Logo DBNL
Het Cancellierboeck (1931)

Het Cancellierboeck

(1931)–Robert de Sorbon–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Dit boeck het dat cancellier boeck.

Onse here seghet in den prophete Ysayas, dat men synen luden+ sal hoer sunden cond maken ende gheven hoer sunden te verstaen. Ende om dat voel lude syn, die dat latijn niet en verstaen, ende die nochtan kunnen duytsche lesen, ende herde gherne bat hoer sunden kennen solden, om te bat hoer biecht te spreken ende int ghetal te komen der vrinden ons heren, soe is dit boexken ghemaect in duytschen ende versament uter heiligher scrift, ende mach heyten een boexken van der biechten; omme dattet leert eens deyls, wie dat men biechten sal, ende wat der biechten toe behoert, ende duet ghedencken voel sunden, die in den mensche sijn, die+ hy nochtan niet wael ghedencken en soude.

Dit boexken is ghedeylt in IX deylen.

Dat ierste deyl leert, wie dat die mensche, die wel ende salichlic biechten wille, syn consciencie ondersoeken ende suveren sal: hoe hy synen tyt heeft gebracht tot heer toe. Dat ander deyl des boex leert den mensche, als hy wyslic hevet syn conscience1) oversien ende overstudiert, behoert te hebben rouwe van synen sunden.

Dat derde leirt, dat men decwile biechten sal. Dat vierde leert, tot wiem dat men biechten sal. Dat vyfde leert, wat tot der rechter biechten hoert: dat is, dat sy ghewarich sy, gheheel ende niet ghedeilt; willens niet bedwonghen; ghetrouwe niet wanhopich. Dat VI leert te biechten van den X gheboden. Dat VII leert biechten van den VII hoeft sunden ende van hoeren dochteren. Dat VIII leert biechten van den VII werken der ontfermherticheit. Dat+ IX leert, wie dat men na der biecht ende absolucie des biechters mach ghenoech doen van den sunden, ende hoe men mach beteren die sunden in desen leven.

Hier na beghint dat eirste deyl, wie die mensche, die wael ende salichlike biechten wille, syn consciencie onderzoeken ende suveren sal, wie hy synen tyt heeft ghebracht tot heer toe.

Dat ierste capittel.

Alle1) begheren wi te comen te hemelryc, ende soe wie daer komt, die is meester in diviniteit ende sal lesen die grote bible int boeck des levens, ende die dat alre mynste daer can is beter clerc dan yement in ertrike. Sinte Gregorius seecht: Quid est quod non videt qui videntem omnia videt2). Want wy hebben eynen+ meyster in hemelryc, die en eyns suyt hy is volleert3). Augustinus: unum magistrum habemus, quem semel vidisse est omnia didicisse4).

Mer ellic mensche moet eerst gheproeft syn ende gheexamineert5) van wysen meysteren ende van den groten Cancellier van hemelryc Jhesus Cristus, eer hy mach orlof hebben te lesen int boec des levens. Want ellic mensche moet staen ten ordel Jhesu Cristi ende moet gheprueft syn6), ende reden geven, hoe hy ghestudeert heeft ende waer of hy antwoerden can. Paulus: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Cristi. Daer en sal gheen voerdel syn, ende alsoe voel voerdels of meer sal daer hebben een arme mensche als een ryke. Petrus: non est personarum acceptor deus7).

Nu moechdi vraghen, in wat boeck sal men die menschen proeven, eer hij orlof vercrighen mach te lesen als een meyster+ int boeck des ewighe levens. Daniel der propheet, die antwoerdt al dus: die audt is van daghen, dats die sone des vaders, die sonder begin is ende heeft gheweest ende syn sal mit der drivoldicheit, een mitten vader in hemelryc, ende mitten heilighen gheest, die sal sitten tot den ionxten daghe ten ordel te prueven ende te examineren elken mensche. Ende die buecke daer men die menschen in prueven sal, sullen open syn; dat syn8) die consciencien elcs menschen9), daer men elken menschen sunderlinghen in proeven sal. Daniel: Antiquis dierum sedit ad iudicium et libri aperti sunt, glosa: consciencie singulorum.

