Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Hoofddorp
(gemeente Haarlemmermeer)

Dorp in de Haarlemmermeerpolder en oorspronkelijk Kruisdorp genoemd. Het werd kort na 1852 gesticht bij de kruising van de Hoofdvaart met de Kruisweg als een van de twee grote geplande dorpen. Toen de voorgenomen verdeling van de polder tussen Noord- en Zuid-Holland niet doorging (1868) werd Hoofddorp de belangrijkste kern van de Haarlemmermeerpolder. Aan de zuidwestkant kwam in 1891-'94 de Geniedijk tot stand als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. In 1908 maakte J.H.W.

Hoofddorp, R.K. St.-Johannes de Doperkerk en pastorie

Leliman een uitbreidingsplan (gewijzigd 1912). Mede als gevolg van de explosieve groei van de nabijgelegen luchthaven Schiphol is Hoofddorp na de Tweede Wereldoorlog sterk gegroeid, vooral aan de westzijde.

De Herv. kerk (Hoofdweg-Oostzijde 774) is een gepleisterde zaalkerk met ingebouwde consistoriekamer, voorzien van een geveltoren met houten lantaarn. Deze in 1853-'58 naar ontwerp van K. Bakker met eclectische elementen gebouwde kerk bevat een door H. Knipscheer gebouwd orgel (1869). De eclectische pastorie (Hoofdweg-Oostzijde 772), een fors herenhuis uit 1859, is eveneens ontworpen door Bakker.

De R.K. St.-Johannes de Doperkerk (Kruisweg 1069) is een driebeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een gedeeltelijk ingebouwde toren van drie geledingen met frontalen en spits. Deze kerk met neoromaanse elementen verrees in 1858-'60 naar ontwerp van Th. Molkenboer. Bij de restauratie in 1990-'91 zijn enkele wijzigingen uit 1960 gedeeltelijk ongedaan gemaakt. Zo zijn de neogotische polychromie en de kruiswegstaties weer aan het licht gebracht. Van de preekstoel is de kuip (1730) afkomstig uit een schuurkerk te Poeldijk. Het orgel in een barokke kast werd gemaakt door R.J. Kerkhoff (1868). Tot het kerkcomplex behoren een pastorie (Kruisweg 1071; circa 1905) en een nu als boekwinkel dienende voorm. bewaarschool (Kruisweg 1067). Verder is er een nu als parochiehuis gebruikt voorm. liefdesgesticht (Kruisweg 1073; 1913). Dit tweebeukige pand heeft gekoppelde topgevels met rationalistische elementen.

Overige kerken. De in 1925 opgetrokken Doopsgez. kerk (Hoofdweg-Westzijde 691-693) is een eenvoudige zaalkerk met gekoppelde rondboogvensters. Een zakelijk-expressionistische kruiskerk met dakruiter is de (Geref.) Marktpleinkerk (Marktplein 96; 1926-'28, J. de Jonge). Van na de oorlog dateert de Geref. kerk Kruislaan 52 (1951, W. de Jonge), een wit gepleisterde zaalkerk met dakruiter en aangebouwde consistoriekamer.

Het voorm. raadhuis (Hoofdweg-Westzijde 671) is een fors tweelaags pand met een klokkentoren boven het vooruitstekende middengedeelte. De via een trap toegankelijke entree wordt geaccentueerd door een balkon en een balkondeuromlijsting met fronton. Dit in 1867 met overwegend neoclassicistische elementen uitgevoerde gebouw dient sinds 1995 als cultureel centrum en theater.

Het voorm. kantongerecht (Raadhuislaan 3) verrees in 1910-'11 naar een ontwerp met neorenaissance-invloeden van W.C. Metzelaar. Het blokvormige gebouw met vooruitstekend middengedeelte en lagere aanbouwen is sinds 1995 in gebruik als kantoor.

