Om woord en kerk. Preeken, lezingen, studiën en kerkbode-artikelen. Deel 3
(1951)–K. Schilder–
Auteursrecht onbekend
[pagina 169]
| |
Hoofdstuk IV. Bijbelsche gegevens.§ 1. Vrijheid, geen ongebondenheid.Wanneer we nu zullen trachten aan den Bijbel zelf de argumenten te ontleenen voor een pleit, dat de vrijmaking van de taal der kerk bedoelt, dan willen we eerst vooropschuiven de grondgedachte, die in den Bijbel altijd de bepaling van het begrip ‘vrijheid’ moet beheerschen: vrijheid is geen ongebondenheid. Met nadruk stellen we dit voorop. Wie toch, sprekende over de taal der kerk, beweren wil, dat deze is vrijgemaakt uit haar gebondenheid en dat zij van deze haar vrijheid een recht gebruik mag en moet maken, dient op zijn hoede te zijn voor het gevaar van verkeerd inzicht in wat men ‘vrijheid’ noemt. Wat onder ons altijd van kracht is, dat geldt ook nu: onder vrijheid verstaan we nooit ‘losbandigheid’. Er zijn banden, die elk sprekend mensch, die elk leerend lichaam, en die vooral de predikende kerk zal moeten erkennen. Oneerbiedigheid, losheid, grilligheid, jool en platheid zal niemand met een beroep op de ‘vrijheid’ durven beschermen als het gaat over de kerk en haar taal. Daartegen behoeft niemand te vechten; en niemand, al heeft hij nòg zooveel op de spraak der kerk aan te merken, zal losbandigheid van haar verlangen. De diepe kloof, die in den laatsten tijd ontstaan is tusschen de taal der kerk en die der spraakmakende gemeente, heeft althans dit goede resultaat, dat òòk de man, die tot berstens toe vol is van kritiek op de kerk, een vrijpostigheid verfoeit als van onze vaderen uit den veelgeprezen goeden ouden tijd, die in het jaar, waarin Schortinghuis 16 jaar, Verschuir 2 jaar, en Smytegelt huwbaar werd, de kinderen in bijbeltaal en in spelkunst tegelijk begonnen te onderrichten aan de hand van leesboeken met lessen als deze: Kussen. 1. Met de mond kussen. Hoogl. 1:2. Hij kusse mij met de kussen zijns monds. Nota. Het kussen, dat is wonder zoet,
Wanneer men 't in der liefde doet;
Maar ik hebbet onder mij geleid,
Dus is het mij tot dienstbaarheid.
Item. Wat is dat voor een ding,
Wat zijn dit dog voor grillen,
Dat d' een krijgt voor zijn mond,
enn d' ander voor zijn billen?’Ga naar voetnoot124)
| |
[pagina 170]
| |
Ja, ja, wat is dàt voor een ding, wat zijn dàt nu voor grillen, o vaderen, vaderen? Buitensporigheden als deze, waarin wat profaan is en heilig zóó door elkaar worden gehaspeld, zou niemand in onze dagen willen verdedigen of zelfs maar verdragen. En wanneer ik dus spreek over de vrijheid van de kerkelijke taal, dan neem ik dat begrip ‘vrijheid’ ook hier in denzelfden zin en met dezelfde grondslagen en beperkingen, als in elk ander geval, waarin wij, kinderen van het Nieuwe Testament, van onze vrijheid, die in Christus is, getuigen.
De vrijheid, die in Christus is. Men kan, naar ik meen, zonder eenige inlegkunde en zonder het gevaar te beloopen van den man, die te veel bewijzen wil, in gemoede spreken óók van ‘onze taal, vrijgemaakt door den Zoon des menschen’. | |
§ 2. De Pinksterles.De vrijmaking van die taal, waarin Christus' Evangelie door de kerk moet worden uitgedragen, is in de eerste plaats af te leiden uit het Pinksterfeest, gelijk het, te Jeruzalem door de uitstorting van den Heiligen Geest gevierd, ons plaatst voor het wonder van het heil, dat naar alle volken uitbreekt. Het vrije woord ligt voor de kerk in de Pinkstergedachte gegeven; m.a.w. het vloeit rechtstreeks voort uit de Nieuwtestamentische ordening der dingen in het koninkrijk der hemelen, gelijk deze door de uitstorting van den Heiligen Geest op het groote Pinksterfeest voor de komende eeuwen werd gewrocht en bevestigd. Ten deele is de Pinkstergedachte, ook in haar beteekenis voor de taal der prediking, niet nieuw. Reeds Jesaja heeft ze uit de verte gegrepen. O, ik weet het wel, het is volstrekt geen argument, als ik beweer, dat de eenige bijbelplaats, die van de tale Kanaäns spreekt, een zendingstekst is, en aan ieder, die over die tale Kanaäns nadenken wil, de zendingsgedachte voorlegt. Maar een feit is het toch. Jesaja is de machtige geest geweest, die de victorie van een overal doordringend geloofsbeginsel óók zich ziet uitstrekken tot de taal. ‘Te dien dage’ - zoo profeteert hij - ‘zullen er vijf steden zijn in Egypteland, die de taal van Kanaän spreken.’Ga naar voetnoot125) (19:18). En van deze profetische woorden geeft Prof. Dr. J. Ridderbos deze verklaring: ‘Egypte - en in ruimeren zin de Heidenwereld, waarvan het een der vertegenwoordigers is - zal komen tot de kennis van den waren God.’ | |
[pagina 171]
| |