Als enich clerc orlof begheert te Parys, soe pliecht die cancellier

van Parys dien clerc1) te proeven ende te examineren, of hy orlof weerdich sy te hebben. Mach dan enighen clerc die gracie gheschien, dat hy te voren mach weten, in wat boeck dat men hem proeven+ sal, ende studiert hy dan in een ander boec dan daer hij moet af antwoerden, soe is hy herde sot. Alsoe is die mensche boven allen sotten sot, diet boec der consciencien verroeckeloest ende ander dinc meer studeert ende versiert of hantiert. Want die cancellier van hemelryc, Jhesus Cristus, in anders gheen dinc prueven en sal den menschen dan int boec der consciencie.

Ghevallet, dat een clerc te Parys niet wael en antwoert den cancellier, hy wort ontseyt tot eynen iaer; ende2) [leert hy bynnen en iaer]3) vromelic, men ghieft hem orlof overmids bede ende gift. Alsoe en eist niet mit den cancellier van hemelryc; die daer weder seit woert, hy en mach nummermeer vercoveren; noch gheen ghift, noch gheen bede en mach hem in staden staen. Al bade Maria ende alle die enghelen ende alle die heylighen die mit Gode syn, ja al hedde onse Here elken enghel ende elken heilighen+ also lief, als hy heeft Maria syn moeder, ende elc weynde op onsen Here alsoe voel tranen, als die zee waters in heeft, soe en verbaden sy niet enen mensche, die misandwort is in den boec der consciencien voer den cancellier van hemelryc, dat hy mocht oerlof vercryghen te lesen int boec des levens; want Gods woert en magh niet lieghen of wanen4). Psalmus: Que procedunt de labiis meis non faciam irrita. Want in den daghe dat onse here sal wrake doen, ende elken mensche sal proeven int boec der consciencien, die dan niet wel en antwoert ende in desen leven niet wyslic daer in ghelesen en heeft noch ghestudeert, soe en sal ons ghehoeren niemens bede, noch en sullen helpen gheen giften. Salmon: non parcit furor viri in die vindicte nec acquies[c]et cuiusquam+ precibus nec [sus]cipiet pro redempcione dona plurima. Dan en sullen die enghelen niet moghen bidden voer den menschen, ghelyc dat sy pleghen te doen, want Gods ordel sal syn sonder ontfermherticheit. Criso[s]timus: Tunc angeli sicut s[o]lebant non facient verbum, [quia]5) dominus iudicii non recipiet.

Eyn clerc die misantwoert voer den cancellier van Parys ende orlof wort ontseit, syn confusie is cleyn, want dat en weten1) niet dan hoere V of VI, die by den cancellier syn. Mer die misantwoert in den boeck der consciencie voer den cancellier van hemelryc ende daer wort gherefutiert2), ende orlof wort ontseyt, dat sullen sien ende hoeren al die enghelen ende al die heilighen ende alle die menschen, die ye ghewaren ende alle die duvelen. Ten was+ nye niement soe blint, hy en salt sien, noch nyement soe douf, hy en salt hoeren, noch nyement soe sot, hy en salt verstaen ende bekennen, dat hy mit recht wederseecht is. Want onse Here seyt doer den prophete: ie sal bloet maken dyn ghebreke voer alle dyn vrinde ende voer dyn viande, ende sy sullen alle dyn lelike sunden sien. Ezechiel: Nudab[o] ignominiam tuam coram omnibus amicis et inimicis tuis et videbunt [turpitudinem] tuam.

Als eynen clerc wort orlof ontseyt voer den cancellier van Parys, syn confucie vergaet, want men vergetter; mer die wederseecht wort voer den cancellier van hemelryc, syn confusie moet dueren3) ewelic, even groet ende even nuwe. Want die prophete seet: ghy sult gheschent4) syn; voert aen en suldi nummermeer uren mont5) op doen of dorren spreken overmits ure confusie. Ezechiel: confunderis et non scis ultra aperire os pre confusione tua.+ Verecondia6) mei contra me est spem et [confusio] faciei mee [coperuit] me.

Al wort eynen clerc voer den cancellier van Parys orlof ontseyt, hy blyft ongheslaghen ende onghepynt. Mer dien orlof wort ontseyt voer den cancellier van hemelryc, tot al synre confusie wort hy gheslaghen, sonder ophalden ende sonder ghenesen mit yseren ruyden, ende also ghetorment, dat die doet, die al die werelt schuwet, van hem is begheert, ende sy en mach hem niet werden. Ende niet alleen en wort hy gheslaghen, mer men bint7) hem hande ende vuete, dat hy niet ontslupen en mach, ende men worpten in die ewighe donckerheit, ende in dat ewighe helsche vuer. Psalmus: [reges] eos in virga ferrea et tamquam vas figuli confringes eos. In

ewangelio: ligatis manibus et pedibus proicite eum in tenebras exteriores. Nu moechdi sien ende merken, dat gheen meirre sotheit en is+ noch verwoetheit, dan dat boec der consciencie te verruekelosen ende ander onlede meer te oeffenen.

