Logo DBNL
Dialectike ofte bewysconst (1585)

Dialectike ofte bewysconst

(1585)–Simon Stevin–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Den Neerdvytschen wenscht Simon Stevin ghelvck.

GHelyck verscheydener Persoonen vindingen door yemandt te samen vergadert, dickmael ghecommen sijn ter Formen van beschrevene Consten; als de Geometrie door Euclides, d'Astrologie by Ptolemeus, de Medicine door Galenus, &c. Also hebben oock veler Philosophen Dialectikelicke inventien, onder anderen door Aristoteles alderneerstelicxt versamelt, ende vermeerdert; de Forme eener beschrevener conste der Dialectiken

vercreghen: Materie voorwaer weerdich, dat de Weerdige groote lichten des werelts, hemlieden in haer soo vlietelick gheoeffent hebben, want nadie de Reden het merckelickste onderscheydt is, daer in de Mensche vanden Beesten verschilt, t'grootste ghetuychnis sijnder Heerlickheydt boven d'ander ghedierten; te recht volherdt hy sijne studie, om in die Heerlichheyt t'overtreffen; twelck eyghentlicxt gheschiedt, door desen wech der Consten, leydende den Mensche tot allen Consten; Maer hoe? Sy leert de onbekende duystere dinghen Definieren, de Versamelde Verspreyden, de Verwoeste Schicken, ghoede argumenten Toestaen, ende de quade (die door ciraet van woorden, ofte Sophistische ghesteltheyt der Ter-

mijnen dickmael goedt schijnen, ende den onervarenen bedriegen) Verworpen; Sy doet hem met lichticheyt ende lust door de Reden verstaen, t'ghene de sinnen sonder haer niet machtich en sijn te begrijpen; sy is t'fondament der Rhetoriken; In somme sy brengt den Mensche tot acht, ende onder t'ghetal der gheleerden: Inder voughen dat de Stoici (als Laertius int leven der Philosophen verhaelt) Plato in Phedro, Aristotelis in topicis, Cidero, Quintilianus, Boetius, ende vele meer andere, hare weerdicheyt, niet dan met groote reden, soo wijt verbreyden. Dese besundere Conste, Aldermachtichste Neerdvytschen, hebbe ick voor mijn vermoghen, te verclaren. Aengaende my yemandt segghen mochte, wat

gaet u doch over, soodanighen diepsinnighen Materie te willen beschrijven inde Neerduytsche tale? want hadde dat met nut doenlick gheweest, het ware voor u al overlanck beschict; Dien sullen wy met twee woorden bescheyden:

Ten eersten, nadien sommighe mijn seer ghemeene vrienden ende Landtslieden, in ander Spraecken onervaren, nochtans der Consten uytnemende liefhebbers, verstaen hadden, dat wy yet der Mathematiken inden druck souden doen afveerighen, maer in vreemder talen, en hebben my (hoe wel mocht yemandt segghen niet begheerens weert) niet slichtelick ghebeden sulcx inde onse oock te doen, maer bycans met redenen willen overtuygen gheen behoirlicke gheneghentheyt te draghen,

tot onsen Vaderlande, diens voorderinghe nochtans, elck naer sijn uyterste vermoghen, boven vrienden en maghen, ja voor sijn eyghen selfs, is schuldich te beneerstighen; dit soo beleydende ende voortdringende, dat en hadde ick t'mijnder bate niet gehadt, de ghemeene maniere van doen, ofte de Ghewoonte, die niet t'onrecht d'ander Nature, gheseyt wort, swaerlick soude ick my ontschuldicht hebben: Ten eynde hun niet alleene belovende naer mijn vermoghen in haerlieder begheeren te voldoen, maer my selfs door eenen yver daer toe verbonden achtende, hebbe my beneersticht t'selve totter Daet te brenghen: Maer siende dat sich daer in ontmoete Dialectike stijl, Spruecken, ende Woorden, die sy Vocabula Artium noemen, welcke (naer de maniere

der gheenre diese int Duytsch gebruycken) ghenoemt op sijn Latijnsche, den onervarenen dier Talen soo duyster vallen, datse de saecke niet grondelick verstaen en connen, oock mede dat int Neerduytsch hare beteeckeninghe onbekent blijft, overmidts de Dialectike daer in noch niet beschreven en is: Soo vandt ick my bycans als bedwonghen, voor het uytgeven dies voorseyt is, deze Duytsche Dialectike af te veerdighen.

