Sjampe en verweite. Een verzameling Bilzerse scheldwoorden. Deel 2: N - Z

[p. III]

Sjampe & verweite
Een verzameling Bilzerse scheldwoorden (Deel 2, N-Z)

Voor verantwoordering en bibliografie bij deze uitgave verwijzen wij naar deel 1 (A-M), verschenen in de Mededelingen van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde als nr. 85 (1996). Wegens plaatsgebrek moest worden afgezien van een Nederlands betekenisregister. Net als bij de vorige uitgave geldt het devies: met mate te genieten!

Met dank aan de Bilzerse Raad van Wijzen, de Heemkundige kring BILISIUM, en vele (nietsvermoedende) Bilzenaren...

Patrick Slechten
(mei 1999)

[p. IV]

Beknopt overzicht van de Bilzerse spelling

Klank:	Als in...	Uitgesproken als:
ae	aete (eten), gaeve (geven), raech (recht), slaeg (slagen)	è in Fr. père
ao	gaon (garen), kraol (misdienaar), maoger (mager)	o in Fr. or
au	dauwe (duwen), nau (nu), nauts (nooit), paut (poot)	ou in Ned. hout
aü	aür (oor), maül (muil), maür (‘moor’), sjaül (afdak)	au met lichte naslag
e	aater (achter), pélfere (met vuur spelen)	onbetoonde e
	→ wordt na een klinker geschreven als ë: draeë (draaien), gooë (gouden), knieë (knieën), neië (uitnodigen)
é	délper (dorpel), dérjaoger (‘doorjager’), hébbe (hebben), kérrek (kerk), méllek (melk), vér (voor; om)	niet geronde, betoonde e
	→ door sommige dialectsprekers steeds vaker gerond tot ö
è	drèp (druppel), kènd (kind), mèt (met), stèk (stuk)	e in Fr. lettre
ê	baedelêr (bedelaar), spêk (spek), têrref (tarwe); mênke (ventje)	e in Ned. ver
ei	knein (konijn), leiter (zeepsop), snei (sneeuw), verweite (uitschelden)	Ned. ei/ij
eï	heïl (heel), fekteïr (postbode), sjeïr (schaar), zjuweïl (juweel)	ei met lichte naslag
eu	affreus (vreselijk), neuke (strikje)	eu in Ned. keus
eû	farseûr (grappenmaker), koerreûr (renner)	oeu in Fr. coeur
ì	Bìlze (Bilzen), krìb (kribbe), lìlzje (lelie)	doffe i tussen Eng. hill en
	→ klinkt doffer dan de gewone i, door sommige dialectsprekers steeds vaker gerond tot u	Hull
ie	dier (duur; stier), hieë (hoeden), kieke (kijken), piepel (vlinder)	ie in Ned. hier
ië	iëls (priem), iëver (over), stiëfke (kacheltje)	ie met naslag
oe	bloes (blouse), koe (koe), koet (gat), loete (kuren), sjoeë (krijsen)	oe in Ned. koer
oe	foets (fopspeen), moendig (maandag), voert (weg)	oe in Ned. koe
	→ doorgaans kort vóór een dubbele medeklinker, uitgez. bij vervoegde werkwoordvormen en in samenstellingen: b.v. de sjoers (je schuurt), sjoenmaeker (schoenmaker)
oë	bloën (merel), doë (daar), stoëf (kachel), stroët (straat)	oe met naslag
òj	bòjjel (buidel), lòj (lui), rapzòj (samenraapsel)	ontronde ui in Ned. lui
aa, ee, oo, uu	haage (houden), smaat (smout); geet (geit), sjeeë (scheiden); sjoo (schoorsteen); abseluuse (absolutie)	(in het Ned.)
	→ ook in open lettergreep
sj	kêtsje (katje), sjaun (schoon), sjroep (stroop)	sj in Ned. sjaal
zj	keleizje (college), Zjeezeke (Jezus)	j in Fr. Jean

andere klanken en medeklinkers als in het Nederlands

sleep- en stoottoon komen nauwelijks aantoonbaar voor in het Bilzers en worden dan ook niet weergegeven

[p. V]

Verklaring van gebruikte afkortingen:

alg.	algemeen
bet.	betekenis
coll.	collectivum (verzamelnaam)
dim.	diminutief (verkleinwoord)
eig.	eigenlijk
eert.	eertijds
id.	idem
iron.	ironisch
kindert.	kindertaal
m.	mannelijk
mv.	meervoud
oorspr.	oorspronkelijk
scherts.	schertsend
sold.	soldatentaal
stud.	studententaal
uitdr.	uitdrukking
v.	vrouwelijk
vero.	verouderd
vgl.	vergelijk
Vl.	Vlaanderen, Vlaams
vnl.	voornamelijk
vulg.	vulgair
w.g.	weinig gebruikt
z.	zie

Tekening: Frans Maurissen

[p. 1]

Sjampe & verweite Deel 2 (N-Z)

- N -

ne naachaajl persoon die bij voorkeur des nachts actief is, vooral dan in kroegen en andere hefcentra, nachtbraker, boemelaar

ne naachleeper uitslover die aan het afdweilen van allerhande herbergen een volle nachttaak heeft

ne naachpiepel vrouwspersoon die haar vertier bij voorkeur buitenshuis, zeg maar op straat, en na het invallen van de duisternis vindt, nachtvlinder, lichtekooi (een fatsoenlijke vrouw hoort immers 's nachts niet op straat)

en naachraof ‘vogel’ met drukke nachtactiviteiten; (vandaar) ravesoort die, net als de uil, zekere kenmerken gemeen heeft met de pimpelmees (denken wij b.v. aan: de rode neus, de zwelgbuik en de droge lever, om maar de meest in het oog springende te noemen).

nen dikke nak 1. persoon met opvallend dikke nek, spekhals, stierenek; 2. gewichtig, want (stinkend) rijk heerschap met ayatollah-allures, richard (ook voor minder opulente, maar voor het overige even opgeblazen-pretentieuze eikels), blaaskaak, parvenu, windhapper

(ne) naogel on/van men daudskis! uitroep van wanhoop, maar tegelijk benaming voor een tergend vervelend, ongehoorzaam of herhaaldelijk zorgen-barend mens (meestal alleen geuit tegen kinderen of minderen in rang)

en naos waaj ne kaasendoemper gezegd van iemand met een indrukwekkende, kromme voorgevel, haakneus, haviksneus

ne nauwsjierige zoëd z. bij het hoofdwoord

ne nérrek uitermate chagrijnig, hinderlijk nors persoon, vitter die met moeite zichzelf kan verdragen, grombaard, knorpot

(ne) nès van vollek ordinair, van weinig beschaving of opvoeding getuigend euh tuig, schorem, zootje

't ès nès, zaag Boel 't ès boel, zaag Nès spottend gezegd tegen de pot als die de ketel verwijt (dat ie zwart ziet, b.v.), ook wel tegen de ketel als die het daar niet laat bij zitten, kortom: het is allemaal één recipiënt nat (verre van ons om hier een standpunt in te nemen)

ne niëtekop verachtelijk, onverzorgd, volstrekt ontbeerlijk personage, luizenbos, landloper, (vaak ook gewoon voor) rekel, deugniet, rakker

ne nietekriet idem als nietekrieter (z. aldaar)

ne nietekrieter zuur, kieskeurig persoon die zelden tevreden is, kniesoor

ne niëtenak even verachtelijke luizenbroeder als de niëtekop en de niëtezak, vlooientheater

ne niëtezak z. niëtekop en niëtenak

ne nikkenaa, [ook] niknaa, niknaok (eig. kindert. voor ‘ezel’) persoon met een hazenlip, in het bijzonder wanneer die erg nasaal spreekt, klooflip, behangkrabber

ne niksnètter, [ook] niksnutter iemand die niet doorwerkt, zijn tijd zit te verbeuzelen, die voortdurend uit zijn neus zit te eten

ne nisselêr iemand die niet voortmaakt, anderen danig op de heupen werkt met zijn/haar getreuzel, seibeltinus

[p. 2]

ne noëgrinser iemand die anderen treiterig naäapt, hun woorden herhaalt op dreinerige toon, pestkop

ne noëlooper halfzacht, meningloos persoon die je zowat overal achternaloopt, nekhijger, holracer

ne nol waardeloos, onaangenaam type, lompe boerse kerel; vaak gebruikt als tweede lid van samengestelde (mannelijke) scheld-substantiva (b.v. stoefnol), en in een aantal vaste verbindingen, zoals:

ne kroemme nol ne sjaele nol ne stoemme nol [enz.] waarmee bedoeld wordt: een kerel die naast onuitstaanbaar dom, respectievelijk ook nog krom, scheel en stom [enz.] is

ne nummerau jongen van losse zeden (vgl. nummerauke)

e nummerauke meisje met gekrulde zinnen, dat met jan en alleman (o.a. Piet, Klaas en Korneel) meegaat, dat als het ware met een strootje te verleiden is, stoeipoes, ‘makkie’

- O -

en obsenaots dènk eigenzinnig wicht; (vaak ook) vrouwmens dat vlug jaloers is, een ander de zon in de ogen niet gunt

en oermênneke minus habens die zonder enig comfort of in erbarmelijke omstandigheden moet leven, kluizenaar, eenzaat, primitieveling

nen onbelaefderik onwelvoeglijk, brutaal mens die in zijn woorden en/of gedragingen weinig blijk geeft van respect voor de medemens

iet onbesjoef ruw, onbeleefd persoon (gewoner is: iet ongesjoef, z. aldaar)

nen onbesjoefde idem als ongesjoefde (z. aldaar)

nen onbesjoefderik ruw, onbeschoft heerschap

heïl anderaete! scherts. gezegd van een mager persoon als die zich vertoont in het gezelschap van zijn of haar zeer voorspoedige, zeg maar flink uit de kluiten gewassen echtgeno(o)t(e)

onderhaaf sênt schertsend gezegd van twee personen die meestal in elkaars gezelschap worden gezien en waarvan één opvallend groter is dan de ander

nen onderkrauper kruiperig, achterbaks sujet, glijer

nen ondiëntige ondeugende rakker of manskerel waarvan weinig goeds te verwachten valt, schavuit

nen ongeraokeleke (mins) 1. irritant, lafhartig, weinig open manspersoon, bal gehakt; 2. kortgebonden, nors, asociaal mens, zeer moeilijk in de omgang

iet ongesjoef onbeschoft, hoogst onbeleefd en ongemanierd mens, kaffer, boerentrien

nen ongesjoefde idem, maar alleen voor gajes van het mannelijk geslacht

nen ongesjoefderik bot, onbeschaafd stuk verdriet met niet de minste notie van wellevendheid, boerenkarhengst, pummel

en onnèt vrouw die voor niets deugt, die schromelijk te kort schiet in haar taken, gemakzuchtig, nutteloos schepsel, koeievla

nen onnètterik morsig manspersoon, viezerik, vuilik, smeerpoets; vooral gezegd van of tegen kinderen als zij zich bij het eten of het

[p. 3]

spelen weer eens hebben bevuild, morsepot, ‘smosmozjev’

nen onnèttige onzindelijk vuil tot vunzig geval dat weinig blijk geeft van opvoeding of ontwikkeling; een greep uit de zwaarste, meest voorkomende gevallen:

en onnèttige beis en onnèttig dènk nen onnèttigen dievel en onnèttig joenk en onnèttige praaj en onnèttige treis en onnèttig weif enz.

en onnèttighèds bijzonder vies en onaangenaam, zelfs ronduit verachtelijk mens, of wat daarvoor moet doorgaan, stuk vuil

nen onpesjênsige weinig bedaard, ongedurig persoon die aan lijdelijk wachten een broertje dood heeft, Pietje Ongeduld

nen onpesjênsigen dievel z. ook bij dievel

nen opmaeker persoon met een gat in zijn hand, iemand die de kaas en de boter veel te dik snijdt, zijn geld niet laat beschimmelen, een bodemloze mand, een spilpenning

nen opsteeker intrigant die er genoegen in schept ongenoegen op te wekken, of anderen stiekem tot plagerijen of hatelijkheden aan te zetten, aanstoker, stokebrand

nen otter erg vreemde, maar niettemin handige benaming voor een ergerlijk dom uitziend persoon, enigszins vergelijkbaar met de kalkoen, het uilskuiken en de paardevijg, idioot; tal van species werden in onze streken reeds waargenomen, al zijn de meest voorkomende echt niet om aan te zien:

ne lìlleken otter voor een onaantrekkelijke, seksloze dweil

ne sjaelen otter voor een exemplaar met ontregelde oogopslag, een soort waartoe ook de edele brildrager ten onrechte wel eens wordt gerekend

ne smaerigen otter voor een onreine kerel die, naast uitwendig vuil, ook inwendig eerder vuig en schofterig voor de dag komt

ne viezen otter groezelig vuil en onaangenaam, en vréselijk ongewassen

- P -

e paateike 1. lastige, dominante, veeleisende vrouw (in de mate dat zij - in de ogen van anderen althans - een flinke lel om de oren verdient); 2. uitdagend wicht, dat zich aan het oordeel van anderen weinig gelegen laat liggen, (vandaar) losbandig, manziek meisje of vrouwmens, kut met klapdeuren

ne pagadder (oorspr.) benaming voor een klein persoon, (thans veelal) klein kind, peuter, (vandaar) kwajongen, guit, schelm

e pak , [vnl. in de uitdr.] da's mich e pak! ironisch gezegd van iemand waarmee je de handen meer dan vol hebt, belhamel, lastpost, wildebras; ook wel voor volwassenen met vreemde kuren

ne panikeûr iemand die al te veel misbaar maakt over de mogelijke slechte afloop van een onderneming, of die zich overdreven vreesachtig toont, angsthaas, schijtlaars

en vies paot eerder tenger, maar voor het overige zeer te duchten vrouwspersoon, geen katje om zonder handschoenen aan te pakken, ‘geen gemakkelijke’ (meestal van oude taarten gezegd)

[p. 4]

Papfraeters [mv.] inwoners van Mopertingen

en pappêns misselijk makend dik, zo goed als hersenloos persoon met het karakter van een half-afgelaten varkensblaas, opgestopte worst

ne papper (eigenlijk de benaming voor een groot liefhebber van pap - een ‘papzuchtige’, een ‘papfanaat’ als het ware - maar om voor de hand liggende redenen verworden tot een van de talrijke sprekende synoniemen voor) dikzak, drilbuik

ne papzak door mateloos vreten braakwekkend kwabbig uitziend heerschap, duizendtonner

nen dikke papzak onappetijtelijk vet manspersoon, zich verplaatsend met de natuurlijke gratie van een volgroeid nijlpaard, tienduizendtonner

en patat z. petat

en bang patraajs vrouw die hevig schrikt bij het minste, vreesachtig vel, broekpoeper, hazenhart, schijtlijster

ne pattepoef, [ook] patapoef uitermate dik, log mens, breed uitgevallen molecuul, zwemband