Die vijf steden zijn daarbij symbolisch op te vatten; de profeet noemt ‘een aantal, dat in verhouding tot Egypte's vele steden wel klein, maar in zichzelf toch niet onbelangrijk is.’ En dat is dan volgens Dr. Ridderbos natuurlijk niet zóó te verstaan, dat in Egypte de officiëele taal van het openbaringsvolk Israël mechanisch wordt bestudeerd en dus Egypte leeren moet, de nieuwe gedachte, de openbaringsgedachte van Israëls religie, mechanisch uit te drukken in de eveneens mechanisch van buiten af opgelegde Hebreeuwsche taal; want beter dan deze voorstelling schijnt den schrijver ‘de opvatting, die denkt aan Israëlieten of Judaeërs, die in Egypte zullen wonen en den dienst van den waren God daar zullen verbreiden. In lateren tijd hebben er vele Joden in Egypte gewoond......De Joodsche kolonisatie in Egypte, reeds vroeg begonnen, heeft later groote afmetingen aangenomen; en door middel hiervan is reeds vóór Christus' komst de kennis van den waren God in Egypte verbreid; men denke ook aan de Grieksche vertaling van het Oude Testament, die in Egypte tot stand kwam.’ Dus is het volgens deze interpretatie van Jesaja's bedoeling ‘niet waarschijnlijk, dat er vijf steden in Egypte zijn geweest, die Hebreeuwsch spraken; de proselieten en zelfs de Joden in Egypte gebruikten althans de (Grieksche) Septuagint (vertaling van het O.T.)Ga naar voetnoot126) Nietwaar, als men zóó Jesaja's expansieven geest hoort spreken van de ‘tale Kanaäns’, dan blijft het, juist voor wie aan inlegkunde en mechanische tekstenaanhaling vreemd hoopt te blijven, een droef ironisch gebeuren, dat de lieden, die aan dit wijduitziende profetisch woord het begrip, of liever, den klank, den term, van een ‘tale Kanaäns’ hebben ontleend, de hier aangegeven idee precies in omgekeerde richting hebben willen realiseeren. Jesaja denkt bij de tale Kanaäns aan het opgeven van de beperking; hij wil de kaste-idee ook IN en DOOR de taal volkomen zien verdwijnen; hij wil het voertuig van Gods gedachten zoeken ook ver buiten de grenzen van Israëls leven en taal: maar - gelijk de historie bewijst - de kerk heeft van háár tale Kanaäns een soort geheimtaal gemaakt; en wie niet tot den engen kring der ‘ingeleiden’ behoorde, kon er tenslotte geen houvast meer aan krijgen. Jesaja's tale Kanaäns zoekt de vreemden, en spreekt in hun taal Gods groote werken. Maar in wat voorafging zagen we een taalvorming opkomen, die den vreemde afstoot, hem althans niet binnen roept. De vromen maakten van Jesaja's tale Kanaäns hun eigen product, dat met dien mooien naam ten onrechte op de markt kwam en er opgeld deed. Een taal werd geboren, die | |
[pagina 172]
| |
alleen het ‘ware volk’ kan bevredigen, maar voor den Gode ongevalligen buitenstaander onbegrijpelijkheden bewust opeenstapelt. Juist in de voor alle Schriftkritiek gesloten kringen wordt Jesaja op dit punt gladweg verloochend, al weet men dat niet. Er is plaats voor de klacht, dat in deze kringen de tale Kanaäns den vreemde niet zoekt, terwijl Jesaja hem juist wil laten gevonden worden. En wat Jesaja profeteert, is dàt voor ons niet de norm? Deze profetische mensch ziet immers gebeuren, wat tenslotte uitloopt op het Pinksterfeest? Is het niet waar, dat juist de groote dag van de uitstorting van den Heiligen Geest begint met de kwestie van de taal te stellen? Het talenwonder is er; en gelijk het zich aandient, predikt het de vrijmaking der taal luide aan de kerk ‘van den nieuwen dag’. Men weet, dat deze opmerking niet nieuw is. Om bij één auteur te blijven, Dr. J.C. de Moor schrijft, handelend over het Pinkstertalenwonder, dat zijn beteekenis hierin ligt: ‘Geen afzonderlijke taal voor het gewone verkeer naast een tale Kanaäns voor de religie; neen, zelfs de bellen der paarden naar het woord van den propheet thans heilig! En de godsdienst dan ook niet meer een afzonderlijk deel van het leven, maar het nu geheel en al vervullende, opheffende, adelende. Dat is de nieuwe tijd, welke thans op Pinksteren wordt ingeluid.’Ga naar voetnoot127) En deze conclusie wordt door Dr. J.C. de Moor dan getrokken uit de overweging van het volgende: ‘Waarom die veelheid van talen, aangezien toch allen, die te Jeruzalem vertoefden, het Arameesch verstonden en de apostelen dus waarlijk niet de taal behoefden te gebruiken in welke deze menschen geboren waren?...... | |
[pagina 173]
| |
Kortom, in deze opvatting van het talenwonder wordt de heiliging van de natuur door de genade gehandhaafd als een beginsel, dat óók voor de kerkelijke taal geldig is. Dat inderdaad het Jodendom de Hebreeuwsche taal als de heilige taal beschouwde, is in de historie duidelijk gebleken. Zelfs in den tijd, toen, bij de lezing der Schriftrollen, vertaling van het te lezen gedeelte vers voor vers in de gewone landstaal noodzakelijk was, wijl men het Hebreeuwsch niet meer begreep; toen het Grieksch in den regel reeds de Synagogetaal werd voor de Joden in de verstrooiing en het Hebreeuwsch niet eens voor de grafschriften meer werd gebezigd; toen de palestijnsche rabbijnen verlof gegeven hadden om elke verlangde taal aan te wenden voor gebeden als het sjema-, en het sjemoné-esré-gebed, toen de Grieksche bijbelvertaling algemeen in de synagoge dienst deed, bleef toch ondanks al deze verstrekkende concessies der strenge theorie aan de praktijk nog altijd van kracht de uitdrukkelijke eisch, dat de priesterlijke zegen, bepaalde bijbelgedeelten, de formule bij het brengen van de eerstelingen of bij de ceremonie van het uittrekken van den schoen van den zwager, die weigert, zijn schoonzuster-weduwe te huwen (Deut. 25:7), de zegen- en de vloekspreuken, de op het Loofhuttenfeest van een Sabbathsjaar te lezen gedeelten, en andere met name genoemde liturgische perikopen altijd in het Hebreeuwsch moesten worden uitgesproken.Ga naar