Ten anderen, om op de diepsinnicheyt der Consten te verantwoorden, is te weten, dat nadien ick mijne studie ten goede deele der Mathematiken toegheeyghent hadde, so wiert onse verkeeringhe daer duer met den Mathematicienen grooter, dan sy anders soude gheweest hebben; t'welck my oirsaecke was, van onder anderen

oock te ontmoeten, verscheyden Persoonen dier Consten dapperlick ervaren, nochtans (hoe wel andersins ongheleert) daer toe gecommen, sonder mondelicke onderwijser, hebbende alleenelick door hare vernuft int lesen verscheydener boucken dat begrepen: ja sommighe sijn alsoo inde Arithmetike gherocht ter kennisse niet alleen vande ghemeene Regelen, maer vande alderwonderlicste Reghel der Reghelen Algebra, de toetse vande subtijlheyt des menschelicken verstandts, Andere inde Geometrie, ende Astronomie, tot het begrijp van sware propositien; Maer alsoo niemandt tot de Conste der Dialectiken, want met eenen ervaren onderwijser, comtmen noch lancksamelick ter wetenschap van dien: T'welck aenmerckende, ende ver-

ghelijckinghe stellende tusschen de Materie van d'een en d'ander, hebbe nochtans die der Mathematiken, onghelijck veel dieper, ende onbegrijpelicker bevonden, dan der Dialctiken, want die een Mirakel, ja een moeder der Mirakelen, dese soo slecht (als Plato ende ander betuyghen) dat de Nature schijnt den menschen bycans al ghemaecte Dialecticienen voort te brenghen, want inde argumnten der ongheleerden, hooren wy volcommentlick der Dialectiken Materie, ande welcke niet en gebreect dan een gheschicter Forme. Ondersouckende daer naer d'oirsaecke deser swaricheyt, hebbe ten eersten gesien, dat het niet en was van wegen de onbegrijpelickheyt des Grondts der saecken, want als boven gheseyt is, de Mathematike is vele swaerder, ende wort noch-

tans by velen sonder onderwijser begrepen: Ten tweeden, en is niet by ghebreecke van t'verstant der menschen, anghesien sy vele hooger als der Mathematiken by haer selven begrijpen connen: Ten derden en is niet om dat sy gheen lust tot de Dialectike en hebben, nademael sy eendrachtelick van allen geleerden hooren des selve een instrument te wesen der wetenschap (daer uyter natueren yeder naer tracht) in allen dinghen, ja sien door de Daet de gheleerden hemlieden daerom te boven ghaen: Soo datter eyntlick bleef te besluyten, dese daerom onbegrijpeker te sijne dan d'ander (sonder yemandts ghoeden ende looflicken arbeydt te verachten, maer in verghelijckinghe der beschrevener Consten gesproken) om datse niet so oirdentlick ende eygentlick als

d'ander beschreven en is: T'welck ick my soo inbeeldende, oock achtende dat het mueghelick is (nademael der Vrijer Consten climminghe sonder eynde sy) daer in voorsien te worden, hebbe my vervoordert dese beschrijvinghe van dien, in onse Neerduytsche Tale te laten uytghaen. Soo het yemandt voorderlick wort, t'is wel, commet anders, neemt de ghoede wille, voor t'gene int vervolgh verhoopt was.

Maer anghesien wy hier beloven een Duytsche Dialectike, ende dat de meyninghe van sommighe mach wesen, die daerom van louter Duytsche woorden behoiren te sijne ander ter contrarien, de vermisschinghe der Griecksche, ende Latijnsche, haer een vercieringhe te wesen; ten sal niet buyten den wech sijn, alhier mijn goedtdinc-

ken daer af te verclaren: T'welck is, dat wy met andacht der voornaemste Eyndelicke Oirsaecke aller Spraecken, anmercken waer toe sy dienen, ende is kennelick dat daerom, op dat wy malcanderen daer duer onse ghedachten souden openbaren; De woorden dan die dat bequamelicxt doen, uyt wat Tale sy haren oirspronck souden muegen hebben, maecken de nutste Spraecke, want hoe wel Contrarie, Claer, ende dierghelijcke, commen vande Latijnsche Contrarium, Clarum, sy sijn nochtans door de langhe ghewoonte, eenichsins Duytsch gheworden, soo dat de Leecken gemeenelick niet anders en weten, ofte ten is eyghentlick Duytsch: Ia de gebruyck heeft het daer toe ghebrocht, dat wy sommighe vreemde woorden diemen wel Verduytschen can, nochtans

