Monumenten in Nederland. Overijssel

Markelo

Dorp, ontstaan aan de oostflank van de Markelerberg, in de middeleeuwen de plaats waar de bisschop van Utrecht met zijn Twentse onderdanen samenkwam. De westzijde van dorp heeft haar oude agrarische karakter nog grotendeels behouden. Na 1960 ontstonden ten oosten van het dorp nieuwbouwwijken. De Herv. kerk (Grotestraat 1/Kerkplein 6) bestaat uit een 15de-eeuwse toren van twee geledingen met laag tentdak en een fors neoclassicistisch zaalgebouw uit 1840, gebouwd ter vervanging van de middeleeuwse, aan St. Martinus gewijde kerk. Na een torenbrand in 1730 is de derde geleding afgebroken en zijn in de tweede geleding galmgaten aangebracht. De restauratie in 1932, onder leiding van F.B. Jantzen, veranderde het kerkinterieur ingrijpend. Tot de inventaris behoren een 15de-eeuws zandstenen doopvont en een orgel van C. Haupt uit 1863. De gebrandschilderde ramen uit 1932 zijn uitgevoerd door de firma G. Schooneveld naar ontwerp van Jantzen.

Markelo, Herv. kerk

De voorm. pastorie (Goorseweg 5) is een neoclassicistisch herenhuis uit 1853. Het dient nu als kantoor van het waterschap De Schipbeek.

Het raadhuis (Burg. De Beaufortplein 1) dateert uit 1872 en is een gepleisterd pand met souterrain, schilddak en kleine dakruiter, mogelijk naar ontwerp van J. Moll. Het eclectische front is voorzien van neoclassicistische elementen als pilasters, lisenen en frontons boven ingang en vensters. De beletage is toegankelijk via een vernieuwde halfronde bordestrap. In 1938 is de zolder uitgebouwd.

Woonhuizen. Op de plaats van het verdwenen 17de-eeuwse adellijke huis Hulsbeke is in 1841 het dwarse eenlaags pand De Hulsbeeke (Goorseweg 24) gebouwd. Het huis heeft een haakse achterbouw. Het gepleisterde neoclassicistische herenhuis De Wiekslag (Goorseweg 7), voorzien van middenrisaliet met fronton, dateert uit omstreeks 1875.

Tandem (Goorsesweg 16) is een omstreeks 1910 als notarishuis gebouwd eclectisch herenhuis met driezijdige erker en portiek. De Hulpe 1 is een burgemeesterswoning uit 1936, met een overkragende houten verdieping.

Windmolen ‘De Hoop’ (Stationsstraat 33), is een achtkante, met riet gedekte stellingkorenmolen op houten onderstuk en bakstenen voet. Hij werd in 1836 gebouwd door de Deventer molenbouwers Gebr. Looman. De molen was oorspronkelijk ingericht als koren- en pelmolen. Hij is in 1990-'91 gerestaureerd.

Het kantoor annex magazijn van de Coöperatieve Landbouwvereniging Markelo (Goorsestraat 3) is een drielaags gebouw met overhuifd laadperron, opgetrokken omstreeks 1925. De Alg. begraafplaats (Goorseweg ong.), aangelegd in 1829, telt een aantal midden-19de-eeuwse graven en een eenvoudig bakstenen lijkhuisje.

Stoevelaar (Stoevelaarsweg 8). Van deze in 1460 gestichte voorm. havezate en later buitenplaats ten noordoosten van Markelo - nabij Goor - werd het huis in 1864 gesloopt. Een bouwhuis bleef gespaard. Blijkens het jaartal boven de inrijpoort is het in 1744 opgetrokken, maar het bevat waarschijnlijk oudere delen. Omstreeks 1900 is het aan de achterzijde gemoderniseerd. Ook het rechthoekig lanenstelsel bleef deels behouden. Aan de oprijlaan staat de tot het goed behorende langhuisboerderij Stoevelaarsweg 6 uit 1846, gewijzigd in 1864. Aan rechterzijde van de niendeur bevindt zich een kelder met opkamer.