voetnoot129) Welnu, op denzelfden Pinksterdag, waarop in Jeruzalems tempel de Jodengenooten bij de formule, die de aanbieding der eerstelingen vergezelt, in dat verplichte Hebreeuwsch van het heiligdom herinnerd worden aan Israëls afzonderings-traditie, die ook in de heilige taal zich nog krampachtig poogt te bewaren, scheurt de Heilige Geest het voorhangsel van den tempel opnieuw en doet in de taal der niet-officiëele, niet-gewijde Galileesche visschers hooren, dat de genadesfeer geen aparte taal meer heeft, dat elke taal goed is, die zich laat beheerschen en vormen door en naar de openbaring, waarvan ze de tolk moet zijn. En wie voor deze Pinkstergave van de vrijmaking der taal geen aandacht heeft en niet daaruit alle geoorloofde conclusies trekken wil, die heeft zijn Pinksterfeest nog niet gevierd in vollen rijkdom. Want elke taal, die de groote werken Gods predikt op een wijze, die ook maar iemand uitsluit door haar woorden, welken God niet uitsluit door Zijn gedachten, is een zonde tegen het Pinksterfeest. Zachtere woorden moet men hier niet zoeken. Een kerk, die zóó spreekt, is haar roeping zich niet meer bewust, geeft het kind der eeuw reden tot klacht, bedroeft den Geest van God en valt terug tot het Joodsche standpunt, tot sectarisme en particularisme. Het is eenvoudig een dwaasheid, als men denkt, dat de | |
[pagina 174]
| |
‘getrouwheid’ van den christelijken prediker alleen ligt in wat hij zegt. Want Pinksterfeest zegt ons, dat hij ook zijn getrouwheid bewijzen moet in het hoe van zijn zeggen. De kerk, die haar taal bindt aan iets anders dan aan Gods gedachte, waarvan zij immers het voertuig moet zijn, ze heeft gebonden wat God ontbonden heeft. En als DAN de wereld-mensch den prediker daar hoog in de lucht vraagt, of hij geen woordje heeft ook voor hem, dan kan die prediker van dien verwijtenden mensch zich niet afmaken. Achter dien ontevreden klager staat de Pinkstergeest, dien hij bedroefd heeft door zijn kaste-taal. Hij blussche dien Geest niet uit, de prediker, die de taal der beperking net zoo min dulden mag, als Paulus de besnijdenis, en de ceremoniën van oud-Israël. Want wat oud is en verouderd, is nabij de verdwijning. Kerk van Christus, trec dyn swaert
Dat di van Gode ghelaten waert,
Kerstynheit hevet te doene heden!
Besie oft vleggheGa naar voetnoot130) hevet of scaertGa naar voetnoot131)
Ant einde of daer midden waertGa naar voetnoot132)
Ende oftuut overwaerGa naar voetnoot133) vinds versneden.Ga naar voetnoot134)
So spoet di danneGa naar voetnoot135) metter vaert,
Ende doe al onghespaertGa naar voetnoot136)
Een van betren snede smeden!
Als de kerk dit zwaardlied eerder gezongen had van het zwaard van Gods WOORD, inzooverre dat naar Gods heiligen wil in de scheede van háár kerkelijk woord is gestoken, wie weet of de Saraceen niet door een ander zwaard dan het vleeschelijke verdreven was; wie weet, of hij niet, inplaats van verdreven, ingehaald was; wie weet - of hij niet met Egypte's steden had gesproken de taal van Kanaän? Wie kan de gevolgen van de schuld der kerk tegenover de Pinkstertaal meten? | |
§ 3. Jezus en het Arameesch.Het moet wezenlijk gebeurd zijn, dat een predikant die den gezangenbundel der Ned. Herv. Kerk nooit aanraakte, zijn afkeer van dien bundel poogde te rechtvaardigen, door in een preek over het vierde kruiswoord: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij | |
[pagina 175]
| |
Mij verlaten’, de opmerking in te lasschen, dat Jezus dan toch maar uit een psalm citeerde in Zijn zielenood, en niet uit een vrij lied oftewel gezang; waarmee dan uit de lijdensprediking genoegzaam gebleken was, dat gezangen-zingen niet behoorde tot de navolging van Christus. Vermoedelijk zal iemand zeggen: argumenteeren is nog wat anders. Ik deel dat gevoelen, al zou het alleen reeds hierom zijn, dat die zelfde orthodoxe dominee bij het Kerstfeest toch wel wat in de knel komt met den engelenzang, want die engelen zingen geen psalm Davids, maar een heusch nieuw gezang. Neen, argumenteeren is dat niet. En vermoedelijk zal dan ook meer dan één beginnen met een schouderophaling, wanneer ik met hetzelfde kruiswoord argumenteeren wil voor mijn doel. Toch doe ik het en ik kan nog niet inzien, dat het ten onrechte is. Want in het 4e kruiswoord is dit altijd opmerkelijk, dat Jezus in het Arameesch gesproken heeft, niet in het Hebreeuwsch. Prof. Grosheide zegt: ‘In elk geval blijkt......dat niet de Hebreeuwsche, maar de Arameesche woorden door Mattheüs zijn vermeld en daar er geen reden is, waarom Markus het Arameesch zou hebben gegeven, als Jezus niet in die taal had gesproken, mag aangenomen, dat Jezus klaagde in het Arameesch.’Ga naar voetnoot137) Ook daaruit nu is voor ons iets te leeren. Het Arameesch toch was in de dagen van Christus' leven op aarde de volkstaal, die in Palestina gesproken werd. En wel moet men toegeven, dat ook voor de liturgische verrichtingen het Arameesch de Synagoge was ingedrongen. Maar toch bleef het Hebreeuwsch de heilige taal; het statige Hebreeuwsch lag meer voor de hand, althans voor religieus gebruik, dan het alledaagsche Arameesch, de taal voor huis, tuin en keuken. In de synagogen van Palestina werd dan ook voor bijbel-lezing van het Hebreeuwsch gebruik gemaakt, en voor de geleerden, ook voor de disputeerende colleges der Schriftgeleerden, bleef het Hebreeuwsch de taal, die op het gesproken woord het cachet der eerwaardigheid drukte.Ga naar voetnoot138) Nu denken wij er niet aan, uit dit 4e kruiswoord allerlei ongeoorloofde conclusies te trekken. Wij houden rekening er mee, dat Jezus geregeld Arameesch gesproken heeft (denk aan woorden als abba, effatha, korban, mammon, pascha, raka, satanas, talitha koemi, e.a.); en eveneens herinneren we ons, dat in het Arameesch ook gebeden werd (denk aan het woord abba in Rom. 8:5, Gal. 4:6). Wij geven het toe: ‘de oude ‘tale Canaäns’, zooals de Israëlieten hunne eigene taal weleer konden noemen (Jes. 19:18), daar zij van de talen | |