Die cancellier van Parys en proeft gheinen clerc, noch en deyt hem orlof heischen syns ondancs. Mer1) alsoe en eest niet voer den almechtighen cancellier van hemelryc; want niement, al wolde hyt, en mocht gheschien, dat hy altoes hier leven mochte; mer wi moeten al voer den groten cancellier comen. Ende hy sal ons proeven, weert lief of leyt is. Mer wy en weten niet wanneer. Daerom seyt ons Here: wacht ende syt altoes op ure hoede2); als ghy mynste waent, soe sal comen des menschen sone, dats die grote cancellier die ons proeven sal int boec der consciencien. Lucas: Estote ergo parati [quia qua] hora non pu[t]at[i]s filius hominis veniet. Job seecht: wat sal ich doen, als der cancellier van hemelryc mich coemt te prueven; wat sal ich hem moeghen+ antwoerden, als hy my vraget. Job: quid faciam cum surrexit ad iudicandum deus et cum quesierit quid respondebo illi. Vergave God, dat wy met vreysen decwile ons selven aldus wachden. Sint Jheroninus seyt: eet ic, drinc ic, wat ic werck, my dunct altoes, dat in mynen oren luydt die verveerlike basunen: staet op ghy doden, coemt ten ordel, dats voer den groten cancellier van hemelryc; hy sal uch prueven int boec der consciencien. Jheronimus sive comedam, sive bibam, sive aliquid aliud faciam, [semper] videtur insonare auribus meis iam horribilis tuba: surgite mortui venite ad iudicium. Men leest in der vader boec, dat Amon een abt antwoerde synen monniken, die begheerden een sermoen van hem te hoeren: weest vrome, sprac hy, ende peynst altoes, als die in eynen kerker ligt ghevaen op syn lyf: hy vraeght den+ luden mit groten ernst: ay waer is die richter, ay wanneer sal hy comen. Ende aldus verbeit hy syn ordel met groten rouwe ende mit groten wenen. Aldus sal elcke mensche aen spreken hem selven ende segghen: ay hoe sal ic staen ter pruevinghen ende ter examinacien Gods, ende te antwoerden des hy my vraghen sal int boec der consciencien. Die dit daghelijx3) peynst, hy sal salich syn, hy

[leest]1) ende studeert ernstelic ende anders niet dan den boec daer hy moet af antwoerden; die meyster2) die dat boec sal lesen, dien hoert hy nernstelic ende visenteert die scholen ende anders egheen.

Aldus sal die mensche doersueken syn leven ende syn consciencie3), wat hy des daghes heeft ghehantiert. Ende heeft hy doechden ghedaen, hy salre Gode af dancken ende loven; heeft hy oec erch+ ende ondoecht ghedaen, soe sal hy hem wroeghen ende hem berespen van synre consciencie, ende sal hem leyt syn ende bidden Gode daer af ghenade. Versus: parce malis, Criste, de donis laudo [tuis] te.

Als der cancellier van Parys examineert ende prueft enighen clerc, die orlof begeert, is dan dat sake, dat hy te viven of te VI questien wel antwoert, al myst hy van somighen dinghen, dat men hem vraghet, men gheeft hem oerlof, ende men en vraecht hem niet meer. Mer die grote cancellier van hemelryc, hy en sal hem niet laten ghenueghen met C of mit M questien. Want daer sal moeten antwoerden een yeghelyc mensche, van beghinne4) syns levens al totten eynde toe; alsoe dat5) mynste ende dat lelicste ghepens, dat ye die mensche ghepeynsde, daer niet achter bliven en sal. Die cancellier van hemelrijc en salt al ondervraghen+ ende bekennen, ya van speliken woerden ende van speliken ghedachten, daer af dat ons nu dinct dat daer niet aen belange en is. Want die mensche moet antwoerden van ydelen ende van speliken woerden ende ghepeynse. Exodus, Ecclesiasticus: cuncta que fiunt, adducet deus in iudicio sive bonum sive malum6).

