Mahomet de tweede

[p. 5]

Voorrede Van den Franschen dichter.

Yder-een stemd toe dat het onderwerp van Mahomet de Tweede een der moeijelyksten is die men ten Tooneele gevoerd heeft; ik durf zeggen dat de wyze op dewelke ik het zelve behandeld hebbe, veel aan deszelfs moeijelykheid toebrengt.

Ik hebbe de gemoederen willen beweegen door Mahomet en voor Mahomet, zonder echter zyne hoedanigheeden te doen vervallen; ik hebbe den last, my zelven opgelegt, gevoeld; het staat aan den Leezer en den Aanschouwer te oordeelen of ik onder deszelfs zwaarte ben bezweeken.

Myn oogmerk is geweest een Werk, zonder eenige verzieringe, te vervaardigen. De ontdekkinge van het hart van Mahomet, het gevaar en de dood van Iréna: ziet hier de eenige Voorwerpen waar aan ik alles hebbe opgeöffert.

Zo deeze eenparigheid van bedryf my eenige faaijigheeden heeft aangebragt, dezelve heeft, myn 's ondanks, my ook vervoerd tot misslagen die ik gezien hebbe, die ik niet heb begeert te ontveinzen, en die ik noch minder wil verschoonen.

Ik hebbe niet genoeg geärbeid, en ook te weinig lichts om te durven oordeelen, maar ik geloove aangemerkt te hebben dat in een eenvoudig voorwerp, de hoedanigheeden die aanstonds voor den Schryver eene toevlugt moeten schynen te weezen, in de uitvoeringe de lastigste en moeijelykste deelen worden om in het werk te stellen.

[p. 6]

De rede, zo ik my niet bedriege, is, dat in deze soort van Tooneel-stukken altoos eene uitmuntende hoedanigheid werd gevonden, die, om zo te spreeken, alle de anderen inzwelgt, en waar van de ontkleedinge veel wydloopigheids vereischt; zo dat den Schryver niet alleen genoodzaakt is, den gang en de beweegingen van alle de andere Personaadjen die in den samenhang van zyn verdichtsel koomen, in te sluiten, maar wat meêr is, te buigen in voordeel van de eerste: met hoe veele voorbeelden zoude ik my hier niet kunnen ondersteunen, en voorbeelden getrokken uit de grootste Meesters?

De eenparigheid van belang is noch, volgens myne gedachten, een hinderpaal tegens de voltooijinge der mindere of onderworpene hoedanigheeden; hoe meêr men dat belang verdeelt, hoe meêr men dat verzwakt; de konst bestaat dan om het zelve altoos in zyn geheel op de voornaamste Personaadjen te werpen; alle de geleegentheeden moeten dan voor hen alleen gespaard worden: nu vraage ik, hoe eindigt men hoedanigheeden die uit die geleegentheeden zyn uitgeslooten, en waar van de beweegingen en alle de redeneeringen af hangende moeten zyn van de grootheid en het bedryf van eene andere? Judicent periti.

Ik zoude den Vizier eenen volkomen Samenspanner hebben kunnen maaken, hem verstandhoudinge met de naburige Prinçen geeven, hem voor de belangen van eenen broeder van Mahomet stellen &c. Ik heb liever een vyand des Keizers van hem willen maaken; hy haat, hy zoekt hem te schaaden, hy verwekt eenen opstand in het Leeger; het oproer is een geleide tot de ontknoopinge; dit is alles wat ik hier uit hebbe willen trekken; de minste zwarigheid van eene wydlopiger vindinge, van een regelmatiger gedrag, zou my in omstandigheeden, aan myn voorwerp gantsch vreemd, geworpen hebben.

