Werken. Deel 39. Fata morgana. Deel 1

[p. 5]

_* * _*

In de prairieën van het Verre Westen stijgen soms, voor het oog van den reiziger, zonderlinge dampvormen en schitterende spiegelbeelden aan den horizon op, die een oogenblik eene zoete begoocheling in zijnen geest doen ontstaan.

Dat is de Fata Morgana.

Zoo ook rijzen voor mij, na den volbrachten arbeid, beelden uit het leven voor mijnen geest op, die ik soms aan het papier toevertrouw - en Gij, de trouwe Gezellinne op mijn levenspad, de Moeder mijner kinderen, ziet, even als deze, met liefde en aanmoediging die pennetrekken.

Dat is voor ons de Fata Morgana.

Aan u, mijne geliefde Echtgenoote, worden deze schetsen toegewijd!

Juli 1887.

[p. 7]

Fata morgana.
Op den Kruisberg.
Beelden uit het Kunstenaarsleven.

I. In de eenzaamheid.

De trein, met golvende rookpluim, ijlt oostwaarts de Kempen in. Men heeft de groene beemden en het gele, stoppelige akkerland, de lusthoven en de dorpen verlaten. Aan genen kant het stadje Herenthals spreidt zich rechts en links de heide uit - de heide, eene vlakte, met onregelmatige vakken dennebosch, water en zandheuvels.

Eenzaam is dat uitgestrekte veld; 't is eene bruingrauwe pij in het voorjaar, een rooskleurig tapijt in het najaar, een leliewit baarkleed in den winter; doch niet eenzaam is het voor den mensch, bezield met liefde tot de vrije natuur.

Terwijl de trein dommelend schokt en ratelt, staart de reiziger nu langs deze, dan langs gene zijde der baan; hij

[p. 8]

let misschien op de rijke kleurafwisseling van het najaarsloof, dat schilderachtig afsteekt bij het donkergroen der dennen.

Die rijke verscheidenheid doet hem opwaarts zien, als de trein ter linkerzijde, langs een breeden en hoogen zandheuvel snijdt, die op helling en rug met jonge maste-, beuke- en eikeboomen is begroeid.

Daar vooral heeft het loof eene schakeering in vorm en kleur, die het weelderigste palet en de sierlijkste teekenstift kan uitdagen.

Aanlokkelijk moet het zijn op die beboschte hellingen te dwalen, langzaam te klimmen en, eens op de hoogte gekomen, het oog over de vlakte te laten waren.

De reiziger houdt, zonder het te willen, den blik op die hoogte gericht, totdat hij boven, in eene breede opening van het hout, eene kleine kapel bemerkt.

De trein is voorbij; maar het kleine bedehuis in de eenzaamheid doet den dichterlijken reiziger droomen, en als er een oogenblik in zijn leven komt dat hij het dommelend stadsgewoel, met al zijne stootende en hortende driften, ontvluchten wil; dat hij rust zoekt voor zijn geschokt gemoed - o dan rijst dat kapelleken, in het midden der bosschen, voor zijnen geest op, en hij hoort wellicht eene stem in zijn binnenste fluisteren: ‘Daarheen!’

Als men de stad Herenthals ter rechterzij laat en de richting van de spoorbaan volgt, bereikt men weldra eenen zandweg, omzoomd door een hoogen wal, met kreupelhout bezet.

Dat is de weg, die naar de eenzame plaats leidt, welke ons, in het voorbijrijden, zoo aantrekkelijk voorkwam.

Men gaat de laatste huizen voorbij, die reeds als verloren in de heide liggen; onwillens werpt men eenen oogslag op de laatste bloemen van het najaar, die achter de doornheg bloeien, en men bereikt den voet van den heuvel,

[p. 9]

over welken een breede, regelmatig afgeteekende weg, naar boven loopt.

Men staat op den Kruisberg.

De godsdienstzin heeft dien heuvel in Calvarie-berg herschapen. Langs het pad, door donkergroene masteboomen en witgeschorste berken omzoomd, staan kleine kapellen, in welke het lijden van den Godmensch is voorgesteld door gekleurd halfverheven beeldwerk.

Bij eene indrukwekkende stilte treedt de bezoeker over den lijdensweg, staat voor elke standplaats stil, knielt en bidt....

