Odoorn
(gemeente Borger-Odoorn)
Odoorn, Herv. kerk
Esdorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op de oostflank van de Hondsrug langs de weg van Coevorden naar Groningen. In de 13de eeuw werd hier een dochterkerk van de kerk van Anloo gesticht. Odoorn was het centrale kerkdorp van de dochternederzettingen Valthe en Exloo. De dorpsessen bevonden zich overwegend aan de westzijde. In het dorp zijn nog vier brinken te herkennen, waaronder die aan de Boshof. Bij het brinkrestant aan de Dilweg is een dobbe (eendenkuil) bewaard gebleven. In de 19de eeuw werd Odoorn geteisterd door enkele branden. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp vooral aan de oostzijde uitgebreid.
De
Herv. kerk (Valtherweg 1), oorspronkelijk gewijd aan St. Margaretha, is een zaalkerk met aangebouwde consistorie en een gepleisterde geveltoren met achtkantige lantaarn. De consistorie is het bewaard gebleven recht gesloten koor van een rond 1200 gebouwde kerk en bestaat grotendeels uit gekloofde en behakte granieten zwerfstenen, waarvan er enkele vermoedelijk van hunebedden afkomstig zijn. De spitsboogvensters zijn later ingehakt, waarschijnlijk bij een verhoging van het koor in de 14de of 15de eeuw. Aan de oostzijde werd een nieuwe ingang aangebracht toen het koor na de reformatie als consistorie ging dienen. Het middeleeuwse schip heeft men in 1856-'57 vervangen door de huidige, door W. van Ernst ontworpen zaalkerk, waarvan het muurwerk met rondboogvensters wordt geleed door lisenen. In 1897 is de kerk hersteld na brand. In de geveltoren hangen twee door de gebroeders Van Bergen gegoten klokken (1931). Het interieur van het middeleeuwse koor wordt gedekt door een koepelachtig gewelf met vier rechthoekige ribben. Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel
Odoorn, Armenwerkhuis (1980)
uit 1897 en een door de gebroeders Van Oeckelen gebouwd orgel (1899).
Het voorm. armenwerkhuis van de Herv. diaconie (Paasbergen 3-7) is een L-vormig eenlaagspand in neoclassicistische stijl, gebouwd in 1860 naar plannen van W. van Ernst. De ingang en de hoekvensters hebben gepleisterde omlijstingen.
Woonhuizen. Het dwarse eenlaagspand Hoofdstraat 2, met woon- en schuurgedeelte, stamt uit circa 1885. Eenvoudige voorbeelden van woon- en winkelpanden zijn Valtherweg 3 (circa 1920), met expressionistische details, en Valtherweg 8 (circa 1930) in zakelijk-expressionistische vormen. De gedeeltelijk gepleisterde villa De Beukenhof (Valtherweg 14) is rond 1935 gebouwd in traditionalistische stijl.
De boerderij Eendenkuil 1 is een 19de-eeuwse hallenhuisboerderij met haaks aangebouwde schuur. Het gebouw is tegenwoordig in gebruik als openbare bibliotheek.
De voorm. ‘korenmalerij’ (Valtherweg 11) is een veevoederfabriek uit circa 1915. Naast het dwarse eenlaags fabrieksgebouw staat een rond 1955 opgetrokken silogebouw.
Het trafohuisje (Valtherweg ong.) is een gebouwtje met zadeldak uit circa 1930, voorzien van expressionistische details en het opschrift ‘Odoorn’. Kort na de bouw is tegen het trafohuisje een even groot bouwdeel met schilddak geplaatst.
De Alg. begraafplaats (tegenover Borgerderweg 16) is rond 1880 gesticht en later uitgebreid. Op het oudste gedeelte bevinden zich enkele vermeldenswaardige 19de-eeuwse en vroeg 20ste-eeuwse graftekens, waaronder een
Auteursrechtelijk beschermd