Monumenten in Nederland. Gelderland

Vorden

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op een dekzandgebied aan de Vordense beek in de nabijheid van huis Vorden. In 1235 werd Vorden een zelfstandige parochie. Aan de noordzijde kwam in 1878 de spoorlijn van Zutphen naar Winterswijk te liggen. Het gebied rond Vorden is na de Tweede Wereldoorlog vooral toeristisch bekend geworden vanwege zijn ‘acht kastelen’ (hier verdeeld over de kernen Vorden en Kranenburg).

De Herv. kerk (Kerkstraat 2), oorspronkelijk gewijd aan St. Antonius, is een tweebeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van vier geledingen met ingesnoerde naaldspits. Een deel van het met tufsteen beklede muurwerk aan de zuidzijde is mogelijk nog vroeg-14de-eeuws. In de tweede helft van die eeuw verrees de toren, die rond 1500 werd verhoogd. Toen werd ook het schip herbouwd met gewelven en steunberen en voegde men het laat-gotische koor toe. Verder bouwde men een noordbeuk. Het schip is vermoedelijk in 1832 verhoogd en met het koor onder één kap gebracht. Toen is ook de zijbeuk oostwaarts verlengd en het muurwerk tussen hoofd- en zijbeuk weggebroken. De door L.G. Richter ontworpen consistoriekamer dateert uit 1891. Bij een restauratie in 1896-'99 kreeg de toren een neoromaanse ingang. De kerk is ook in 1954-'55 gerestaureerd.

Het interieur heeft alleen in het koor zijn kruisribgewelven bewaard. Tot de inventaris behoren enkele laat-gotische reliëfs (circa 1540), de gotische grafzerken van Gerrit van Hackfort (†1483) en Maria van Munster (†1536), en de grafzerken in vroege renaissancevormen van Goosen van Raesfelt (†1566) en Berend van Hackfort (†1557). Het door N.A. Lohman & Zn. gebouwde orgel stamt uit 1834 (gerestaureerd 1982).

De Geref. kerk (Zutphenseweg 13) is een zaalkerk in traditionalistische vormen uit 1952, gebouwd naar plannen van Rijken en H. Abbink.

Het voorm. raadhuis (Raadhuisstraat 4) in traditionalistische vormen kwam in 1924 tot stand door verbouw van een uit 1873 stammende voorganger. Momenteel dient het als dorpshuis.

Huis Vorden (De Horsterkamp 8) is een voorm. havezate, die voor het eerst wordt vermeld in 1315. In 1405 kwam het huis in bezit van Jacob van Hackfort. Rond 1540 huwde Henrica van Hackfort met Hajo Ripperda en onderging het huis een ingrijpende verbouwing. Het kreeg een L-vormige plattegrond met op de buitenhoek een paviljoentoren met zadeldak tussen trapgevels en op de binnenhoek een traptoren met achtkantige spits. De togen met schelpvullingen boven de kruis- en kloostervensters vertonen vroege renaissancevormen; ook de bewerkte spil in de traptoren stamt uit die tijd. Na plundering in 1580 volgde herstel rond 1610. Kort na het huwelijk in 1657 van Maurits Herman van Ripperda met Adriana Sophia van Renesse van Elderen werd de zuidvleugel verlengd en kreeg de zaal een rijke schouwpartij met hun alliantiewapens en huwelijksjaar. Ook de beide toegangspoortjes aan de binnenplaats zullen uit die tijd stammen. Bij de ingrijpende restauratie in 1873-'74, in opdracht van P.A. van der Borch en naar plannen van B. Berkhout, kwam onder meer aan de noordzijde de nieuwe hoofdingang met toegangsbrug tot stand. Sinds de restauratie in 1976 is het gebouw in gebruik als raadhuis van Vorden.

Het oostelijke, uit 1713 stammende, bouwhuis is bewaard gebleven (De Horsterkamp 10), maar is rond 1875 verkleind. In neorenaissance-vormen uitgevoerd is het koetshuis (De Horsterkamp 4) uit 1879. De tuinaanleg is in 1873 gereorganiseerd, waarbij men aan de oostzijde een waterpartij aanlegde in

[p. 317]

Vorden, Huis Vorden (1985)

landschapsstijl met een grotvormige ruwe keienboog.

Het Wiemelink (Het Wiemelink 1-31) is een neoclassicistische villa uit 1860, in 1906 ingericht als herstellingsoord voor de H.IJ.S.M. en recentelijk verbouwd tot appartementen. Bij het huis staat een plantenkas (De Boonk 8) uit circa 1880.

Woonhuizen. Eclectisch van vorm is het dubbele woonhuis Raadhuisstraat 13-15 uit circa 1880. Neorenaissance-details heeft de voor H. Thate gebouwde Villa Pax (Zutphenseweg 98) uit 1906; 't Elshof (Zutphenseweg 40) uit circa 1905 vertoont chalet-details. Het herenhuis Midwijck (Zutphenseweg 12) stamt vermoedelijk uit circa 1880, maar is rond 1915 in traditionalistische vormen verbouwd.

Windmolens. De achtkantige stellingkorenmolen De Hoop (Zutphenseweg 39) heeft een met riet beklede romp op een bakstenen voet. De in 1850 voor G. Oldenampsen gebouwde molen is in 1967 gerestaureerd. De Hackforter molen (Het Hoge 66) is een hoge ronde stellingkorenmolen, gebouwd in 1851 voor B.F.L. en A. baron van Westerholt van Hackfort en gerestaureerd in 1974. Het station (Enkweg 31) is een rijzig gebouw met lagere zijvleugels, gebouwd in 1877-'78 in een combinatie van neoclassicistische en chalet-elementen voor de Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij. De rechter vleugel is in 1919 verlengd.

