Sauwerd
(gemeente Winsum)
Wierdedorp, ontstaan in de middeleeuwen. In 1840 werden zowel de middeleeuwse kerk te Sauwerd als die van Groot Wetsinge gesloopt en vervangen door een nieuwe kerk in het halverwege gelegen Klein Wetsinge. De aanleg van de spoorlijnen Groningen-Delfzijl (1884) en Sauwerd-Roodeschool (1893)
Roodeschool, Bakkerij M.H. Trompstraat 13
deed het belang van het dorp toenemen. Het was de hoofdplaats van de in 1991 opgeheven gemeente Adorp. De wierde is in 1916 voor een groot deel afgegraven. Het dorp kent vrijwel geen nieuwbouw.
Op het voorm. Herv. kerkhof (Hoogpad ong.) zijn de funderingen van de in 1840 gesloopte Herv. kerk gemarkeerd. Interessant is verder een grafsteen voor K.M. Oudman (†1870), omgeven door gietijzeren hek.
De Geref. kerk (Kerkstraat 12) is een forse zaalkerk, gebouwd in 1898 naar ontwerp van A.W. Kuiler en L. Drewes met neogotische vormen.
De voorm. Geref. school (Burchtweg ong.) is een eenlaags gebouw in expressionistische trant uit 1936.
De Wetsingerzijl (bij Karspelweg 6), gelegen ten westen van het dorp, is een bakstenen schutsluis uit 1875 in de Sauwerdermaar. De sluis heeft een voetgangersbrug. Even ten zuiden hiervan ligt een tweede laat-19de-eeuwse schutsluis in het Reitdiep, oorspronkelijk met een verrolbare voetgangersbrug.
De Janushoeve (Oosterlaan 2), een kleine kop-romp-boerderij gelegen ten noorden van Sauwerd, is waarschijnlijk in de 18de eeuw opgetrokken in kloostermoppen en Friese steen.
Klein Wetsinge. Dit dorp ten noorden van Sauwerd is ontstaan in de 19de eeuw. De Herv. kerk (Valgeweg 12) is een zaalkerk met recht gesloten koor en dakruiter, gebouwd rond 1840 in neoclassicistische trant. De kerk verving de toen afgebroken oude kerken in Groot-Wetsinge en Sauwerd. De windmolen ‘Eureka’ (Molenstreek 3) is een met hout beklede achtkante stellingkoren- en pelmolen op bakstenen onderbouw. Getuige de sluitsteen van de inrijpoort
Auteursrechtelijk beschermd