Verduytscht niet en verstaen, als datmen voor, Archimedes handelt van een diepe Materie, seyde, Archimedes handelt van een diepe Stoffe, ten soude om de ongewoonte niet begrepen worden: Daerom die hun een gantsche onvermischte spraecke te heftich voorsetten, schijnen meer hare eyghenvernuft onderworpen, dan de Reden, welcker een wel scheen den Keyser Tyberius te wesen, de selve soo hy eens monopolium+ (een Griecx woort nochtans by den Latijnen seer gemeyn) soude noemen, begheerde eerst oirlof, van een vreemt woort te mueghen ghebruycken, s'ghelijcx in een decreet des Senaets, so eenen seyde dit woort ἕμβλημα, hy was van meyninghe datment behoirde te veranderen, ende voor dit vreemde, een Latijnsch te soucken, ende soomen het niet en von-

de, liever de saecke met vele woorden, ende ommesprueck, uyt te brenghen: Maer of nu ter tijt der Romeynen yemant van dien voornemen waer, och wat soude hy al te veranderen hebben, ende hoe qualick soude hy met sijne Landslieden connen overcommen! Daerom ghevalt my Cicero, lib. 3. de finib. hier in beter, segghende: Hoe vvel vvy vele vreemde vvoorden der ouden ghebruycken voor Latijnsche diemen nochtans vvel soude mueghen Verlatijnen, als Philosophie, Dialectike, Rhetorike, Grammatike, Geometrie, Musike, doch anghesien sy inde svvanck ghecommen sijn vvy houdense als voor de onse: T'selve sullen wy in desen oock doen, besighende sulcke Duytsche woorden, als wy achten by den ghemeenen man nu ter tijt alhier ghebruyckelicxt, ende alderbest verstaen te sijne, ons daer beneven neyghende naer het eyghen

Duytsch, so seer wy connen, diens suyverheydt, wel is waer, ick van herten soo seer vvensche, als hare *+ rijckheyt ende cierlickheyt grootelicx verdient, vvilde oock vvel, dat de ghevvoonte, het daer toe gebrocht hadde, dattet ons niet noodich en vvare, tot sommige plaetsen (die vveynich sijn) uytlandische te besighen; maer die te vvillen vveeren, door t'beschrijven der consten, diens Grondt den sommigen duyster ghenouch vallen sal, met de vvoorden die hy best verstaet, t'vvare onnut; daerom sal sulcke veranderinge te vervvachten siin, vande beschrijvinghe die daer af eyghen sy, ofte diens Grondt van gheender svvaricheyt en is.

Angaende de verscheyden Latijnsche Casus, vvelcke een onnoodighe quellinghe sijn, voor den genen diese gebruycken vvil, sonder

eenighe vvetenschap der Latijnscher talen, die sullen vvy laten varen, nemende naer de Duytsche ghevvoonte, alleene het Latijnsche nominativum, by exempel, daer sommighe segghen, Gheeft Platoni; Door Platonem; Van Platone; vvy sullen altijt segghen (alsoo oock de Françoisen doen) Plato, als, Gheeft Plato; Door Plato; Van Plato; ende daer het te passe comt, sullen nemen het Duytsche genitivum, als, Platoos bouck, Ciceroos brieven.
Wat belangt de verscheyden exempelen tot het verclaren onser Definitien ende Propositien dienende, vvy sullense naer gelegentheyt cort ende slicht nemen; vvant ghelijck eenen beginnende te beschrijven de Geometrie, ende definierende vvat een Linie sy, oft hy tot de verclaringhe van dien name, de Linien diemen noemt Parabola, Hy-

perbole, Ellipsis, hy mocht hem betoonen een ervaren Geometricien te schijnen, maer sulcke exempelen en souden nochtans ten voordeele der beghinnende Leerlingen niet strecken: Also oock inde Dialectike tot exempelen te nemen duystere Mathematike materien ende svvare langhe sententien der Phylosophen, die dickmael vvel een besonder uytlegghinghe behouven, sy en sijn de beghinnenden niet nut, ende het dobbel proufijt dat sommighe daer uyt achten, schijnt eer te keeren tot dobbel schade: Wy sullen d'exempelen dan slecht ende ghemeen nemen, ende sulcx, als vvy tot eenen lichten, ende nutten voortganck der leere bequaemst achten.

Eintlick Aldermachtichste Neerdvytschen, soo vvy metter Daet bemercten, onsen arbeydt, an

eenighe onervarenen voorderlick te sijne, soo sal naer dit het ander der Mathematiken volghen: Maer so de contrarie teenemael geschiede, ende dat al ons voorstel niet besiens vveerdich gheacht vvierde, daer en behouft hem niemandt an te stooten, soo doch Verloren tijt, Onnutten aerbeyt, ende Schande, tot niemandts dan t'mijnen laste en sullen sijn, die ick soo veel te ghevvilligher lijden sal, dat een eerlick ghemoet, met hope vande Ghemeene Saecke dienstich te sijne, my daer toe ghestiert hebben; oock mede dat het gheschieden can, dat andere hemlieden betoonende onse misverstandt, Sy daerentusschen mueghen tot het verstandt der Saecken commen, ende hare onuytspreeckelicke vruchten ghenieten, t'vvelck een der voornamelicke

Eynden sijnde, daer vvy naer trachten, sullen met de saecke voortvaren, vvenschende ulieden Welvaren, Voorspoedt, ende alle Gheluck.


Vorige Volgende