteur noch crediteur en blijft, ghelijck oock inde volghende vier partien:

Soo ick an Pieter peper vercoop ghereet ghelt, ick stel aldus:

Caße depet per peper.

Soo ick met Pieter manghelinghe doende, hem lever peper voor gimber, ick stel aldus:

Gimber debet per peper.

Van sulcke ghedaente is int lornael de partie op den 4 Augustus.

Soo Pieter my een somme ghelts schoncke, of dat ick die van hem erfde, ick stel aldus:

Casse debet per Capitael.

Van sulcke ghedaente is int Iornael de partie op den 24 September.

Maer soo ick an Pieter een somme ghelts schoncke, ick segh aldus:

Capitael debet per caße.

Soo ick betaling ghedaen hadde voor oncosten vanden huyse, ick stel aldus:

Oncosten vanden huyse debet per caße.

Van sulcke ghedaente is int Iornael de partie op den 28 Februarius.

Ymant mocht nu dencken en segghen, dat elcke ghehandelde partie twee Debiteurs, en twee Crediteurs heeft, en daerom beswaerlick te sijn hier uyt altijt de twee rechte te verkiesen: Als by voorbeelt, Pieter my betalende 100 ℒ, ick ben sijn Debiteur, en casse de mijne: Hy is mijn Crediteur, en casse de sijne, vraghe welcke uyt dese vier de twee sijn die ick verkiesen moet? Antwoort die, welcke Debiteur en Crediteur an my sijn, als hier casse mijn Debiteur, en Pieter mijn Crediteur: Angaende d'ander twee die an Pieter Debiteur en Crediteur sijn, als ick sijn Debiteur, en casse sijn Crediteur, daer laet ick hem in sijn bouckhouding voor sorghen, sonder my daer me te becommeren. Een ander ghemeen teycken is noch dit, dat ick in alle ghehandelde partie myselven of mijn naem, nummermeer debet of credit en stel.

Na dien ick Syn Vorstelicke Genade aldus deur verscheyden voorbeelden verclaert hadde, hoe elcke ghehandelde partie heur debet en credit heeft, ick heb hem voort op mijn vraghen na de ghemeene wijse van spreken, laten antwoorden hoe debet en credit daer af in bouckhoudersche stijl soude moeten commen. Als by voorbeelt, ick seyde ghy hebt van Pieter peper ghecocht op dach, hoe moet dat int Iornael commen? Waer op hy antwoordende Peper debet per Pieter, t'was wel gheseyt: En derghelijcke vraghen heb

[p. 17]

ick gedaen op al de voorgaende partien, met noch veel meerander onnoodich hier al te beschrijven, en dat soo lang tot dat hy den rechten debet en credit over al trefte. T'welck doent soo verre ghecommen was, wy hebben het volghende Iornael voor ons ghenomen, en sijn voortgegaen mette verclaring der manier vant stellen der partien daer in beschreven, anwijsende dat d'eerste twee sijn vant Capitael, t'welck de reden alsoo vereyscht, want ten tijde vant begin des boucx, sijn ghemeenelick in wesen eenighe schulden, en weerschulden, goeden, en penninghen, eerder eenighen handel gheschiet, diens partie beschreven moet worden: Tis wel waer dat soot anders viel, te weten dat ymant begost met puyr gheloof sonder eenighe schult, weerschult, ware, of ghelt, datter dan sulcke twee partien van capitael niet en souden te schrijven vallen, maer want dat seer selden ghebeurt soo ist beter het voorbeelt te stellen van t'ghene metter daet ghemeenelick te vooren comt. D'eerste der boveschreven twee is van Verscheyden partien debet per capitael: De tweede Capitael debet per verscheyden partien: Daer na volghen de partien der handeling oirdentlick van daghe tot daghe achter malcander ghelijckse ghebeurt sijn. Maer hoe in elcke achter de ghetroffen debet en credit een breeder verclaring volght vande omstandighen der selve partie, daer af sietmen int Iornael verscheyden voorbeelden.

Merckt noch dat ick gebruyck onder elcke partie een deurgaende lini te trecken, streckende deur al d'ander linien die van boven neerwaert commen, en wel sichtbaerlick anwijsende waer een partie ten einde is, en waer een nieuwe begint, t'welck anders soo claer niet en valt, voornamelick in partien die veel blaren gheschrifts begrijpen.

Noch is te weten dat ettelicke bouckhouders in plaets van per, ghebruycken an, als voor Pieter debet per peper, te stellen Pieter debet an peper: Maer de wijse van per heeft my beter gedocht: Om hier af mijn redenen te verclaren ick segh aldus: Laet ons in plaets van t'ghene boven door verlatijnde^* constwoorden int corte vervatet is, stellen Duytsche redenen die int langhe daer af de meininghe inhouden, aldus:

Pieter is my schuldich deur peper an hem vercocht 100 ℒ.
Pieter is my schuldich an peper an hem vercocht 100 ℒ.

En soude in sulck ansien het laetste sonder bescheyt sijn, want Pieter an my schuldich te wesen 100 ℒ, en an peper oock soo veel, ten sluyt niet. Men mocht noch segghen dat heel verkeert peper schuldich is an Pieter, ghemerckt hy in sijn boeck t'selve peper debet stelt, dat is hem schuldich te wesen soo veel uyt te brengē: Maer alsmē segt Pieter is my schuldich deur peper an hem vercocht 100 ℒ, dat sluyt, en meyn daer me te blijcken het woort deur hier bequamer te sijn als an. Doch die om eenige redenen dit anders verstaen, meugē hun goetduncken volghen, t'is een sake van cleen belangh, en heb hier me alleenelick d'oirsaeck mijns doens willen verclaren.

* Vocabula artium.