Pautsjeiters, [ook, smalend] Poëtsjaajters [mv.] (scheldnaam voor) inwoners van Beverst

nen aaë pei een oude man, ouderling, (vervelende) grijsaard

en aad peike een oud mannetje

en pél jong meisje, gezien als een smakelijke, hapklare kip

e sjaun pélke knap uitziend jong meisje, ongeacht haar meer verstandelijke vermogens, lekker kippetje

ne pênnelêkker, [meestal dim.] e pênnelêkkerke spotnaam voor een kantoorbediende

en pêns verkorting van pênsbeis, pênspraaj of pênszak (z. hierna)

en pênsbeis 1. uitsluitend op eigen voordeel uit zijnd, van een haast dierlijke inhaligheid getuigend (on)mens, grijpvogel, dikke egoïst; 2. (vandaar) gierigaard, krent, knijpkont, centenneuker

ne pênsjaeger (eig. wildstroper; in het Bilzers veelal) slokop, egoïst, het vuige broertje van de pênsbeis en de pênszak

ne pênskèttel hulk met ongezonde eetlust, gulzigaard, veelvraat, zwelgorgel

en pênspraaj idem als pênsbeis (maar vnl. vrouwelijk)

ne pênszak idem als pênsbeis (maar enkel mannelijk)

en perkis [zelden zonder adjectief] brutaal, irritant wicht, kleregriet, eikelientje

en aa perkis ongemanierd (oud) vrouwmens, hollewaai, pokkewijf

en roj perkis ambetant wicht met (schaamteloos) rood haar, stoplicht, roestkop

ne perlietige 1. (niet alg.) rare, ietwat wereldvreemde hufter, doctor in de prutswetenschappen; 2. al te zorgvuldig mens, muggenzifter, komma- c.q. microbenneuker, pietje precies

[p. 5]

ne permêntige parmantig, lees: overbeleefd, gedistingeerd tot schijterig beschaafd heerschap, rare snijboon, poepchinees

e permêntig dènk iet permêntig mondain, opkammerig vrouwmens, kokette tante, nuffie

en aa persêsse oudere persoon die zich overdreven jong uitdost, die smakeloos opzichtig gekleed gaat

e pertrèt, [ook] portrèt eerder dom vrouwmens - alleszins dommer dan de spreker- dat weinig hindert lijkt te hebben van haar stommiteiten, vrouwelijke evenknie van de sjaarel

e pestuur, [ook] postuur potsierlijk dom geval dat voor bovenstaand pertrèt niet hoeft onder te doen

e vies pestuur lelijk, onhebbelijk vrouwmens, geen katje om zonder handschoenen aan te pakken

en petat, [vaak als dim.] e petàtsje, [ook] patat een mooierd, ‘eentje’ (Da's mich en petat, daaj!), kortom iemand die de enormiteiten als appelkêtse aan elkaar rijgt, geen hoogvlieger

en dikke petat onhebbelijk diklijvig geval, met het verstand en de behendigheid van een klink uit de fluiten gewassen zak aardappelen, knolraap, vetpens

e klee(n) petieterke klein, onbeduidend ventje dat met zijn futiel voorkomen niet zo zeer ontzag, dan wel onbedaarlijke lachlust vermag op te wekken, dreutel, krielkip

ne pêttemeboer mislukte landbouwer, boer die zijn strijd tegen de pêtteme (= kweekgras) heeft verloren, en die bijgevolg meer onkruid produceert dan hij verkocht krijgt

Pêttemsnaajers [mv.] schimpwoord voor de inwoners van Schoonbeek

ne pie onaangenaam, eerder onverzorgd manspersoon

~pie 1. (als tweede lid in samengestelde mannetjesexemplaren) onaangenaam, weinig verzorgd ‘habeas corpus’ (z. pie); 2. venter, verkoper, ‘-boer’; (vandaar) liefhebber van het in het eerste lid genoemde

en hoote piëd stijve, houterige klaas, stram en klungelachtig geval

ne piëdskadee 1. (eig. paardeknecht, sterke kerel, vandaar) plompe vrouw die qua bevalligheid eerder doet denken aan een boerenpaard dan aan een bevallige hinde, natiepaard; 2. (niet alg.) vrouw die het lonken niet kan laten, lichtekooi, mannenloopster

en piëdskont iemand met een zeer breed, zwaar achterwerk, koeiekont, toeptafel

(ne) Pie Klak (nogal boers uitziend) man die vergroeid lijkt te zijn met zijn hoofddeksel, te weten een pet die - zo zegt men - uitzonderlijk wel eens wordt afgezet, maar om te groeten in ieder geval niet (en of die pet er 's nachts wél afgaat heeft nog niemand met zekerheid kunnen achterhalen), Pietje Pet

e klee(n) piemelke onooglijk, verneuteld ventje, dat door eenieder spontaan gecatalogiseerd zou worden onder de hoofding ‘fantasie-artikelen’, gespierde mier; zo ook:

e piemelke van e mênneke ne maogere piering (eerder gemoedelijke benaming voor) brood- tot graatmager persoon, lampepoetser

[p. 6]

ne vieze piëtere onhandelbaar, armlastig, zeer te duchten manspersoon, bromsnor

ne piëzewiëver beuzelaar die zich overdreven druk maakt over onbenulligheden en zodoende godsgruwelijk veel tijd verliest, keutelaar

ne pikkendief (niet alg.) vulgaire dief, vunzige schelm

ne pikker lelijke dief, zakkenroller, gapekster

ne pillendraeër een (niet zo vakkundig, of anderszins onaangenaam) apotheker, kwakzalver

en pin gierig, (ook wel) nijdig mens (m./v.), krent, knibbelaar; couranter gebruikt in combinatie met een adjectief:

en êrreg pin en gier(ige) pin bijzonder krenterig en schraapzuchtig mens, aartsgierigaard, nijpaars, geldwolf

en pisbats meisje dat, vrouw die om de haverklap naar het toilet moet (om te plassen)

en pisbêt 1. kind (vnl. v.) dat nog in z'n broek plast, piskous; 2. idem als pismêt (z. aldaar)

en pismêt (zwaar seksistische, in sommige kringen evenwel de gewone benaming voor) onvolwassene van het vrouwelijke geslacht (een meisje, dus), miepje (mogelijk een contaminatie van pisbêt en moemêt, mier)

ne pisser nutteloze, onmachtige zeikerd die van zaniken zijn levenswerk lijkt te hebben gemaakt, zeurkanis

e flaa pisserke oninteressant, weinig doortastend personage waarvoor men met de beste wil geen respect kan opbrengen (tenzij hij fors zou hebben gewonnen met de lotto natuurlijk)

de Pissjoël waterige variant van de Kaksjoël, kleuterschool, papschool

ne pittendraeër overloper, windvaan, (in Vl.) kazakkeerder; de neutrale betekenis ‘retoucheur van overjassen’ is alleen in kleermakerskringen bekend, terecht!

en pladaajs dom, plomp vrouwmens, zeekoe

ne plafonneûr, [vaak mv.] de plafonneûrs schertsende benaming, omwille van hun opvallende witte klederdracht, voor de leden van de erewacht, die destijds bij optochten voor de fanfare uit liep

en plank (eventueel wat opgesmukt met twei êrtsjes, trêtskes of punaeskes): spottende benaming voor een onaantrekkelijk mager vrouwspersoon met te verwaarlozen boezem, bladwijzer, mini-mieretiet

en plank mèt e koet èn en plank mèt twei êrtsjes en plank mèt twei punaeskes (zjus) en plank mèt tratse/trêtskes (èn) enz. ...bekijkt u het gerust als een pizza en versier met wat uw verbeelding u ingeeft: alle onooglijke oneffenheden zijn bruikbaar

ne plantrèkker iemand die zich steeds opportunistisch uit de slag weet te trekken, hierbij de wet van de minste inspanning aanhangend en elke gelegenheid te baat nemend om zijn/haar voordeel te doen, profiteur, leegloper

ne/en platte uitgeslapen, geslepen kerel die vaak op eigen profijt uit is; profiteur, opportunist die, als het maar enigszins kan, zonder verpinken principes opzij schuift en eieren kiest (voor zijn geld) - tenzij toevallig de principes in reclame zouden zijn, haha; van vrouwen met minder protuberant voorkomen gezegd (en platte, dan), heeft de betekenis eerder

[p. 7]

van doen met erwten dan met eieren (z. de voorgeboorde plank hierboven)

en platbroek iemand die zijn woord niet houdt en waarop je dus geen staat kunt maken, man zonder karakter, zwak, willoos en lafhartig van inborst, nepfiguur, labbekak

ne plêkker, [mv.] de plêkkers 1. iemand die niet van weggaan weet, die langer blijft hangen (en zagen) dan het gezelschap waarin hij vertoeft resp. verwacht wordt lief is, plakbroek, achterblijver, ‘geïnterneerde’; 2. (mv.) idem als de plafonneûrs (z. aldaar)

ne plêkkop kerel met opvallend plakkerig haar (door overmatig gebruik van haargel e.d.), vetkuif, brillantinekop, gepommadeerde moeraskikker

ne plêkmezjaür iemand die maar niet naar huis gaat, die overal ‘blijft plakken’

ne plêkpot persoon (een kind vooral) met vuile, plakkerige handen

ne plênker 1. id. als plêkker hierboven; 2. drinkebroer, herbergklant die tot het vaste meubilair lijkt te behoren van de kapelletjes die hij plichtsbewust op zijn tochten aandoet, kroegtijger, bambocheur

en plênkkont vrouwelijke plênker, hanggat, plakpleister

en ploëgbeis plaaggeest, kwelduivel die er een haast doortrapt genoegen in schept om zijn medemens te sarren of de dampen aan te doen (wat meestal - en al te licht wordt dit vergeten! - een uiting is van pure genegenheid: ‘was sich liebt, neckt sich gern’, nietwaar), dondersteen, treiterbak; de naam van dit specimen wordt niet zelden voorafgegaan door een knetterende verwensing:

dedzjuuse/verrèkse/verdoemmese... ploëgbeis! lelijke pestkop!

ne ploëger (het gewone woord voor) plager, kwelgeest

en ploëgkont vrouwelijke treiter, plaagster, kuttekop

en ploëster onaantrekkelijk, akelig onverzorgd en asociaal vrouwmens met het verstand van een engschedelig rund, eigenlijk meer buffel dan wijf, koeietepel

en vèttige ploëster en vies ploëster morsig (én lelijk), maar voorts niet te onderschatten vrouwspersoon, een aanfluiting van wat doorgaans wordt aangeduid met ‘het tedere geslacht’, vettige slons, torrebak

ne poefkèttel idem als poefkont (z. hierna)

en poefkont man/vrouw die gemakkelijk schulden maakt, die bij voorkeur op krediet koopt en zijn/haar rekeningen slechts moeizaam afbetaalt

ne poej eig. ‘paard’ in kindertaal; vandaar: plompe, onbeholpen, harkerig klaas die zich voortbeweegt met de flair van een versbeslagen klophengst, kruk, hobbelduif

ne poej van e weif zelfde houten paard, maar vrouwelijk, klopmerrie

en poejjerdaus doos dienende voor het bewaren van (kosmetisch) poeder; overdrachtelijk voor een vrouw die slechts bij hoge uitzondering zonder dit attribuut de straat op gaat, of die zich al te opzichtig in de grondverf heeft gezet, resp. bijgekleurd, tante trutje (z. ook de geretoucheerde trien hierna)

en poejjertrien vrouw die, meisje dat zich (vaak) overdreven bepoedert en/of schminkt, bijgevolg

[p. 8]

veelal hevig opgedirkt door het leven gaat, poeierkaatje

nen hoote poël stram, stijf persoon, te vergelijken met het ‘houten paard’ een poeierdoos of twee hoger

nen dikke poemel eerder kleine, mollige meid, pompoen

e poemelke erg klein, lief en mollig kind, maar ook wel spottend of plagerig voor volwassenen gebruikt

e poëneke benjamin, jongste telg in een gezin; (vandaar, niet zelden voor) bedorven stinker, verwaand nest, ‘bedorvendans’

ne poep vooral in de uitdrukking: E mênneke waaj ne poep, atter voert ès, zies 'm nimei! - schertsend gezegd van een (weinig beduidend) manspersoon die zopas het gezelschap heeft verlaten

en poep, [vooral dim.] e poeppeke, e pipke pront, welgekleed jong vrouwmens dat ogenschijnlijk geen andere bekommernis heeft dan het onberispelijk houden van haar uiterlijk, etalagepop; spottend ook gezegd van een labberlotterig mannelijk specimen, porseleinen ventje

en gevêrfde poep opvallend geschminkt, royaal bepoederd vrouwelijk wezen, Miss Stippenlift

ne poepper 1. buikwinderig mens; 2. waardeloos, verachtelijk type, zich als manskerel voordoende zeikerd die alles wel bechouwd alleen deugt voor het volbrengen van zekere primaire lichaamsfuncties, Beotiër, drollewasser

ne lìlleke poepper en nog lelijk bovendien!

ne poeppestiël ultraslank, graatmager mensje, panlat, krakebenen huishouden

ne poeppestront hovaardig, schijterig verwaand (vrouws)persoon, kakmens, soeplel

en poes benaming voor een wel leuk uitziende, maar voor het overige weinig aanbevelenswaardige (jonge) vrouw; term liefst niet te gebruiken als het wicht in kwestie binnen gehoorsafstand vertoeft

en lòj poes en smaerige poes en vaül poes zinnelijke vrouw die het vuil en het stof in haar huis niet de baas kan, en er voor het overige zelf niet al te fris bijloopt

en vies poes moeilijk aan het lijntje te krijgen, pinnig, potentieel onmogelijk schepsel, kuttekop

en zwatte poes vuile, ongewassen sloerie

e poëslêmmeke schampere benaming voor die christenen die pas op het allerlaatste ogenblik, op een drafje haast, hun paasplicht gaan vervullen (d.i. in de paastijd te biechten en te communie gaan)

e portrèt z. pertrèt

e postuur z. pestuur

nen doove pot hardhorig, keidoof mens, van het soort dat vindt dat de kippen tegenwoordig nog te beroerd zijn om te kraaien (tot je hun hoorapparaat wat bijregelt, dove kwartel

ne potter 1. weinig verzorgd, ietwat eenzelvig individu met primitieve ideeën over hygiëne; vaak gezegd van oude, alleenstaande mannen die zich nog best kunnen behelpen, en ook zelf nog hun potje koken, al lijkt een en ander eerlijk gezegd meer op ‘afprutsen’ en