Het voorm. station (Industrieweg 12-14), gelegen ten zuiden van Markelo nabij het Twenthekanaal, is een gebouw vijfde klasse van de Staatsspoorwegen gebouwd in 1863 aan de lijn Zutphen-Enschede naar plannen van K.H. van

[p. 218]

Brederode. Het station, dat eerst Diepenheim werd genoemd, kreeg in 1901 een korte vleugel aan de linkerzijde en in 1914 een verdieping. Het is sinds 1953 buiten gebruik.

De Belvedère (Goorseweg 51) staat ten oosten van Markelo op het hoogste punt van de Herikerberg. Het is een vierkante toren van drie geledingen met plat dak, opgericht in 1890 in opdracht van de heer van Weldam. De toren, die mede diende als baak voor het landmeetkundige Rijksdriehoeksnet, is nu in gebruik als woning en atelier.

Boerderijen. In de omgeving van Markelo staan twee dwarshuisboerderijen die tevens als herberg waren ingericht. Boerderij Potdijk 9 dateert uit 1836 en heeft een schuur uit 1847. Boerderij De Kemper (Kemperweg 4) uit 1848 heeft in het als herberg ingerichte voorhuis een deels van betegelde wanden voorzien interieur. Uit de tweede helft van de 19de eeuw dateren de wit gepleisterde voorm. langhuisboerderij Monte Bello (Goorseweg 49) uit 1863, de dwarshuisboerderij Dijkerhoekweg 1 (1870) en de langhuisboerderij Leusmanweg 1 (1872). De laatste heeft een onderschoer en op het erf een houten schuur met rieten schilddak. Bij de boerderij Leusmanweg 6 staat een 19de-eeuwse schaapskooi met bootvormige plattegrond.

Rondom Markelo staan ook verschillende langhuisboerderijen behorend tot het landgoed Weldam, zoals de uit 1845 daterende boerderij Markeloseweg 133, aan de westrand van Goor. Ten zuiden van Markelo zijn het de langhuisboerderijen Groot Wanink (Stationsweg 1) uit 1850, met een oudere kern, Koenderink (Stationsweg 2) uit 1849-getuige gevelstenen in 1856 en 1910 verbouwd - en Hoevink (Sligsweg 2) uit 1896, deels met riet en deels met pannen belegd. De jachtopzienerswoning ‘Letink’ (Stationsweg 15-17) dateert van omstreeks 1900 en heeft jugendstil-elementen in de vorm van een ingangsportaal met hoefijzerboog.

Elsen. Buurtschap gelegen ten noorden van Markelo met voornamelijk 19de-eeuwse, typisch West-Twentse boerderijen met rieten wolfdak. De langhuisboerderij Bovenbergweg 6 heeft een onderschoer en op het erf een schuur

Markelo, Schaapskooi Leusmanweg 6

met uitgebouwde inrijpoort. Eveneens 19de-eeuws is Enterbroekweg 10, een langhuisboerderij met rieten wolfdak en uitgebouwde bovenkamer. Het bedrijfsgedeelte werd in 1914 vernieuwd. Op het erf staat een 19de-eeuwse zeszijdige schaapskooi met rieten schilddak. Bij boerderij Rijssenseweg 64 staat een schaapskooi op bootvormige plattegrond met gemetselde buitenwanden onder steil rieten zadeldak. Overige vermeldenswaardige langhuisboerderijen zijn Odink (Seinenweg 2) uit 1840, en Assink (Rijssenseweg 60) uit 1850. De met riet gedekte krukhuisboerderij Bovenbergweg 5 uit 1848 heeft een bedrijfsgedeelte met inwaarts gelegen niendeur uit 1897. Bij boerderij Bovenbergweg 2 staat een houten schuur uit omstreeks 1820.