Nijland (Nijlân)
(gemeente Wymbritseradiel)
Dorp, ontstaan in de 13de eeuw als het enige dorp in de oudste inpoldering (circa 1175) van de Middelzee. De concentrische dorpsstructuur, met boerderijen in een ring rond de kerk en radiale uitvalswegen, vertoont overeenkomst met een terpdorp. In de 17de en 18de eeuw ontstond aan de zuidzijde een meer lintvormige uitbreiding. Eind 19de eeuw bebouwde men de Hottingawei en de Tramstrjitte en na de Tweede Wereldoorlog kwam aan de zuidoostzijde een nieuwbouwwijk tot stand. Nijland is een beschermd dorpsgezicht.
De
Herv. kerk (Tsjerkegreft 2), oorspronkelijk gewijd aan St. Nicolaas, is een eenbeukige, vijfzijdig gesloten kerk voorzien van een toren van twee geledingen met ingesnoerde spits. De laat-13de-eeuwse toren is in 1615 of in 1668 verhoogd en na verzakking in 1866 rechtgezet. In de toren hangt een door Hendrik Wegewaert gegoten klok
Nijland, Boerderij Huniasathe
(1619). De huidige kerk kwam in het tweede kwart van de 16de eeuw in twee fasen tot stand, waarbij men gebruik maakte van sloopmateriaal van een 13de-eeuwse voorganger, waarvan een klein deel van de noordmuur is behouden. Aan de zuidzijde bevindt zich een rond 1600 aangebrachte toegang, voorzien van een natuurstenen bekroning met hoofdgestel en een fronton uit 1664. De kerk is deels in 1967 en deels in 1981 gerestaureerd onder leiding van S. Lautenbach.
Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf, dat in het schip schuil gaat achter een stucgewelf uit 1870-'72, aangebracht naar plannen van A. Breunissen Troost. De afscheiding tussen koor en schip dateert uit 1862. De preekstoel uit 1659 draagt de inscriptie ‘S.P.Q.N.’ (Senatus Populus Que Novae Terrae). Tot de inventaris behoren verder een afscheiding uit 1659 onder de orgelgalerij, kerkbanken uit 1798 en een door W. van Gruisen gebouwd orgel uit 1840. Verder bevat de kerk een zerk voor Jarich Hottinga (1475), een aan Benedictus Gerbrandtsz. toegeschreven priesterzerk met portret voor Kempo Hottinga (1536), een door Vincent Lucas gebeeldhouwde zerk (1550) voor Sydts van Botnia († 1548) en diverse 17de- en 18de-eeuwse grafzerken.
Nijland, Boerderij Trije Dyken 1
De eenlaags pastorie (Tsjerkegreft 1), met 16de-eeuwse elementen, dateert in de huidige vorm uit 1787, is in 1883 ingerijpend verbouwd naar ontwerp van A. Beunissen Troost en in 1937 verkleind.
Scholen. De voorm. school Eile Polle 16 is een eenlaags gebouw dat mogelijk al in de 16de eeuw als school annex kosterswoning functioneerde. Het oudste gedeelte van de voorm. openbare lagere school Tsjerkegreft 5 dateert uit 1859. Deze werd in 1875 met een naai- en breischool uitgebreid. De huidige vorm met topgevels dateert uit 1953. De voorm. openbare lagere school met onderwijzerswoning Tsjerkegreft 15-17 dateert uit 1884. De Chr. lagere school Tramstrjitte 45 kwam in 1909 tot stand op een L-vormige plattegrond naar ontwerp van W.C. de Groot.
Woonhuizen. De woningen, winkels en bedrijven aan de zuidzijde van de Tramstrjitte hebben een 19de-eeuws karakter, zoals Tramstrjitte 10, een woning met timmermansbedrijf uit 1874. Aan de overzijde staan de woonhuizen Tramstrjitte 35-39 uit 1908. Buxus Zathe (Tramstrjitte 6) is een rentenierswoning met dwars geplaatst voorhuis en een schuurgedeelte uit 1867 naar ontwerp van A. Breunissen Troost. De voorm. herberg en stalling (Ingenawei 1) uit 1872 naar ontwerp van A. Breunissen Troost is een geschilderd, sober neoclassicistisch pand met achteraanbouw.
Boerderijen. Van de boerderij Hiddemawei 1 resteert het voorhuis met de jaartalankers ‘1785’. Interessante boerderijen aan de kerkring zijn de kophals-rompboerderij Tsjerkegreft 17, met onderkelderd voorhuis uit 1832 en een schuur uit 1868, en de vroeg-19de-eeuwse stelpboerderij Tsjerkegreft 7. In de omgeving van het dorp liggen enkele interessante boerderijen, waaronder de kop-hals-rompboerderij Huniasathe (Huniadijk 9) uit circa 1895, met een melkkelder onder het voorhuis en in de voorgevel een gevelsteen van het Weeshuis te Bolsward. Andere voorbeelden zijn de stelpboerderijen Olgastate (Skiepeleane 1; 1865), met melkkelder onder het voorhuis, en Trije Dyken 1 (1916), met hoger opgetrokken middengedeelte.
Auteursrechtelijk beschermd