[p. 9]

‘aanmodderen’ dan wat anders; 2. vrekkig, schraapzuchtig mens, gierigaard, nijpaars; 3. scheldnaam voor de homoseksuele medemens, bruinwerker, anuscoureur, darmtoerist

nen aaë potter slonzig, oud manspersoon

nen doove potter onverzorgde én potdove ouwe knoepert

ne vaule potter futloze, onverzorgde eenling, zeldzame zaadschieter

ne vieze potter 1. idem als potter hierboven, maar dan zónder enig benul van hygiëne; 2. homo wiens (wier?) praktijken men slechts met uitgesproken verachting vermag te bevatten, strontsopper, kakstoter

ne potterêr naast de algemene bet. ‘vieze knerp’, vaak gebruikt om een mislukt kok aan te duiden, keukenkluns, culinaire ramp

potterêrre [mv.] een slordig, vuil huishouden, bende viespeuken, huishouden van Jan Steen

en praaj schampere benaming voor het stoffelijk omhulsel van de mens, lijf, sodemieter; in tal van scheldcombinaties voor een (verfoeilijk) mens in het algemeen:

en lee praaj en lìlleke praaj en mottige praaj en nauwsjierige praaj en onnèttige praaj en vaül praaj en vies praaj en zwatte praaj... voor mensen wier corpus en aanschijn spontaan de impressie opwekken van brutale, opdringerige lelijkheid, algehele misselijkheid, onbetamelijke nieuwsgierigheid en revoltante, al of niet zwartharige luiheid resp. vunzigheid... [wat je al niet moet bovenhalen om dit laag-bij-de-grondse onderwerp toch enig niveau, deze publicatie waardig, mee te geven]

en zaote praaj 1. veeleisend, door weelde en overvloed verwend mens, kniezer, kieskauwer, bedorven stinker; 2. lichtelijk volgelopen vrouwmens dat zichtbaar slagzij maakt en kennelijk ten prooi is aan (de gevolgen van) overdadig gepimpel, zuipschuit; ook wel voor scheef geladen mannen gebezigd

en prauskont trotse, praalzieke vrouw, pronkerig nest, draaigat, blauwkous

ne prauspot arrogante, schijtverwaande kwast, pochhans, kale jonker, snob

ne prefeitige zuinig, meticuleus persoontje dat akelig precies en berekend tewerk gaat, in de regel uit is op eigen voordeel (op ‘ploegen met andersmans kalf’, zoals men in vroeger tijd placht te zeggen), krentenweger

ne Preis bij oudere Bilzenaren nog courant gebruikt als schimpnaam voor een Duitser; ook bekend van de uitdrukking: de bèste Preis hèt nóg e piëd gepik!

en sjaun prênt (iron., niet alg.) iemand die een enorme flater heeft geslagen of het anderszins erg bont heeft gemaakt, een mooierd, een prachtexemplaar

ne priknol (oorspr.) bijnaam voor een zekere Arnoldus met duidelijk waarneembare pruik, later overdrachtelijk als spotnaam voor andere pruikdragers gebruikt (een procédé dat ook voor andere scheldwoorden in het Bilzers produktief is geweest, men denke b.v. aan moetsenirke en zaotelêmme)

ne prìlgêk iemand die zich op 1 april heeft laten foppen, uitermate dom persoon, aprilzot

[p. 10]

prìlgêk, staek zen naos èn de bêssemestêk! schimpvers waarmee men een geslaagde verneukeratieve poging, lees: een voltreffer op 1 april, extra feestelijk in de verf zet

e pritske (spottend voor) klein, onmondig meisje

ne profeitige zie prefeitig

ne profiteûr opportunistisch ingesteld persoon, zakkenvuller

ne protser onwelvoeglijk persoon die ook in gezelschap moeite heeft om zich ‘gesloten’ te houden, veestige harry

ne protter 1. idem als protser, 2. korzelig, grijnig mens, mopperaar, armezondaarsgezicht

ne provinsenhèngs mannetjesputter die op zijn eentje de plaatselijke dekdienst verzorgt, fokstier

ne pummel grote doë-moeste-pummel-vér-zien! dommerik, aartslummel, klooipoot

- R -

ne raare vreemd personage, gekke kwibus, rare poepchinees

nie viël raars 1. iemand van wie je niet veel hoeft te verwachten, niks bijzonders; 2. minderwaardig, onbetrouwbaar volk

(ne) rabsjòj z. rapzòj

en rammeldaus iemand die hinderlijk veel rammelgeluiden zit te maken, groot lawaai, levenmaker

(en) rapzòj, [ook wel] rabsjòj 1. (eig. minderwaardige rommel, samenraapsel, rotzooi, vandaar) uitvaagsel van de maatschappij, geteisem, stelletje vullis; 2. onbetekenend klein mannetje dat weinig minder dan de opperste verachting verdient, nulliteit, smurf

rapzòj van vollek idem als rapzòj(1.)

e rattepiemelke knuffelnaam voor een baby; zo van: kille-kille, bau ès me rattepiemelke dan! [u merkt het al: dit troetelwoord hoort eigenlijk niet thuis in deze kolommen; we konden het evenwel niet over ons hart krijgen om het zomaar aan de kant te laten; u ziet maar wat u ermee aanvangt, misschien brengt het u op ideeën...]

de Reissjeiters [mv.] (niet bijster courante) bijnaam voor de inwoners van Hees en van Vlijtingen

en remeide tiëge de liefde gebezigd als kwalificatie voor iemand's eigenschappen als huwbare partner, t.w. royaal meer dan doorsneelelijk

ne rènker benaming voor een vrouwen- of rokkenloper, slipjesjager, fuckmajoor

rêpkedepie [coll.] ordinair, onderbeschaafd volk, tuig van de richel [A. Stevens vermeldt voor Bilzen ook: rêtsjepoe (Tong. wdb., z. ‘raskëdëpu’)]

ne rêppetige met allerhande huiduitslag behepte woudaap, schurftige hond, schurftnek

ne rêppetigen dievel z. bij het hoofdwoord

ne rìbberaol (verbastering van) liberaal, blauwsmoel

ne riezingmaeker herrieschopper, ruziestoker, driftkikker, gepatenteerde balkbumper

[p. 11]

~rik niet buitengewoon voorbeeldige Hendrik; vnl. als tweede lid in mannelijke persoonsaanduidingen, als daar zijn: ambetanterik, botterik, loemperik, onbelaefderik, ongesjoefderik, onnètterik, stoemmerik, stranterik, valserik, viezerik, zjeloeserik...

e roekerke (eig. tortelduif, vandaar) onvolwassene die zich op een strategische plaats pleegt op te houden, in de hoop er een lief aan de haak te slaan, jongensgek resp. meidenlokker

en roemmeldaus rommelig, wanordelijk (vrouws)persoon, stapeltrees, warwinkel

ne roemmelpot rommelig, wanordelijk manspersoon, pietje puinhoop, troepmajoor

roës (van vollek) gemeen volk, tuig, bende kleitrappers

ne rojje 1. iemand met rood haar, roestkop, stoplicht; 2. (ook) aanhanger van linkse partij, gaande van socialist tot communist, rooie rakker

en ros (van e weif), [vaak gewoon] de ros meisje of vrouwmens dat eerder ruw en (een tikkeltje) brutaal voor de dag komt, dat té ‘onder-zich-uit’ is om aanminnig te zijn, spook, ongelikte geit (beste maatjes met de Antwerpse ‘hollemoier’)

en/ne rosse de gewone benaming voor een mensachtige met rood(achtig) haar, verroeste spijker, vuurtoren; rosharigen werden vroeger vaak nageroepen met het (eerder povere - het moet gezegd - spotvers: Hee rosse! Wao moeste koste?; andere waren dan weer beter geïnspireerd: Rosse, de moes nie krosse! of: Zaolig zin de rosse, want ze zulle den hiemel èn krosse! of nog: Veif frang ên 'n haaf vér e ros kaaf!... je kon in Bilzen maar beter niet gezegend zijn met ros haar

ne rotten hond door en door verdorven mens, smeerlap, ellendeling, rotkerel

ne rotzak (van e weif, van ne mins...) schofterig onaangenaam heerschap, gewetenloos slecht mens, loeder, mislukte abortus

- S -

en saasbêt vrouw die oeverloos staat te ‘emmeren’ (zie lager), tot opperste verveling van de (veelal) hulpeloze toehoorders, zeurkous, babbelgat, kletstante; en dan hebben we het nog niet gehad over het (enervant kletterende) vaatwerk hierna:

en saaskoemp en saaskont en saaspan nóg benamingen voor zwamneuzen (m./v.), met zoveel spraakwater in hun tongwerk dat men massaal emmers moet laten aanrukken om het zaakje enigszins droog te houden - bij wijze van spreken natuurlijk, maar u weet nu tenminste waar dat ‘emmeren’ vandaan komt - wauwelaar(ster), ouwe hoer

ne saazer ruwbesnaarde zwetser die bij alles zowat een lange saus meent te moeten maken, Pietje Zevermans, lulhannes, zeiksnor

sarma!, [vooral in] arbiter sarma! (eertijds) op de (voetbal)velden vaak gehoorde scheldnaam voor een slechte fluitenier, een scheidsrechter die geen euh fluit waard is, die als het ware in een warenhuis is gekocht (allusie op de minderwaardige kwaliteit die destijds klaarblijkelijk werd toegeschreven aan de aldaar verkrijgbare produkten)

se... verkorting van doesse... (z. aldaar)

ne seime onnozel, dom geval, stommeling, sufferd

onderhaaf sênt z. bij onderhaaf

[p. 12]

en sibbedaajs verbastering van sibbedeïs (z. aldaar)

e sibbedaajske dim. van sibbedeïs (z. hierna)

ne sibbedeïs sul, goedzak van een kerel, zo genoemd naar de zachtmoedige bijbelfiguur (acht letters, begint met een z), maar dan een stuk dommer, kneusje, krotenkoker, meelzak

e sibbedaajske, [ook wel] e sibbedeiske vrouwelijk doetje, dito watje, brave Hendrika (in meer verstaanbare taal: een sociaal geval); vgl. soebbedaajske en soebbedeiske

ne siffer, [ook] suffer sufferd, domoor, kloothommel

en siggel meelijwekkend, weerloos schepsel, ten prooi aan schrijnende ongemakken, als daar zijn: reumetis! den aaën daog! malsjaos g'had! (+ platte tuub!) of gewoon: 't mênneke van Laun, kortom een authentieke aggenebbisjfiguur!

en êrrem siggel beklagenswaardig, eerder armoedig vrouwtje dat met moeite voor zichzelf kan zorgen, zielepoot (ook wel spottend van zichzelf gezegd als men vindt dat enig medelijden van de omstaanders niet misplaatst zou zijn)

ne siggelêr nog zo'n arme stakker, stumpelaar^1, minus habens

en siggelkont net zo onbemiddeld en armhartig als die siggel van hierboven, maar te oordelen naar haar achterste (haar ~kont, bedoelen we) heeft ze meer van een stoem geet dan van een êrrem sjoëp

en Sint-Grins kind dat om de haverklap en om een kleinigheid aan het huilen slaat, jankpot, ‘grienebalk’

e sitselke wereldvreemd, onbeholpen vrouwtje, stomme gans, achterlijk hert

ne sjaajnse 1. doorgaans ernstig persoon die de mensen voor de aardigheid echter graag op het verkeerde been pleegt te zetten, iemand met een ongewoon of onverwacht gevoel voor humor, vreemde grappenmaker, rare kostganger, droogscheerder, uilenspiegel; 2. eigenaardig, geniepig en dus onbetrouwbaar mens, stiekemerd

ne sjaajnsen dievel e sjaajns joenk e sjaajns man enz. (zie telkens het hoofdwoord)

en (graute) sjaan een (grote) schande voor de buurt of de familie

en sjaar weinig kieskeurig, gewillig vrouwspersoon, uit op een avontuurtje, scharrel

ne sjaarel 1. durver, lefgozer, vuurvreter, (vaak scherts.) bengel, rakker, vlegel, schavuit; 2. dom, onhandig, daardoor weinig betrouwbaar sujet, knoeier, sufkonijn, hengstepeuk

ne sjaarewêg z. sjaerewêg

ne sjaarkoek, [vooral als dim.] e sjaarkikske jongste telg in een gezin, nakomertje, nestkuiken, ‘kakenestje’ (minder courant, maar daarom niet minder bedorven dan e poëneke)

ne sjaele het gewone woord voor een scheefogig monster, sterrekijker die als het ware naar de ‘Concordia’ moet kijken om te zien of de mis nog niet uit is - al lijkt dat bij nader inzien toch zo stom nog niet; schele meloen

sjael ès me zister, mottig me broer! gezegd bij het zien van een aartslelijke familie (of dito gezelschap) waarvan de

1 Stumpelaars zijn stumperds op de sukkel

[p. 13]

leden een voor een prima geschikt lijken om in de erwten te zetten, familie Modderschuit

ne sjaelen aop ne sjaele koettie ne sjaele nol ne sjaelen otter z. telkens het hoofdwoord

ne sjaerewêg, [ook] sjaarewêg dubieus figuur met kleptomane neigingen, gauwdief, schavuit

en sjaermaül persoon die last heeft van 't sjaer (scheurmond), m.a.w. iemand met innig veel zweertjes rond zijn oraal orgaan of in de mondhoeken, tot (leed)vermaak van de zgn. evennaasten; niet te verwarren met sjiërmaül in de uitdrukking: Doe kraajste en sjiërmaül van (nl. door het eten van scheurwekkend dikke ‘vlaai’, b.v.)

ne sjaermond beschaafde variant van dat teringjoch met zijn ingescheurd bakkes, hierboven

sjaeterjing [mv.], [ook] sjaeterjoeng, sjètterjoen, sjèttrioen bende joelende kinderen, blijk gevend van een bedrijvigheid die van aard is om al wat leeft in hun onmiddellijke nabijheid tot apocalyptische wanhoop te drijven, ‘keuteljacht’

en sjampkaot (eig. postkaart met karikatuur, spotprent, vandaar) vreselijk onaangenaam, irritant persoon die voor een belediging meer of minder de hand niet omdraait, die de medemens bij het minste het vestje volspuwt, aanvlieger

ao (lìlleke) sjampkaot! geijkte repliek tegen iemand die je een gemene steek onder water geeft

zèg nie sjampkaot tiëge mich, èste! (vooral scherts.) waag het niet mij ervan langs te geven!