[pagina 176]
| |
hunner naastbijwonende heidensche naburen niet wezenlijk afweek, was ten tijde van Jezus reeds lang niet meer de levende taal van Palestina.’ (Zahn, Inl. Utr. 1905, I, 3.) Ook vergeten wij niet, dat het 4e kruiswoord, al is het een aanhaling uit het O.T. (Ps. 22:1), met een liturgische handeling niets te maken heeft en dus het niet-gebruiken van het Hebreeuwsch in dit geval ons niets te leeren heeft over den positieven kant van het vraagstuk. Maar wij blijven staan bij het negatieve: Jezus spreekt in geen andere dan de gewone taal van den dag het aangrijpendste woord van Zijn leven; Hij doet dat bewust; hij haalt een bijbelwoord aan, nog wel met den Godsnaam erin, dat Hij gelezen heeft in den vorm der Hebreeuwsche psalmen. En Hij neemt dit woord over in de gewone omgangstaal, zonder eenige moeite te doen tot bewaring van den meer officieel-statigen vorm. Dat nu is niet zonder beteekenis, voor ieder, die in Christus' spreken en doen altijd de bewuste praktijk van den hoogsten profeet van God erkent. Vooral, als men in den geest van dien tijd indringt, krijgt Christus' gebruik maken van het Arameesch, hier en elders, demonstratieve beteekenis. De rabbijnen toch, de officieele voorlichters der Joden, spreken anders. Er bestaat b.v., om maar iets te noemen, een zeker rabbijnsch geschrift (Jadajim), dat handelt over verontreiniging en over het wasschen der handen. De zakelijke inhoud van de casuïstische fraaiïgheden, die erin voorkomen, leefde reedsGa naar voetnoot139) in de gedachtenwereld der rabbijnen van Jezus' tijd. In dit geschrift komt de voor ons gevoel muggenzifterige, en toch volkomen ernstig bedoelde uitspraak voor, dat de Arameesche gedeelten van Ezra en Daniël de handen wel verontreinigen (d.w.z. als heilige kanonieke geschriften zijn te beschouwen), maar dat Arameesch in Hebreeuwsch schrift en Hebreeuwsch in Arameesch schrift de handen niet verontreinigt (dus profaan, niet-heilig, niet-kanoniek is). Zoo moet men uit deze haarkloverijenGa naar voetnoot140) wel afleiden, dat ook in die dagen de kwestie van de taal (de heilige afzonderingstaal of de gewone omgangstaal) de geesten bezighield voor wat betreft de godsdienstige uitspraken en bijbelsche aanhalingen. Trouwens, juist tegen de Arameesche taal vochten de rabbijnen.Ga naar voetnoot141) Ze scholden haar de taal der ‘idioten’. | |
[pagina 177]
| |
Laat ons nu niets bewijzen, doch alleen maar zeggen, dat Jezus de geweldigste dingen zegt in de gewone taal; dan bezondigt ge u niet aan vooze argumentaties; en toch hebt ge daarin het bewijs, dat Jezus de rabbijnen alleen laat staan in hun strijd voor een heilige afzonderingstaal; dat hij niet meestrijdt voor het behoud van dàt klassieke, dat geen verband meer houdt met het leven, dat Christus het uitdrukkelijk protest der rabbijnen en schriftgeleerden tegen de ‘taal der idioten’, tegen de gewone omgangstaal, die de oude bijbeltaal verdrong, niet aanvaardt en ook hier Zijn ‘maar Ik zeg u’, al is het zonder woorden, stelt tegenover de exclusivistische voorliefde der rabbijnen voor de heilige, aparte, voor ingewijden slechts verstaanbare, godsdienstige taal. En wanneer ge nu bedenkt, dat niet alleen voor dat eene kruiswoord, doch voor al Zijn preeken, Jezus het Arameesch gebruikte, dan heeft Jezus Christus daarmee toch iets te zeggen. Hij spreekt altijd het heilige in de taal van den dag, die door Hem zelf gekneed wordt naar hij wil. Dat is voor wie Christus als zijn hoogsten ‘profeet en leeraar’ belijdt, geen verschijnsel om te verwaarloozen. Dat is positie kiezen tegenover de rabbijnen met hun gebod op gebod, regel op regel, ook voor de heilige taal. Dat is van den profeet, die niet met olie, maar met den Geest gezalfd is; dat is van den leeraar, die geen liturgisch gewaad, maar de éénheid met den Vader tot zijn rechtvaardiging weet te toonen; dat is van den prediker, die geen katheder heeft, waar hij zit en doceert, maar die niettemin onder het volk gaat staan en roept (Joh. 7:37), toch een praktijk, die opzettelijk gekozen is. Daarom blijft toch in deze dingen iets, dat de vraag rechtvaardigt, waarom dan wij in onze dagen het rabbinistisch standpunt wederom hooren huldigen in sommige kerken, inplaats van Christus' vrije, ongedwongen natuurlijkheid. Rabbinistisch, zeg ik; en misschien mag ik het recht me toekennen, om ook in dit opzicht toe te passen, wat Ds. H.W. Laman schrijft over de groepen in Nederland, die het meest zich aan een aparte ‘tale Kanaäns’ (in ongunstigen zin) bezondigen: ‘De Gereformeerde mystiek is nog weer heel iets anders dan de oud-Gereformeerde mystiek. In die laatste is iets rabbinistisch.’ Iets rabbinistisch is de mystiek! En erg véél rabbinisme in de taal dier mystiek, die ook behoort tot den door Ds. Laman geconstateerden ‘vormendienst, waarvan de geijkte gezelschapstaal een staaltje is, Zelfs Smytegelt, op wien ze zich nog al beroemen, zou hen niet kennen, indien hij van hen wist. | |
