Verzamelde werken 1940-1941

[p. 373]

67. Aan een jongeren tijdgenoot, no. 8^1.

Amice,

Je zult je uit de periode der Timmermans-verheerlijking nog wel herinneren, hoe vreemd je dat aandeed: het kindeke Jezus in Vlaanderen.^2. De ‘heilige familie’ werd getransponeerd vàn het Judeesche land naar het Vlaamsche. Je zag Maria op den Nethedijk. Het werd je wonderlijk te moede. Het was ook heel verkeerd: want niet alleen de tijd, doch ook de plaats van Christus' optreden op aarde is door God bepaald. En ze behóóren bij den Middelaar Gods en der menschen, die tijd, en die plaats. Ze zijn authentiek. Ze zijn onafscheidelijk met Hem verbonden. De Heiland kòn nu eenmaal zóó, d.w.z. in het vleesch, niet verschijnen in Vlaanderenland. Daar kon Hij eerst láter werken. Door Zijn Woord, de kerk, het ambt. Timmermans heeft het verkeerd aangelegd: even verkeerd, als Upton Sinclair, die zijn messias, men noemt hem Timmerman, laat optreden in New-York of Chicago, en die hem afschildert als den consequenten anti-militairist.^3. Even verkeerd, als de met de Roomsche kerk in conflict gekomen Joseph Wittig,^4. die niet in Vlaanderenland, doch in Silezië zijn Christus laat opereeren.

Toch hebben zulke boeken de functie gehad, die ook aan andere kromme stokken wel toekomen kan: ze hebben soms geslagen op een zieke plek, die je toen pas echt ging vóelen. Je hebt misschien je ook wel eens afgevraagd, als je tenminste hebt meegedaan aan den Timmermans-cultus: zou ik hebben kunnen gelooven, indien Christus had geloopen op den Coolsingel, op het Damrak, aan den Vijverberg? Als de wonderbare spijziging geschied was in de Scheveningsche Boschjes? Als de Gevangenpoort Lithostrotos^5. was geweest? En de kamp van Oldebroek de plaats der hemelvaart?

Je vindt die vragen een beetje cru, misschien zelfs oneerbiedig. Ik zie het aan

1. Uit: De Reformatie, 26 juli 1940.

2. Felix Timmermans (1886-1947), Vlaams literator, die ten tijde van de Eerste Wereldoorlog grote bekendheid verwierf met zijn boerse vertellingen, zoals Pallieter (1916) en Het kindeke Jezus in Vlaanderen (1918).

3. Upton Sinclair (1878-1968), Amerikaans auteur van maatschappij-kritische romans. Schilder doelde op de roman They call me carpenter (1922), dat in een vertaling van Willem Weeda verscheen onder de titel Men noemt mij timmerman, Baarn, 1924. Zie over deze roman K. Schilders ‘Kroniek’ in De Reformatie, 22 februari 1924.

4. Joseph Wittig (1879-1949), Duits prozaschrijver en rooms-katholiek geestelijke, hoogleraar kerkgeschiedenis. Schilder doelde op de roman Leben Jesu in Palästina, Schlesien und anderswo uit 1925, dat op de index werd geplaatst en leidde tot Wittigs excommunicatie in 1926.

5. De plaats in Jeruzalem waar de Romeinse stadhouder Pilatus recht sprak. Zie: Joh. 19:13.

[p. 374]

je gezicht. Nu, ik vind ze niet oneerbiedig, want God heeft het ‘overblijfsel der verkiezing’ in de volheid des tijds nu eenmaal doen gelooven, dat geografische plaatsen, die destijds allen even vertrouwd waren als jou de Coolsingel, het Damrak, en die andere plekken zijn, schouwtoneelen waren van Zijn heerlijkheid, en operatievelden van directe krachten der toekomende eeuw. Feitelijk zijn de Coolsingel, en zoo voort, dat nog. En nog meer. Want dezelfde Christus passeert daar nog dagelijks: alleen maar: met Zijn Godheid, genade, majesteit en Geest. Dat heb je al op de catechisatie geleerd, en je hebt de les erg slècht geleerd, als je het ‘bij ons’ van Zondag 18^6. niet hebt geïnterpreteerd als: op den Coolsingel, en wat daar verder volgt. Misschien heb je dat ‘bij ons’ heel vroom opgevat, als stond er: ‘in ons’. Maar dat deugde toch niet. ‘In’ en ‘bij’, - die voorzetsels verschillen nog al wat.

Nee, oneerbiedig vind ik die vragen niet; ik zou veeleer jou gebrek aan eerbied verwijten, als je den Coolsingel had onttrokken aan je Heiland en aan Zijn directe bemoeiïngen. Ik vind die zóó gestelde vragen alleen maar zinloos, en ongepast. Je moet niet vragen, wat je zou gedaan hebben, als dit en dat zou gebeurd zijn, want God vraagt van jou en mij alleen maar, dat we klaar zullen komen met wat Hij werkelijk heeft gedaan. Een wandelende Jezus op den Coolsingel is in Gods raad niet geweest. Wel een preek op den Coolsingel, een debat, een kerkdienst vlak in de buurt. En dáár heb jij mee te maken gehad, tot op den dag van heden.