e sjandaol z. sjendaol

ne sjaophaos (eig. kat) rare vent, kwast, (in de ogen van sommigen) rijkelijk voorzien van de eerder lachwekkende eigenschappen van soortgenoten als de rare struisvogel, de snoeshaan, de dak- of balkhaas, en niet te vergeten de grasaap; meestal gehoord in de diminutiefvorm:

en hênnig sjaophaoske opvallende, fris-ogende jonge snaak; ook, enigszins denigrerend, voor een parmantig kereltje, een aardig baasje

en sjaosmaül persoon met opvallende leemten in zijn ‘eetkamer’, tandeloze versnellingsbak; ook wel voor iemand met opvallend rotte tanden in zijn mond, afgebrand dorp, brokkelberg

e sjaosmaajlke kind met onvolledig (melk)gebit, fietsenrekje (vooral door geamuseerde volwassenen gebezigd)

en sjaospin iemand wiens karretje zogezegd altijd op een zandweg rijdt, m.a.w. een gelukzak, een bofkont

ne sjarletang verbastering van ‘charlatan’: vulgaire (boeren)bedrieger, tandentrekker, oplichter, knopendraaier

ne sjarmeïr soort ladykiller met een aardig bekje aan zijn hoofd, maar niettemin een slijmbal eerste klas, flikflooier, gulpenruiker

ne sjarmeûr nog zo'n prachtexemplaar van een kwijlebek, maar iets moderner qua uitgang

en sjatskont idem als zjatskont (z. aldaar)

sjaum van ondiëg grote slechterik, deugniet van de ergste soort, (aarts)bokkerijder, gecastreerde dekhengst [in het licht van de gestadig verloederende opvoedingsnormen van tegenwoordig hoeft

[p. 14]

het nauwelijks verwondering te wekken dat deze uitdrukking, wanneer ze tot kleine kinderen wordt gericht, een troetelende bijklank heeft gekregen, in welk geval ze te gebruiken is met een zweem van trots in de stem

ne sjaune m.n. in De bès mich ne sjaune, dich!: iemand die mooi is en knap en alles wat je wilt, maar die voor het overige onmiskenbaar de eigenschappen vertoont van het achtereind van een varken

en sjêdder kwaadspreekster (id. als snêdder, z. aldaar)

ne sjeeve, en sjeef knuppel met duidelijk merkbare afwijkingen in zijn koetswerk of in zijn loopgestel, kreupele

ne sjêf (bij het mansvolk de regel, daarom vooral bedoeld voor het andere, traditioneel meer dociele geslacht) vrouw van de bazige soort, haaibaai, dragonder, destijds nogal eens met ‘mannin’ betiteld

ne sjeinhéllige (ook) scherts. gezegd van een pastoor, aalmoezenier of andere geestelijke met een lantaarn of zaklamp

ne sjeiresliep (eig. scharenslijper, vandaar nog sporadisch voor) iemand die er vreselijk onverzorgd bijloopt (De bès zjus ne sjeiresliep!)

ne sjeiter 1. shitkikker die schaamteloos (schuimige) scheten laat, schijtbak, veestig varken; 2. verwaand, ingebeeld personage, kale heer, kakjoch

ne bange sjeiter weinig moedig, mèttoere ronduit laf heerschap, broekpoeper, flapdrol, angsthaas

ne kaole sjeiter gewoon een kale schijter

e sjeiterke klein, verwaand opscheppertje

en sjeitkont schijterig pretentieus, hovaardig (vrouw)mens

ne sjeitnol net zo'n neuswijze, rechtsdenkende, opgeblazen kikker als die soeplel van daarnet

ne sjèllefraeter magere, ondervoede kerel die het niet ruim te soppen heeft, schooier, bremstoker

ne sjêllem iemand die het op je eigendom gemunt heeft, hetzij door het af te pakken als je niet kijkt, een dief dus, hetzij door toe te slaan terwijl je net wél kijkt, een bedrieger, een afzetter; in één woord: een schelm (tegen kinderen niet zelden als troetelnaam gebezigd)

ne kroemme sjêllem gemene, laaghartige, geniepige, achterbakse, door en door euh doortrapte flessentrekker van een mens

ne sjêllemenès onoirbaar schorremorrie, dieven(bende), stelletje bedriegers; tegen één persoon gebruikt krijgt het woord iets van een herkomstbepaling

e sjendaol creatuur met niks geen benul van goed fatsoen, dat geen respect betoont voor het goed of de gevoelens van een ander, ja godsliederlijk de hele goegemeente te schand maakt, iemand die zich zou moeten schamen!

e lìllek sjendaol (van ne mins) aanstootgevend, ergerniswekkend stuk verdriet, schande van de buurt

ne sjendêrrem, [ook] ne zjendêrrem (eig. persoon met gezagsbevoegdheid en een zekere almacht die doorgaans aan mannetjesmensen wordt toegeschreven; (vandaar voor) weinig inschikkelijk, compromisloos en kijfziek vrouwmens dat de

[p. 15]

teugels graag strak in de handen houdt, manwijf, kenau

ne sjèppegêk (w.g.) dwaze, onhandige eikel die een spontane gelijkenis oproept met de schoppenboer, om niet te spreken van de koekkevaajfoog, een onnozele hals

ne/en sjèppetige, [ook] sjêppetige onverzorgd, slecht uitziend schepsel (wat met gierige krenten niet zelden het geval is), knijpkont

ne sjèppetige mins ongezonde, hoogzuinige graftengel van een mens, schrobber, aaseter

ne sjèppezot z. sjèppegêk

ne sjèptie arbeider die vnl. met de schop aan de kost komt, grondwerker, leemwroeter, terrariër

de sjèpties de ‘mannen van het kanaal’, t.w. de gravers, timmerlieden en bekisters die destijds het Albertkanaal hielpen aanleggen, kanaalgravers

ne sjèrger oorspronkelijk iemand die met zware lasten sjouwt, vandaar: zwoeger die met zijn gejakker en zijn gepees de anderen op hun geweten werkt, uitslover

e sjerminkel, [ook] sjêrminkel onooglijk mager geval, braadspit van een mens, scharminkel, met de nadruk op ‘niet-om-áán-te-zien’; bij uitbreiding ook voor een gemeen, hoogst onaangenaam (vrouws)persoon, watoessirund

e sjerminkel van en vroo en êch sjerminkel e leed sjerminkel waarbij om beurten de aspecten ‘lelijk’, ‘gebrekkig’ of ‘anderszins toegetakeld’ het hoofdaccent krijgen

en sjernaele (van e weif) (om in de sfeer te blijven) lelijk, onbeschoft, scrupulloos vrouwmens, onbetrouwbaar vehikel van een wijf, b(o)erin op sokken

en koj sjernaele en vies sjernaele telkens ter betiteling van een zeer te duchten vrouwelijk (on)mens

ne/en sjêrpe 1. onvermurwbare knibbelaar, gierigaard die schaamteloos (en hard als een spijker) op zijn eieren pleegt te zitten, krent; 2. seksueel geobsedeerde kerel, geile bok

en sjèttelvod (van ne man) dociel, karakterloos mens (doorgaans zijn ‘mansmensen’ bedoeld), slappeling, fluim van een vent die zich zonder noemenswaardig verweer op zijn kop laat schijten, platbroek

sjètterjing, ~joeng z. sjaeter

Medam Sjiesjie kouwedruktemaakster (van de kale soort), z. verder medam

ne sjiet (eig. scheet, veest, zeg maar) flapdrol van een mens

ne bange sjiet, en bang sjiet (het accent wisselt; vaak aaneen, z. ook báng(e)sjiet) slaphartig, bangelijk type, schijtebroek, angsthaas, held op sokken

ne kaole sjiet kale-windmaker, scheet met een pruik op

en sjìlderaaj vrouw die veel te opzichtig geschminkt is, verfpot

ne sjippeteïr z. sjippeteûr

[p. 16]

ne sjippeteûr, [ook] sjippeteïr besluiteloos iemand, treuzelaar die al tergiverserend^2 irritant veel tijd verspilt, dreutelaar, klungelaar, verlicht prutser

ne sjismetik, [vooral mv.] de sjismetieke (eig. scheurmaker, aanhanger van het kerkelijk schisma, vandaar) ongelovige, dwaalgeest, ketter

en sjminkdaus ‘pars pro toto’ (zo noemen ze die potjes) voor een smakeloos overdadig opgepotléppeld, lees: bepoederd en gepommadeerd, vrouwspersoon, maquillagewinkel

ne sjoebbak haveloos, berooid manspersoon, armoedzaaier, bedelaar, schooier

nen êrreme sjoebbak nog zo'n simpele, arme drommel

ne sjoebbezjak goedzakkige, arme drommel, broertje van de schobber hierboven

nen êrreme sjoebbezjak meelijwekkende arme duivel

en sjoej brutaal, gemeen, onbetrouwbaar personage, zoals:

en sjoej van e joenk en sjoej van e weif en onnèttige sjoej en witte sjoej (van kind of manspersoon gezegd) blondharige vlegel, rakker, schoffie (mogelijk alluderend op het geesteskind van Ernest Claes - zo'n deugniet zal het dan wel niet zijn)

nen êrreme sjoejjer (niet alg.) hongerlijer, misdeelde, proletariër [mogelijk bestaat er verwarring tussen sjoej (z. hoger) en sjoejjer (= huivering)]

ne sjoek-sjoek (eig. buitenlander, inz. Marokkaan die met tapijten leurt, vandaar) slordig en smakeloos uitgedost individu, rare snuiter, gekielhaalde zeeschuimer

ne sjoemmelêr iemand met lelijke streken op zijn kompas, en luizen onder zijn staart, slinkse nagelaar die met dubbel krijt schrijft, knopendraaier, bedrieger

ne sjoenbraeker slecht, weinig deskundig stielman, schoenmaker van mijn voeten (Da's geene sjoenmaeker, da's ne sjoenbraeker!)

en êrrem sjoëp 1. hulpeloos, beklagenswaardig mensje, sukkelaar(ster), arm bloedje van een kind (wie z.i. onterecht voor ‘Êrrem sjoëp!’ werd uitgemaakt, kon altijd nog de repliek ‘Daaj wiënen ooch gesjoëre!’ bovenhalen, d.i. ‘Ich bèn zoe goed as nen aandere!’); 2. verstandelijk zwakbegaafde, mentaal gehandicapte, niet in staat voor zichzelf in te staan, arme van geest, stumperd

(eene mèt) sjoëpsknieë scheldnaam voor persoon met x-benig voorkomen, met ‘scheefgezakte kuierlatten’ zoals dat heet

ne sjoer-sjoer slijmbal die zich bij het dansen bij voorrang te goed doet aan de ‘lijfelijke geneugten’ daaraan verbonden, billenknijper, balgier, Willem de Hijger

ne sjoofed (eig. brandende strobundel, dwaallichtje(s), soort veenspook; vandaar) vogelverschrikker, landloper, schavuit, nietsnut

ne sjorsjenis, [ook] sjo(r)sjelis (verbastering van) socialist, rooie rakker

en êrreg sjrap weinig geefachtig, inhalig vrouwspersoon, knijpkont die op een halve cent zou doodblijven

en sjrapnêl een pinnig, schraapzuchtig en harteloos vrouw(on)mens, een lelijke trekbom van een wijf - de uitbreiding ~nêl wordt vaak met

2 Voor de goede orde: ‘tergiverseren’ = irritant veel tijd verspillen met dreutelen

[p. 17]

een knipoog gebezigd, maar niet altijd: bazoeka's als deze kunnen bloedgevaarlijk zijn!

ne/en sjrippeleizige al te scrupuleus, pietluttig, bekrompen persoon, punaisepisser, kutkammer

en lang sjroenk lange bonestaak van een meisje/vrouw, gespierde breinaald, getailleerde draadnagel

Sjroeplêkkers [mv.] (schimpnaam voor) inwoners van Borgloon

ne sjroeveldaaser gluiperd die zich alleen voor een slow op de dansvloer waagt (omwille van de ‘interessante’ contacten), balraider, Van Geilenburg

ne slabakker bangelijke en futloze, bij wijlen zelfs lafhartige lapzwans

en slamaür lui, onverzorgd vrouwmens, slons, vaatdoek

ne slaphanger, [ook] slaphênger zwakkeling, papeter met de viriele uitstraling van een sijsjeslijmer van wie men mag veronderstellen dat zijn selder meer weg heeft van een toefje peterselie dan van een flinke bussel prei, slapjanus, lulganger

en slaür 1. sullige, oninteressante, domme vrouw, huissloof, slodderkous; 2. lelijke, vuile gleuf van een wijf, straatteef, struikhoer [met etymologie laten wij ons binnen het bestek van dit praktische woordenlijstje niet al te veel in, maar voor slaür willen wij graag een uitzondering maken: er zou immers een verband bestaan tussen slaür en slaürzoëd (=koolzaad): vroeger stak men nl. op 1 mei (in Kuringen, althans) de stam van een koolzaadplant op het huis van een meisje dat zich niet welvoeglijk had gedragen, dat m.a.w. haar eer was kwijt gespeeld, en zodoende (eig.: ‘zo gedaan hebbende’) in jammerlijke verwachting geraakt (bron: KUL, dialectarchief ZND, ‘slodder’, P57)]

vaül slaür, smaer zen aür! de gewone aanspreking voor suffe wichten en luie donders, vnl. als zij geen aanstalten lijken te maken om te doen wat hun is gevraagd

en slavodder slordige, karakterloze zoutzak van een vrouw, slons, lorrebak

ne slimme, e slimmeke z. slimmerik(ske)

ne slimmerik, [dim.] ~ske (ironisch voor) domhoofd, ezelskop (Dich bès slim! Aste draaj daog eider geboëre wors, dan worste slimmerikske zêllef! - spottend tegen iemand die zich wel heel erg pienter waant)

en slivroo van slêtte (zonder bauk ên zonder têtte), [ook] livroo van slêtte onaangenaam, weinig aantrekkelijk (vrouwelijk) type, totebel, assepoester, slons

en slodder slonzige, haveloze vrouw (zoals er al zoveel de revue zijn gepasseerd hier - zijn er nog wel andere? - grapje!)