Het polderhuis (Marktplein 47), een blokvormig pand met aangebouwde dienstwoning, kwam in 1913 tot stand naar een ontwerp in ‘Um 1800’-stijl van F. Kuipers. Het middenrisaliet wordt bekroond door het wapen van het waterschap Groot-Haarlemmermeer.

De voorm. land- en tuinbouwschool (Julianalaan 46) werd in 1922 gebouwd naar een ontwerp met expressionistische details van J.F.R. Gevers.

Woonhuizen. De voorm. deurwaarderswoning Wilgenhaag (Hoofdweg-Westzijde 689) is een tweelaags huis uit circa 1890. Het in 1900 gebouwde middenganghuis Raadhuislaan 12 heeft een in 1998 herbouwde timmerwerkplaats. Aan de jugendstil verwant zijn de met erkers en loggia's uitgevoerde villa's Hoofdweg-Westzijde 627 en 695 (beide circa 1910). De grote villa Kruisweg 883 (1910) werd in Nieuw Historiserende stijl gebouwd voor burgemeester Slob. Iets jonger zijn de woonhuizen Hoofdweg-Westzijde 683 (circa 1915), met erkertje tussen topgevels, en Gezina's Lust (Hoofdweg-Westzijde 685; circa 1915) met siermetselwerk. Het in hout uitgevoerde huis Melatti (Nieuweweg 55; circa 1920) heeft een veranda op de verdieping. In eenvoudige expressionistische stijl ontwierp J.F.R. Gevers de woningen Julianalaan 42-44 en 50 (alle circa 1925). Binnen de verboden kring van de Stelling van Amsterdam gelegen en dus verplicht in hout uitgevoerd is Rijnlanderweg 1011 (1919). Uit 1921 dateren de arbeiderswoningen Ter Veenlaan 1-7.

Horeca. Omstreeks 1856 verrees cafétapperij Marktzicht (Marktplein 31). Buiten de bebouwde kom ligt het voorm. café Slot (Hoofdweg-Westzijde 901),

[p. 376]

Hoofddorp, Boerderij De Stad Zaandam (1993)

een in 1854-'60 gebouwd dwars pand met luifel.

De voorm. Twentsche Bank (Hoofdweg-Westzijde 665) kwam in 1916 tot stand naar een zakelijk-expressionistisch ontwerp van J.B. van Loghem met zichtbare invloed van F. Lloyd Wright. Het graanpakhuis Hoofdweg-Westzijde 661 is een groot tweelaags pand uit 1933 met houten wanden en strokenvensters.

Boerderijen. In de polder werden verschillende typen boerderijen gebouwd, vaak volgens het gangbare type uit het herkomstgebied van de eerste bewoners. Tot de oudere boerderijen behoort De Witte boerderij (Hoofdweg-Westzijde 743; 1860). Voorbeelden van langhuisboerderijen zijn de voorm. modelboerderij de Mentzhoeve (Kruisweg 1405; 1858, sinds 1992 in schuur Historisch Museum Haarlemmermeer) en Hendrikskamp (Hoofdweg-Oostzijde 836; 1861). De boerderij Peking (Hoofdweg-Oostzijde 440; circa 1880) heeft een grote vrijstaande houten schuur. Uit 1892 dateert de Commandeurs Hoeve (IJweg 923-925). Andere voorbeelden van koprompboerderijen met zijlangsdeel zijn de Adolfs Hoeve (Hoofdweg-Oostzijde 470; 1893), De Vogel (Rijnlanderweg 916; 1895) en de Louisa Hoeve (IJweg

Hoofddorp, Alg. begraafplaats, aula

1013; circa 1915). In kalkzandsteen opgetrokken is De Volharding (Hoofdweg-Oostzijde 516; circa 1910) en een villa-achtig woonhuis heeft de boerderij Hoofdweg-Westzijde 481 (circa 1915). Een monumentale stolpboerderij uit 1857 is De Stad Zaandam (IJweg 1071), voorzien van middenrisaliet en windveren. Jongere stolpboerderijen zijn Hoop op Zegen (Hoofdweg-Oostzijde 1040; circa 1875), de met riet gedekte boerderij Hoofdweg-Westzijde 893a (circa 1900) en verder Rijnlanderweg 1015 (circa 1925).