Dààr spreken geen driften, geen hartstochten; dààr klinkt geen wulpsch, dààr vlijmt geen boos woord; dààr galmt de spotlach der wereld niet!

Links ligt het bosch; rechts bezet de houtwas de helling en men ziet, beneden, op de ronde en onregelmatige golving der boomtoppen.

Aan den voet des heuvels snelt soms snuivend en rookend, gelijk een koortsachtige duivel, de locomotief voorbij.

Een oogenblik verbergt de witte rookwolk het landschap, verdunt als een nevel, spreidt zich uit als een gazen sluier en drijft, in zilverwitte herfstdraden verdeeld, tusschen het geboomte verloren.

Het berkenloof zwindelt neer; de voet trapt het krakende blad in het zand, en zóó geheimzinnig ritselt zand en blad dat men soms vraagt, of iemand, terzijde ons, onzichtbaar voorttreedt.

Zou het de Moeder Gods zijn, die stil en droevig met ons den lijdensweg van haren Zoon volgt?...

Er ruischt een lied door de boomstammen, klagend en weemoedig, snikkend als een Stabat Mater: ‘Gedenk het kruishout!’ Door de bremstruiken en doornen: ‘Gedenk de kroon, aan welker stekels de goddelijke bloeddrop wiegelt!’ Door de takken: ‘Gedenk den geeselbundel

[p. 10]

en den rietstaf!’ Door het wild gebloemte, hier en daar verkleurd en bemorst: ‘Gedenk den veelkleurigen mantel van den bespotten Koning van hemel en aarde!’

Hoort ge in het gesuizel van het najaarswindeken door de toppen van het geboomte, het gesmoorde klagen niet van de vrouwen Jeruzalems?

Nu snijdt, in de laagte, de locomotief scherp schuifelend voorbij: die toon klinkt als de stem van den spotgeest, die door de wereld galmde op den dag dat de Godmensch aan het kruishout stierf, en de stoute worsteling aankondigde van het booze Gehenna tegen de leer van liefde en opoffering.

De bezoeker gaat voort; hij keert op zijne voetstappen terug; hij is geboeid aan die eenzaamheid, zoo landelijk, zoo rustig, zoo vreedzaam, zoo balsemend voor het hart.

Tegen een der kapellekens leunt een man van rijpen leeftijd. Zijne houding is niet die van eenen beêvaartganger, maar van eenen onverschillige, die doelloos ronddoolt. Toen hij pas den heuvel betrad en hier plaats nam, heeft hij echter, met eenen glimp van belangstelling in het oog, rondgestaard, als wilde hij zich de plek herinneren.

't Is eene zonderlinge figuur, zoowel in uitdrukking van gelaat als in kleeding; beide zijn verlept en verwaarloosd.

Bleek en beenderig is het wezen des vreemdelings; de oogen staan diep en glansloos in de holten; de ijle baard is grijszwart; een grauwe, wakke hoed met breede randen bedekt zijn hoofd en doet het sterk sprekend gelaat nog zonderlinger voorkomen.

Op den hoedrand heeft hij een bruin heidetakje gesteken, waaraan nog eene late, en ook half verlepte, rooskleurige bloem wiegelt, gelijk een uitdoovende vuurvonk.

De kleeding van dien man trekt niet minder de aandacht: - de gele overjas van fijn laken en goede sneê, doch nu kaal en gehavend; de zwarte frak en het onder-

[p. 11]

vest, de bruine broek en de schoenen, nu met droog slijk bespat, maken blijkbaar aanspraak op goede dagen; doch die dagen zijn verre.

Er ligt over geheel deze figuur iets, dat aan een voornamen stand, in vroeger dagen, denken doet.

Het eerste denkbeeld dat bij ons opkomt, is eenigszins onrustwekkend. Zou die man niet een ontsnapte zijn uit een zinneloozengesticht? Zou hij als een King Lear over de vlakte hebben gedwaald, zich, even als die gevallen vorst, met doornen, heide en distels kronende?

Wie is hij?

De man, dien gij zoo verwaarloosd voor u ziet, draagt eenen naam, die jaren geleden een oogenblik luider klonk dan die van velen, welke schatten in overvloed bezitten. Hem vielen groote geestesgaven ten deel, die zich zoo schitterend ontwikkelden als het licht van den dageraad, doch die niet als eene prachtige en vreedzame avondzon ondergingen.

Maar neen, luister naar zijne levensgeschiedenis!