ne sloebber eerder dom en onhandig, bijgevolg niet meteen onmisbaar manspersoon, lummel, drollenvanger

nen êrreme sloebber sukkelaar die met moeite in zijn onderhoud kan voorzien, arme donder, scharrelaar

ne sloef van ne man/ne mins slap, onderdanig en futloos manspersoon, prima geschikt om de vloer mee aan te dweilen, schoothondje; m.n. gezegd van een gehuwd specimen van onbestemd geslacht, doorgaans aangetroffen onder een of andere pantoffel

nen hoeresloef z. aldaar

ne sloekker iemand die niet slikt maar slokt, m.a.w. die door overmatig slokken nauwelijks tot

[p. 18]

slikken komt, zwelgbast; ook voor een egoïst, iemand die wel nooit voldaan lijkt te geraken, slokop, meneertje-nooit-genoeg (m./v.)

ne sloëres (niet alg.; mogelijk verbastering van floëres onder invloed van ‘slungel’) een soort lange loebas, slungel met ontoereikend verstand, dipstick

ne slopkop iemand die 's morgens met geen stokken uit bed te krijgen is, langslaper, slaapzak; (ook) dommelig, suf personage, sufkop, gaapstengel met vaakluizen

ne Smaatrank, [mv.] Smaatrêng scheldwoord voor bewoner(s) van de Kempen die zoals bekend constant met de stereotiep geworden vetranden om hun eetorgaan door het leven moesten, naar verluidt wegens de vetrijke, armtierige, te eenzijdige voeding

ne/en smaerige (lichamelijk zowel als geestelijk) vuil, laag en gemeen persoon

e smaerig dènk e smaerig joenk, [mv.] smaerige jing en smaerige liëgebeis ne smaerigen otter z. telkens bij het hoofdwoord

ne smaerlap, [mv.] smaerlêp uitermate schofterig, vuig en valshartig manspersoon, galgenaas, misselijk karakter, klootzak

en smaerpoes vuil, onverzorgd vrouwelijk wezen, smeerpoets, vieze trien

ne smaerpot vuil, onverzorgd mannelijk wezen, smeerpoets, vieze stoffel

ne smodderêr morsig, onzindelijk mens (vnl. mannelijk), morspot, knoeier, (en als het de spuigaten uitloopt:) drekstengel

en smodderkan slordig, morsig persoon (genoemd naar Daaj an de Smodderkan, destijds een café in Meershoven)

en smodderkont en smoddertrien de vrouwelijke variant van de hoger genoemde viezerik: morsebel, vuilpoes, smeerjurk

ne smoes 1. (eert.) weinig vleiende benaming voor een jood; 2. groezelig vuil en morsig mansmens; vooral gezegd van die verachtelijke types die geen moeite doen om hun immorele, verdorven geest te verbergen, liederlijke vent, geilaard, patjakker

en smosmie gezegd tot een morsgraag wicht, doorgaans door degene die het weer allemaal kan schoonmaken, smodderkous, zoedeltrien

ne (kleene) snatsel doorgaans gebezigd voor een peuter of een ander klein, onbenullig gevalletje, maar proportioneel met de leeftijd van de geviseerde krijgt ook de bijbetekenis ‘rakker, schavuit’ meer gewicht

ne/en snêdder 1. (eig. snavel, vandaar) snateraar(ster), taterbek (vaak ook van kleine kinderen gezegd, in de mate dat zij zich als een kwekkende zwerm watervogels door de huiskamer bewegen), kwebbelkast, kipkakel, (bende) kletsbek(ken); 2. kwaadspreker resp. -spreekster

ne snêdderêr persoon die er graag een tuit aan hangt, maar de anderen met zijn/haar gekwetter zo zoetjesaan op de zenuwen begint te werken (meestal de voorbode van zwaarder scheldgeschut, indien deze waarschuwing niet ernstig wordt genomen...), snaterbek, rabbelkous

ne sneisjeiter iemand met een ongezond vale lichaams-

[p. 19]

(lees: aangezichts)kleur, bleekscheet, miskleurige yoghurtzuiper

ne witte sneisjeiter nóg een melkfles op poten; ook wel als sneer aan het adres van een blondharige

ne snêppetigen dievel snibbig, harteloos vrouwspersoon

en snoepdaus en snoepkont snoepgraag kind, smuisterlustig vrouwspersoon, snoepdoos, sabbeltiet

ne snoepper iemand die vaak loopt te snoepen of ‘achter de gordijntjes’ staat te smullen, die de gebakjes als het ware in het donker knijpt; hoe ouder de geviseerde, hoe groter de kans dat de lekkernijen in kwestie korte rokjes dragen, smikkelvos

ne snotaop, [mv.] snotaep z. snotjoenk

snotbêl [vooral mv.] handige term waarmee niet zozeer de neusafscheiding zelf wordt bedoeld, als wel alles wat eraan vastzit, snotapen

en snotbrak, [mv.] snotbrêk, ~brakke z. snotjoenk

e snotjoenk, [mv.] snotjing snotjongen of -meid (z. verder snotter)

ne snotlêkker (neus)peutertje, onbekwaam om zijn snotpegels anders dan met de tong in bedwang te houden, snotbengel

en snotnaos z. snotjoenk

ne snotpiering z. snottebêl

ne snotpot, [vooral als dim.] e snotpètsje z. snotlêkker

ne snotter nog zo'n ondermaats schoffie dat zich te veel met grotemensenzaken inlaat en een voor zijn of haar leeftijd wel erg grote snater opzet, snothommel, opneukertje

ne snotvaeger letterlijk: een ‘ingedikt-neusvochtafwisser’, maar doorgaans gebezigd voor een aanmatigende foetus (zeg maar ‘feut’), al of niet met snotvalling, snotgurk

ne snotwoof (eig. schertsende benaming voor de wijsvinger, maar voor het betitelen van snothappers zijn blijkbaar alle woorden welkom)

ne snotzak, [mv.] snotzêk (niet alg.; mogelijk een contaminatie van snotter en rotzak, alleszins een) hoogst onaangenaam persoon, een zaadbal (en tevens een waardig afsluiter van het rijtje snotvinken)

ne snul weinig doortastend, eerder sullig en (voorspelbaar) dom personage, geitewollensokkenbreier

e soebbedaajske verbastering van ‘(kleine) zebedeus’, sul, nietswaardige sufferd (vgl. sibbedeïs)

e soebbedeiske iets recentere variant voor het sukkeltje hierboven, niet zelden gebruikt voor vrouwelijke zebedeï (een zebedea, dus)

en goej soebbel al te goed vrouwmens, een beetje naïef en aan de domme kant, maar voor de rest: geen kwaad woord over dat mens!

e soekkermênneke iemand die niet tegen een stootje kan, bij het minste gaat klagen, moeders kindje, kraakporseleinen ventje

ne soekses (w.g.) vreemde, wat onbestemde benaming voor een hulkachtig en onbeholpen, maar vooral hoogst onaangenaam manspersoon, onbeschaafderik

[p. 20]

e sòjjelke sullig, slaphartig mens zonder veel ruggegraat, uitgeknepen citroen

ne sopseime ondraaglijk stom, sullig manspersoon, onnozele hals, biootje, graslul

ne sopsis 1. (sold.) sukkelaar die instaat voor het roeren schepwerk in de legerkantine, de soepmajoor; 2. onverzorgde en vuile manskerel die het niet erg nauw neemt met de elementaire hygiëne, smeerhannes, vetklep

de sopsis van diens! idem (let op de fraaie uitbreiding!)

ne sotser en sotsmie eig. baby die zuigende, smakkende geluiden maakt; toegepast op al of niet volwassen dis- of kamergenoten, verwijzen deze termen eerder naar eetlustremmers van het type: smakmuil en zabbertrees

ne spanriem (niet alg.) bijzonder mager manspersoon, schrielhans, genoemd naar een destijds bekend personage dat steevast met een enorme zwarte steunband rond zijn middel over de straat liep

ne spattelêr, [dim.] ~ke iemand die met grote moeite door het leven struikelt, met twaalf stielen en dertien ongelukken nauwelijks de eindjes aan elkaar geknoopt krijgt, scharrelaar, uienpeller

e spauk van aa kêttele slordig, doorgaans smakeloos gekleed vrouwmens, sloddervos, soepjurk

ne spauker, [vaak als dim.] e spaukerke vakman die op zijn zachtst gezegd weinig secuur is in zijn werk

en spêdder verkorting van spêdderkont (z. hierna)

en (lang) spêdder lang opgeschoten meisje of vrouw, naïef wicht van de rijzige soort, spring-in-'t-veld, spaghettisliert, grasspriet

en spêdderkont gezegd tegen of van een persoon die al te ijverig (lees: morsig) met water of andere sprenkelbare stoffen omspringt, tot ongenoegen van de reeds jammerlijk (of gelukkig net niet) bedropen medemens in de spatlinie, plensmolen

ne spêkmoem (eertijds) soort gespecialiseerde bedelaar die, m.n. met karnaval, de deuren platliep voor plakjes spek en zijn buit dan doodleuk aan zijn stokje reeg, speksinjeur; ook wel voor minder geperfectioneerde schooiers, moskrabber

ne spêknak iemand met een vette nek, spekhals; (ook) dikkerd, spekbokking, worst-op-pootjes

ne raare spènnekop gekke kwibus, vreemde strosnijder, grillig nest, zoiets als een oelewapper, maar dan met zes poten meer

e spèntlich ondeugend, lang opgeschoten wicht van het soort dat leven brengt in het huishouden, rattekop-op-stelten

en Spérkerkliet, [vaak mv.] ~kliete (minder sympathieke) inwoner van Spurk

Spérrek, vaajf haajs ên geen kérrek! schimpvers dat het destijds erg goed moet gedaan hebben, maar waarvoor sinds decennia geen Spurkenaar nog zijn slaap laat

nen diere spiëlman winkelier die exorbitante prijzen hanteert, neringdoener die je de ribben uit je lijf kost, venter met apothekerallures

ne (maogere) spiering visachtige die qua voorkomen spontaan het beeld van een regenworm oproept, grasspriet

[p. 21]

ne spitsvênger (niet alg.) nog zo'n onooglijk schriel en mager persoon

ne(n êchte) sprènkhaon bijzonder energiek, dartel schepsel dat met zijn onvermoeibaar gewriemel de meer huiselijk ingestelde types zonder pardon de gordijnen in jaagt, of anderszins ongenadig tureluurs maakt, hekkenspringer, draaitol

ne maogere sprènkhaon magere, enigszins kalverachtige (maar voor het overige volkomen gave en levenslustige) sprietatoom, spillebeen, bezemsteel

en staajf, ne staajve stijfdeftig, weinig sociaal heerschap of vrouwspersoon

e staajf/steif vroomes ne staajve/steiven dievel ne staajve/steive kinkel ne staajve/steive knèppel enz.: z. telkens bij het hoofdwoord

ne stêchelêr [vaak mv.], [ook] stichelêr herriemaker, twistzoeker, ophakker; niet zelden in wanhoop geroepen tot krakelende kinderen: Stêchelêrre!

en stêchelkont, [ook] stichelkont id. als stêchelêr (maar vnl. v.)

steif z. ne staajve

e steiterke 1. eerder klein uitgevallen, ondermaats schoffie, klein opflikkertje, smurf; 2. snoeverig, parmantig ventje, praatjesmaker, patser, stoertje

e leed stèk lelijk, maar vooral brutaal en ongemanierd mens, haaibaai, dragonder

ne stichelêr z. stêchelêr

en stichelkont z. stêchel-

e stimpke klein, onooglijk mensje, nietig duimpje

ne stinker 1. idem als bedérreve stinker (z. hierna); 2. iemand die goed in de slappe was zit en zich alleen al hierdoor rijkelijk meer waant dan een ander (z. grutse, hoeviërdige stinker hierna); 3. overactieve, petomanisch gestoorde windklep die zijn medemens tracteert op alle geuren van de regenboog, neustreiteraar, veestzapper

ne bedérreve stinker verwend jochie, bedorven wicht, papkindje

ne grutse stinker nen hoeviërdige stinker schaamteloos rijk en verwaand mens, hooghartig nest, blaaskakerig stuk vreten

en stinkhoep persoon die een kwalijke geur verspreidt, ruftkees, koeievlaai

en stoefbloës opschepperig, zelfgenoegzaam mens, windbuil, blaaskaak

ne stoeffer blufferig mens (vooral m.), grootspreker, snoever, opschepper

e stoefferke ingebeeld, hoogborstig kereltje, opsnijder; uitlatingen van dergelijke kletsbekken, vooral als ze het in verband met hun zgn. seksuele veroveringen wat te hoog in hun peer beginnen te krijgen, verdienen ruimschoots het vernietigende: Wao zoos dich toch! Doë pis nog geen hindsje tiëge dich op!

klaogers geen naud, stoeffers gee braud! z. klaoger

Stoefke ès (lang) daud! woordspelerig gebezigd als iemand flagrant staat op te scheppen (Stoefke was de bijnaam van Stoeffel die, zoals gezegd dus, al een tijdje niet meer onder de levenden vertoeft)

[p. 22]

en stoefkont ophakkerig, eigenbehaaglijk (vrouw)mens

ne stoefnol (nog zo'n) winderig heerschap, pochhans

ne/en stoem(me) stommerik; zelden gebruikt zonder dierlijk attribuut:

ne stoemmen aajl ne stoemmen aop en stoem geet ne stoemmen hèngs e stoem kaaf en stoem koe ne stoemme nol enz.: z. telkens bij het hoofdwoord

ne stoemmerik onvolkomen probeersel, rebut van genetische manipulatie, simpele Fons, augurkentrekker; of nóg erger:

ne glaajntige stoemmerik onvoorstelbaar dom geval, stomme eikel, stoethaspel, boterkop

ne stoempelaumer (antieke variant van de) stoemperooker (z. aldaar)

ne stoemper 1. mannelijke stoempkont (z. aldaar); 2. persoon die zich al stompend of al drummend vergrijpt aan de medemens, die zich met ruwere middelen dan met louter geduld in een wachtrij vooruit tracht te werken

ne stoemperooker man die uit schraapzucht, resp. uit schamele armoe sigaren- of sigarettenstompjes recycleert, peukjesraper, armoedzaaier; ook wel voor een slordig uitziend heerschap met een onooglijk onafscheidelijk (kanker)stompje in een van de prominent aanwezige mondhoeken: Doesse mottige stoemperooker boeste doe lèps!

