Verzameld werk. Deel 1

[p. 32]

Vierde hoofdstuk

Luidruchtig klopte hij aan het deurtje van een armzalig krot, dat gebouwd was van enkele los op elkander gelegde planken bedekt met saamgebonden bossen riet, zo laag was het hutje dat de nok ervan, tussen de met jong dengewas begroeide heuveltjes, zelfs uit de wachttorens niet gezien kon worden.

Een zware zekere stem vroeg: ‘Wie is daar?’

‘Drogon van de burcht; laat binnen.’

De deur werd geopend, het maanlicht bescheen het gelaat en de grijze baard van Karo, en het leek of zijn grauwe ogen de zonderlinge violette gloed weerkaatsten van zijn versleten wammes. Drogon zag hem sprakeloos aan.

‘Kom binnen en zeg mij wat gij wilt.’

Toen er licht was gemaakt wees Karo het enige houten bankje dat hij had, zette zichzelf op zijn strozak en wachtte.

‘Oude man, ik weet niet of ge een tovenaar zijt zoals van u verteld wordt en ik weet ook niet of gij tot Satan in betrekking staat. Maar gij hebt veel gezien in uw jonge jaren en gij hebt veel doorstaan; ook heb ik u dikwijls bespied terwijl gij bezig waart in zeldzame boeken te lezen. En al waart gij dan een bondgenoot van de Boze, eens moet er een tijd geweest zijn dat gij een zwak en zondig mens waart als ik en als alle anderen, want ik heb veel horen verhalen dat gij mee zijt geweest naar Jeruzalem; en bij uw vroegere menselijkheid smeek ik u mij bij te staan met uw raad, want deze avond is de moeilijkste van heel mijn leven, en al lang heb ik het voorzien dat op een avond als deze al mijn liefde tot God zou teloorgaan - o! zie hoe in de bewegelijke maneschijn de spoken warrelen, over de akkers ligt treurigheid gespreid. Karo, zie mij niet aan met zulke verwondering of gij nog nooit een mens hebt gezien die vreest... O geef mij raad: wat mijn geluk kan worden behoort een ander,mag ik het nemen? Het is een vrouw, het is een vrouw die niet van mij is, maar die ik hebben moet... Ja! ja! ja! daar zal het wel mee eindigen!’

‘Bedwing u, jongeling. Gij zegt: er is een vrouw die u niet

[p. 33]

hoort, maar die gij begeert. Te nemen wat u niet hoort noemt gij slecht. Toch wordt gij door boze geesten gedreven die slechtheid te begaan en uw verzet wordt al zwakker. Zo zegt gij, nietwaar?’ Hij wachtte even, vervolgde toen: ‘Gij komt mij storen gelijk een kind in een kerkhof komt spelen, maar evenals de doden het rustig aanzien zo zal ik u goedmoedig antwoord geven. Toen ik nog van uw leeftijd was trok ik met een hart vol liefde voor de Christenkerk en vol haat jegens de heidenen naar Palestina en ik liet in de parochie van Sinte-Cicilia, twee dagreizen westwaarts van hier, mijn zeer beminde. Voor de poorten van Acre werd ik gewond en gevangengenomen en als slaaf voerde men mij naar de verste heidenlanden. Gij kunt wel begrijpen hoe mij het verlangen naar mijn geliefde treuren deed; maar ik troostte mij met de gedachte dat ik haar eens in blijdschap zou weerzien. Mijn meester was een rijke prins die veel juwelen bezat en gij weet dat de vrouwen van alle aardse dingen het meest van juwelen houden. In de uren dat men mij vrij liet, dacht ik er steeds aan die schatten aan de uitverkorene van mijn hart te brengen. Eens 's nachts werden de Saracenen overvallen door de Tartaren, een slecht volk, en allen gedood. Mijn nieuwe heren verkochten mij aan kooplieden van een vergelegen Oosters land en één van hen was een ingewijde in de wijsheid zijner vaderen, die zeer verheven is. Ik vertelde hem dat ik bekend was met de plaats waar de rijke Saraceen zijn schatten had bewaard en bood aan hem die te wijzen op voorwaarde dat ik een derde gedeelte en mijn vrijheid zou verkrijgen. De wijze antwoordde: “Dat is diefstal.” Maar de volgende dag zocht hij mij weder op en sprak: “Wat gij wilt doen zou voor mij een slechte daad zijn, maar zo het voldoen uwer begeerte u geen smarten baart moet ge het niet laten. Natuurlijk kunt ge u vrijkopen.” Zeer verheugd spoedde ik mij de schatten te halen en betaalde mijn rantsoen. Weder kwam de wijze tot mij en sprak: “Het voldoen uwer begeerte hééft u geen smarten gebaard, zie ik; wanneer wellicht in later jaren deze daad de oorzaak blijkt dat uw ogen door smart beneveld worden, wees dan wijs en herdenk uw geluk; een tweede keer zult ge het niet begeren.” Ik begreep niets van 't geen hij zei en eerst nu, dat ik mij gereed maak in de dood op te stijgen begrijp ik de herinnering van het geluk volkomen... Jongeling, zo het voldoen uwer begeerte u geen smarten baart moogt gij het niet laten, anders hebt gij in uw ouderdom geen geluk te herdenken.’