[pagina 178]
| |
Werkelijk, heel dat van alle natuurlijkheid ontbloote taaltje met Zijn ‘esoterisch jargon (het koeterwaalsch der ingewijden’)Ga naar voetnoot142)is, als ik me niet bedrieg, toch alleen dàn reeds van zijn verhevenheid ontdaan, als we Jezus hooren citeeren in het gewone Arameesch. Jezus doet geen moeite, om een bijbeltekst anders te zeggen, dan een gewoon mensch gewone dingen zegt (naar hun aard dan altijd!). Maar de oud-Gereformeerden citeeren, als ze afscheid preeken, en dus bidden om een ander ‘knèchie’ voor de gemeente, den bijbel aldus: ‘Zondert Mij af beide Paulum ende Barnabam’;en daar is geen woord ‘Arameesch’ bij, dunkt me (historisch). Maar indien dit mes werkelijk snijdt, dan moeten we eerlijk bekennen, dat het naar twee kanten snijdt. Dan moeten we ons zelf er door laten wonden. Ik kan niet anders zien, of onze Flakkeesche BijbeluitgaveGa naar voetnoot143) doet op haar manier ook wat rabbijnsch-hebreeuwschen wijn in de arameesche leeren zakken. Als ik lees: ‘op den velde (Ex. 16:25), straffe (Judas 7), zake (Hebr. 12:11), ik arbeide (bedoeld als indicatief, Col. 1:29), een stofken aan de weegschaal (Jes. 40:15), de rolle (van Baruch. Jer. 36), takskens en steksken (Ez. 17:22), de keure (Ez. 23:7), de proeve nemen (Richt. 6:39), in uwen huize zitten en het kleed der gevangenisse afleggen (Deut. 21:13), huizen, alles goeds vol (Deut. 6:11), aan de pale des lands Kanaän (Ex. 16:35), de straf Godes (Ex. 17:9), den voet des osses (Jes. 32:20), verbrandingen des kalks (Jes. 33:12; in mijn woordenboeken, die ik thans bereiken kan, is kalk overal vrouwelijk!), de hoere Rachab (Joz. 6:25), een volkomen wijfken (Lev. 4:32), met den vure (Lev. 7:19), tot den volke (Deut. 20:5), dan vraag ik, hoezeer ik me doordring van het besef, dat aan deze kwestie heel veel vastzit, me toch af, wat nu eigenlijk onder de op het titelblad en in de voorrede genoemde ‘thans gangbare taal’ te verstaan ‘zij’ en hier verstaan ‘wierd’. Is dit de thans gangbare taal: is het ‘Arameesch’ of ‘Hebreeuwsch’? Ik bedoel met dit alles geen pleitrede voor b.v. de Leidsche vertaling van den Bijbel. Wel heeft eens H.G. CannegieterGa naar voetnoot144) gezegd: ‘Gelijk prof. Hartman de Grieksch-Romeinsche wereld ontpopt heeft, is het voor de Nieuw Testamentische wereld prof. Oort | |
[pagina 179]
| |
geweest, die in zijn Leidsche vertaling den nadruk heeft gelegd op het oorspronkelijk karakter van de schriftuurlijke taal, die heelemaal niet deftig blijkt te zijn geweest, doch vereenzelvigd dient te worden met de gewone taal van den man uit de straat.’ Maar men kan het met dit waardeeringsoordeel ten deele oneens zijnGa naar voetnoot145) en toch - al zal een gereformeerde zich anders uitdrukken - met de volgende woorden van harte instemmen: ‘Mag tot onze verbazing blijken, dat zelfs de Vergoddelijkte Mensch zich niet te voornaam heeft geacht om in de volkstaal, in de gemoedstaal, te spreken, dan zal deze ontdekking ons menschelijkheidsbesef ten goede komen.’ En daarom: terug naar het ‘Arameesch’! Wij zeggen nog al eens graag: hosanna, halleluja, maranatha, effatha, abba, enz.; en de een zegt dat zonder, de ander mèt 'n tikje rederijkerij. Maar het blijft toch een feit, dat juist deze woorden, uit het Arameesch gevormd, in hun oorspronkelijk gebruik bewijs zijn van de overwinning van de natuurlijke, ongedwongen spreekwijze boven de plechtstatigheid eener in onbruik geraakte taal. Zonder ironie is de historie niet, o neen. Gelukkig, wie ze weet te verstaan. Hij zal de ‘zalving’ erkennen in de woorden van Hem, die als Gods gezalfde profeet de gedachten der eeuwigheid onder de menschen heeft uitgesproken in wat de rabbijnen de ‘taal der idioten’, der ambtloozen, noemden. In deze ‘taal der idioten’ heeft de tot drie ambten van God gezalfde ook zijn profetisch ambt vervuld. Het wordt tijd, dat wij daarover ook eens denken. | |
§ 4. Paulus en de ‘idioten’.Zonder twijfel is, uit de beginselen die de Bijbel ons predikt voor den eeredienst, voor de uitdraging van het Evangelie naar buiten, nog veel meer te noemen, dat ons in kort bestek mogelijk is. Dat de tale Kanaäns niet alleen bij Jesaja, maar ook elders in de Heilige Schrift, de zendingsgedachte en het zoeken der vreemden insluit, is gemakkelijk aan te toonen. Maar we kunnen hier slechts enkele dingen aanstippen. Tot het voornaamste beperken we ons. En daarom willen we, met voorbijgang van veel andere gegevens, nog even wijzen op de houding, die Paulus aanneemt tegenover de Corinthische gemeente. Of, om het nog wat meer speciaal te zeggen, de houding, die | |
[pagina 180]
| |
Paulus wil, dat de Corinthische gemeente zal aannemen tegenover de ‘idioten’. Ook in de taal.