en stoempkoe minder breedgeestige variant van de stoempkont (z. hierna)

en stoempkont vrouwmens dat alles zonder veel zin voor orde in de kasten propt, rommelwicht

en stoempmie z. stoemptrien

en stoemptrien nog zo'n irritant wanordelijk geval

en stoepnaos scheldnaam voor iem. met een wipneus, zadelneus (‘glimmend als een vertinde hondenkeutel in de maneschijn’, aldus L. Brouwers)

ne stoepper (bij de steenbakkers gebezigde term voor een) korte, gedrongen, weinig elegante werkmakker, m.n. iemand die bij het ‘prikken’ van bakstenen in een ketting, het vloeiende doorgeefritme breekt of verkrampt

Stoeppesprèngers [mv.] (bijnaam voor) inwoner(s) van Beverst

en stoepsnoet idem als de wipsnoet hierboven, zij het iets minder scherp (op de tong)

e stopkoet schampere benaming voor iemand die moet invallen (al bedoelt men daarmee meestal zichzelf, uit zelfbeklag), reservewiel

en stopkont idem als stopkoet (maar dan vrouwelijk)

ne strank van e kènd, [mv.] strêng van kènder deugniet, kwajongen, lastpost (ook van meisjes gezegd)

ne/en strante z. stranterik

ne stranten dievel e strant gezich e strant lewaet... z. telkens bij het hoofdwoord

[p. 23]

ne stranterik brutaal, balorig nest met zgn. wild haar in de neus, boef, schavuit

ne streeper (schampere benaming voor) wildstroper

en strèp (van e joenk), [mv.] strèppe (van jing) zau en strèp! kwajongen, belhamel, hellekind (vaak ook liefkozend bedoeld, z. strèpke)

e strèpke rakker, speelse deugniet (eerder een troetelnaam die bij menige ouder meer vertedering dan afkeuring opwekt), boefje

ne stritser 1. eig. iemand die in kleine straaltjes plast, zoals een onmachtig hondje; vandaar: vervelend prater, zeveraar, femelkous, verkoper van piramidale onzin; 2. traag, weinig doortastend personage, teutkous

ne stroëtarsjitêk, [vaak mv.] ~arsjitêkke schampere benaming door werklieden op een bouwterrein gegeven aan ondeskundige bijstanders, aan betweters die vanop de straat staan toe te kijken en hun eigen domme mening staan te verkopen over de werkzaamheden - tja, kakelen kan iedereen

en stroëtbrak, [meestal mv.] stroëtbrakke, [ook het dim. kwam vaak voor] ~brêkske straatbengel

en stroëtbrats kwajongen, rakker die de straten afschuimt, tuk op avontuur (of gewoon uit verveling), straatvlegel

ne stroëtèngel 1. vnl. in de uitdrukking Stroëtèngel hausdievel!, met de betekenis stroëthéllige (z. aldaar); 2. straatmadelief, citysnol, pret-mariëtte

ne stroëthéllige persoon die zich buitenshuis veel vriendelijker en voorkomender voordoet dan onder huisgenoten, slechts schijnbaar vroom, (straat)braaf mens, hartevreter

e stroëtjoenk, [vooral mv.] stroëtjing straatrakker, resp. (bende) straatkinderen

en stroëtklatter de minder romantische zuster van de stroëtèngel, bezoedeld asfaltbloempje, vulgair straatwijf, stoephoer

ne stroëtleeper persoon die meer op straat vertoeft dan de buurtschap kan verdragen, nietsnut die zijn dagen in ledigheid lijkt te slijten, klaploper, straatslijper

e stroëtlewaet nog zo'n onfatsoenlijk geval met onwelvoeglijk veel noten op zijn/haar zang, herriemaker, tuimelgeest, tafelspringer

en stroëtsjats ongemanierd joch, ondeugend vel, straatkapoen, (vaak vrouwelijk) gamine

ne strojjeman koper op veilingen optredend voor rekening van derden, stroman, handlanger

ne stront in de gevleugelde zegswijze: Stront, wae hèt dich gesjiëte! (zonder woorden; de geur van pretentie alleen al!)

ne kaole stront uitermate verwaand mens, kale schijter

héb ich stront geroeppe? ...wie vraagt jou wat?

ne Strontboer, [vooral mv.] de Strontboere scheldnaam voor inwoner(s) van Beverst

e strontdérrep (te gebruiken tegen een achterlijk gezelschap, liefst niet van de eigen parochie) boerengat

('t ès van) en strontkaar (daste iëverië wiës) je wordt niet gauw door een koets overreden, het zijn in tegendeel de mensen zonder fatsoen, het geteisem dat zelf niet recht in de schoenen staat, dat je het eerst bekladt, je ongenadig door de mangel haalt

[p. 24]

ne strontvaeger minderwaardig, nietsnuttig personage, ‘keutelkeerder’, vuilnisbakkenras

ne suffer sufferd (z. siffer)

e suïlke, [ook] e sòjjelke klein, zwakkelijk vrouwtje, naïef en sullig van aard (op het idiote af), mevrouwtje Simpelmans, tepeltje taptemelk

ne sul van ne man/ne joeng fut- en willoos karakter van een man of jongen, sufferd, lul-de-behanger

ne sus, [ook] ne sis onnozelaar, dommerik

- T -

nen taafelêr iemand die zich ergerlijk traag en onzeker voortbeweegt of zich sukkelachtig van zijn/haar taken kwijt (waarmee niet alleen dreutelende oudjes geviseerd worden), talmkous, treuzelpot

nen taanesjêrver iemand die vaak onwillekeurig, maar godsgruwelijk irritant met zijn tanden zit te knarsen, kieskauwer

nen taanroeffer (niet alg.) van weinig respect getuigende benaming voor het nochtans niet oneerbare beroep van tandarts (bedoeld is allicht het slag dat bij voorkeur met beulallures tewerk gaat), smoelensmid

nen aaën tae (slok)oude, eigenzinnige, enigszins wereldvreemde grootvader, ouwe snokker

nen takmaoker wrevelige mens die weinig over zijn kant kan laten gaan, geen luis op zijn lever duldt, neetoor [gesubstantiveerd uit: van z'nen tak maoke = op zijn poot spelen, tekeergaan]

e tampoeske klein, gedrongen ventje of vrouwtje, gezien als een wandelend gebakje (of een handig zakparapluutje?), knolraap

en tang (van e weif) onhebbelijk, boosaardig vrouwmens, harpij, takkewijf

en vaül tang lui en onverzorgd, keigemeen vehikel van een vrouw (van een wijf, zeg maar)

de Teelebêkkers [mv.] bijnaam voor de inwoners van Leten, gehucht van Bilzen; de term is goeddeels verouderd, ongetwijfeld omdat er van de authentieke Letense bevolking eigenlijk niks meer over is

en teif (eig. wijfjeshond, vandaar) minderwaardig geacht mens van de vrouwelijke soort, teef

en leepige teif exemplaar dat al te opzichtig haar ongebreideld verlangen naar de andere sekse laat blijken, natte kip, (ouwe) naaidoos

nen teires hoogst onaangenaam, slobberig manspersoon (zelden gebruikt zonder de toevoeging ‘vuil’ of ‘vunzig’)

ne mottigen teires haveloze, verfoeilijke kerel

ne vèttigen teires onsmakelijke, kleffe figuur die afschuw wekt door zijn gore uiterlijk en grofzinnelijk taalgebruik, vuilbroek, viespeuk

(n)en terwiëse nen terwiësen dievel tegendraads persoon (z. hierna)

nen terwiësdreiver koppigaard die er genoegen in schept anderen tegen te werken, weerbarstig, eigenwijs mens, Jantje c.q. Mietje Contrarie

nen terwiëskop nog zo'n dwarsdrijver

[p. 25]

en têt primaire, wat kinderlijke scheldnaam voor een meisje of een vrouw

dikke têt! rondborstig en/of dik vrouwspersoon, opgezwollen vleesberg, D-cup op pootjes

nen têttelêr prutser die zijn tijd verdoet met onbenulligheden, treuzelaar, kieskauwer

nen tieleman gulzig, egoïstisch mens (vooral van mannen gezegd; genoemd naar een destijds algemeen bekend Bilzers figuur)

nen tienes (eig. persoonsnaam) slaplendige, karakterloze kerel, sijsjeslijmer

ne flaaën tienes halfbakken, besluiteloos individu; (ook) onaardig, enigszins apathisch persoon die de in hem gestelde verwachtingen zonder aanwijsbare reden niet inlost, spelbederver

ne raaren tienes opvallend vreemde kerel, snoeshaan, rare sausneger

en tiet (kindert., eig. verkorting van tietemees = koolmeesje) meisje, wicht

en êrrem tiet arme stakker, pechvogel, ongelukskind

êrrem tiet! (vaak spottend) ocharme, sukkelaar! ik wou echt dat ik ‘compassie’ had met je!

en flaa tiet flauw, kinderachtig persoon, spelbreker

en tietemees, [ook] tietemès (eig. koolmees; spottend voor) meisje, bakvis

nen tip type, figuur, manspersoon

ne gemeenen tip kerel met een gemeen, harteloos karakter

ne sjaajnsen tip iemand met een trits onvoorspelbare streken in zijn karakter; ook wel voor iemand die niet te vertrouwen is

nen tis eig. een persoonsnaam, verkort uit ‘Baptist’, waarmee een mansmens wordt aangeduid die weinig sympathie vermag op te wekken bij de spreker, slome donder, kokosnoot

ne flaaën tis een onaardige, flauwe gast

ne raaren tis een wezenloze gnieperd

nen toeffelêr nauwelijks deskundig, weinig doortastend personage, kluns

nen (heemeleken) toek (hetzelfde als toekker, z. aldaar)

nen aaën toekked (aan te wenden als voor die ouwe toekker hierna)

nen toekker lastige, oude deugniet, vervelende treiterkop van een opa, seniele judas

nen aaën aofgelêkden toekker ouwe knar die al door een legertje vrouwen moet zijn afgekust (maar niet door dat soort waartoe de spreekster zich zou rekenen, let wel!), mannetjesputter op jaren die zich qua vrouwelijk gezelschap weinig kieskeurig opstelt, ouwe snoeper

nen heemeleken toekker achterbaks, gluiperig persoon, stiekemerd, geniepige tuinkabouter; ook wel gekscherend gezegd tegen een grappenmaker

nen heeten toekker geile knoeperd die geregeld op zoek trekt naar een groen blaadje

[p. 26]

nen toemmelêr persoon die eigenlijk niets nuttigs meer om handen heeft, zich onledig houdt met prutswerk, slofkees, salonkneuter

en lang toeng z. bij langtoeng

nen Toep destijds de gewone roepnaam voor een inwoner van Mimmerke; voorbijfietsende ‘Membruggelingen’ (of zoiets) kregen dit vaak als ‘aanmoediging’ naar het hoofd geslingerd (Toep! Toep! Toep!); de gelijkenis met het domme ‘hop! hop! hop!’ waarmee opgewonden Zwitsers de voorbijglijdende skiërs proberen uit hun evenwicht te brengen is louter toevallig

nen toepper zo noemde men destijds iemand die ging bedelen waar men hem niet kende, onderkruiper

en toet waanzinnig dom vrouwmens

en toet van e mins achterlijke gladiool, bolbegonia

en kaa toet seksueel ongevoelige, (zelfs ronduit) frigide vrouw, type ‘no horizonti!’, knijpkut

en stoem toet onvoorstelbaar stom wijf, zaagselkop (eig. toch wel een overdrijving: stommer dan een toet kán nl. niet)

en toetebaa hoewel...

en toetebaus nog zo een die het aanhoudend hoort donderen, ergens... (ze zou het honderd keer zeggen!), rund

en toj (eig. teef) hatelijk, ordinair vrouwspersoon, helleveeg

en toj van e weif vrouw met teefallures

en aa toj liederlijk oud mens

en roj toj ordinair, rosharig wijf

en ton corpulent, weldoorvoed persoon die, als ie wat geld opzij had liggen, grif een architectenbureau zou inschakelen voor de ‘implementatie’ van zijn kleding, opgespoten vleesberg

en dikke ton (tautologisch pleonasme!) natiepaard met een buik als een burgemeester

nen toogplêkker, [vaak mv.] de toogplêkkers tooghanger, lid van het gild van de habitués in een café die niet van de tapkast zijn weg te branden

nen traeter 1. plaaggeest, treiterkop, pestklier; 2. (stud.) destijds spotnaam voor een plechtige communicant in zijn retraiteperiode (nl. drie dagen voor het vormsel)

nen traeterêr kwelduivel, dondersteen

nen trappestiet (scherts. verbastering van) travestiet

en treis (eig. persoonsnaam) irritant, eerder dom vrouwspersoon, truttebel

en gêkke treis malle, vaak onnadenkende tuthola die bijwijlen bevreemdend dwaas uit de hoek kan komen, ‘fijne druif’

en mottige treis en onnèttige treis onappetijtelijke, slonzige plamodder van een vrouw, wier aanblik alleen al iemands hoerastemming vermag te kelderen, miezerig mispunt

en zotte treis enz.

[p. 27]

nen trênselêr (niet alg.) id. als trêntelêr

nen trêntelêr treuzelaar, achterblijver, (turbo)slak; (ook) iem. die treuzelt met eten, kieskauwer

en trien een uit het mooie ‘Catharina’ gedistilleerde, maar jammerlijk tot een scheldwoord verworden roepnaam voor vrouwen... van de domme soort wel te verstaan; Trien verhoudt zich tot Treis ongeveer zoals Tienes tot Tis ('t is maar dat u het weet); zeg nu zelf:

en flaa trien meisje/vrouwmens dat een teleurstellingwekkend gebrek aan gezonde medemenselijkheid aan de dag legt, niets durft, weeral niet meespeelt, de anderen laffelijk in de steek laat... juist: een flauwe fluit!

en loempe trien lompe, onhandige vrouw, lamstraal van een wijf, lomperika

en mottige trien weinig verzorgd, onsmakelijk uitziend wicht, braakstengel

en stoem trien een domme truttebel

en vies trien 1. vuil, slordig vrouwspersoon, vunzige aardappel, geplette banaan; 2. vals, kwaadhartig mens, harpij

en zoer trien humeurig, korzelig vrauwmens met ogenschijnlijk van azijn gespeend ‘opzicht’; niet te verwarren met de zoertrien (accent op eerste lettergreep), die de zure smoel als een volwaardige karaktereigenschap meedraagt, zuurmuil met de geitenpruik op

Trien Trien Voddetrien, wao vér e knêpke hér batse (hér kont) lit zien! destijds vaak in koor gezongen, als striemende aubade voor een armoedig, groezelig, zich meestal in de marginaliteit bewegend (mede)mens, of ander linzenkooksel (enz.)

