Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Rhoon
(gemeente Albrandswaard)

Dijkdorp, gesticht in 1199 toen Biggo van Duiveland op een zandplaat nabij de

Rhoon, Kasteel Rhoon, plattegrond

Maas het slot Rhoden stichtte. Bij de St.-Elisabethsvloed van 1421 ging het gebied ten onder, waarna in 1432 herdijking volgde. Het dorp ontwikkelde zich aan de Dorpsdijk met in het noorden een kasteel en een kerk en aan de zuidzijde een haven (gedempt 1969) met een katholieke schuurkerk (na 1684). Het noordelijke deel van het dorp werd van de rest gescheiden door het tracé van de stoomtram Rotterdam-Oostvoorne (1904-'65). Hier ligt nu de Groene Kruisweg, waarnaast sinds 1971 het spoor van de Rotterdamse metro loopt. Na de Tweede Wereldoorlog zijn aan weerszijden van de Dorpsdijk uitbreidingswijken ontstaan.

Kasteel Rhoon (Dorpsdijk 63), gelegen op een omgracht terrein, werd kort na 1432 gebouwd in opdracht van Pieter II van Duiveland, heer van Rhoon. Het verving een oostelijker gelegen 12de-eeuws slot. Hoekse troepen plunderden het kasteel in 1489. In 1497 werd Rhoon een hoge heerlijkheid, die tot 1682 in bezit bleef van de familie Duiveland van Rhoon. Na verwoesting door de watergeuzen in 1572 herstelde en vergrootte

[p. 409]

Rhoon, R.K. St.-Willibrorduskerk

men het kasteel in 1598. De brede noordbeuk met vierkante traptoren bevat mogelijk nog resten van 15de-eeuws muurwerk, maar stamt overwegend uit 1598. De zogeheten Catharina Theresiazaal in dit bouwdeel heeft lange tijd als vierschaar dienst gedaan en wordt gedekt door een laat-16de-eeuwse samengestelde balklaag. Boven deze zaal bevindt zich de voormalige kapel van de katholiek gebleven familie Van Duiveland. Ook uit 1598 dateren de middelste beuk - oorspronkelijk met de toegang - en de zuidbeuk met veelhoekige traptoren. Kort na de aankoop in 1683 door Hans Willem Bentinck, gunsteling van stadhouder Willem III en na 1689 Earl of Portland, werd de zuidgevel verlengd en voorzien van een bordestrap en aan de oostzijde een keuken. W.G. Bentinck liet bij een ingrijpende verbouwing begin 19de eeuw de ingang verplaatsen naar de zuidgevel, waar een ingangsportaal met gebosseerde pilasters in empire-vormen ontstond. Verder werd toen het gehele kasteel bepleisterd. Tegen de oostzijde van de noordbeuk bouwde men in de 19de eeuw de - later ingrijpend verbouwde - stallen. In 1839 kwam het kasteel aan de Rotterdamse reder A. van Hoboken. Na aankoop door de stichting het Zuid-Hollands Landschap in 1971, volgde in 1973-'75 de kasteelrestauratie onder leiding van J. Walraad. Het gebouw is momenteel als restaurant in gebruik.

Rhoon, Huis te Pendrecht

Het park - of de kasteelgaarde - vertoont een schikking van tuinen zonder onderlinge samenhang. Aan de oostzijde bevindt zich een omgracht voorterrein, aan de westzijde een moestuin en verder westelijk een parkbos met daarin restanten van een slingerende waterloop, een vijver en slingerpaden, mogelijk behorend bij een aanleg in vroege landschapsstijl (begin 19de eeuw).

De Herv. kerk (Dorpsdijk 65), oorspronkelijk gewijd aan St. Willibrordus, is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een hellende half-ingebouwde slanke toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits. Het koor

Rhoon, Boerderij Reestein

werd kort na 1432 gebouwd, maar hiervan resteert weinig na de begin 16de eeuw uitgevoerde verbouwing toen ook het laat-gotische schip en de toren verrezen. De toren werd in 1766 verbouwd en de koorvensters heeft men in 1788 dichtgemetseld. Na een brand in 1905 volgde herstel onder leiding van J. van Gils, waarbij bovenste torengeleding werd herbouwd. De kerk is in 1939-'40 onder leiding van B. van Heyningen gerestaureerd.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf en bevat een preekstoel en een herenbank uit de 17de eeuw. De fraaie grafzerk met reliëfportret van Adriana van Roon († 1527), abdis van Leeuwenhorst, is uitgevoerd in laat-gotische vormen en met vroege renaissancedetails. Opvallend is de in 1744 vrij naar

[p. 410]

een ontwerp van Daniël Marot door Pieter van der Plas vervaardigde grafmonument voor de opeenvolgende echtgenotes van ambachtsheer Hans Willem Bentinck: Anna Villiers († 1688) en Jane Martha Temple († 1721). Twee wit marmeren sfinxen dragen een rood marmeren kist met daarboven een grafnaald met wapen. Aan weerszijden hangen rouwborden in Lodewijk XV-vormen voor andere leden van de familie Bentinck. Op het rond 1875 gestichte kerkhof bevinden zich onder meer de omhekte graftekens voor N. den Hollander († 1898), D. Ribbius († 1907) en burgemeester G.E.C. Ribbius († 1915).