Dat wij hier van de ‘idioten’ spreken, is na wat voorafgegaan is, voor ieder doorzichtig. In de voorgaande paragraaf zagen we hoe de rabbijnen uit Jezus' dagen juist tegen de ‘taal der idioten’, het Arameesch, bezwaren inbrachten. Voor de officieele geestelijke leiders een aparte taal en voor de ‘idioten’, de ambteloozen, het gewone taaltje van huis, tuin en keuken! Ja, wat waren eigenlijk die ‘idioten’? De ‘idioot’, dat is in die dagen: de eenvoudige burger, niet de koning; de leek, niet de wetenschappelijk gevormde; de volksman, niet de leeraar van het volk; de ongeletterde, de man van de straat. Zoo maken Petrus en Johannes in hun eerste optreden den indruk van ongeleerde en eenvoudige menschen (‘idioten’ dus), wanneer ze staan tegenover den officieelen, deftigen joodschen Raad (Hand. 4:13). En in de rhetorica verklaart Paulus zich niet een man van het vak; hij is in dezen ‘onbedreven’, een ‘idiotês’.Ga naar voetnoot146) Hoe staat nu de groote Paulus, de man, die in zijn jeugd Gamaliël gehoord heeft, tegenover deze ‘idioten’? Hij geeft zelf een duidelijk antwoord op deze vraag. De ‘idioten’ hebben hun recht, zegt Paulus, in de samenkomst der gemeente. Wanneer n.l. de Christenen te Corinthe in hun spreken zich van klanken en termen bedienen, die voor een ander niet begrijpelijk zijn, dan komt hij hun tegen met de herinnering, dat die andere, zelfs de vreemde, zelfs die ongeloovige, die kàn binnenkomen, rechten heeft in de vergadering der geloovigen; hij moest houvast kunnen hebben aan de klanken, de woorden, die zijn oor daar verneemt. Men lette er op, dat Paulus inzake de taal, die de kerk spreekt, dus niet slechts pleit voor hen, die tot de gemeente behooren, doch ook voor de buitenstaanders. (Zie 1 Cor. 12-14, 2 Cor. 5:13.) Inzonderheid 1 Cor. 14 is hier een hoofdstuk van beteekenis. Het is hier de plaats niet, om diep op de kwesties in te gaan. We willen gaarne verklaren, dat de bezwaren, die Paulus inbrengt tegen de manier, waarop de Corinthische christenen in de gemeente spreken, tenslotte grootendeels heenloopen langs de kwesties, die bij ons aan de orde zijn. In Corinthe was een spreken in vreemde, extatische klanken; en wij hebben het over iets heel anders. Doch de argumenten, die voor Paulus tegen dit extatisch spreken in Corinthe gelden, zijn van kracht, ten deele óók tegen het verre van extatische, door de gewenning juist erbarmelijk vervlakte, half-kanaänitisch proza van tegenwoordig. Want wanneer hij niet slechts voor de menschen, die de extase | |
[pagina 181]
| |
van den spreker in Corinthe missen (1 Cor. 14:16) maar ook in wijderen zin voor de ongeloovigen, die in de plaats, waar de gemeente samenkomt, binnenloopen, en voor de, ongeleerden, de ‘idioten’ in het algemeen genomen, de aandacht vraagt van ieder, die in de gemeente wat te zeggen heeft (14:24), dan is daarin een beginsel. Het is, zelfs in intieme bijeenkomsten van de christenen, die nog in het vuur der eerste liefde zijn, verboden, te zoeken naar knusse intimiteit, die alleen op het esoterische gespitst is. Op den vreemde, den man van de straat, moet men ook in zijn profeteeren bedacht zijn. Kerkdeuren mogen nooit op slot; zelfs waar de Geest bevruchtend werkt en ‘dronken’ maakt, zelfs daar moet nòg de bezinning gaan ook over het woord. De vreemde en de volksman - ook de ‘idioot’, die nòg ‘vreemde’ is! Ja, dàt zijn dus zij, die het christendom niet kennen; die zijn meest elementaire begrippen niet kunnen verstaan; die alleen dàn kùnnen opnemen, wat er gezegd wordt, indien de taal van den spreker in de kerk de hunne van de straat niet vreemd is. Wie binnen spreekt, moet óók denken aan wie buiten zijn. Dat is de les van Paulus aan Corinthe.
En het is typeerend, dat de kerk dit Paulinisch onderwijs heeft toegepast, wèl op de kerkelijke kunst, b.v. de muziek, maar niet op de kerkelijke taal, de kunst van de ‘rhetorica sacra’, van den preektrant in de kerk, Wèl op de spelende ‘orghelen’, niet op de sprekende monden. Wat die ‘orghelen’ betreft: de Synode van Dordrecht in den jare 1574 heeft ook al erkend, dat in Paulus' Corinthenbrief, speciaal in zijn houding tegenover de ‘idioten’, belangrijke liturgische beginselen opgesloten liggen. Zelfs gingen haar conclusies veel verder dan hier de onze. Wanneer Paulus schrijft, dat hij liever in de gemeente vijf woorden met zijn verstand wil bidden dan tienduizend in een vreemde taal (1 Cor. 14:19), dan halen de vaderen van Dordt (1574, art. 50) daaruit een argument tegen de orgelmuziek, want - zoo beredeneeren ze: - niet iedereen begrijpt de taal van de muziek: ‘Aengaende het speelen der Orghelen in den Kercken houdt men dat het gantsch behoort afgheset te worden, volghende de leere Pauli 1 Cor. 14:19.’Ga naar voetnoot147) Men kan een zwaar vermoeden hebben, dat de eerlijke exegese hier in 't nauw komt en men kan zelfs tegenover de vaderen de internationale taal der muziek wat meer effect toekennen in de ziel der hoorders dan in Dordt gedaan werd......en tòch zich | |
[pagina 182]
| |