Wat moghen wy dan antwoerden van lieghen ende van bedrieghen, van achterspraken, van dat wy die gheboden Gods van den tyenen niet een ghehalden en hebben te rechte; dat wy onsen evenkersten syn eer ghenomen hebben van verradenisse; van menighen doetsundeliken ghepeyns; van woerden, van werken, van swyghen, van spreken. Ambrosius: Ghelyc dat wy reden moeten gheven

van elken ydelen woerden, alsoe moeten wy oec reden gheven van elken swyghen. Ambrosius: Sicud de omni verbo × ocioso oportebit racionem [reddere]1), Ita de omni silencio.

Ghi sult weten, dat swyghen is drierhande. Dat eerste is quaet;+ dat ander is noch quader; dat derde is alre quaetste. Als wy sien onsen evenkersten traghe ende lauwe ende onlustich totten doechden, nochtan dat hy gheen quaet en hantiert, dien sullen wy castyen ende verwackeren2) ende vermanen doechden ernstelic te doen ende te oeffenen ende niet swyghen. Sinte Johan spriect: die mensche die lauwe is ende caut in die vreyse Gods, dien sal ic uut spien uut mynen monde. In Apocalipsi: Johannes: utinam esses aut calidus aut frigidus, sed quia tepidus es, incipiam te evomere ex ore mea. Die aldus lauwe is, dat is, die niet en mach onthalden syn herte in die mynne ons heren; men en sal niet lauwe syn, want men en mach in den weghe te hemelryc wart niet stille staen. Gregorius: Caritas aut proficit aut deficit.

Dat ander swyghen is, als wy sien3) onsen even kersten, dat hy+ heeft gheselscap mit alrehande luden. Is hy mit wereltliken luden, hy toent hem werlic; is hy mit trufers of mit tuysschers, hy is oec alsoe; hy kan leveren4) mit allen wynden. Dese slachten der vledermuys. Men heeft een fabel5), dat die IIII vuetighe dieren vochten teghen die voghelen; ende nae den stryt ontmoeten die IIII vuetighe dieren der vledermuys, ende sie wolden se doeden ende seechden, dat sy weer van den voghelen partie. Sy toende hoer vier vuete ende seyde, dat sy weer van hoere partien. Die aldusdanighe lude siet hy en sal niet swyghen, mer hy sal hem pynen alle syn machte, dat hy dese berespe ende leer, ende dat sy hem keren ter doecht ende en oeffenen anders egheen lude dan Gode.

Dat derde swighen is, als wy sien onsen evenkersten hantieren of begrypen die dinghen, die suntlic syn of begryplic ende die dinc+ soude bliven altoes of te mynste te derre stont verholen, dien sullen wy castyen ende dan soe en sullen wy niet swyghen. Want Sint Paulus seecht: die sunde duet ende die ghene die swycht

ende niet en berispt, sullen hebben ghelyc doet aen die siele. Sint Paulus: Non solum qui malum faciunt, sed qui consenciunt digni sunt morte. Sint Augustinus: Agens et paciens pari pena puniuntur. Glosa: Consentire id est tacere cum possis arguere. Die dus swighen alst noet is te spreken, dat syn des duvels monniken, want sy halden vaster silencie dan guede monniken.

Oec sal die cancellier van hemelryc den mensche proeven ende examineren van alle den tyde syns levens, wie dat hy den tyt overbracht heeft alsoe, alst voerseyt is. Bernardus: sed non peribit capillus de capite ita non peribit momentum de tempore.

+ Nu merckt grote doerheit sulker menschen, die spreken: laet ons dobbelen, laet ons schaexspelen, laet ons boerden ende saghen segghen, oft versieren1) enighe ydelheit of doerheit, waer by dat sy des tydts vergheten moghen; den edelen tyt, in welken2) tyt dat sy mochten penitencie doen van hoeren sunden, gracie ende ghenade van onsen here te vercrighen ende werden deilechtich ende dat geselscap3) van hemelryc. Sint Jacob seecht: Qui totam legem servaverit [offenderit] in uno factus est omnium reus. Dat is te segghen, die alle die witte helt op een punt, ende in eynen mysduet, hy mysdoet in allen.

Men duet wel sulken clerc, die na oerlof steet te Parys, die gracie, als hy hem versaget seer voer den cancellier van Parys overmits syn grote wysheit4) ende macht, die hy heeft, dat hy dan wort gheproeft ende ge[exa]mineert5) van eynen anderen meyster, die+ van mynre name is, daer dese clerc cuenliker ende met mynre versaechtheiden voer moghe antwoerden. Mer dese gracie en sal nyement moghen hebben, als men en prueven sal int6) boec der consciencie. Daer sal een yeghelyc in synen properen persone moeten antwoerden, ende gheprueft syn van den groten wisen cancellier, Iesu Criste ende van anders nyement. Job seecht: God, die almechtich is ende alle dinghen kent, die sal eyns yeghelycs saken in synen properen persone prueven ende verhoeren. Job: omnipotens singulorum causas intuetur.

