Het Land van Maas en Waal

[p. 279]

Moordhuizen

Ten westen van het dorp Alphen ligt de buurtschap Moordhuizen, waarvan de bebouwing aan de eveneens Moordhuizen genaamde dijk ligt die vanaf de Doorbraakdijk tot aan de Alphense Uitvliet loopt (afb. 367).

Het gebied heeft waterstaatkundig een heel belangrijke rol gespeeld in verband met de afwatering van het westelijk gedeelte van de dorpspolders in Maas en Waal. Hier ligt de z.g. Molenpolder, waar in de eerste helft van de 17de eeuw niet minder dan zes watermolens stonden om het water in dit laagste gedeelte van Maas en Waal te keren. In verband met een proces is de situatie in 1663 door de landmeter Nicolaas van Geelkercken in kaart gebracht. In 1791-1792 zijn er drie nieuwe molens gebouwd, die na het vertrek van de Franse bezetters in 1813 moesten worden verbeterd. Omdat een van de drie was afgebrand, bouwde men nog twee nieuwe molens met hellende schepraderen in 1818. Zo stonden er nu drie molens aan de Dreumelse sluis en een aan de Alphense sluis; van laatstgenoemde zijn in 1957 bij ruilverkavelingswerkzaamheden de

Afb. 367. De Alphense watermolen bij Moordhuizen volgens het kadastraal minuutplan.

[p. 280]

fundamenten blootgelegd. Van deze windwatermolens is tot 1847 gebruik gemaakt. Toen werd hun taak overgenomen door het door ir. H.F. Fijnje gebouwde stoomgemaal, voor de bouw waarvan in 1845 de beslissing viel. De eerste steen daarvoor werd op 17 mei 1846 gelegd door diens dochter, maar het duurde nog tot 16 maart 1847 voordat de kinderziekten waren overwonnen. Het gemaal werd tot over de grenzen beroemd. De windwatermolens vonden een nieuwe standplaats in Winssen (Beatrixmolen) en in Nijmegen (St.-Annamolen), waar zij werden omgebouwd tot windkorenmolen.

- Literatuur. H.F. Fijnje, Verslag over het stoomwerktuig in den polder van Dreumel, Wamel en Alphen, Nijmegen 1849; H. van Heiningen 1965, blz. 25-42; G.H. Keunen, Poldermolens uit de Molenpolder, St.-Annamolen te Nijmegen en Beatrixmolen te Winssen, in: Tweestromenland nr. 35 (1981), blz. 1-28.

⁺ Evenals de watermolens moest ook het gemaal plaatsmaken voor moderner techniek. In de gevel van het in 1952 gebouwde gemaal bij de Alphense Uitvliet is een gietijzeren gedenkplaquette opgenomen, die afkomstig is van het eerste op Gelderse bodem

Afb. 368. Gedenkplaquette van het eerste Maas-en-Waalse stoomgemaal, aangebracht op het gemaal te Moordhuizen (opn. 1977).

gebouwde stoomgemaal met schepraderen, uitgevoerd naar ontwerp van ir. H.F. Fijnje van Salverda in 1846-1847. Op de plaquette met ornamentale omranding (afb. 368) staat de tekst: ‘H.F. / Fijnje / Wie geestig denkt, en werkt en tracht / Dien helpt natuur met hare kracht / 1845’.

Bij de bouw van het nieuwe gemaal heeft men daaronder een zandstenen plaquette aangebracht met de toelichtende tekst:

‘met dank voor het nageslacht bewaard wat voor een eeuw in kracht vergaard dit volk tot daden wist te zetten. 1952’

Afb. 369. De Greffelingsedijk. Links en rechts resp. de boerderijen nrs. 12 (aan de Maaskant) en 47 (opn. 1977).

+ Gedenkplaquette eerste stoomgemaal