Sint Pancras
(gemeente Langedijk)
Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een oude geest in het verder moerassige Geestmerambacht. De in de 14de eeuw gebouwde kapel werd in 1497 tot parochiekerk verheven. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp vooral aan de zuidzijde gegroeid ten behoeve van forensen uit Alkmaar.
De Herv. kerk (Kerkplein 1), oorspronkelijk gewijd aan St. Pancras, is een eenbeukige kruiskerk met vieringtoren en driezijdig gesloten koor. De kerk werd in de eerste helft van de 16de eeuw gebouwd. Nadat de bijbehorende toren in 1604 was afgebrand, bouwde men in 1605 de vieringtoren (hersteld 1906). De overgebleven travee van het toen ingekorte schip ging dienst doen als consistorie. In 1841 is herstel uitgevoerd en bij een ingrijpende restauratie in 1950-'51 (B.T. Boeyinga en W.J. Dirkmaat) werd de kerk ontpleisterd. Tot de inventaris behoren een zeskantige preekstoel (1740) en een Maarschalkerweerd-orgel (1909).
Het voorm. raadhuis (Kerkplein 2) is een gepleisterd eenlaagspand uit 1864, ingrijpend verbouwd rond 1955. Het heeft tot 1990 als raadhuis gediend.
Woonhuizen. Uit de late 19de eeuw dateren de tuinderswoning Benedenweg 156 (1880; met koolschuur) en de ‘Brood-koek en banketbakkerij’ met winkel Kerkplein 13 (circa 1890). Vakwerktopgevels uit circa 1915 hebben de vergelijkbare villa's Ter Geest (Kerkplein 4) en Home Sweet Home (Bovenweg 13). Zakelijk-expressionistisch van vorm is de villa 't Haventje (Bovenweg 95; circa 1930).
De instrumentenmakerij (Bovenweg 41) is een bescheiden gebouw uit circa 1900 met mansardedak en bedrijfsgedeelte.
De poldermolen ‘A’ (Oosterdijk 1) is een met riet gedekte achtkantige binnenkruier op een met hout beklede voet. De uit 1663 stammende molen bemaalde met nog tien andere molens de polder Geestmerambacht en de Ringpolder.
Auteursrechtelijk beschermd