Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Oosterwolde
(gemeente Ooststellingwerf)

Streekdorp, dat voor het eerst in 1207 wordt genoemd. Het oudste deel is 't

[p. 245]

Oosterwolde, Woonhuis Oostenburg

Oost, de verbinding tussen de Brink en de Oostenbrink, waaromheen verschillende kleine nederzettingen lagen. In 1816-'18 werd aan de zuidzijde de Opsterlandse Compagnonsvaart gegraven met daarin het vijfde- of Nanningaverlaat (1816). In 1886 werd Oosterwolde hoofdplaats van Ooststellingwerf. Het zwaartepunt van de bebouwing verschoof naar de vaart en de haaks daarop gelegen Brinkstraat en Stationsstraat. Ten zuiden hiervan verrees in 1911 het tramstation. De in 1887 gestichte zuivelfabriek groeide uit tot vestiging van Frico-kaas. Na de Tweede Wereldoorlog kwam rond het dorp een ring van nieuwe woonwijken tot stand.

De Herv. kerk (Brink 26) is een driezijdig gesloten zaalkerk met houten geveltoren, gebouwd in 1735 in opdracht van Daniël de Block-Lycklama à Nijeholt ter vervanging van een middeleeuwse voorganger. In 1790 is de torenspits vernieuwd. Tot de inventaris behoren een achtzijdig zandstenen doopvont (14de eeuw), een herenbank (begin 17de eeuw), een preekstoel (circa 1735) en een door H.J. Noorman gebouwd orgel (1866).

Op het kerkhof staat een in 1967 vernieuwde, dubbele houten klokkenstoel met schilddak. Erin hangt een in 1936 door de Gebr. van Bergen met behoud van de oude opschriften en versieringen hergoten klok uit 1492. Interessante graftekens zijn de obelisk op postament voor hulponderwijzer Harm Noordhof († 1863) en de omhekte grafkelder voor de familie Tadema. De pastorie (Weeneweg 5) dateert uit 1898.

De Herv. kapel (Prinsenstraat 5) is een zaalgebouw met portiek en overhoekse dakruiter, gebouwd in 1928 in zakelijk-expressionistische vormen naar plannen van M.O. Meek.

Het raadhuis (Brink 1) is een fors pand, dat zijn huidige uiterlijk in traditionalistische vormen kreeg in 1929 bij een ingrijpende verbouwing van een voorganger uit 1886. De aanbouwen dateren uit 1979-'81.

Scholen. De voorm. ULO-school (Molenweg 21) is in 1914 gebouwd als een tweeklassige school met onderwijzerswoning (Molenweg 20). De Chr. lagere school (Rijweg 41) is een L-vormige, drieklassige school met expressionistische elementen uit 1924.

Het postkantoor (Stationsstraat 12) is gebouwd in 1917-'20 in sobere expressionistische vormen naar plannen van J. Crouwel.

Woonhuizen. Het neoclassicistische herenhuis Hoogengaarde (Nanningaweg 16) dateert uit circa 1860. De notariswoning De Brinkhorst (Brinkstraat 9) werd in 1898 gebouwd in een combinatie van neorenaissance- en chaletelementen. De voor P. Buwalda in 1905 gebouwde dokterswoning Oostenburg ('t Oost 1) vertoont jugendstil-vormen. Jugendstil-details hebben de huizen Quadoelenweg 8-9 (1909) en 't Oost 52 (1911), en de hoekwinkel Molenweg 1 (1915). Van expressionistische details voorzien zijn Quadoelenweg 17 en 21, beide uit 1924. De in 1938 gebouwde burgemeesterswoning Huize de Balhof ('t Oost 56) is een goed voorbeeld van een met riet gedekt traditionalistische villa naar plannen van A. Baart.

Het voorm. tramstation (Stationsplein 2), met gepleisterd, hoger opgaand middendeel, werd in 1911 gebouwd als eindpunt van de tramlijn Oosterwolde-Gorredijk en dient momenteel als café.

De voorm. coöperatieve aankoopvereniging ‘Oosterwolde’ (Nanningaweg 33) is een complex van diverse bouwvolumes met rationalistische en jugendstil-elementen. Het werd in 1915 gebouwd, mogelijk naar plannen M.O. Meek. De silo is uit circa 1955.

De klokkenstoel van Langedijke (Klokhuisdijk 2), gelegen ten zuiden van Oosterwolde, is een enkele houten klokkenstoel met schilddak, mogelijk opgericht na de sloop van de kerk in 1830. Erin hangt een klok uit 1300, de vroegst gedateerde klok van Friesland.

Fochteloo. Streekdorp ten oosten van Oosterwolde. De dubbele klokkenstoel met schilddak (bij Zuideinde 25) is vernieuwd na de sloop van de kerk in 1837 en gerestaureerd in 1967. De twee klokken zijn mogelijk 14de-eeuws. De Herv. kapel (Zuideinde 34) is een zaalkerk met sierspant uit 1918. De in 1908 gebouwde, karakteristieke boerderij Zuideinde 12 heeft een eenlaags dwars voorhuis.