Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Oude-Tonge
(gemeente Oostflakkee)

Voorstraatdorp met kerkring, gesticht in de polder Het Oudland van Oude-Tonge (1438), ter plaatse van de verzwolgen 13de-eeuwse heerlijkheid Grijsoord. In 1473 kreeg het dorp een vrije weekmarkt. De haven met spuikom (Oostdijk) wordt sinds de bedijking van de Aymon-Louisepolder (1856) door een havenkanaal met de Krammer verbonden (keersluis uit 1917). De enigszins schuin lopende korte Voorstraat (met achterwegen)

Oude-Tonge, R.K. begraafplaats, kapel (1995)

komt uit op de Kerkring, waarvan de kerkgracht is gedempt. Door de korte Voorstraat ontstond in de 17de eeuw de parallel gelegen Nieuwstraat. Oude-Tonge brandde in 1647 geheel af, maar ontwikkelde zich daarna rond 1800 tot een handelscentrum. Na de Watersnoodramp van 1953, waarbij het tot de zwaarst getroffen dorpen behoorde, is het dorp hersteld en ten noorden van de as Molendijk-Oostdijk uitgebreid.

De Herv. kerk (Kerkring 1) is een forse tweebeukige kerk met lager vijfzijdig gesloten koor en een half-ingebouwde toren van vier geledingen. Het laat-gotische koor met sacristie werd eind 15de eeuw gebouwd (mogelijke stichtingsdatum 1499). Het schip, de recht gesloten noordbeuk en de toren kwamen in de eerste helft van de 16de eeuw tot stand. Het zuidportaal met ingezwenkte gevel werd in 1742 toegevoegd. De oorspronkelijke ui-vormige torenspits heeft men in 1812 verwijderd. Bij de kerkrestauratie in 1963-'66 heeft de toren een bekroning met opengewerkte lantaarn gekregen. Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven en bevat een 16de-eeuws tekstbord (gerestaureerd 1954), een preekstoel (1633) en een door het Rampenfonds geschonken Frobenius-orgel (1966).

De R.K. kerk O.L. Vrouwe Hemelvaart (Nieuwstraat 8) is een driebeukige pseudo-basilicale kruiskerk met recht gesloten koor en een dakruiter. Deze compacte neogotische kerk verrees in 1896-'97 naar plannen van J.Th.J. Cuypers ter vervanging van een schuilkerk uit 1759. Het in 1991 opnieuw

[p. 395]

Oude-Tonge, Boerderij Bouwlust

geschilderde interieur wordt gedekt door houten tongewelven. Uit de oude kerk zijn enkele houten beelden afkomstig. Tot de inventaris uit de bouwtijd behoren het gepolychromeerde hoofdaltaar en de zijaltaren van atelier Cuypers. Verder bevat de kerk glas-in-loodvensters van H. Asperlagh (1927), kruiswegstaties van K. Rovers (1927), een bronzen preekstoel, enkele communiebanken en een marmeren altaartafel (alle 1934). Het huidige Seifert-orgel (1962) is geschonken door het Rampenfonds.

Het voorm. raadhuis (Kade 3) is een tweelaags pand met dakerker en dakruiter. Het oude raadhuis uit 1610 kreeg in 1893 zijn huidige neorenaissance-aanzien.

Woonhuizen. De diepe huizen Voorstraat 26 en 28 hebben mogelijk een oude kern; het huidige gepleisterde aanzien dateert van rond 1870. Dit geldt mogelijk ook voor het met ingezwenkte lijstgevel uitgevoerde gepleisterde huis Kerkring 16 (circa 1870). Sober neoclassicistisch van vorm is de forse pastorie Voorstraat 15 (circa 1860). Neorenaissancistische details vertonen het huis Voorstraat 17 (circa 1895), de rentenierswoning Kolfweg 21 (1911) en het woon- en winkelpand Nieuwstraat 2 (circa 1915). Voorstraat 13 (circa 1910) en Stationsweg 7 (1916) hebben aan de jugendstil verwante daklijsten. Gedeeltelijk gepleisterd en met rationalistische details uitgevoerd zijn de huizen Voorstraat 25-27 (circa 1910) en Stationsweg 1 (circa 1915).

Windmolen ‘De Korenbloem’ (Molendijk 51) is een ronde grondzeiler met een met schaliën beklede kap. Deze in 1748 gebouwde korenmolen is in 1989 gerestaureerd.

Begraafplaatsen. De rond 1834 gestichte Oude Alg. begraafplaats (tegenover Emmastraat 4) heeft een gietijzeren toegangshek. Interessante graftekens zijn die van onderwijzer D. Ingenhoes († 1878) en burgemeester S.E. Anemaet († 1891). De R.K. begraafplaats (Langeweg ong.), aangelegd in 1867, bevat een rijke neoclassicistische kapel ter ere van de martelaren van Gorkum. In de dakruiter hangt een door Petit & Fritsen gegoten klok (1824). Het natuurstenen ingangsportaal toont duidelijk de inwerking van het zeewater uit 1953. De tijdelijke begraafplaats van het grote aantal slachtoffers van de Watersnoodramp is later omgevormd tot de Rampenbegraafplaats (Heerendijk ong.). Hier staat een herdenkingsmonument naar ontwerp van J.B. Ducro.

De boerderij ‘Bouwlust’ (Oudelandsedijk 11), gelegen ten noordoosten van Oude-Tonge, is een uit 1732 daterende dwarsdeelboerderij, voorzien van een fors woonhuis met puntgevel, kruisvensters en inwendig enkele interessante tegeltableaus. Ernaast staat een zomerhuis. Het woonhuis is in 1955 gerestaureerd en de gepotdekselde houten schuur is hersteld na brand in 1964; in beide gevallen leverde J. de Wilde de plannen.