Verzameld werk. Deel 7

Buffon Voorbeeld voor de mens

De grootheid der gestalte, de bevalligheid van de vorm, de kracht van het lichaam, het gemak der beweging, geen dier uitwendige eigenschappen zijn het edelste in een levend wezen. Gelijk wij van de mens de geest boven het gelaat stellen, de moed boven de kracht, het gevoel boven de schoonheid, zo achten wij ook van het dier de innerlijke eigenschappen de hoogste, door deze immers onderscheidt het zich van het werktuig, verheft het zich boven de plant en komt het ons nabij. Het is het gevoel dat zijn aard veredelt en bezielt, dat zijn organen beheerst, de ledematen bestuurt, de begeerte verwekt en aan de stof de vooruitstrevende beweging geeft, de wil, het leven.

De volmaking van het dier hangt derhalve af van de volmaking van het gevoel: hoe meer dat ontwikkeld is, zo meer vermogens en middelen het dier bezit, zo meer het bestaat en betrekking heeft met de overige wereld. Indien het gevoel licht en keurig reageert en door de opvoeding nog verfijnd kan worden, zal het dier waardig wordende samenleving met de mens binnen te treden. Hij kan dan medewerken tot zijn doeleinden, waken over zijn veiligheid, hem bijstaan, hem verdedigen, vleien; hij kan door stipte diensten en gedurige betuigingen zijn meester bevredigen en bekoren, en van zijn heerser een beschermer maken.

[p. 644]

Ongeacht de schoonheid zijner vormen, de levendigheid, de kracht, de behendigheid, bezit de hond bovenal die innerlijke eigenschappen welke hem de aandacht van de mens doen verwerven. Een vurige, driftige, zelfs woeste en bloeddorstige aard maakt de wilde hond gevreesd bij alle dieren, en verandert bij de getemde hond in de zachtste gevoelens, in het genoegen zich te hechten en de begeerte te behagen. Hij legt zijn moed, zijn kracht, zijn gaven aan zijns meesters voeten, hij wacht zijn bevelen, hij vraagt naar zijn gedachte, hij smeekt hem, een oogopslag is hem voldoende, hij begrijpt de tekenen van zijn wil. Zonder door de gedachte kennis te bezitten, gelijk de mens, heeft hij alle warmte van het gevoel. Meer dan de mens heeft hij de trouw, de standvastigheid in de genegenheid. Geen winzucht, geen belang drijft hem, geen wraakzucht en geen vrees dan die van te mishagen. Hij is gans en al bereid, ijverig en gehoorzaam. Daar hij zich weldaad eerder herinnert dan grief verzet hij zich niet tegen kwade behandeling, hij duldt haar en vergeet haar, of indien hij zich haar al herinnert is het om zich nog meer te hechten. Verre van zich te verzetten of te vluchten stelt hij zich uit eigen beweging bloot aan nieuwe beproevingen, hij likt de hand die hem geslagen heeft, hij laat alleen zijn klacht horen en vermurwt ten laatste door duldzaamheid en onderwerping.

Meer gedwee dan de mens, meer inschikkelijk dan enig dier, leert niet slechts de hond in korte tijd, hij voegt zich zelfs naar de bewegingen, de manieren, naar alle gewoonten dergenen die bevelen. Hij neemt de toon over van het huis dat hij bewoont, gelijk alle huisgenoten. Hooghartig is hij bij de groten, dorps bij de landlieden. Steeds is hij zijn meester toegewijd en voorkomend jegens diens vrienden, op onverschilligen daarentegen slaat hij geen acht. En ten opzichte van hen, die wegens hun stand slechts kunnen hinderen, toont hij zich een tegenstander, hij kent hen aan kleding, stem en gebaren en verhindert hen te naderen. Wanneer men hem de bewaking van het huis gedurende de nacht heeft toevertrouwd wordt hij trots en somwijlen kwaadaardig. Hij waakt en doet de ronde. De vreemden ruikt hij van verre en zodra zij stilstaan of trachten de toegang binnen te komen, springt hij voorwaarts en valt aan, door herhaald geblaf en woedend gebrom maakt hij alarm. Hij is even woest tegen rovers als tegen verscheurende dieren, hij stort zich op hen, bijt en rijt hen, en rukt hun af hetgeen zij poogden te ontvreemden. Dan, tevreden

[p. 645]

met zijn overwinning, strekt hij zich neder op de buit, die hij niet aanraakt, zelfs niet om zijn honger te bevredigen, aldus tegelijkertijd een voorbeeld gevende van moed, matigheid en trouw.

Indien men even zou veronderstellen dat deze soort, de hond nooit bestaan had, zou men begrijpen van hoeveel belang zij is in het bestel der natuur. Hoe had de mens, zonder de hulp van de hond, andere dieren kunnen overwinnen, temmen en ondergeschikt maken? Hoe zou men zelfs heden nog wilde of schadelijke dieren kunnen opsporen, jagen of vernietigen? Om zich in veiligheid te stellen en de levende wereld te beheersen, moest hij beginnen met zich een bondgenoot onder de dieren te zoeken, voorts met zachtheid hem winnen die in staat was zich aan de mens te hechten en hem te gehoorzamen. De eerste kunst van de mens was derhalve de opvoeding van de hond en het gewin van deze kunst was de verovering en het bezit der aarde.