De hoedanigheid van Théodorus is niet beter volëindigt, misschien gebrekkelyker; en, om dezelve rede

[p. 7]

zoude ik hem met Mahomet gelyk hebben kunnen stellen, en grootheid tegen grootheid aanvoeren. Ik hebbe hem aan mynen Held opgeöffert; wat meêr is, na de gedaane herkenning, hebbe ik niet gewilt dat hy in de belangen van Iréna zoude deelen. Alle deeze omzigtigheeden veroirzaaken noodzaakelyk een verwyt van zwakheid tegens hem, en een onuitgesprooken oordeel dat ik gezien hebbe, maar waar meede ik my genoodzaakt dacht te zyn hem belaaden te houden om een veel grooter goed; zyne tegenwoordigheid en weinige standvastigheid voegden zich gelykelyk in den schets van myn Werk; vernietigt men zyn Personaadje, zo verzwygd Iréna haare liefde, of maakt zich schuldig met die te bekennen; geeft men hem meerder kracht, zo verdonkerd hy Mahomet, en trekt de aandagt der Aanschouweren op zich, of hy veränderd het gevolg der voorvallende geleegentheeden.

Myn oogmerk strekt niet om, door deeze omstandigheeden, die twee Personaadjen te ondersteunen, maar alleenlyk om te doen zien wat reeden my bewogen hebben om niets in derzelver hoedanigheden te veränderen, en die my belet hebben eenig voordeel te trekken, uit de rechtvaerdige berispingen die 'er tegens opgemaakt zyn.

Ik zegge niets van den Muphty; hy houd zo weinig plaats in het Spel, dat het belachelyk zoude zyn hem die hier te geeven; hoewel hy den Vizier ondersteund om in het Leger eenen opstand te verwekken, zoude ik my echter wel gewacht hebben, hem op het Tooneel te doen verschynen, voor het geene hy daar te zeggen heeft, zo hy zich daar niet vervoerd vond als de zegepralende intreede van Mahomet verzellende.

'k Zal noch maar een woord zeggen, het welk zyn zal, zo men 't my vergund, wegens de ontknopinge van dit Treurspel.

By de eerste Vertooningen wierd my het bedryf van Mahomet voor eene misdaad aangereekent: men had ge-

[p. 8]

wenscht dat ik Iréna gered hadde, of ten minsten dat eenen anderen haar had omgebragt; en ik zal de vreesselyke uitwerkinge die dit sluit-vers veroirzaakt heeft, my altoos te binnen brengen,

Frémissez, c'est la main du cruel Mahomet.

Beef, sidder vry, het is de wreede Mahomet.

De gevoelens zyn tegenwoordig zo zeer veränderd, dat ik my naauwelyks kan veräntwoorden Mahomet, op het Tooneel, met een vruchteloos staal gewapend te hebben; den arm was opgeheeven, den Aanschouwer ontroerd, ik moest volëinden, zegt men, en hem oog-getuige maaken van eene geweldige uitvoeringe, die zyn afgryzen en zyne deerenis op den hoogsten top zoude gebragt hebben.

Ik hebbe dezelve gedachten niet; de zeden en regelen zouden daar door geschonden zyn, en het komt my niet toe het voorbeeld te geeven van eens and'rens bloed ongestraft op ons Tooneel te storten; een voorbeeld al te gevaarlyk, het welk wel haast tot een woedende gewoonte zoude vervallen, en van eenen eenvoudigen en geschikten Schouwburg, als den onzen, een bloedig worstel-perk, een schoole van onmenschelykheid zoude maaken.

Ik hebbe, volgens myn gevoelen, aan myn Werk de eenige ontknopinge gegeeven die het zelve voegd; en die zo wel, als 't my moogely k was, geschikt; voor 't overige vleije ik my geensints het een wel getroffen en in het ander wel geslaagt te hebben; ik zeg myn gevoelen zonder iemand daar aan te willen onderwerpen, en bekenne zeer gaarne dat een' ander' het veel beter zoude hebben kunnen maaken.

Het zoude hier de plaats zyn om de Liefhebberen te bedanken voor de gunstige bejegeninge dit myn Werk aangedaan; zo ik niet vreesde dat den Leezer myne zor-

[p. 9]

ge om hem de toejuichende goedkeuringe, aan my beweezen, te herïnneren, voor een verwyt mogt opneemen van zyne voorbarige oordeelen. Welk een onderscheid tusschen de eenzaamheid en de bedaardheid van een stil vertrek, of, de begoocheling van het Tooneel, den yver der Vertooning, en de leiding en beweegingen van bekwaame Tooneelspeelers!

........ Cum carmina lumbum.
Intrant, & tremulo scalpuntur ubi intima versa.

Pers. Sat. I â.