(n)en tristige weinig levenslust uitstralend, ongezellig, al met al eigenlijk hoogst deprimerend persoon, dooie diender

en troeffel (eig. vuilnisblik) mispunt van een vrouw; vnl. in de uitdrukking:

en doof troeffel hardhorig resp. potdoof mens (vooral v.), kanondove kwartel

en lòj troeffel ... en werken doet ze ook al niet

en troele oliedomme vrouw, onnozele troela, rund met vingers

en troelzje onaantrekkelijk, babbelziek mens, zaagmajorette, kletsnier

nen Trotwaarleeper spotnaam voor de Bilzenaar; een epitheton dat deze, ijdel en mondain als hij is, zolang heeft gekoesterd dat het zowaar als een eretitel is gaan klinken, niet in het minst door de inspanningen van een nobele onbekende die, onder dit pseudoniem, voor en met de taal van de Bilzenaar wegen heeft gebaand die omliggende dialectsprekers ons ten zeerste benijden (Bedankt, Trot!)

en trut zelfgenoegzaam, eigenwijs vrouwmens (‘eigen-dom’ zal ze bedoelen!) dat met haar ijlhoofdigheid en geklooi algemene irritatie opwekt, Trut van Troje, verkeerd gesneden ossobuco

nen tutter mislukte (blaas)muzikant, met name in een fanfare of harmonieorkest, jammerkwast, zakdoedel

[p. 28]

de Tutters gezegd van een slechte fanfare - we noemen liefst geen namen (allee, een paar dan: Harmonie ‘Hoe Harder Hoe Heser’, Omver-Blazerskorps ‘Wij Tutteren Om Te Leren’, ‘De Lustige Toonladders’...)

- V -

ne vaarèng, [ook] vaaring vagebond, landloper, straatslijper, (vandaar) onwelvoeglijke, averechts gekweekte kerel, janhagel, kwelduivel; vaak als troetelnaam voor een rakker die de trots opwekt van zijn vertederde ouders of anderszins gecharmeerde bewonderaars, boefje, kapoen

en strante vaeg tactloos, brutaal vrouwmens dat haar mening bij voorkeur rauw en ongezouten te kennen geeft, achtkantige boerentrien

ne fêrreme vaeger eig. mannetjesputter, iemand die vrij goed zijn streng trekt, in ongunstige zin echter (en daar is het ons tenslotte om te doen) vooral spottend gezegd van iemand die eerder de lijn trekt, klimaatschieter

ne strante vaeger vrijpostig, ongegeneerd manspersoon, brutale vlegel

ne vieze vaeger schroom of ontzag inboezemend, eerder onguur element dat men, om redenen van persoonlijke veiligheid, beter niet voor de voeten loopt of zijn koffer te kruien geeft, patser, bonk, ribbemoos

ne/en valse geveinsd, dubbelhartig persoon (z. hierna)

ne valsaar, ne valsaard verfranste, resp. meer geletterde (wie-weet misschien wel aan Conscience, Claes of Co ontleende?) variant van valserik (z. hierna)

ne valserik onzalig, kwaadsappig heer- of vrouwschap met dubbele bodem, en lelijke streken in zijn of haar kompas, verrader, addergebroed

van veel gebruikt partikel dat goedklinkende scheldslierten een nóg grotere schimpkracht blijkt mee te geven, glijwoord geprangd tussen, als-het-ware, geadjectiveerde krachttermen, saillante invectieven en de hiermee contrasterende, meer alledaags klinkende woorden als... of laat maar: een voorbeeld of twee-drie zal wel volstaan zeker?

en sjèttelvod van ne man en tang van e weif e lìllek sjandaol van e joenk beiste van minse roës van vollek z. telkens bij het hoofdwoord

ne vaogebont, [ook] e vaogebont onverzorgd, wanvoeglijk, vaak vrijpostig individu dat zich weinig gelegen laat aan wat de goegemeente als fatsoenlijk of netjes beschouwt, muiter, stuk ongeregeld, galgenaas

en héillig vaot vrome ziel, kwezel(aar), pilaarbijter, preutse Suzanna

ne vaule, en vaul oorspronkelijk ‘lui, vadsig’, tegenwoordig vnl. ‘vuil, onverzorgd’, ook van zeden; te oordelen naar onderstaande scheldkanonnades is het woord vooral populair wanneer werkschuwe vrouwen en seksueel ontspoorde mannen worden geviseerd

de vaül beis! en vaül flots en vaül kernoeffel en vaül klatter e vaül mênneke ne vaule mins ne vaule potter en vaül praaj 'se vaül tang! enz.: z. telkens bij het hoofdwoord

de vaulighèds (boe t'r doe lèp!) (wao) en vaulighèds! bijzonder irritant, kwalijk schepsel, toppunt van ledigheid en onnut, aartsplurk (doorgaans eigenlijk gewoon iemand die te duidelijk laat merken dat ie niets van je moet

[p. 29]

hebben - wat natuurlijk niet gepermitteerd is, wat denkt-ie wel, het vuil varken!)

ne vaullap, [mv.] ~lêp iemand die zich voor werken te fijn gebouwd acht, die aan het luisteren of het gras wel groeit een volle dagtaak heeft, bruggebijter, reiziger in knoopsgaten (ook wel van/tot een vuil, onverzorgd persoon gezegd)

de lêngde ên de brèdde van ne (graute) vaullap! zegt men schamper als iemand ongegeneerd languit op zijn rug ligt uitgestrekt, niet gehinderd door enig medevoelen met degenen die wél (moeten) werken

en vaultoeng babbelzuchtig, schenziek mens dat de onbehouwen taal niet schuwt, kwatong, lastermond

verdild... verouderde krachtterm, hier en daar nog wel eens gehoord in de uitdrukking:

e verdild joenk ergerlijk wispelturig en onhandelbaar kind, zo'n specimen waarmee je niets dan last hebt, vlegel

verdoemmes... nog zo'n krachtterm die in scheldwoorden verdorie ferm goed van pas komt:

verdoemmese bloës! vervloekte blaag, beroerling

e vérkènd onecht, voorhuwelijks kind, drempeljoch, moetje (vérkènd heeft nauwelijks nog scheldende potentie, probeer het eens met lilleke bassed)

vêrkeshiëd (eig. varkenshoeder) botte, onbeschaafde kinkel, boerenpummel, varkenskop

en verkêttelde (vroo) verwaarloosd, als een voddenbaal gekleed vrouwmens, jakkepoes, floddermadam

e verkrap dènk onnatuurlijk klein en mager mensje, vooral van onvolgroeide, resp. verrimpelde (oude) appelflappen gezegd, kaantje spek, krielkip

ne vérkrauper ongeduldige hufter die medewachtenden rangmatig onder hun duiven schiet, voordringer, vuil stuk onderkruipsel, fileneuker

ne verleeër klef personage waar (eerbare) vrouwen meteen voor op hun hoede zijn, versierder, tietenvanger, beftekkel

e vêr(re)ke persoon met wel wat manieren, maar dan van varkens, helaas; vnl. gezegd van mensen die egoïstisch, brutaal en zonder aanzien des evennaasten door het leven baggeren, broodje-grof-gesneden, balkbumper

e wìld vêrreke van ne joeng, [mv.] wìl vêrke van jing

ruwe, rumoerige jongen(s), raaskop(pen), poltergast(en)

ne verrèkkeling iemand die ter stond het apenvirus mag krijgen voor jouw part, stuk mensenverdriet, naarling, snertkerel (voor kleinere rakkers en pestkopjes mag het een wat milder virus zijn)

verrèks... opvallend vaak in de onmiddellijke nabijheid van scheldwoorden gesignaleerde krachtterm

verrèksen dievel! duivelse bengel, bliksemse deugniet

en vêspersjêl vrouw met een schelle stem - op zich geen bezwaar, als ze toch maar eens vijf minuten die klepmolen van haar wilde dichthouden! - ratelkous, teisterbel

ne vèspie liefhebber van (culinair verantwoorde) vis, van het type: hoe meer hoe liever

[p. 30]

ne vèssepie weinig vleiende benaming voor een liefhebber resp. houder van (aquarium)vissen, of voor de door de vissport geobsedeerde medemens, hengelrund, guppieneuker

e vètbroer (niet alg.) iemand die houdt van lekker veel eten en drinken; (ook) rijkaard, dikke nek

ne vèttige klef, onaangenaam, van weinig goede smaak getuigend figuur, seksueel geobsedeerde, schunnige kliemert, viespeuk

ne vètzak, [mv.] ~zêk onhebbelijk dik persoon, (p)lomp gewicht, vetpeuk

nen dikke vètzak boerenmetworst-op-pootjes, dikke floep, spekzak

e viële mal, zorgeloos wicht (je hoort vooral:)

e brêtsetig viële onoplettend, wispelturig kind of meisje, wuppie, grasaap

ne viëlkals [geen mv.] blaaskaak die meer praat of oppert dan anderen voor lief nemen, kletsmeier, grootsmoel, zwetsnek

ne vierzeeker roodharig persoon, rossekop, vooral in de schimpstriem:

ne glaajntige vierzeeker mensachtige ontsierd door slechts één onvolkomenheid - een stel wratten op het achterwerk en een ingroeiende teennagel links vooraan niet te na gesproken -, maar dan wel een mankement waarvoor geen enkel excuus aan te voeren valt: vuurrood haar!, rosse griezel, rooie dakduif

ne vieze, en vies een allesbehalve blij en opgeruimd karakter, iemand die zich gemakkelijk lastig maakt, vaak voor tegenwind zorgt, humeurige baas, kankerbak; het aantal scheldwoorden dat met het adjectief vies (bet. ‘vuil’ of ‘te duchten’) kan worden verbonden is haast niet te tellen; wie daar toch de behoefte toe voelt, kan alvast beginnen met:

en vies beis ne vieze kadee en vies klatter e vies man ne vieze motter ne viezen otter en vies paot e vies pestuur en vies ploëster ne vieze potter en vies praaj en vies sjernaele vies viëgel...

ne viezerik persoon met smoezelige handen resp. onfatsoenlijke, verhoetelde gedachten, viespeuk, vunzige aardappel

ne vlauzak, [ook wel] vlòjjezak; [mv.] ~zêk royaal met vlooien of met ander sociaal onaanvaardbaar, zeg maar parasitair ‘gewriemel’ behept medemens, vlooienkiel, netenlikker, luizenbroeier

ne voddeman (eig. lompenopkoper) slordig geklede, futiele manskerel, onbetrouwbaar sujet, goorlap

ne voddentis ne voddepie kerel die handel drijft in lompen... maar dat had u intussen zelf al begrepen (z. voddeman, 'n moskrabber of twee hoger, knaajnspie enz., ... u kent beslist zelf nog andere tisten op -pie)

en voddetrien onbenullig, irritant vrouwmens, afgehaald nest, toddebak

ne vieze voëgel (van daaj) vies viëgel geviseerd zijn hier de rijkelui, de lieden met ‘veel liekens in hun buik’, want veeleisend en moeilijk te plezieren, mijnheertjes &

[p. 31]

madammekes van het goed leven, rijke stinkerds

ne vojjer (eertijds het gewone woord voor vader, thans vnl. in ongunstige zin) onverantwoordelijke, liefdeloze vader, ontaarde fluim van een vader

ne vreegelêr 1. tegenwringer, dwarsdrijver, twistzoeker; ook wel gezegd van stiekemerds die hun beurt niet kunnen afwachten; 2. iemand die geen moment kan stilzitten of -liggen (z. vriemelêr hierna)

ne vrènger (van ne mins) nog zo'n dwarse klant, stijfkop, struikelbok, haantje-pik - de associatie met zure peren of wrange pruimen die je tanden stroef en eggig maken, ligt voor het grijpen

ne vriemelêr persoon die aanhoudend zit te schuifelen op zijn stoel of ligt te galopperen in zijn bed, draaigat, kwikkebil

e lêstig vroomes moeilijk te manoeuvreren freggel van een vrouw, snark, raventeef

- W -

e waajfke zoiets als e weif (z. aldaar), maar dan kleiner en dus dubbel te duchten, handneukertje met ballonkuiten

ne wabbie domme, habbezakkige kerel, halve gare, plurk zonder verstand, achterlijke kwiet

en waep zot, lichtzinnig vrouwspersoon, vrouwelijk equivalent van de wieb (z. aldaar)

en haaf waep onbezonnen, niet voor rijp aanzien, apert over-bezonnebankt feminien geval, onnozel wicht, geflipte kalkoen

en lang waep vrouwelijke panharing, langlendige malloot, Fientje Immer-koud-vanboven

e lank wammes nog zo'n kip op hoge poten, sprietje spillebeen (z. lang waep)

en aa wanmiële (eig. een onmisbaar, maar monsterlijk vehikel, destijds gebruikt om gedorst graan te wannen; de gelijkenis met sommige medemensen is inderdaad treffend) garstig oud vel, type veel-kwebbel geen-stijl, afgeleefd klerewijf, plegiskop, ouwe taart

en lee wanmiële aartslelijke, zichtbaar misbakken vogelverschrikker van een wijf, schepsel dat zowat alle denkbare schoonheidsfouten in zich verenigt, baarlijk spook, ingezakte pudding

ne vieze Waol de bèste Waol hèt nog e piëd gestoële! weinig inschikkelijk, doorgaans rabiaat nederlandsonkundig medelander van over de taalgrens, Waalse rat

ne Waolekop, [mv.] ~kèp scheldnaam voor een inwoner van Wallonië (een lelijke Waal, zeg maar)

e weif, [mv.] weiver destijds de gewone, tegenwoordig echter een louter denigrerende benaming voor vrouwen, zeker als ze zich dom of weinig verkwikkelijk voordoen; vaak als tweede lid in samenstellingen waarin onverholen wordt gezinspeeld op hun communicatiebevorderende eigenschappen als dramkonten: babbel-, klêts-, mêrt-, vès- enz.

e leed weif holkelig, kijflustig ruw vrouwmens, heibei; (of als ze alleen maar lelijk is) ondefinieerbaar stuk vlees, lelijke plamodder

en onnèttig weif dit specimen is vooral onverzorgd, lui en in hoge mate nutteloos, een slechte investering als het ware, slubbertrien