verblijden over deze ietwat kromme redeneering. Want de rechte gedachte, die erin besloten ligt, is deze: in de kerk niets, wat alleen voor ingewijden, alleen voor de kenners, alleen voor de gewenden is. In de gedachten wèl - want die wil Paulus doen vertolken - maar in de woorden niet. Indien daar een of ander ongeloovige of ongeletterde, onkundige, een of andere ‘idiotês’ inkwam... Als dat aan de genieters der voormalige tale Kanaäns eens tegengedreund was midden onder de preek! Ze zouden geschrokken zijn. Maar het horribele woord zou toch van Paulus zijn gebleven. Want van hem is het groote beginsel der liefde in de taal van den prediker; de eisch van die liefde, die aan zending denkt, aan contact met iederen mensch; die liefde, welke aan God zich onderwerpt. Krachtens deze onderwerping zal zij in de gedachten, die ze uitspreekt niet universalistisch worden, als Gods genade particulier is. Want bijzonder, zéér bijzonder, waren de gedachten, die in Corinthe den geest der sprekers onrustig maakten en wie is Paulus, wat is onze liefde, dat zij den Geest zou oordeelen? Maar krachtens deze gehoorzaamheid zal ook anderzijds de liefde in de woorden, die Gods genade aanprijzen, niet particularistisch worden waar God zelf het universeele zoekt, ook in de taal. | |
§ 5. Het voorbeeld van N.T. en Zending.God zelf, zoo zeiden we, zoekt het universeele ook in de taal. Ja. Hij zoekt. En zoeken is arbeid, is moeite. Ook hier is die moeite niet te ontloopen: Want elke taal moet worstelen met haar gedachten, om ze te wringen in haar vormen. Zoo heeft dan ook die taal, waarin de bijbel tot ons kwam en waarin Jezus sprak, natuurlijk den invloed ondergaan van de gedachten Gods, waardoor ze zich moest laten kneden, kleuren, om-vormen tot Gods wil. Nooit zal eenige taal, hoe persoonlijk ze ook gekleurd is, of hoe algemeen ze ook spreekt, Gods gedachten kunnen uitspreken zonder dat ze verschil vertoont met de profane taal. Dat hangt onverbrekelijk samen met het bijzondere der openbaring Gods. Maar dat bijzondere, als het ingaat tot de openbaringstaal, mag niet door ons, doch alleen door God gewild zijn. Het recht van staketsels opzetten komt God toe, en ons niet. Want het blijft waar: God zoekt het universeele, niet het particularistische in de taal. De bijbel zelf, vooral het N.T., vrucht van den talenwonder-werkenden Pinkstergeest, bewijst dat. En dat het niet overbodig | |
[pagina 183]
| |
is, daarop nog eens met nadruk te wijzen, blijkt af en toe niet onduidelijk. Het is - om maar iets te noemen - nog slechts kort geleden, dat Dr. C. Bouma schreef:Ga naar voetnoot148) ‘De beschaafde Griek verlangde, door den schoonen vorm te worden geboeid, al was de inhoud dan ook een leugen. Daarom konden de Evangeliën niet in de kunsttaal geschreven worden......Een Evangelie in schoone literarische vormen zou gelezen zijn, als alle Grieksche literatuur, om den vorm alleen. Maar den schrijvers der Evangeliën is het er niet om te doen, den kunstzin der lezers te streelen, maar Jezus Christus te prediken; hun gaat het niet om den vorm, maar om den inhoud’; enzoovoort. Deze opmerking van den schrijver is met bekwamen spoed de vaderlandsche kerkbodes voor een niet gering,deel rondgegaan. Vermoedelijk om te argumenteeren tegen het geroep om kunstvorm in de prediking, dat zonder reden en zonder zweem van nadenken soms vernomen wordt. Maar er was nog iets, dat Dr. C. Bouma schreef en dat is nu juist niet door die kerkbodes den volke voorgehouden. Het is o.m. dit: ‘Het Nieuwe Testament is geschreven niet in......het Boeken-Grieksch, maar in de omgangstaal, zooals het volk die sprak......Het eigenaardige van het Grieksch van het N.T. is, dat het gesproken omgangstaal is......De taal, waarin het is gesteld, is de volkstaal, zooals de ‘kleine luiden’ die spraken......De spreektaal is gebruikt als instrument voor het boek. Vandaar is ook niet bevreemdend het ongunstige oordeel reeds der eerste eeuwen over de taal van het N.T., geschreven in ‘visscherstaal’......Bedoeld en bewust schrijven dus de Evangeliën in de kunstlooze volkstaal......het is voor elk verstaanbaar; juist door dien vorm bereikt het Evangelie het volk......De inhoud treedt aanstonds den lezer voor oogen en dat in de taal, waarin hij zelf steeds gewoon is te spreken... In hun religieuse uitdrukkingen zijn de Evangeliën geenszins angstvallig geïsoleerd’.Ga naar voetnoot149) Voorwaar, er is ironie, ook in kerkbodes, in hun spreken en zwijgen, (een ironie, die trouwens overal is, o kerkbode-schelders!). Ik vraag: past onze taal die beginselen toe? Spreken wij ons hollandsch naar dezelfde principes, met dezelfde liefde als het N.T. zijn grieksch schreef? Ik geloof het niet. Wij prediken wel den inhoud van het Nieuwe Testament, maar het grondbeginsel van den vorm, waarin het N.T. zijn gedachten voordraagt, verwaarloozen wij allen min of meer. Onlangs werd in gereformeerden kring door Dr. A. Sizoo nog herinnerd aan de ook door Prof. Woltjer erkende | |
[pagina 184]
| |