De R.K. St.-Willibrorduskerk (Dorpsdijk 234) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor, opengewerkte houten geveltoren en een rijk uitgevoerd ingangsportaal. Deze neogotische kerk verrees in 1893-'94 naar ontwerp van A.C. Bleijs ter vervanging van een kerkgebouw van circa 1810. Een poort uit circa 1930 geeft toegang tot het kerkhof voorzien van een kruisiging met gietijzeren Christusbeeld.

De (Geref.) Maranathakerk (Kleidijk 2) is een moderne zaalkerk met vrijstaande opengewerkte klokkentoren, gebouwd in 1960-'61 naar ontwerp van A. Warnaar ter vervanging van een voorganger uit 1905.

Het voorm. rechthuis (Dorpsdijk 36), ook ‘De oude pastorie’ genoemd, is het rechterdeel van een laat-18de-eeuws eenlaagspand, en is voorzien van een omlijste ingangspartij met voordeur in Lodewijk XVI-stijl.

Het Huis te Pendrecht (Dorpsdijk 42) is een fors en breed tweelaags pand met middenrisaliet, voorzien van een fronton met een door leeuwen gedragen wapen. Hans Willem Bentinck liet het huis rond 1700 bouwen in strakke classicistische stijl ter plaatse van een in 1669 door brand verwoeste voorganger. De hal heeft een houten binnenpui uit de bouwtijd en in de linker voorkamer bevindt zich een gesneden dubbele deur in Lodewijk XV-stijl. In de 19de eeuw kwam het gebouw onder de naam ‘'t Wapen van Rhoon’ als herberg in gebruik.

Woonhuizen. Het gepleisterde eenlaagspand Dorpsdijk 248 met de jaartalankers ‘1688’ diende oorspronkelijk als veerhuis. Het gepleisterde diepe huis Dorpsdijk 28 is in 1864 gebouwd. Een neoclassicistische vormgeving hebben het huis Rijsdijk 21 met brede dakerker, Rijsdijk 23 met gepleisterde middenrisaliet (beide circa 1875) en het herenhuis Dorpsdijk 30 (1879). In neorenaissance-stijl uitgevoerd zijn de rentenierswoning Dorpsdijk 55 (circa 1895) en de villa Hendrina (Rijsdijk 13; 1901).

Boerderijen. De kapitale hoeve Werkersdijk 25 bestaat uit een woonhuis met de jaartalankers ‘1799’ en een forse schuur uit 1775. Vergelijkbaar, maar voorzien van een zijlangsdeel, is de laat-18de-eeuwse boerderij Portland (Veerweg 3). Andere boerderijen uit circa 1800 zijn Molendijk 7, waar de ingang in de zijgevel zit, achter de onderkelderde opkamer, en de Hoeve Johanna (Oudeweg 4). Het bijbehorende gietijzeren hek is draagt het jaartal 1877. Aan de in 1868 gebouwde boerderij Rijsdijk 102-104 met zijlangsdeel werd rond 1910 een wagenschuur met chaletstijlelementen toegevoegd. Het woonhuis van de boerderij Berkenhof (Dorpsdijk 57) dateert uit 1872. Laat-19de-eeuws zijn de fraai gelegen boerderij De Zegenhoeve (Essendijk 4) uit 1891 en de langs de dijk gebouwde boerderij Rijsdijk 109, die haar huidige vorm kreeg bij de herbouw na brand rond 1894. Ten oosten van Rhoon ligt de

Ridderkerk, (Herv.) Singelkerk

boerderij Reestein (Het Weegje 17), waarvan het laat-16de-eeuwse tweebeukige woongedeelte is voorzien van schoudergevels met toppilasters. De oostelijke beuk werd vermoedelijk in 1701 toegevoegd (jaartalankers). De schuur draagt de jaartalankers ‘1727’. Deze boerderij diende lange tijd tevens als polderhuis van de polder ‘Het buitenland van Rhoon’. De kruisvensters zijn bij de restauratie in 1963-'64 opnieuw aangebracht.