Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Steenbergen

Stadje ontstaan in de middeleeuwen op een aan drie zijden door water- en moerasland omgeven, hoger gelegen landtong. Het kreeg in de 14de eeuw een omwalling of stadsmuur, maar na de St.-Elisabethsvloed van 1421 heeft men een nieuwe, kleinere ommuring opgetrokken. Omstreeks 1630 maakte de stadsmuur plaats voor aarden wallen met bolwerken, ravelijnen en hoornwerken; het stadje kreeg daarbij een zeshoekige plattegrond. In 1827 werd de vesting officieel opgeheven, maar daarvóór waren de werken al in verval geraakt. Ten zuiden en ten noorden van de binnenstad verrezen na de Tweede Wereldoorlog nieuwbouwwijken.

De Herv. kerk (Kerkplein 7) is een driebeukig neoclassicistisch of neo-Grec gebouw uit 1832, vermoedelijk gebouwd naar ontwerp van P. Huijsers. De gepleisterde voorgevel heeft het aanzien van een tempelfront met dorische halfzuilen en een fronton met trigliefenlijst. Het daarboven oprijzende torengedeelte bestaat uit een vierkant met op de hoeken dubbele pilasters (de voluten van de oorspronkelijk ionische kapitelen zijn verdwenen) en een bekroning, gevormd door zes corinthische zuiltjes met een koepeldak waarop een kleine naaldspits is geplaatst. In de toren hangen twee in 1794 door J.P. Huaert gegoten klokken.

Steenbergen, Herv. kerk (1981)

[p. 300]

Steenbergen, R.K. St.-Gummaruskerk

Het wit gepleisterde interieur is voorzien van een tongewelf en graatgewelven van stucwerk, respectievelijk boven de middenbeuk en de zijbeuken. De gewelven rusten op toscaanse zuilen en pilasters. De kerk bevat een klein orgel (tweede helft 17de eeuw; met latere toevoegingen) en een eikenhouten kansel (tweede helft 18de eeuw) met koperen lessenaar (1693). De kerk is gerestaureerd in 1963. Vóór het gebouw staat een 18de-eeuws toegangshek tussen vier, met vazen bekroonde, hardstenen pijlers.

De R.K. St.-Gummaruskerk (Nieuwstad 21) uit 1900-'02 is een centraliserende, driebeukige kruisbasiliek met romaanse en gotische stijlkenmerken. Een voorontwerp van P.J.H. Cuypers uit 1899 werd uiteindelijk in gewijzigde vorm uitgevoerd door J.Th.J. Cuypers en J. Stuyt. In de Tweede Wereldoorlog raakte de kerk zwaar beschadigd. Alle kappen en de met een hoge kegelspits gedekte ronde vieringtoren

Steenbergen, Watertoren

zijn in 1949-'50 vernieuwd.

Woonhuizen. Waarschijnlijk zijn achter diverse gevels in de binnenstad nog oudere huizen verborgen, maar het huidige straatbeeld wordt bepaald door gevels uit de tweede helft van de 19de een het begin van de 20ste eeuw. Het pand Beneden Sasweg 8 met wolfdak en deur met pilasteromlijsting dateert uit de eerste helft van de 19de eeuw. De grote, vrijstaande eclectische villa Kaaistraat 2 verrees aan het eind van de 19de eeuw en heeft een tuin met oude bomen. Het landgoed Dassenberg (Franseweg 19), net buiten Steenbergen, heeft een landhuis op vrije plattegrond, omstreeks 1900 gebouwd in chaletstijl, waarschijnlijk naar ontwerp van P.J van Genk. Het ligt in een landschappelijk aangelegd park. De portierswoning (Franseweg 17) is uit dezelfde tijd.

Verdedigingswerken. De middeleeuwse stadsmuur is geheel verdwenen. Van de omstreeks 1630 aangelegde vestingwerken is het beloop van de vestinggracht nog te herkennen in de vorm van Noord-, Midden- en Zuidvest. Ten noorden van Steenbergen liggen de resten van Fort Henricus (Schansdijk ong.). Van het in 1622 door de Spanjaarden aan de Steenbergse Vliet (nu Steenbergse Haven) opgeworpen regelmatige vijfhoekig bastion bleef de hoofdvorm aanwezig.

De watertoren (Watertorenweg 1) verrees in 1950 naar ontwerp van J.M. Hurks in opdracht van de Waterleiding Maatschappij Noordwest-Brabant. De toren met aangebouwde dienstruimten en woning is uitgevoerd in de trant van de Delftse School.

De windmolen (Kladde 24), in de buurtschap Kladde ten zuidwesten van Steenbergen, is een ronde stenen beltkorenmolen uit 1851.

Welberg. In dit dorp ten zuidoosten van Steenbergen staat de R.K. St.-Corneliuskerk (Kapelaan Kockstraat 44), een kruiskerk met toren en halfronde absis, gebouwd in 1928 in expressionistische trant naar ontwerp van J. en W. Oomen.

Kruisland. Dit dorp ten oosten van Steenbergen kwam na de middeleeuwen tot ontwikkeling. De R.K. St.-Georgiuskerk (Langeweg 2) is een neogotische kruisbasiliek met toren en vijfzijdig gesloten koor, gebouwd in 1885-'87 naar ontwerp van J.J. van Langelaar. In 1920 werd het transept uitgebreid. In 1944 leed de kerk zware oorlogschade, waarna de toren rond 1950 vanaf de tweede geleding werd vernieuwd.