De Alg. begraafplaats (bij Kerkhoflaan 4) is in 1837 aangelegd naar plannen van A.J. Reynvaan. Aan weerszijden van de centrale laan liggen drie adellijke grafkelders, waarvan enkele in neoclassicistische vormen. Aan de oostzijde bevinden zich die van kasteel Vorden (1902), De Wildenborch - met het graf van A.C.W. Staring (†1840) - en De Wiersse (familie Van Limburg Stirum). Aan de westzijde liggen de grafkelders van Hackfort (familie Van Westerholt), De Wiersse (familie Van Heeckeren) en Den Bramel (familie Storm van 's Gravesande). Terzijde ligt de grafkelder van

Vorden, Huis Hackfort, plattegrond

Vorden, Alg. Begraafplaats, grafkelder huis Vorden

Het Enzerinck. Het baarhuisje stamt uit circa 1890.

Boerderijen. Interessante hallenhuisboerderijen in de omgeving van Vorden zijn: Strodijk 10 uit 1780, 't Hissink (Kostedeweg 10) met de jaartalankers ‘1784’, Ruurloseweg 77 uit circa 1800 en Lindeseweg 2 uit 1852. Tot het landgoed Hackfort behoren onder meer het Bosmanshuis, een hallenhuisboerderij met dwars voorhuis uit 1881, Vogelensang (De Eldersmaat 5) uit circa 1885 en de laat-19de-eeuwse boerderij 't Hofhuis (Hackfortselaan 1).

Hackfort (Baakseweg 8), gelegen ten westen van Vorden, is een voorm. havezate met uitgestrekt landgoed. Hackfort wordt voor het eerst vermeld in 1324. De oudste kelders en enig opgaand muur-

[p. 318]

werk stammen uit de 14de eeuw en vormden een rechthoekige woontoren ter plaatse van de huidige trappenhal. In het tweede kwart van de 15de eeuw volgde een uitbreiding naar het zuiden. Begin 16de eeuw liet Berend van Hackfort, die rond 1504 met Margaretha van Egmond trouwde, aan de westzijde een tweede woonbeuk optrekken. Op enige afstand van het huis verrezen daarbij twee forse ronde torens (in de 17de eeuw opgehoogd), die mogelijk deel uit maakten van een schildmuur rondom het huis (met vier hoektorens). Berend van Hackfort liet verder in het midden van de 16de eeuw een oostvleugel bouwen, waardoor een L-vormige plattegrond ontstond. In 1586 verwoestte een brand Hackfort ten dele. Bij de herbouw in 1598 liet Borchard van Westerholt ook een noordvleugel optrekken. Uitbreidingen rond 1675 gaven Hackfort een nagenoeg vierkante plattegrond, waarbij inwendig de trappenhal ontstond. De luidklok stamt uit 1705. In opdracht van Borchard Fredrick Willem van Westerholt verrees in 1788 de huidige voorgevel in Lodewijk XVI-vormen. Van een inwendige verbouwing in 1893 dateren onder meer de neorenaissance-lambrisering in de hal en het stucplafond in de salon. In 1983-'85 is het huis gerestaureerd en zijn er appartementen in aangebracht.

Het noordelijke bouwhuis stamt uit circa 1883. De oorspronkelijk mogelijk geometrische tuinaanleg is begin 19de eeuw omgevormd tot een park met landschappelijke aanleg, slingerpaden en een parkbos. De watermolen (Baakseweg 10) is een onderslagmolen op de Hackfortse Beek. In de 17de eeuw stonden hier zowel een koren- als een oliemolen. Deze zijn vermoedelijk in 1774 vervangen door het huidige gebouw. De molen deed als zodanig dienst tot 1952 en is in 1998 gerestaureerd.

Den Bramel (Almenseweg 47), gelegen ten noorden van Vorden, wordt als goed voor het eerst vermeld in 1396. Kort na 1645 verrees een eerste huis voor Willem Vehr, waarvan mogelijk nog een deel van de kelders en het zandstenen toegangspoortje resteren. Johan van Hassel liet het huis in 1720-'26 in zijn huidige hoofdvorm herbouwen. De klok in het koepeltorentje stamt uit 1735. In opdracht van I.F. Storm van 's Gravesande kwamen er diverse moderniseringen tot stand, waaronder in 1881 een nieuwe neogotische ingangspartij met geveltorentje. In het park bevinden zich een theekoepel en een putto - afkomstig van een orgel (circa 1880) -, een oranjerie en een midden-19de-eeuwse hoeve met stallen.

De Kieftskamp (Lindeseweg 6), gelegen ten zuiden van Vorden, is een statig landhuis in Lodewijk XV-vormen, gebouwd in 1776 voor Johan Hendrik Brass en Isabella Geertruid Ravenschot. Het heeft een driezijdig uitgebouwde ingangspartij met attiek. Het interieur bevat enkele fraaie Lodewijk XV-stucplafonds. In 1920 en 1930 is het huis opzij en aan de achterzijde vergroot. Het koetshuis (Lindeseweg 6) stamt uit circa 1875.

Het Enzerinck (Almenseweg 60), gelegen ten noorden van Vorden, is een statig landhuis in neoclassicistische vormen, gebouwd in 1835-'36 voor C.A.E.A. van Panhuys en zijn vrouw C.E.W. Staring. Het gebogen middendeel aan de voorzijde bevat een ovale muzieksalon. Het koetshuis (Almenseweg 58) is de in 1835-36 verbouwde oude boerderij van het landgoed.