De kromme stok.

En de ferme slag. -

Je hebt dus óók gevoeld, dat niets funester is, dan de bijbelsche figuren te laten ‘spelen’ in een onwezenlijke omgeving, schemerig, mythisch, vèr-weg? Bij dàt gevoel dan wou ik dezen keer je pakken. Biecht eens op: komen niet heel wat bijbelsche figuren tegenwoordig erg levendig voor je aandacht staan?^7. Krijgen ze, om zoo te zeggen, geen vleesch en beenen voor je oogen? Vel en spieren? O nee, - de stok wordt er niet een rechte stok van. Je had al làng concreet moeten weten, wie die bijbelsche figuren waren, in den tijd, toen de bijbel werd geschreven, en in welke verhoudingen ze leefden, verhoudingen, die in den grond der zaak nòg in de wereld zijn, constante verhoudingen. En mijnheer Janse van Biggekerke had je daarbij al lang kunnen helpen: die heeft óók zoo'n echt christelijk pathos voor het concreet maken van die oude geschiedenis van heil en onheil, in de Schrift gestaafd. Maar wat allicht jaren van studie op de J.V., en jaren van christelijke lectuur je nauwelijks hebben kunnen realiseeren, dat hebben misschien de enkele weken van Mei-Juli 1940 je naderbij gebracht. ‘Mannen des bloeds’^8. - ze willen op je afkomen, man.

6. Zie: Heidelbergse Catechismus, zondag 18, vraag en antwoord 47: ‘Is dan Christus niet bij ons tot aan het einde der wereld, gelijk Hij ons beloofd heeft? (...) naar zijn Godheid, majesteit, genade en Geest wijkt Hij nimmermeer van ons.’

7. Vgl. Schilders meditaties in juni, juli en augustus 1940 in De Reformatie, gepubliceerd in Schilder, Verzamelde werken, Schriftoverdenkingen 1934-1940, pag. 339-374.

8. Zie: Ps. 26:9; 55:24; 59:3; 139:19.

[p. 375]

‘Offeranden van bloed’,^9. - ze zijn geen mythische figuur meer. ‘Laat ons Zijn banden breken’,^10. - 't is wat meer geworden dan een spreuk over Koningen, die al lang begraven zijn of pas tegen den eindtijd opdoemen...zullen. ‘Twist met mijn twisters, Hemelheer’,^11. - dat is geen motief voor een aria, je hebt daar den tijd niet voor, maar je hebt [het] misschien geroepen, nog pas geleden, toen je de krant had dichtgevouwen, droomend, of meer ontsteld, dan je voor je familie wéten wou. ‘De vijand’ en ‘de wraakgierige’, - ze zijn je huis gepasseerd, de lui, die naar dien naam solliciteeren, en wie weet, of je naam niet op 'n lijstje staat? Je bent, mèt je winterlezingsredenaar, zóó maar ineens van het tijdperk van 't christelijke wajang-spel in den roezemoes van 't harde leven overgebracht, en je bent nog niet eens van den schrik bekomen.

En nou moet je niet weer in den droom terugvallen.

En vooral niet den Coolsingel vermijden: een straatje om. Je Koning is er al, en strijdt Zijn strijd dáár. Hij wint het er ook; maar misschien moet jij een paar leelijke builen er voor over hebben, indien niet erger. Beste kerel, ik denk, dat jij het tienmaal erger zult krijgen, dan ik het ooit gehad heb, ik, die wat ouder ben. En je kinderen, - ik ‘mag’ er niet aan denken, maar ik mòet er aan denken. Geen kindeke Jezus in Vlaanderenland, te New-York, op den Dam, in Silezië, doch de verhoogde Christus. Met Zijn Godheid. Genade. Majesteit. En Geest. Ik hoor er ginds eentje snikken: Absalom, mijn zoon, mijn zoon, ach, ware ik voor u gestorven, Absalom, mijn zoon, mijn zoon.^12. Ik hoor een ander, hij heeft geen toga, zeggen: dat Levi geen vader en geen moeder kende, en dat hij ook zoo is. ‘Maar wij, in fierheid, werpen den handschoen voor zijn voet, en gaan...’, hou op, zeg je tegen me, ik was heelemaal niet fier, maar wat benauwd, gister op den Coolsingel. Stil maar, ik was 't ook. Maar we zijn toch samen een eindje dichterbij gekomen - bij onzen Koning, daar, en op den Dam...Ik vrees niet, neen, schoon ik...^13.

Dàg, hoor, je

Adolphus Venator.

9. Zie: Lev. 1:5.

10. Zie: Ps. 2:3.

11. Ps. 35:1 (berijmd).

12. Zie: 2 Sam. 18:33.

13. Zie: Ps. 23:2 (berijmd).