Schijndel
Dorp ontstaan in de vroege middeleeuwen aan de oude handelsweg 's-Hertogenbosch-Maastricht. Rondom de kerk ontwikkelde zich een handels- en marktcentrum. Vanaf het midden van de 19de eeuw vond een flinke industrialisatie plaats, waarbij een grote impuls uitging van de in 1870 opgerichte kaarsenfabriek Bolsius.
De
R.K. St.-Servatiuskerk (Markt 17) bestaat uit een in 1525 voltooide westtoren van twee geledingen waar later een nieuwe kerk tegenaan werd gebouwd. De toren heeft een tweede geleding met slanke spitsboognissen, galmgaten en een omgaand rondboogfries, waarboven een naaldspits met bol uit 1819. Hiertegen werd in 1839-'40 een driebeukige bakstenen basiliek opgetrokken die sindsdien in neogotische stijl is verbouwd en uitgebreid. Daarbij zijn nog delen van het oude muurwerk en de oorspronkelijke kap bewaard gebleven. Het interieur heeft stergewelven van stucwerk op latten. Het neogotische hoofdaltaar werd in 1858 vervaardigd door het atelier Cuypers en Stoltzenberg. De preekstoel uit 1855 met neogotische en neoclassicistische elementen is gemaakt door H. Peeters-Dievoort. J. Jonkergouw maakte het doopvont, terwijl de diverse heiligenbeelden uit
Schijndel, R.K. St.-Servatiuskerk, interieur (1973)
Schijndel, Herv. kerk
1904-'07 van de hand van J. Custers zijn. Het orgel uit 1852 werd gebouwd door F.C. Smits, de monumentale neogotische orgelkast werd gesneden door J.F. Buijssen. In het torenportaal staat de grafzerk van de Schijndelse zeeheld Jan van Amstel († 1669). De pastorie (Van Alphenstraat 16-18) stamt uit 1836, evenals de kosterswoning (nr. 20).
De voorm. Herv. kerk (Hoofdstraat 150) is een langwerpige achtkantige, neoclassicistische zaalkerk uit 1808. Het gebouw heeft grote spitsboogvensters tussen geblokte pilasters en aan de voorzijde een portiek met fronton.
Het voorm. St.-Jozefklooster (Pastoor Van Erpstraat 1) van de Congregatie van de Zusters van Liefde werd 1868-'70 gebouwd en in 1898 vergroot met een neogotische kapel naar plannen van J. Kayser. De straatvleugel stamt uit omstreeks 1910.
De R.K. kerk O.L. Vrouwe van de Rozenkrans (Boschweg 118), in het gehucht Boschweg, is een driebeukige basiliek met terzijde staande toren, gebouwd in 1928-'29 naar plannen van C. van Liempd en P. Donders in ‘Dom. Bellot’-expressionisme.
Woonhuizen. Het oudste huis van Schijndel is Kluisstraat 2-4, een eenlaags dorpswoonhuis uit omstreeks 1660. Het Jan Heestershuis (Pompstraat 17) met Lodewijk XVI-elementen stamt uit 1775. De fabrikantenvilla Rozenburg (Hoofdstraat 190) met late-chaletstijl-elementen werd in 1912 gebouwd voor A.M. Bolsius.
Boerderijen. Tot de oudste boerderijen van Schijndel behoren de hoekgevelboerderijen, waarbij tegen de voorgevel van het woongedeelte een smallere kamer werd uitgebouwd. De hoekgevelboerderij
Nonnenbos 5, gelegen ten
Schijndel, Hoekgevelboerderij Nonnenbos 5
noorden van het dorp, dateert uit de 17de eeuw en werd in de 18de eeuw verbouwd.
Pastoor Van Vroonhovenstraat 15 is een hoekgevelboerderij uit omstreeks 1720. De langgevelboerderij
Pastoor Van Vroonhovenstraat 2 stamt uit 1781, maar heeft door latere verbouwingen een 19de-eeuws uiterlijk.
Kaarsenfabriek Bolsius (Kerkendijk 126). Het oudste deel stamt uit 1911, maar de fabriek is nadien regelmatig uitgebreid en kreeg in 1941 een nieuwe voorgevel naar plannen van C.J. van Liempd.
Windmolens. In het dorp staan twee ronde bakstenen beltkorenmolens, de Catharina (Hoofdstraat 40) uit 1837 en de Pegstukken (Pegstukken 27) uit 1845.
De R.K. begraafplaats (Rietbeemdenweg ong.) werd in 1829 aangelegd en is omgeven door een hek met twee ingangen voorzien van schilddragende engelen uit 1893. Uit dezelfde tijd is de gietijzeren calvariegroep. De belangrijkste grafmonumenten zijn die van de fabrikantenfamilie Bolsius uit 1881 en uit 1907, de laatste van de hand van J. Custers.
Auteursrechtelijk beschermd