Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Baarle-Nassau/Baarle-Hertog

Dorp gevormd door het Nederlandse Baarle-Nassau met daarin een aantal Belgische enclaves, aangeduid als Baarle-Hertog. De grenzen tussen beide gedeelten verlopen zeer grillig, soms dwars door de huizen heen. De tweedeling

[p. 64]

Baarle-Nassau, Singel

komt voort uit het feit dat de hertog van Brabant omstreeks 1200 gedeelten van dit gebied in leen gaf aan de heren van Breda (vanaf 1403 graven van Nassau). Bij de vrede van Munster (1648) kwamen de delen van de Baronie van Breda (Nassau) bij de Generaliteitslanden. Het overige gebied, dat tot de Baronie van Turnhout (Hertog) behoorde, werd bij de Zuidelijke Nederlanden gevoegd.

De R.K. St.-Remigiuskerk (Kerkplein ong., Baarle-Hertog) is een driebeukige bakstenen kruiskerk, oorspronkelijk omstreeks 1640 gebouwd in sobere, gotiserende stijl. Van een romaanse voorgangster ter plaatse bleef de toren uit omstreeks 1100 gedeeltelijk behouden; hij werd later verhoogd. Tot 1860 was het gebouw parochiekerk van beide Baarles, daarna alleen van Baarle-Hertog. De kerk brandde in 1944 nagenoeg geheel uit en werd in 1952 in oude stijl herbouwd. Tot de inventaris behoren onder meer een 15de-eeuws kruisbeeld, een laat-17de-eeuws Mariabeeld, een 18de-eeuws Jozefbeeld en een vroeg-18de-eeuwse barokke preekstoel met voorstellingen uit het leven van St.-Franciscus en allegorische figuren.

De R.K. kerk O.L. Vrouwe van Altijddurende bijstand (Nieuwstraat 10, Baarle-Nassau) is een driebeukige kruiskerk zonder toren, gebouwd in 1877-'79 naar ontwerp van P. Soffers. In 1932 werden transept en koor vervangen door een groter transept en rechtgesloten koor ontworpen door J. van Groenendael en J. Hurks. In 1957-'58 werd de in 1944 zwaar beschadigde kerk naar plannen van W.J. Bunnink verbouwd, waarbij een nieuw schip met toren tegen het bestaande transept en koor verrees.

Het voorm. station (Stationsstraat 4) werd in 1867 gebouwd aan de spoorlijn Tilburg-Turnhout. Het eenlaags gebouw, onder een flauw hellend zadeldak, heeft een gegroefde bakstenen gevel, voorzien van natuurstenen banden en rondboogvensters.

Woonhuizen. Het tweelaags woonhuis Singel 13, met in de muurankers het jaartal 1639, is een belangrijk voorbeeld van het Kempisch verdiepingshuis. Het was tot 1905 raadhuis van Baarle-Nassau. De Gaarshof (Bredaseweg 39) is een villa op vrije plattegrond uit omstreeks 1890. Ze heeft aanbouwen uit omstreeks 1950. De kasteelachtige villa Pastoor de Katerstraat 3 (Baarle-Hertog) verrees omstreeks 1900 in neorenaissance-stijl en heeft een traptorentje in de inwendige hoek van de twee gebouwvleugels. De gevarieerd vorm gegeven woningen Grensweg 2, 6-8, 10-12, 18, 20-22 en 24 in de buurtschap Baarle-Nassau-Grens zijn in 1905 als dienstwoningen voor het spoorweg- en douanepersoneel gebouwd.

De hardstenen pomp op het Singel, het marktplein van Baarle-Nassau, dateert uit 1809. De waterspuwer heeft de vorm van een mannenkop.

Boerderij Boschoven 8 draagt het jaartal 1636. Ze heeft behalve de geveltoppen met in- en uitgezwenkte trappen nog verschillende oorspronkelijke geveldetails. Het pand bezit een kelder en een opkamer.