Wijngaarden
(gemeente Graafstroom)
Langgerekt ontginningsdorp, ontstaan in de tweede helft van de 13de eeuw als secundaire ontginning ten noorden van de achterwetering van de Polder Sliedrecht. Aan de noordzijde vormde zich een groepsgewijze bebouwing met een kleine dorpskern rond de kerk.
De
Herv. kerk (Dorpsstraat 25) bestaat uit het recht gesloten gotische schip van een vroeg-15de-eeuwse kerk. In de dakruiter hangt een door Jan Moer
Wijngaarden, Openbare lagere school Dorpsstraat 16-17
gegoten klok (1547, hergoten 1917). Ter plaatse van het op een onbekend tijdstip gesloopte koor (opgegraven 1982) heeft men in 1856 een consistorie gebouwd. Bij de restauratie van 1981-'82 zijn de gevels ontpleisterd en is de consistoriekamer (‘Eben Haëzer’) herbouwd. Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel en doophek (beide circa 1650) en een 17de-eeuws tiengebodenbord.
Scholen. De voorm. openbare lagere school (Dorpsstraat 16-17) is een markant neoclassicistisch eenlaagspand uit 1876 (gevelsteen) met twee lokalen. De ingebouwde onderwijzerswoning diende tevens als raadskamer. Tegenwoordig zijn in het gebouw de oudheidkamer en de historische vereniging ondergebracht. In het buitengebied van Wijngaarden ligt een tweeklassige voorm. openbare lagere school met onderwijzerswoning (Oosteinde 43-44) uit 1918.
Boerderijen. Tot de oudere boerderijen van Wijngaarden behoren de mogelijk 18de-eeuwse boerderij Eeuwenoud (Dorpsstraat 28), met langgerekt dwars woonhuis en de stal als parallelle achtervleugel, en de vroeg-19de-eeuwse boerderij Westeinde 9 met dwars geplaatst woonhuis. De boerderij Westeinde 28 (eerste helft 19de eeuw) bestaat uit een tweelaags woongedeelte met aangebouwde zijbeuk en een hoge gepotdekselde dwarsdeelschuur. Andere voorbeelden van dwarsdeelboerderijen zijn Westeinde 18-19 (circa 1860) en Oosteinde 42 (circa 1870). Een rond venster in de geveltop hebben de langhuisboerderijen Westeinde 34 (1879) en Dorpsstraat 26-27 (circa 1885); mooie windveren zijn aangebracht bij Oosteinde 47 en Westeinde 32 (beide eind 19de eeuw). De langhuisboerderij Oosteinde 45 (1892) heeft een opvallende schoudergevel voorzien van lisenen en banden. Een voorbeeld van een moderne langhuisboerderij met mansardedak is Oosteinde 39 (1926).
Auteursrechtelijk beschermd