Daer en salt tghedinghe niet syn om een coerbisdom7) of om

een bisdom, of om een vergenckelic provende, mer om te hebben die ewighe glorie in hemelryc of die ewighe torment in die helle. Johannes, in apocalipsis is ghescreven: in den daghe des ordels sal die anxt soe groet syn, dat die menschen sullen roepen totten+ berghen ende totten steynen: Valt op ons ende bercht ons onder uch, dat wy1) niet en sien den ernste des lams, dat is den ernst Ihesu Cristi, die nu is als een lam; ende verbeit, dat wi ons beteren sullen overmits synre ontfermherticheit. Mer den daghe des ordels sal hy oerdelen sonder al ontfermherticheit. Johannes in apocalipsi: Dicent montibus et petris cadi[t]e super nos et abscindite nos a facie sedentis super thronum et ab ira agni. Job: quis michi hoc tribuat, ut in inferno protegas me. Augustinus seyt: die ghene die wedersacht sullen werden voer den groten cancellier van hemelryc, die solden eer alle die pyn doeghen ende et solde hem mynne quetsen alle pyn te doegen dan den toern des verbolghen richters. Augustinus: Mallent reprobi2) pati omne malum.

Ay nu merckt die grote verwoeytheit der gheenre, die voel meer+ micken te studeren in menigherhande ghenuechten ende onlede van eertryc,3), ende om te weten sunderlinghe dinghen, dan in dat boec der consciencie, ende nae dien dat niement soe wyslyc hier ghestuderen en can int boec synre eygenre consciencie, dat hem ghenoech sal syn4).

Als Sint Peter seyt ende scryft: cume sal die gherechtighe mensche werden behalden; Petrus5): [vix] vir iustus salvabitur.

Wat sullen dan daer moghen antwoerden mennich prelaet, mennich bisschop, mennich prioir, mennich proest, mennich prochipape, mennich meysters, die niet alleen voer hem selven en moeten antwoerden, mer voer alle die ghene, die hem bevolen waren, ende die syn onder hoer cure ende onder hoer meysterschap. Die heilighe scrift spriect: ghy prelaten, ghy bisschoppen, abten, cureiten, groet ende cleyne, ghy sult moeten antwoerden voer alle dieghene,+ die onder uch syn; ende en antwoerdi niet loeflyc, alsmen u prueven sal int boec der consciencie, ende ist ghebreke in uch, dat ghi se niet en hebt ernstelike behuet ende gheleert in woerden ende in

werken1) ende in gueden exempelen, soe suldi deen mit den anderen verdoemt syn. Propheta: Custodi virum istum qui si lapsus fuerit de manu tua erit anima tua pro anima ipsius.

Ghelikerwys dat dat kynt ter scholen ghaet ende wort bevolen eynen ondermeyster, als dat kynt dan niet wel en antwoert voer den groten meyster ende der ondermeyster des kynts orber niet wael ghedaen2) en heeft, of heeft hy anders syn lessen ghelesen dan hy soude, soe werden sy beide gheslaghen van den groten meyster. Alsoe salt oec syn ten ordel; ende dats te verstaen van den ghenen die biecht hoeren, die niet ghenoech en berichten den+ ghenen, die teghen hem spreken hoer biecht.

Nu merckt die grote verwoetheit der prelaten, die voel meer ernsticheit hebben tot hoeren perden ende der sierheit die hem toe behoert, dan sy hoer consciencie ende der gheenre die hem bevolen syn ende daer sy nochtan voer moeten antwoerden. Ay wie luttel micken sy des, dieghene die alsoe seer na prelaturen staen, weer syse terecht of tonrecht hebben, ende weer sys weerdich syn of en syn; ende die rente ende die bate daer af hebben ende niet en verdienen; ende qualiken overbrenghen ende den ermen luttel of niet mede en deylen; ende dese die van hoers selfs consciencie niet en sullen konnen ghenoech doen, noch cunnen gheantwoerden ende verbynden hem daer toe, dat sy sullen voer mennich C of M vremder consciencien moeten antwoerden.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels