Het aandeel der Minderbroeders in onze middeleeuwse literatuur

Inleiding tot een bibliografie der Nederlandse Franciscanen

[p. 161]

Historisch overzicht der minderbroeders in de Nederlanden met het jaartal van de stichting der kloosters¹⁾

1217	Eerste (mislukte) tocht naar de duitse landen.
1221	Tweede, onder Caesarius v. Spiers, zelf duitser, met 25 man.
1226	Dood van S. Franciscus.
1228	Stichting van Kloosters in Leuven, Brussel, Diest, 's Hertogenbosch. Dit laatste op de tegenwoordige Pensmarkt, en in de Minderbroedersstraat.
1231	S. Truiden, Mechelen.
1234	Maastricht.
1240	Utrecht, Middelburg.
1250	Groningen, Dordrecht.
1266	Tienen.
1270	Zierikzee, Bolsward.
1290	Hardewijk.
1300	Kampen.
1304	Amsterdam.
1307	Roermond.
1311	Deventer.

Bijna alle kloosters werden gebouwd binnen de stadsmuren, en waren dus, in tegenstelling met die van vroegere tijden, niet groot. - Het begin van de 14e eeuw was voor de Orde een tijd van verval. De pest richtte ook in de Orde grote verwoestingen aan. De tucht verslapte.

In Italië ontstond dan de Observantie, door Joannes de Vallibus, eerst in Brugliano. De beweging sloeg over naar Frankrijk. In 1415 vroegen de franse observanten een eigen vicariusgeneraal en provinciaals, die ze ook kregen. Strijd van Observanten met Conventuelen.

De Collectanen, 'n kleinere hervorming in de Orde, hier

1) Hierover gedocumenteerde studies van B. Verbeek O.F.M., en F. v.d. Borne O.F.M., in Collectanea Franciscana Neerlandica, dl. II 1931, blz. 1-236.

[p. 162]

ontstaan, (naam van S. Coleta, hervormster der Clarissen), wilden geen nieuwe oversten, enkel hervorming. Na de splitsing tussen Conventuelen en Observanten gingen zij tot de laatsten over.

In Nederland een eerste poging tot invoering van de Observantie mislukt.

Een tweede, vanuit S. Omer, in Gouda, slaagde. (Brugman). Toen gingen de kloosters over; en werden weer nieuwe gesticht:

1439	Gouda.
1445	Leiden.
1446	Atwerpen.
1447	Alkmaar, Mechelen.

Thans kregen de Observanten een eigen bestuur, los van Frankrijk.

1448	Delft.
1451	Gorcum.
1456	Haarlem, Zutfen.
1457	Leeuwarden.
1462	Amsterdam, Bergen op Zoom.
1466	Boetendaal.
1470	Amersfoort.
1471	Herenthals.
1473	Bolsward.
1478	Kampen.
1489	Arnhem.
1502	Groningen, Dordrecht.
1506	Diest, Leuven, Middelburg.
1517	Brussel, den Bosch, Utrecht, Maastricht, S. Truiden, Zierikzee.

Onder paus Leo X had in 1517 de scheiding plaats Conventuelen - Observanten.

In de Nederlanden waren nu nog slechts 4 Conventuelen-kloosters, die óók weldra overgingen:

1539	Tienen.
1569	Deventer, Harderwijk, Roermond.

In 1517 telde de keulse provincie, waartoe deze streken behoorden, 47 kloosters van Minderbroeders. Dan, in 1529 splitsing: een eigen nederlandse Minderbroeders-provincie werd opgericht (Germaniae Inferioris), na een langdurig geschil tussen Herborn en Weynsen.

De keulse provincie behield 19 kloosters; de nederlandse 28. Joannes Bylkens werd eerste provinciaal der nieuwe provincie.