Struensee

[p. V]

[Woord vooraf]

Johann Friedrich Struensee werd 5 Aug. 1737 te Halle aan de rivier de Saale geboren, waar zijn vader prediker was. De jonge Struensee, de tweede van zeven kinderen, studeerde in de medicijnen en verkreeg, naauwelijks 19 jaar oud, den dokterstitel. Reeds vroeg van het pozitief Christendom vervreemd, leî hij zich met ijver op de beoefening der Fransche filozofie toe en las met vrucht Helvetius en Voltaire. Toen zijn vader in 1759 als Pastor primarius naar Altona ging, volgde hij hem en werd hij daar als stadsgeneesheer aangesteld. Als bekwaam arts en door zijn zeer gunstig uiterlijk en beschaafde manieren aanbevolen, kwam hij weldra tot aanzien. Levenslustig en eerzuchtig, zocht hij onder de aristokratie zijne bekenden, maakte hij schulden en stak hij zich in de avontuurlijkste plannen. Op aanbeveling van den Graaf Rantzau Aschberg, werd hij in 1768 lijfarts van den jongen Koning Christiaan VII van Denemarken, evenwel alleen gedurende de reis, welke die monarch door Duitschland, Frankrijk en Engeland ondernemen ging. Struensee verwierf zich spoedig Christiaans gunst; na diens terugkeer werd hij tot gewoon Lijfarts aangesteld en vestigde hij zich aan het hof te Kopenhagen. Ofschoon hij in den aanvang zich alleen tot zijn beroep bepaalde, beschouwde Karolina Mathilde, de zuster van George III van Engeland, hem nochtans met wantrouwen. Eerst toen hij in 1770 den tweejarigen Kroonprins bij diens inenting met goed geluk behandeld had, schonk de Koningin hem vertrouwen en droeg zij hem de opvoeding haars zoons op. Struensee verzoende haar met haar gemaal en steeg daardoor te meer in gunst. Hij werd tot voorlezer en weldra met den titel van Konferentieraad tot Kabinetssekretaris der Koningin benoemd. Had hij zich wellicht vroeger reeds een grootsche toekomst voorgespiegeld, hij achtte thands eerst den tijd gekomen om handelend op te treden. Denemarken was een

[p. VI]

absolute monarchie, in de laatste jaren evenwel getemperd door den overwegenden invloed eener aristokratie, die, meesteresse op hare goederen, een eigen rechtspleging en hare onderzaten als lijfeigenen bezat. Struensee begon den invloed dier aristokratie te vernietigen door de opheffing van den Staatsraad, en maakte zich Kabinetsminister met een schier onbegrensde macht. Hij dekreteerde: afschaffing van het lijfeigenschap, opheffing van de rechtspleging der landheeren, geheele drukpersvrijheid, vernietiging van alle monopoliën, die enkelen bevoorrechtten op kosten van allen. Hij schiep orde in de verwarde financiën, bracht eerlijkheid en zuinigheid in het beheer, uit hetwelk hij de lakeien verwijderde, die de aristokratie als hare kreaturen daarin had gebracht. Maar de grootsche hervormingen, die nog tot heden Denemarken ten zegen zijn, werden met zulk een koortsachtige haast en zulk een geringschatting van den volksaard ingevoerd, dat ze den onderdaan als de ergste tyranny toeschenen, en daarvan maakten de overwonnenen gebruik om zich op den hervormer en strengen heerscher te wreken.

Struensee vervulde heel Europa in het laatst der vorige eeuw met bewondering. Hoe groot zijne gebreken ook mogen geweest zijn, de nakomelingschap bevestigt het oordeel van den tijdgenoot en voegt bij de hulde, die het genie toekomt, de vereering, die het slachtoffer van bekrompenheid en intrigue in hooge mate verdient.

Veel raadselachtigs blijft er schuilen in Struensees geschiedenis, vooral wat diens laatste levensjaren betreft. De archiven, die de papieren bevatten, welke op deze periode betrekking hebben, zijn deels vernietigd, deels verstrooid door Struensees opvolgers. Toch is er reeds veel aan het licht gebracht wat in het laatst der vorige eeuw nog in het duister school. De ‘Memoires de Falckenskiöld’ (Parijs 1826) en ‘Die Verschwörung gegen die Köningin Carolina Mathilde und die Grafen Struensee und Brand’ van G.F. von Jenssen-Tusch, (Leipzig 1864) zijn tot dus verre de beste bronnen.