Terwolde
(gemeente Voorst)
Dorp, ontstaan op een stroomrug van de IJssel en in 1295 als parochie genoemd. De bebouwing rond de kerk kreeg vanaf de 19de eeuw een bescheiden kransvormige uitbreiding en ten zuiden van het Toevoerkanaal kwam een tweede kern tot ontwikkeling, De Wijk genoemd.
De Herv. kerk (Molenweg 2), oorspronkelijk gewijd aan St. Cosmas en St. Damianus, is een tweebeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een brede toren van twee geledingen met traptoren en zadeldak. De gotische toren verrees rond 1350. Het koor en de sacristie kwamen rond 1400 tot stand. Het huidige tweebeukige schip werd rond 1540 gebouwd ter plaatse van een ouder schip. De consistorie heeft men rond 1860 toegevoegd. De toren is in 1967 gerestaureerd, de kerk in 1992-'94. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven. Het koor bevat een laat-15de-eeuwse muurschildering, voorstellende St. Christoffel. In het schip bevinden zich schilderingen uit circa 1540 met voorstellingen van heiligen, vervaardigd door Ewolt van Delft. Tot de inventaris behoren een gotisch doopvont (14de eeuw), een restant van een herenbank (17de eeuw) en een door C.F.A. Naber gebouwd orgel (1827).
Bij de kerk staat een gietijzeren dorpspomp (bij Kerkstraat 31) uit circa 1860 in de vorm van een gecanneleerde zuil. Het gebouw Pniël (Wijkseweg 25, De Wijk) is een uit 1903 daterende zaalkerk met ingangsportaal.
Terwolde, Landhuis De Matanze (1985)
De Matanze (Deventerweg 10-12) is een landgoed, waarvan het landhuis in 1717 als spieker werd gebouwd. Bij een ingrijpende verbouwing rond 1880 in opdracht van dhr. Servatius kwam het huidige gepleisterde eclectische gebouw in rijke neobarokke stijl tot stand. Het interieur is ook in deze stijl uitgevoerd. Het huis - met koetshuis en theehuis uit dezelfde tijd - ligt in een landschappelijke tuinaanleg, waarbij voor de waterpartij
Terwolde, Landhuis De Matanze, interieur
van een binnendijkse kolk gebruik is gemaakt.
Woonhuizen. Het neoclassicistische herenhuis Dorpsstraat 79 stamt uit circa 1860, maar bevat nog resten van 17de-eeuws muurwerk. Het gepleisterde herenhuis Bandijk 27 is rond 1870 gebouwd. Eclectische gepleisterde wenkbrauwen heeft huis Vaassenseweg 1 uit 1882. Het uit 1904 daterende huis Molenzicht (Molenweg 30) combineert eclectische details met jugendstiltegeltableaus.
Het voorm. café ‘De Klok’ (Dorpsstraat 71) is rond 1910 gebouwd en vertoont jugendstil-details.
Boerderijen. De hallenhuisboerderij De Kleine Luttekevisch (Kadijk 1) heeft mogelijk een 17de-eeuwse oorsprong, en is in 1819 verbouwd. Een 18de-eeuwse kern hebben de boerderijen Vaassenseweg 12 (1746), Twelloseweg 5 (1760) en Kolkestein (Bandijk 35), de laatste met afzonderlijk woongedeelte. Uit circa 1800 dateert Het Grote Blokhuis (Bandijk 31), een dijkboerderij met dwars voorhuis uit circa 1800. Uit ongeveer dezelfde tijd zijn de boerderijen Wellinkhofweg 8 en Wellinkhofweg 14 (1812).
Kleinere Veluwse hallenhuisboerderijen zijn Dorpsstraat 5 en Deventerweg 2 (1860). Vanaf het midden van de 19de eeuw werden enkele grote boerderijen gebouwd - veelal met dwars voorhuis - zoals Het Melkleen (Melkleenweg 2; 1849), Moolegoed (Wellinkhofweg 12; 1850), Molenweg
Auteursrechtelijk beschermd