[p. 34]

Drogon had aandachtig geluisterd als een kind naar avontuurlijke verhalen. Hij zag Karo in twijfelende verbazing aan. Het kwade waartegen hij zich zolang gekeerd had werd hem aanbevolen alsof het geen kwaad ware.

‘Maar zo het een ander leed doet, Karo?’

‘Zo uw daad een ander meer leed doet dan uw begeerte u pijnt, moet gij handelen naar uw liefde tot de naaste. Hebt gij hem niet lief, doe dan met hem of hij uw vijand is; hebt gij hem wel lief, tracht u dan te verzetten tegen de wil van wie uw lot bestuurt. Maar vergeet niet dat alle wezens - óók uw God en Satan - slechts tot zekere grenzen hun eigen meester zijn; vervloek niet uzelf wanneer gij een slechte daad hebt begaan, vervloek ook uw goden niet; want zo gij zwak geboren zijt, bezit gij niet de kracht zélf het slechte, noch het goede te doen... Begrijpt gij mij niet? Welnu dan, indien gij een vrouw begeert en meent dat zij u gelukkig zal maken, neem haar zo gij kunt. Wat ik u raad is de zonde, gij moogt mij vervloeken als gij wilt, gelijk ik eens onrechtvaardig de eerste mens heb vervloekt.’

Dit onverwachte antwoord verkoelde hem gans en al. Hij zag in de starre ogen van Karo een grote ruimte die hem gelukkig maakte; ondanks het afstotende, dat hij uit Karo's woorden hoorde, voelde hij er de kracht van die hem dreef naar datgene waarheen zich zijn verlangen richtte. Echter, zij brachten geen steun aan de onmacht van zijn hart; zijn begeren ontmoette niet een tegenovergestelde macht, maar verloor zich in een grotere onwetendheid, waar hij hulpeloos was.

‘Dus het zou geen zonde zijn een slechte daad te doen?’

‘Gij begrijpt mij verkeerd. Als gij overtuigd zijt gelukkig te worden door u te nemen wat gij begeert, begaat gij geen zonde, want door zonde kan men niet gelukkig worden en ook, al beweren ook de vaders in het klooster met veel omwegen het tegendeel, het kan geen zonde zijn zichzelf gelukkig te maken.’

‘Geen zonde, geen kwaad...? Dat was het wat ik zocht.’

‘Neen, indien gij de kennis vindt die gij zoekt zal het in uzelf zijn en nergens anders. Hoe kwaamt gij bij mij om bijstand in uw verzet tegen het kwaad, die zelf voortdurend strijden moet... Kom nimmermeer om raad of om kennis bij mij, zoek die bij vrouwen of vrienden, maar niet bij mij, want ik weet niets dan alleen dat de almachtige goden ondoorgrondelijk zijn.’

En plotseling met een ellendig gevoel van onvermogen liet

[p. 35]

Drogon zich van zijn bankje vallen en vatte snikkend de grijsaard bij de arm; deze legde zijn koude hand op zijn voorhoofd.

‘O Karo, ik voel wel dat eens de tijd van smarten voorbij zal zijn, maar de tijd gaat zo langzaam!’

‘In 't graf, jongen, gaat hij nog trager, maar hij staat niet stil, goddank.’

Het diepe geluid uit de borst dichtbij hem klonk Drogon als een machtige vertroosting. Toen het zweeg luisterde hij lang, met zijn hoofd nog steeds op Karo's arm rustende, gedachteloos naar het naritselen zijner snikken in het stille vertrek en voelde neiging zo door de oude man beschermd in te slapen. Maar deze verbrak de stilte, zeggende: ‘Het wordt tijd dat gij mij verlaat. Ga in vrede en overdenk wat ik u gezegd heb. Ik wens u de rust die gij zoekt.’

Met een beweging van vermoeienis stond Drogon op en groette. De koude nachtlucht deed hem huiveren, onwillekeurig zag hij rond naar de spoken die hem tevoren benauwd hadden; de maan, hoger geklommen, goot haar teder, mistig licht over de tinnen van het slot. De voren strekten zich als lange strepen schaduw door de geploegde landen; achter de kloostervensters waren de lichten gedoofd. Hij liep dommelig voort, de harde weg klonk van zijn stappen.

