Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Klundert
(gemeente Zevenbergen)

Voorstraatdorp gesticht kort na de inpoldering van het gebied ‘de Clundert’ omstreeks 1558. Haaks op de dijk (Oliemolenstraat-Kaai-Hoogstraat) vormt de Bottekreek de centrale as van het dorp, met aan weerszijden een voorstraat (Molen- en Voorstraat) en parallel daaraan een achterstraat (Ooster- en Westerstraat). Aan de noordzijde komen deze straten uit op twee pleinen, met respectievelijk de Herv. kerk en het stadhuis. Aan het eind van de 16de eeuw legde men versterkingen aan en werd Klundert vestingstad. De vesting werd in 1809 opgeheven. Aan het eind van de 19de eeuw ontstond direct buiten de vestingwerken enige villabebouwing langs de Zevenbergseweg. Het stadje raakte zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij de wederopbouw bleef het oude stratenpatroon gehandhaafd en verrees de nieuwbouw in de trant van de Delftse School. De huizen aan weerszijden van de Bottekreek maakten evenwel plaats voor groenstroken.

Klundert, Stadhuis

De Herv. kerk (Kerkring 1) is een sobere, traditionalistisch vormgegeven zaalkerk. Ze verrees in 1952 naar ontwerp van A.P. Smits en verving de in 1944 verwoeste voorgangster. De kerk staat op een vierkant, met een kerksloot omgeven terrein. Het toegangshek heeft natuurstenen pijlers.

De R.K. kerk St.-Johannes de Doper (Molenstraat 31-33) is een driebeukige neogotische kruiskerk, gebouwd in 1889-'90 naar ontwerp van P.J. van Genk. In 1944 leed het gebouw zware oorlogsschade. Bij het herstel in 1946-'47 zag men af van herbouw van de toren en kreeg de kerk een neoromaanse westgevel.

Het stadhuis (Stadhuisring 1) is een dwars geplaatst, vrijstaand gebouw uit 1621 met souterrain, bordes, een zadeldak tussen trapgevels en een topgevel midden boven de voorgevel. Het ontwerp van dit rijk gedetailleerde maniëristische bouwwerk is ontworpen door Melchior van Herbach. De topgevel boven de ingang is versierd met klauwstukken, obelisken en een gebroken fronton waarin een Justitiabeeld staat. In de boogtrommels van de vensters van de bel-etage zijn natuurstenen cartouches aangebracht. Een cartouche boven de natuurstenen ingangsboog toont het stadswapen. Bij een restauratie in 1950-'53 heeft men het bordes in oude vorm gereconstrueerd. Het exterieur bleef ver-

[p. 242]

der door de eeuwen heen grotendeels in originele staat; inwendig is de oorspronkelijke indeling echter verdwenen.

Woonhuizen. Veel 18de- en 19de-eeuwse woonhuizen gingen in de Tweede Wereldoorlog verloren. Het eenlaagspand Stadshuisring 4 heeft nog een 18de-eeuwse kern en ook Voorstraat 2-6, een eenlaagspand met 19de-eeuwse gevel heeft mogelijk nog een oudere kern. Het huis Stadhuisring 16 is voorzien van een schilddak; op de gepleisterde empire-gevel, met een kroonlijst op voluutvormige consoles, prijken guirlandes met het jaartal 1804. Het voorm. doktershuis Kerkring 21-22, heeft een brede neoclassicistische gevel met ingezwenkte dakrand en kroonlijst uit omstreeks 1870.

De Verlaatsheul, gelegen op de plaats waar de Bottekreek aan de noordzijde de omwalling doorsnijdt, is een overwelfde sluis uit 1769. Deze sluis heeft ongetwijfeld een voorgangster gehad. De tijdens een restauratie in 1978-'79 vernieuwde sluisdeuren zijn gemaakt naar voorbeeld van een oorspronkelijk exemplaar.

Het Kreekgebouw (Molenberglaan 2) is omstreeks 1953 over de Bottekreek gebouwd als een combinatie van gymzaal en badhuis. Het is opgetrokken in baksteen met betonskelet en heeft sgrafittoversiering van J. Sjollema.

Verdedigingswerken. Van de in 1585-'88 naar plannen van Adriaan Anthonisz. aangelegde vestingwerken zijn aan de noordzijde twee bastions en delen van de binnen- en buitengracht met tussenliggende aarden wal bewaard gebleven. Aan de zuidzijde ligt het kroonwerk Suykerberch, dat bestaat uit drie bastions met verbindende courtines. In de buitengracht van het kroonwerk ligt een bakstenen beer met twee monniken. Oorspronkelijk bestond de vesting uit zeven bastions, twee halfbastions, een vestinggracht met twee ravelijnen en een enveloppe met buitengracht. Het kroonwerk dekte de vesting aan de zuidzijde; oorspronkelijk lag het buitendijks aan de overkant van de sindsdien verlande Keene. De bewaarde vestingwerken zijn tussen 1953 en 1979 in fasen gerestaureerd.

Boerderijen. De boerderij Noordhoeksedijk 4 heeft een woonhuis met hoge zaadzolder uit 1766. De bijbehorende vrijstaande schuur is verbouwd. Gorsdijk 1 is een boerderij met eenlaags woonhuis uit 1801 en een vrijstaande forse schuur uit 1920.

Noordhoek. Dit dorp ten zuiden van Klundert ontstond in de in 1548 bedijkte Oude Fijnaartse Polder en kreeg pas in het begin van de 20ste eeuw een kerk. De R.K. St.-Josefkerk (Bisschop Hopmansstraat 1) werd in 1921 gebouwd naar ontwerp van Dom. Bellot in samenwerking met H.C. van de Leur. Het gebouw heeft bijzonder expressionistisch metselwerk met parabool- en keperbogen, voorzien van kleurige baksteenversieringen. De pastorie (Bisschop Hopmansstraat 3) is van dezelfde architecten en dateert ook van 1921.