Zeventiende-eeuwse kluchtboeken uit de Nederlanden

De nieuwe vaakverdryver, of Ne(e)derlandze verteller

De nieuwe vaakverdryver, of Ne(e)derlandze verteller werd samengesteld door K.A.P.S.M. en bevat in de verschillende edities respectievelijk ca. 1205 en ca. 1480 kluchten. Het is nog onbekend, wie deze K.A.P.S.M. is. Een toespeling in de opdracht geeft echter wel een indicatie van althans één der gebruikte bronnen. De namen van Zincgref en Weidner wijzen in de richting van het in twee delen verschenen Duitse kluchtboek Apophthegmata, dat ook in 1669 bij J. van Ravesteyn te Amsterdam in vertaling verscheen.

Over het gedicht Aanradinge tot kristelik meedelijden over d'Armen, op het Wester-Schelling door Jan Soet is niets te vinden. Zou hier mogelijk sprake zijn van een loterijgedicht ten bate van de slachtoffers van een natuurramp?

52. De nieuwe vaakverdryver, of Neederlandze verteller. Samengesteld door K.A.P.S.M. Amsterdam: gedrukt bij T. Houthaeck; voor G. van Goedesberg boekverkoper, 1651. 12^o.

Titelpagina (fol. A2r):

De Nieuwe | VAAKVERDRYVER, | OF: | Neederlandze Verteller. |

VOL | Staatkundige Voorbeelden, Vorste- | likke Bedrijven, Aartige

[p. 98]

Afb. 12. De nieuwe vaakverdryver, of Neederlandze verteller. Samengesteld door K.A.P.S.M. Amsterdam: gedrukt bij T. Houthaeck; voor G. van Goedesberg boekverkoper, 1651. 12^o. Ex. 's-Gravenhage: K.B. 589 K 24. (52).

[p. 99]

Spreuken, | Kloeke Vragen, Spitze Antwoorden, | Geestige Trekken, Hoffelikke Om- | megangen, en Boertige Ge- | schiedenissen. | Alles, tot stichtelik vermaak en scharpinge van | het Jeugdig verstant, | Uit verscheide Boeken en eigen ondervinding, | vergaderd en beschreven, | DOOR | K.A.P.S.M. | [vignet] t'Amsteldam, Gedrukt by Tymon Houthaak, | [lijn] | Voor GERRIT van GOEDESBERG, Boek- | verkooper op 't Water, aan de Nieuwebrug. 1651. ||

Gegraveerde titelpagina (fol. A1r):

DE NIEUWE VAACK-VERDRYVER. | of | Neder- | landse | Verteller. | t'Amsterdam, | By Gerrit van Goedes-bergh Boeckverkooper. ||

12^o: A-Z¹², 2A-D¹², 2E⁸.

[$6 (-A1, -A2); 2E⁸ $5]

332 folia, gepagineerd = 1-10, 11-664.

Pagina 390 gepagineerd als 190.

Signatuurposities:

A6 Starke drank

2E5 gelieven

A1r :	[Gegraveerde titelpagina, voorstellende een zinnebeeldige voorstelling van Hermes met kerykeion.]
A1v :	[Blanco.]
A2r :	[Titelpagina.]
A2v :	Aan de Vaakrige | JEUGD. [Voorrede in de vorm van een gedicht. De beginregel luidt: ‘Hoe geeuwtge dus? of komt Klaasvaak uw leden strooken,’]
A3r - A5v :	DEN | E: Reede- en Zeedekundige | KASPER VENKEL, | Regent der Doorluchtige | SCHOUBURG, | binnen Aemsteldam. | Mijn byzondre en gunstige Vriend, [Opdracht op fol. A5v ondertekend: ‘uw E: dienstwillige | K.A.P.S.M.’]
A6r - 2E8v :	De Nieuwe | VAAKVERDRYVER. | OF: | Neederlandze Verteller. | EERSTE DEEL. [Kluchten in drie delen verdeeld.]

Exemplaren:

[p. 100]

- Amsterdam: U.B. 683 J 39.

Opmerking: Op pagina 418 is de 4 van het paginanummer ondersteboven afgedrukt.

- Brussel: K.B. Albert I, III 4316 A.

Opmerking: De folia 2C1-2E8 ontbreken. De pagina's 41-42 en 257-258 zijn dusdanig beschadigd dat de paginanummers onleesbaar zijn.

- 's-Gravenhage: K.B. 28 F 9.

Herkomst: Het exemplaar bevat een ex-libris van I. Meulman en één van F.G. Waller.

- 's-Gravenhage: K.B. 589 K 24.

Olim: in potlood: 17 a 471.

Opmerking: Op pagina 418 is de 4 van het paginanummer ondersteboven afgedrukt.

- Oegstgeest: Particulier bezit.

Herkomst: Het exemplaar bevat een ex-libris van C. Kruyskamp.

Opmerking: Op pagina 418 is de 4 van het paginanummer ondersteboven afgedrukt.

Niet gecollationeerd:

- New York: Public Library.

Commentaar:

Op folium A11 is op de recto- zowel als op de verso-zijde een verticale lijn (snijlijn) in de buitenmarge zichtbaar.