Dáár, waar het maanlicht blikkerde in het vensterglas der kemmenade, daar wist hij dat Ermgarde sliep; en hij verbeeldde zich hoe zij daar lag in de ruime zaal: met kalme, warme ademhaling, geloken ogen en het fijne haar in losse wrong onder het kanten mutsje. Maar het prikkelde hem niet, het deed hem aan met een zachte, strelende tevredenheid, zoals een man heeft die weet dat de vrouw welke hij bemint hem toebehoort, hem wacht; hij was te mat om zijn gevoel bewust te worden. Hoe meer hij het slot naderde, zo lomer werd zijn hoofd van slaap; zijn zware stap op de brug deed hem schrikken. In de donkere huisgang voelde hij twee dunne armen teder om zijn hals glijden: hij herkende zijn zuster, die, doodsbleek, hem smekend aanzag in angst. Het lag hem op de tong te vragen wat zij wilde, maar fel schoot hem de gedachte in het hoofd dat hij voor de deur stond der kemmenade... En ruw rukte hij zich los, liep naar de torentrap, sprong overhaast de rondgaande treden op en wierp zo hard de deur van zijn cel achter zich dicht, dat de verwulven van de ridderhal beneden zwaarmoedig het geluid her-

[p. 36]

haalden, Ursulla, in duister staande, de ogen sloot en bad.

Hij viel op zijn leger neer, wentelde zich om met korte, diepe snikjes, verborg zijn gelaat, dat zich wrong om tranen uit te persen, onder het kussen, trok zijn knieën zo hoog mogelijk op - als om zich te beveiligen voor de geselen van Satan, waarvan hij de koude wreedheid innerlijk pijnen voelde als een rauwe wonde. En gelijk het zoemen van een zwarte bijenzwerm hoorde hij de sonore stem van Karo brommen...; en terwijl alle gedachte van die avond, versnipperd en ononderscheidbaar, als dartele insekten met hun angels, hem sarden, dat de huid van zijn aangezicht tintelde en in zijn warrige haren een jeuking begon te kriewelen, was het of verdovend de slaap het eerst zijn oren binnendrong, dan op zijn oogleden drukte. Maar willoos, heenzwevend in de sferen van het onbewuste, gevoelloos bijna, herhaalde hij nog in de geest zo duidelijk dat het hemzelf als een ritmische spreuk klonk:‘Neen - ik wil niet - neen - neen.’ Zo sliep hij in.

Roezig ontwaakte hij door de morgenkoelte, die het geopende raam binnenwaaide. De roomkleurige schakeringen van de dageraad spiegelden zich in het binnenwaarts gekeerde venster. Hij richtte zich overeind en zag naar buiten; de wind voer ruisend langs de boombladeren die van zwak zonlicht glansden als geelgouden lovertjes, scheerde over het watervlak, dat er zich talloze rimpeltjes op plooiden, en blies verder op, waar de hut van Karo lag, door het donker naaldengroen der dennenplantingen. Een kudde schapen trok blarend voorbij. Drogon stond op; met beide handen op het raamkozijn steunend overzag hij de omtrek. Hij dacht aan hetgeen hij de vorige avond doorleefd had en kon niet begrijpen dat hij zo zwak was geweest en zo weinig zichzelf meester - nu bij klaarlichte dag voelde hij zich zo zeker dat hij geen honderd boze geesten vreesde, en al zou hem zijn begeerte ook tienmaal feller stoken, liever zou hij sterven dan zijn broeder schande aandoen! Nog niet lang geleden had hij zijn broeder gezegd nimmer zich te zullen wagen aan het bedriegelijk spel der vrouwen. En hij meende te begrijpen wat Karo gezegd had, dat hij de kennis welke hij zocht slechts in zichzelve zou vinden; hij vond er de verklaring in van zijn verlangen naar de zaligmakende Ring, die de wijsheid verbeeldde en die de onrust zou bevredigen en de begeerte voldoen. Er waren in het klooster genoeg schone vrouwen en vaak gedurende

[p. 37]

zijn nachtelijke wandelingen had hij een zondige wens met betrekking tot de gewijde nonnen in zich ontdekt. Eens had hij de afkeerlijke nasmaak leren kennen van het vleselijk genot, toen een vrouw zich had overgegeven aan zijn dierlijke wildheid.

Maar de bekoring die Ermgarde over hem had, die van haar gehele wezen afvloot als een bedwelming, hield zijn hart omhuld met een zwoele, onbegrijpelijke ontroering; een enkel van haar lieve gebaren kon hem soms in verwonderlijke genietingen vervoeren, waarin onnoemelijk schone gezichten hem betoverden, wél hem verblindend voor de bekende dingen zijner omgeving, maar tegelijkertijd zijn gehele wezen ophelderend, gelijk een schaterlach en plotseling zonnelicht in een marmeren zaal veel wellusten baart.

Hij had zich steeds bedwongen, niemand had zijn geheim geraden. Het scheen hem dat de verleiding, de aantrekking tot wat hij zondig wist verergerde nu Amalric weg was.

Met vernieuwde wilskracht nam hij het besluit het onheil te ontvluchten. Hij voelde zich sterk als een moedig man wiens geweten zuiver is. Evenals Karo wilde hij naar de uiterste landen van 't Oosten reizen, wellicht werd hij verkoren de illusie zijner jeugd in werkelijkheid te aanschouwen: de Ring die hemelse wonderen deed.

De lafhartigheid Ermgarde te krenken was verre van hem.