Windmolen ‘De Eersteling’ (Hoofdweg-Westzijde 741) is een ronde stenen grondzeiler met een met riet gedekte kap. Deze korenmolen uit 1856 is in 1977 verplaatst en gerestaureerd. De hier herplaatste T-vormige molenaarswoning (Hoofdweg-Westzijde 741a) dateert eveneens uit 1856.

Het voorm. fort bij Hoofddorp (Hoofdweg-Westzijde ong.), gelegen in een knik van de Geniedijk, is een omgracht fort van de Stelling van Amsterdam voor de verdediging van een acces (Hoofdvaart). Het werd in 1904 aangelegd met een langgerekt bomvrij hoofden voorgebouw (met observatiekoepel), geflankeerd door afzonderlijke hefkoepels en een gepantserde frontcaponnière. Aan de Geniedijk liggen een inundatiesluis en een nevenbatterij.

Bruggen. Bij fort Hoofddorp zijn rond 1904 twee gemetselde bruggen gebouwd, te weten over de fortgracht bij de Paxlaan en over de Hoofdvaart bij Hoofdweg-Westzijde 741. Uit circa 1939 dateert de betonbrug over de vaart bij de Bennebroekerweg. Ook over de vaart, maar dan meer ten zuidwesten van de bebouwde kom, liggen drie moderne bruggen met scheve pylonen (2003-'04), ontworpen door de Spaanse architect S. Calatrava.

Het voorm. station (Stationsweg 7-13) werd in 1911-'12 gebouwd voor de Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij aan de lijn Haarlem-Hoofddorp-Leiden als een tweelaags gebouw met lagere aanbouwen en een erker. Na de sluiting in 1936 is het verbouwd tot woningen.

Begraafplaatsen. De rond 1875 aangelegde Oude Alg. begraafplaats (bij Hoofdweg-Oostzijde 774) wordt afgesloten door een gietijzeren hek voorzien van een boog met doodssymbolen. Het baarhuis is een gepleisterd neoclassicistisch gebouwtje. De nieuwe Alg. begraafplaats (Hoofdweg 395), aangelegd in 1960 naar plannen van H. Warnau, heeft een functionalistische aula (1958-'66) naar ontwerp van G.Th. Rietveld en J.F.H. van Dillen. De luchthaven Schiphol (Schipholweg 1) beslaat een uitgestrekt gebied

[p. 377]

Hoofddorp, Schiphol vanuit het zuidoosten

ten oosten van Hoofddorp. Een in 1916 aan de oostzijde tegen de Haarlemmerringvaart aangelegd militair vliegveld werd in 1920 de thuisbasis voor de K.L.M. In 1926 nam de gemeente Amsterdam het vliegveld over bij de voorbereiding op de Olympische Spelen (1928). De vertrekhal uit 1928 werd in 1943 verwoest (een kopie staat in Lelystad). Schiphol kreeg in 1946 de status van nationale luchthaven en in 1949 was de wederopbouw onder leiding van J. Dellaert gereed ter plaatse van het huidige Schiphol-Oost, waar zich nog de in 2001 tot restaurant verbouwde verkeerstoren (1952) bevindt.

Wegens de explosieve groei van het luchtverkeer ‘verhuisde’ men in 1967 westwaarts naar het nieuwe stationsgebouw Schiphol-Centrum met vier pieren (M.F. Duintjer). Een grote verbouwing in 1975 werd door vele verdere verbouwingen gevolgd, waaronder de nieuwe aankomst- en vertrekhal (1991-'93, J. Benthem en J. Crouwel). Naast de oude Schiphol-Oostbaan, beschikt de luchthaven nu over in totaal vijf start- en landingsbanen; de Buitenveldertbaan, de Kaagbaan, de Aalsmeerbaan, de Zwanenburgbaan en recentelijk de Polderbaan (2003).