[p. 32]

en tang van e weif tactloze, gemene feeks, kattig serpent, takkemens, kwaadaardig gezwel; vaak als verkleinwoord:

en aad waajfke oud vrouwtje (niet echt beledigend voor kleine vrouwen van een eerder gezegende leeftijd, maar daarentegen zeer voor hen die zich tot de jongere generatie plegen te rekenen)

ne weiverdoektaür van weinig respect getuigende benaming voor een gynaecoloog; al klinkt dit, alle verhoudingen in acht genomen, nog een heel stuk beschaafder dan b.v. spelonkoloog of kuttenkijker

ne weiverman liederlijke kerel, vrouwenloper, rokkenjager, gleuvengek

ne wèndzak opschepper, pocher, snoever (vooral het diminutief is gebruikelijk:)

e wèndzêkske pretentieus kereltje, stoertje, blaaskaak, windhapper

ne wêrreme, en wêrrem eufemisme voor een seksueel overactief persoon of voor iemand met overdreven aandacht voor de meer zinnelijke kanten des levens, pietje potent, boris clitoris, geile merrie

ne wieb ronduit dom ogende man (verkorting van wieboo, z. hierna), kluns, zaagselkop; voor vrouwen moet men bij de waep zijn (z. ald.)

nen haave wieb halve gare, idioot, uilebal

ne lange wieb lang en onnozel uitziend mansmens, achterlijke, onderontwikkelde bezemsteel, lampepoetser

ne wieboo sufkop, primitieveling, halve zool, cromagnon, stuk bediel

ne wiemel onrustig, veel te beweeglijk mens (vaak van kinderen gezegd), woelwater, robbedoes

wiemelêr id. als wiemel hierboven

ne wìlle, en wìl ruwe, onbeheerste kerel of vrouw (van de baldadige soort), woesteling, razende Roeland

de wìl [mv.] (eert.) bijnaam voor de seizoenarbeiders die werkzaam waren bij Den Tieleman - naar verluidt uit de streek van Scherpenheuvel, stel je voor!

ne (joenge) wìldvank onbesuisd, impulsief kind, stoeis wicht, hekkenspringer

Wìller krakke [mv.] schimpnaam voor de (minder beminnelijke) inwoners van Waltwilder, m.n. in het spotvers:

Wìller krakke valle van de takke, ze valle daud vér e stèkske braud!

ne wimpel iemand die niet kan stilzitten, die de anderen irriteert met zijn/haar gewriemel (z. voorts: wiemel en wiemelêr)

ne witte 1. witharig mens, wittekop; ook wel van een bleekvellig exemplaar dat eruitziet alsof hij/zij zich speciaal voor de gelegenheid heeft laten opgraven, bleekscheet, witneus; 2. (eig. persoon actief in de verzetsbeweging tijdens de voorbije oorlog) in bepaalde kringen scheldwoord voor die verzetsstrijders die vooral ná de oorlog in actie zijn geschoten

e wit bag ne witte keissjeiter en witte sjoej ne witte sneisjeiter z. telkens onder het hoofdwoord

[p. 33]

ne wittekop jongen of (balorig) meisje met opvallend vlasblond haar, witbol; ook wel gezegd van een rattekop met normale haarkleur die spontaan het beeld van Ernest Claes' geesteskind oproept, wittebras

ne wolkris persoon (een vrouw meestal) met weelderig dik, felblond krullend haar, Ondula Ragebol

ne woof vreetwolf, schrokhals, slokop, schranser, smulbroer... kortom iemand die alles voor zichzelf wil

ne woover iemand die zijn inspanningen niet weet te doseren, geen maat kan houden in wat hij doet; vaak gezegd van uitslovers die maniakaal bezig zijn met rijk te worden, zwoeger, zweetreet

ne wotterzak (vulg.) man met ‘sputterend’, ontoereikend voortplantingssysteem, loze zaadstengel

- Z -

(eene mèt) ne kop waaj en zaajbaor (eig. grote zeef) vergeetachtig mens, warhoofd, huis-, tuin- & keukenverstand, boterkop, zaagselhoofd, lekke zeef met vingers

en zabberdaus (eig.) kleuter, vrouwspersoon die zich door veelvuldig sabbelen welhaast volledig onder het kwijl heeft gewerkt, (vandaar) domme leuterkous, zemeltrees, breinloze kipkakel

ne zabberêr (mannelijke) zeveraar, hersenloze kwijlebek, zeurkous, afgezakte negertiet

en zaeg van e weif (niet alg., het gewone woord is zaog) vrouwelijke zeur

ne zak hoogst irritant, onaangenaam mens, zelfgenoegzame fluim, halfgecomposteerde buidelrat, driedubbel overgehaald loeder

(nen) êrreme zak! uitroep die doorgaans dient om medeleven te betuigen, maar die oh zo goed van pas komt bij mensen die aan compassie een gloeiende hekel hebben

ne zakkevèller (niet alg.) modernere variant van de maolevèller (z. aldaar)

en zammeltrien treuzelkous, beuzelaarster, tuthola die alles suffig, op haar elfendertigst afhaspelt of onverstoorbaar uit haar neus zit te eten, koffieteut

en zaog vrouw die het verbijsterend goed (en láng!) kan uitleggen, babbelkous

en zaog van e weif onophoudelijk en ijlhoofdig duffe praat verkopend zwetsloeder, dramneus

en aa zaog lichamelijk misschien vervallen en verspocht maar het tongwerk draait nog prima, oude snaterbek, vervelende, ouwe klep

ne zaogeman kerel die de goegemeente met zijn gezwets de gordijnen in jaagt, zagevent, zeveraar, emmer, zeurpiet, lulmajoor

ne zaoger (van ne man) z. zaogeman

en zaogmên z. zaog

en zaogmêt z. zaog

ne zaognol z. zaogeman

ne zaogpie z. zaogeman

en zaogsjèttel z. zaog

[p. 34]

ne/en zaote met scheldwoorden van onderstaand kaliber richt men zich niet enkel tot personen die het vlees goed onder de pekel houden, die m.a.w. occasioneel of met de regelmaat van een volgelopen klok een stuk in hun rapen hebben (z. zaotlap hierna), maar vaak ook tot mensen die niet tevreden zijn met het vele dat ze al hebben en schaamteloos meer verlangen dan ze eigenlijk behoeven

en zaote praaj en zaote beis veeleisend, vadsig corpus, verwaten koeieuier

ne zaotelêmme (destijds bekend figuur in Bilzen; voor de - dialectsprekende - jeugd, gewoon) iemand die meer drinkt dan goed voor hem is, resp. dan anderen kunnen verdragen (z. verder onder zaotlap)

ne zaotjannes iemand die gewoonlijk toeterlazarus door het leven dweilt

ne zaotlap kerel, zeg maar kurkentrekker, die met een nat zeil, een flinke snee in het oor en zijn hoed op halfzeven - gesteld die ie van tijd of ruimte nog enig benul heeft - door de straten resp. de huiskamer laveert, zatladder, zwelgbast

ne zaotzak iemand die gewoonlijk zo dronken is als een draaideur

ne zauper iemand die zuipt als 100.000 man

ne zauplap dronkaard, droge lever, nathals, drankorgel, zuipschuit

ne zèbedeïs goedgelovige, onbekookte kerel, dwalm (z. voorts sibbedeïs, soebbedaajske & varianten)

en zeekbats 1. meisje dat het in de broek doet; (ook, scherts.) vrouw die opvallend vaak met wateroverlast naar het haajske moet; 2. vrouw die onzinnige praat verkoopt, zeurkont, zemeltrees, zeikmadam, zeverkut

ne zeekbòjjel zeurderig, onaangenaam, hoogst ergerlijk wezen

ne zeeker 1. kerel wiens uitlatingen kant noch wal raken, grossist in vervelende kletspraat, doordrammer; 2. nietswaardig, in de hoogste mate onaangenaam en irritant mens, zeikstraal, etterbak

ne flaaë zeeker flauwe zeveraar, teutebel, zakkenwasser

ne rojje zeeker geduchte zeveraar (met rood haar op de koop toe, ergerlijker kan moeilijk!), roshannes, roodgloeiende windbuil

ne kaole zeeker verwaande, ingebeelde quidam, opgeblazen kikker, mislukte abortus

en zeekmêt zeiknat resp. schuurvervelend zaagmens

ne zeekpie ambetante zeverzak - kan die een zaag spannen, ja?

en zeekteel leuterkous, vervelende klier

ne zeeverêr gewoon een zeveraar

ne zeeverkloet nog een kwijlbakkes (ze komen stilaan aan mijn oren uit)

ne ziëmelekneeper traag en weinig kordaat persoon, iemand die zijn tijd verdoet met beuzelarijen, kieskauwer, kutkammer

[p. 35]

en ziëmeltrien weifelmoedig, besluiteloos vrouwmens, treuzelig doetje

ne ziete groot, (aarts)lomp geval, onnozele Jozef, breinloze slungel van het type ‘hoe lager de zon, hoe langer de schaduw’, geplette banaan

nen haave ziete (onder het motto: half = eens zo veel) halfgare, overdwars uit de baarmoeder geslingerde koekkenbakker, simpele vouwdoos

at ze èn Zietendol ne piering vange, dan staeke ze de vlag aut! spottende opmerking aan het adres van iemand - een schooier allicht - uit Zutendaal

ne zitser (erg minachtend voor) zeveraar, zaniker, erwtenteller, kortom een weinig doortastend ‘être’, vooral als diminutief:

e zitserke onmachtige zeikstraal van een kerel, schlemiel

Zjang van de kaploën (Zjang = eig. Bilzers voor ‘Jean’) scherts. gezegd van een onbekend of onbestaand iemand, niemand dus; vaak ook geringschattend voor een triviaal, onbeduidend persoon, nulliteit

en zjannèt homofiele kerel (zeg maar ‘van het handje’ of ‘van de club’), pijpekrul, ruigpoot, billemaat

en vaül zjannèt irritante, misbakken flikker, achterlader, anuspiraat, ridder van de bruine dreef

ne zjaormaeker pretentieuze, aanmatigende vent, kouwedruktemaker, blaaskaak, gascogner

ne zjasman, [vooral mv.] de zjasmanne het langharig, werkschuw tuig, het zootje ongeregeld dat in de tijd van het Jazz-Bilzenfestival de straten van de stad onveilig maakte (voor de rest waren het schátten)

en vies zjat slordig, onsmakelijk vrouwmens, pokkemeid, teringwijf

en zjatskont, [ook] sjatskont meisje, vrouwmens dat vaak uithuizig is, (veel te) gretig op de boemel gaat, zwierbol, labberlot, trippeltruus

ne zjeezekeskloeter iemand met twee gezichten, fijnvrome, schijnheilige kwant die de katjes in het donker knijpt, huichelaar, farizeeër, matennaaier (destijds het gewone scheldwoord voor praktizerend katholiek die tegelijk ijverde voor de staatsschool)

ne/en zjeloese iemand die de zon niet in het water kan zien schijnen, die een ander de brokken uit de mond ziet, afgunstige bok

ne zjeloeserik jaloers, naijverig persoon, nijdas

ne zjendêrrem autoritaire pief (id. als sjendêrrem, z. aldaar)

ne zjúdas plaaggeest, kwelduivel, mispunt dat er een hels genoegen in schept om met anderen de kachel aan te maken, stekelnoot, pestzak, treiterkop

nauwsjierige zoëd! gezegd tegen een indiscreet, neuswijs, weetgierig schepsel, vraagschotel, ‘curieuze (-neuze-) mosterdpot’

en autgewande zoëg (eig. een zeug; voor de stadsmensen onder jullie: d.i. een vrouwelijk varken - wat een ‘var-ken’ is zullen we een andere keer nog wel eens uitleggen) vulgaire scheldnaam voor een vrouw die geen kinderen meer kan krijgen; moeders die het ‘in illo tempore’, al of niet gewild, na enkele kindjes voor be-

[p. 36]

keken hielden, werden niet zelden door de goegemeente, of wat daarvoor moest doorgaan, tot de orde geroepen

en aa zoëg lebbige ouwe teut van een vrouw, onnuttig mens dat nog weinig benul heeft van wat zich rond haar afspeelt, overjaarse sufkut; ook handig is de tirade:

at zeine kop op en zoëg stond, kroëp nog geene beïr mei trop!

ne zoere, en zoer persoon met een misnoegd, verongelijkt gezicht

e zoer gezich ne zoere mins en zoer trien z. telkens onder het hoofdwoord

en zoer maül (vnl. in de levenswijsheid: noë en zoer maül moeste nie kieke, bet. zoiets als: je kunt niet iedereen te vriend houden, dus: doe wel en zie niet om)

en zoertrien vrouwmens dat als zure pruim door het leven gaat; te onderscheiden van de zoer trien, in twee woorden, doordat bij het knorbakkes dat ons ‘hic & nunc’ bezighoudt, het zuur-zijn veeleer gezien wordt als een blijvende eigenschap, madonna in 't zuur

ne zok (van ne man) al te inschikkelijk, willoos manspersoon, lijzige stumper, zielepoot, soepele Joep

ne zot 1. gek, halve gare, idioot; 2. onnadenkend, onbesuisd persoon, iemand die grote risico's neemt

en zotte gezegd van een snaaks, uitgelaten, lichtelijk mesjogge schepsel, zoals volgende huppelkutten bij voorbeeld:

en zotte fleet en zotte treis z. telkens onder het hoofdwoord

ne zwatte 1. zwart, smoezelig uitziend persoon, vuile donder, smeerpoets; 2. (eert.) Duitsgezinde tijdens de voorbije oorlog, zwarthemd, collaborateur; in bep. kringen ook scheldw. voor aanhanger van vlaamsnationale partij; 3. schampere, zij het nog vrij onschuldige benaming voor een neger, zwarthuid, roetmop.

ne lìlleke zwatte ne zwatten dievel persoon met zwart voorkomen, gaande van ‘groezelig vuil’ over ‘negroïde’ tot ‘lelijk fout in de oorlog’

en zwatte klatter lichtekooi, onderleggertje, vuile hoer

ne zwatte neeger (eig. een pleonasme voor de gekleurde medemens) vooral spottend of verwijtend tegen smeerjurken - kinderen hoofdzakelijk - die zich flink hebben vuil gemaakt, jakkepoes

zwatlap, [mv.] ~lêp 1. smeerhannes, vuilaard, goorlap; 2. (on)mens met fascistoïde neigingen; (ook) collaborateur

zwatrok, [mv.] ~rèk (vero.) scheldn. voor geestelijke, hemelsgezinde

en lang zwik slungelachtig vrouwmens, spaghettisliert, zwangere tuinslang

ne lange zwikzwak grote lummel, aangeklede lantaarnpaal, (en als zijn gezicht je voor de rest ook niet aanstaat, een) volgescheten palingvel

nen aaë Zwitser (niet alg.) iemand die geen maat houdt bij het drinken, ouwe dronkaard, zatlap