Bibliografische verwijzingen:

Catalogus van boeken, V, kol. 184; Catalogus universalis. No. 15, p. 20; Cat. Meulman 3898; Cat. Muller 354; Cat. Scheepers, II, 784; Cat. Scheurleer 1250; Cat. Versnel 213; Cat. De Vries 322; Cat. Waller 1720; N.U.C., NN 0263673.

53. De nieuwe vaakverdryver, of Nederlandze verteller. Samengesteld door K.A.P.S.M. Vermeerderde druk. Amsterdam: voor G. van Goedesberg boekverkoper; [colofon: gedrukt bij H. Harmensz.], 1669. 12^o.

Titelpagina (fol. A2r):

De Nieuwe | VAAKVERDRYVER, | OF: | Nederlandze Verteller. | VOL | Staatkundige Voorbeelden, Vor- | stelikke Bedrijven, Aartige

[p. 101]

Spreuken, | Kloeke Vragen, Spitze Antwoorden, | Geestige Trekken, Hoffelikke | Ommegangen, en Boertige | Geschiedenissen. | Alles, tot stichtelik vermaak en scharpinge van | het Jeugdig verstant, | Uit verscheide Boeken en eigen ondervinding, | vergaderd en beschreven, | Vermeerdert met het Vierde Deel, | DOOR | K.A.P.S.M. | [vignet] | t'AMSTERDAM, | Voor GERRIT van GOEDESBERG | Boekverkoper op 't Water, aan de Nieu- | webrug, 1669. ||

Gegraveerde titelpagina (fol. A1r):

DE NIEUWE VAACK-VERDRYVER. | of | Neder- | landse | Verteller. | t'Amsterdam, | By Gerrit van Goedes-bergh Boeckverkooper. ||

Colofon (fol. 2E12v):

t'AMSTERDAM. | [lijn] | Ter Drukkerye van HENDRIK HARMENSZ. | in de Lange-straat, 1669.

12^o: A-Z¹², 2A-E¹².

[$6 (-A1, -A2)]

C6 gesigneerd als B6, Q6 als Q5 en 2D6 als D6.

336 folia, gepagineerd = 1-10, 11-477, 478, 479-658, [2].

Pagina 73 e.v. gepagineerd als 63 e.v. Binnen deze foutieve paginering 269 als 266, 593 als 563, 621 als 622, 630 als 30 en 634-635 als 632-633. Pagina 638 e.v. gepagineerd als 636 e.v. Binnen deze foutieve paginering 654 als 54.

Signatuurposities:

A6 Kruiden, Slikpotten

2E6 ghy en ik

A1r :	[Gegraveerde titelpagina, voorstellende een zinnebeeldige voorstelling van Hermes met kerykeion.]
A1v :	[Blanco.]
A2r :	[Titelpagina.]
A2v :	Aan de Vaakrige | JEUGD. [Voorrede in de vorm van een gedicht. De beginregel luidt: ‘Hoe geeuwtge dus? of komt Klaasvaak uw leden stroken,’]
A3r - A5v :	DEN | E: Reede- en Zeedekundige | KASPER VENKEL | Regent der Doorluchtige |

[p. 102]

	SCHOUBURG, | binnen Aemsteldam. | Mijn byzondre en gunstige Vriend, [Opdracht op fol. A5v ondertekend: ‘uvv. E: dienstvvillige | K.A.P.S.M.’]
A6r - 2E11v :	De Nieuwe | VAAKVERDRYVER, | OF: | Neederlandze Verteller, | EERSTE DEEL. [Kluchten in vier delen verdeeld.]
2E12r - 2E12v :	Aanradinge | Tot Kristelik meedelijden over d'Armen, | op het | WESTER-SCHELLING. [Gedichten op fol. 2E12v ondertekend: ‘JAN ZOET Amsterdammer.’]
2E12v :	[Colofon.]

Exemplaren:

- Amsterdam: U.B. 475 G 3.

Opmerking: De foutieve paginering van pagina 630 is gecorrigeerd.

- Brussel: K.B. Albert I, III 20621 A.

Opmerking: De foutieve signering van fol. 2D6 en de foutieve paginering van pagina 630 zijn hersteld. Pagina 381 is dusdanig besnoeid dat het paginanummer onleesbaar is.

- 's-Gravenhage: K.B. 28 F 10.

Herkomst: Het exemplaar bevat een ex-libris van F.G. Waller.

Opmerking: Het - hier losse - folium A1 is achterstevoren ingebonden, zodat de inhoudsopgave wordt:

A1r: [Blanco.]

A1v: [Gegraveerde titelpagina [...].]

De foutieve paginering van pagina 630 is hersteld.

- Leiden: U.B., M.N.L. 1202 H 16.

Olim: in inkt: 9579.

Bibliografische verwijzingen:

Bolte (1894), 90; Cat. Buisman 534; Cat. Meulman 3899; Cat. M.N.L., I, kol. 629-630; Cat. Muller 355; Cat. Scheepers, II, 785; Cat. Versnel 214; Cat. De Vries 323; Cat. Waller 1721.