mogelijkheid, dat de Christelijke zendingspredikers de propaganda-methode volgden’Ga naar voetnoot150)van de heidensche cynisch-stoïsche propagandisten. En al is men 't nog lang niet eens over de beantwoording van de vraag, in hoeverre Paulus en de andere eerste christen-predikers zich bewust bij het volksproza en de onder de heidensche volksleeraars gebruikelijke stijlvormen aansluiten, toch is er vaak ‘een frappante gelijkenis van stijl’ tusschen de heidensche propagandisten en de christelijke predikers in Paulus' dagen. De stijl der heiden-predikers op de markten van Griekenland, vertoont met dien van de kruispredikers overeenkomst; deze laatsten sluiten zich bij de ‘volkswelsprekendheid’ aan (b.v. in den z.g. diatribenstijl)Ga naar voetnoot151); en de christelijke zendelingen maken soms gebruik van den gewonen vorm der straatprediking, van den markt-stijl, en van de gehoorzaaldebatteerkunst, die door de heidensche propagandisten waren ingevoerd. Zoo deed b.v. Paulus twee jaar lang in de school van Tyrannus (Hand. 19:9, 10) en op de markt (17:17).Ga naar voetnoot152) En nu vergeten we niet, dat tusschen zendingsprediking èn ‘bediening des Woords’ voor Christus' geïnstitueerde kerk een wezenlijk verschil bestaat. Maar de lenigheid van de taal is hier bij die eerste herauten van Christus' Evangelie product van de buigzaamheid van den geest. En deze is door liefde bewaard. Zouden wij óók in ‘de school van Tyrannus’ thuis, op ons gemak, zijn; en zou de man, dien we dáár aanspreken, óók ons verstaan als we op den preekstoel staan? Paulus wist ook wel, dat de school van Tyrannus en de vergadering der geloovigen twee waren. Maar als hij de menschen lokt van Tyrannus' school naar de kerk, dan schrijft hij later een zendbrief aan die kerk, niet voor buitenstaanders, doch voor geloovigen; en óók dàn is de stijl van dien brief de gewone volkstaal. Voor hem bestaat tusschen evangelisatieen zendings-toespraak eenerzijds en de toespraak tot geloovigen anderzijds wèl verschil in gedachten, maar niet in woorden, stijl, uiting. Wat Paulus vereenigt, zullen wij niet scheiden. | |
§ 6. Saamvatting.Zoo zagen we, dat de Geest van het Pinksterfeest losmaakt de tong der visschers, om hen te doen spreken en getuigen in het | |
[pagina 185]
| |
niet-aangeleerde woord; dat onze hoogste profeet Christus de rabbijnen láát schelden op de volkstaal als ‘de taal der idioten’, der niet-getabberde, ambtelooze ‘schare, die de wet niet kent’, doch dat Hij zelf heel Zijn prediking in de volkstaal geeft. Wij zagen het Nieuwe Testament zoeken naar woorden van de volkstaal; we zagen de zendelingen der eerste eeuw gebruik maken van de volkswelsprekendheid. En nu wij? Is er in deze dingen beginsel of niet? Indien ja, zijn wij Jezus, zijn wij het N.T. ontrouw of niet? Laat ons rustig onderzoeken en niet vragen, wat de massa wil. De Evangeliën, die Christus ons schilderen, ‘zijn niet opgekomen uit het voorbeeld op het papier, maar uit het leven der prediking en des Geestes’.Ga naar voetnoot153) En daarom is voor ieder, die dat Evangelie uitdragen wil, elk ‘voorbeeld op papier’ geoordeeld. Het Woord des Levens vraagt levende woorden. En als ik dan de quasi-deftigheden lees die ook nu nog opgeld doen: dierbare panden, gunstvolk, proefwegen, bij gedurigheid, den Heere maar aan te loopen, wederwaardigheden, weten, wat gekrookte rietjes en rookende vlaswiekjes zijn, geloof, dat niet anders dan aan Christus krijgt toe te kennen het banen van den weg van vrije genade,Ga naar voetnoot154)dan denk ik met weemoed aan bisschop Triphyllius. We zijn sedert hem er niet op vooruitgegaan. Triphyllius toch kreeg bij een toespraak over Joh. 5:8 eens een berisping, omdat hij het daar gebruikte Grieksche woord voor bedje (krabbaton) verving door een meer deftigen term (skimpoda, matras, vouwstoel, rustbed).Ga naar voetnoot155) Dat standje was m.i. verdiend. Als Johannes een alledaagsch woord gebruikt voor een alledaagsch ding, een bedje, dan behoeven wij het niet mooier te maken; ook niet door er -ken achter te zetten (bedde-ken) inplaats van -je (bedje). Maar Triphyllius zou bij ons wel met rust gelaten worden; tegenwoordig geeft men meer een standje aan wie de eigengemaakte deftigheid opgeeft om terug te keeren tot de eenvoudige volkstaal, waarin God ons gaf Zijn Nieuw Testament. Wij schelden op onze wijze ook op de ‘taal der idioten’, de taal van het gewone leven. De rabbinistische zuurdeesem wordt onder ons nog druk verkocht. En, o zeker, men doet dat met de beste bedoelingen. Men vreest de taal der aanbidding te verliezen. Maar er is geen aanbidding in den jubel der steden van Egypte, die Kanaäns taal spreken, als ze voor Kanaäns gedachten eigen woorden zoeken? Is er geen aanbidding in het Nieuwe Testament? | |
[pagina 186]
| |
Is er geen aanbidding in de liefde, die den mensch toespreekt in zijn eigen taal? Is er geen aanbidding in het Pinkstertalenwonder? Is er geen aanbidding in Constantijn Huygen's zang: Zynder woorden in de monden
Van de volckeren der aerd,
Zynder seggingen bevonden
Grieckscher oft Romeinscher aerd,
Zynder Spreucken die mijn' Lippen
Vollen konnen tot den boord,
En mijn lippen soo ontslippen
Als de donder werdt gehoord.
Volckeren van uyt den Westen,
Volckeren van d' Ooster zy,
'k Vergh' u tongh en tael ten besten,
Voert mij elck van 't syne by:
'k Heb een pack op schouder leggen
Dat op schouder-hulpe beidt,
'k Heb lof, prijs en eer te seggen
't Eeuwigh licht in eeuwigheit.
Alle aanbidding, die alleen naar boven, naar God, stijgt en niet naar buiten, naar de menschen, zich verstaanbaar maakt, heeft de bede: ‘Uw koninkrijk kome’ beperkt tot de andere: ‘Uw koninkrijk kome tot mij, tot ons’. Maar het koninkrijk zoekt naast de hoogte, ook alle breedten te vullen, de breedten der aarde, en de wegen der menschen. Zóó alleen zingt het zijn waarachtige, heerlijke tale Kanaäns en zóó alleen zingen wij mee. |
|