Leende
(gemeente Heeze-Leende)
Dorp ontstaan in de vroege middeleeuwen op een oeverwal in het stroomgebied van de Groote Aa. Samen met Heeze en Zes Gehuchten vormde het een heerlijkheid die van 1285 tot 1615 behoorde tot het Land van Horn (Limburg). Als gevolg van diverse dorpsbranden is van de oude agrarische bebouwing weinig bewaard gebleven.
De
R.K. kerk St.-Petrus' Banden (Dorpstraat 50) is een laatgotische driebeukige kruisbasiliek met ingebouwde westtoren en een door moderne kapellen geflankeerd koor. Van de kerk, voor het eerst vermeld in 1285, stamt het koor uit omstreeks 1400. De in het derde kwart van de 15de eeuw gebouwde, imposante westtoren heeft vier geledingen, overhoekse steunberen - de zuidwestelijke is uitgebouwd tot traptoren - en een slanke ingesnoerde naaldspits met uivormige helm. De toren is een voorbeeld van Kempische gotiek en is rijk versierd met smalle, door natuurstenen driepassen afgesloten, spaarvelden die samen een horizontale band vormen. De derde geleding heeft aan de noord- en de zuidzijde één grote spitsboognis met natuurstenen maaswerk. Het schip en het lagere dwarsschip zijn of gelijktijdig of kort na de toren tot
Leende, R.K. kerk St.-Petrus' Banden
stand gekomen. J.Th.J. Cuypers leverde de plannen voor de restauraties van de toren (1902-'05) en het dwarsschip (1916-'17); men verhoogde het dwarsschip en gaf het stenen gewelven. De koorkapellen werden in 1939-'41 opgetrokken naar ontwerp van C. Geenen. Het interieur is voorzien van kruisribgewelven met doorlopende langsribbe. De ronde kolommen van Maaslandse blauwsteen hebben kapitelen met plompebladeren. De detaillering van toren en interieur wijst op Limburgse (Maaslandse) invloeden, hetgeen begrijpelijk is gezien de connectie van Leende met het Land van Horn. De kerk bezit waardevolle 15de-eeuwse heiligenbeelden: een treurende Maria, een triomfkruis en een notenhouten beeldje van Maria met Kind (late 15de eeuw). De notenhouten beelden van St. Barbara en St. Catharina zijn omstreeks 1500 gemaakt door de Meester van de Heiligenbeelden van Leende, die vermoedelijk ook het beeld van Elisabeth van Hongarije heeft gemaakt. De polychromie van dit beeld werd omstreeks 1900 aangebracht bij een restauratie door het atelier van Cuypers en Stoltzenberg. De preekstoel met bewerkte boogpanelen is 17de-eeuws. Het orgel werd in 1860 vervaardigd door F.B. Loret te Mechelen en de orgelkast stamt uit omstreeks 1910. Op het kerkhof, met smeedijzeren poorten (1929), staan een calvariegroep (omstreeks 1900) en drie gietijzeren grafkruisen. De pastorie (Dorpsstraat 48) stamt uit omstreeks 1860.
Woonhuizen. Het dorpswoonhuis De Vier Linden (Dorpsstraat 99) dateert uit 1684 en is voorzien van een wolfdak. Het woonhuis annex brouwerij Oostrikkerdijk 1 uit 1815 heeft naast het woongedeelte twee inrijpoorten en in de zijgevel een hijsvenster.
Auteursrechtelijk beschermd