Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

Regelnummers proza verbergen

De decem vitiorum generibus, charitati Christi ingratis et contrariis. C. LXXX.

14Dat sijn⁽²⁾ ‧vij‧⁽³⁾ wisen die jeghen caritate striden en̄ 15contrarie sijn. Dierste wise dat is quaetwillicheit, die tot 16allen sonden is bereet. Si is wortel ende beghin tote alre 17quaetheit; si en mach inden hemel niet comen: die daer 18in sterſt, hi moet metten duvel ewelic in die helle woenen.

19Die ander wisc van sonden es gheveinsde heylicheit. Si 20willen goet scinen en̄ niet sijn: dat is verloren arbeit. Si 21willen den menschen behaghen, en̄ si en vresen niet te mishaghene 22der ewiger waerheit. Si gheliken wel den Phariseusen, 23en̄ den ypocriten, ende Judase Jhesus verradere, in alre

(2) Onze codices hebben Dat, en de rede gaet voort in alle dry. De afdeeling in hoofdstukken eischt echter dat men thans Daer leze of versta.

(3) Aldus onze dry Hss. maer het blykt dat het op tien aenkomt.

[p. 266]

1quaetheit. Die daer in bliven en̄ sterven, Jhesus salse verdoemen 2en̄ ordelen na sine gherechticheit.

3Die derde wise van sonden, dat is mishopen en̄ versmaden 4Gods ghenadicheit: die sondighen jeghen den gheest ons 5Heren en̄ sine onfermherticheit. Die daer in bliven en̄ sterven, 6die sijn ghehaet en̄ versmaet van Gode, en̄ van allen 7sinen heylighen in ewicheit.

8Die vierde wise van sonden die is contrarie der caritaten, 9dat is gheestelike hoverde, die boven allen menschen begheert 10te sine in eren, in reverencien en̄ in werdicheden. 11Si versmaden den onnoselen, en̄ toenen hem met woerden 12en̄ met werken on̄werdicheit.

Si hebben enen hoghen moet;
Al dat si willen, dat dunct hem goet.
Si willen datmen haren goetduncken volghe;
En doemens niet, si sijn verbolghen.
Si willen leren, berespen, corrigeren,
Boven allen menschen domineren
Die haren goetdunkene niet en volghen⁽¹⁾;
Si sijn haestich van moede, licht gherenen en̄ saen verbolghen.
Si sijn, in haers selfs oghen,
Boven andere menschen wijs en̄ vroet;
Dat is yeghen allen dogheden onspoet.
Die hoverdighe Sathanas,
Die wilen inden hemel was,
Hi en woude nyemene wiken;
Mer hi woude Gode gheliken,
Ende met hem domineren:

(1) Sur. et omnibus ab ipsorum sententia et judicio diserepantibus, dominari volunt.

[p. 267]

 

Hi es uutgheworpen met allen sinen ghesellen,

 

En̄ neder ghevallen inder hellen.

 

Mer Jhesus, die de Gods Sone es, en̄ der maghet Marien,

 

Dien selen wi met rechte loven en̄ benedien.

5

Hi es vanden hemel hier neder comen,

 

En̄ hevet onse menscheit ane ghenomen.

 

Hi is onse knecht en̄ onse ewighe vrient;

 

Hi hevet ons met sijnre doot ghedient.

 

Hi hevet ghedoecht die bittere doot,

10

Om ons te bringhene uut alre noot:

 

Dat is sinc ewighe ere, en̄ sine glorie is sonder mate groet.

 

Eest dat wi hem dienen, hi sal ons voeren mit hem in sijns Vaders scoet.

13Dit is die vijfte wise die contrarie is der caritaten, dat is 14toren, haet en̄ nidicheit: dat is ene valsche drivoldicheit; si 15is⁽¹⁾ van Gode versmaet en̄ vermalendijt in ewicheit⁽²⁾; want 16haer ghebrect onderlinghe minne en̄ trouwe tot allen menschen 17met Gode te besittene in ewicheit⁽³⁾. Toren is uut der 18naturen gheboren, ende uut quader complexien. Haestich 19toren⁽⁴⁾ is ene ghevoelike sonde in onbedwonghenen sinne⁽⁵⁾. 20Haet es ene gheestelike sonde, langhe gheoeffent in quaden 21wille; en̄ onbedwonghene nidicheit is ene duvelsche sonde, 22inden gheeste vaste verbonden, wortel en̄ oirsake, beghin alre 23quaetheit en̄ alre sonden.

Haestich toren en̄ lichte gherenen,
Belghen, scelden, scale en̄ wreet

(1) D. Kwalyk, dat si is.

(2) Sur. fallax ac perniciosa trinitas, quam aeterno Deus odit et execratur.

(3) Surius korter: Deëst enim ei mutuus amor et fides ergu mortales omnes in aeternum retinenda.

(4) Ira subitanea, zegt Surius.

(5) Sur. sensibile vitium est sensuum indomitorum.

[p. 268]

 

Es tot allen dogheden onbereet⁽¹⁾.

 

Nauwe merken, ordelen en̄ begripen⁽²⁾,

 

In vele dinghen hebben si verdriet⁽³⁾.

 

Waren si saechtmoedich, en̄ minden si Gode,

5

Si en ghevoeldens niet.

 

Si ghedinken en̄ houden langhe dat men hem misdoet;

 

Si willen wreken,

 

En̄ niet vergheten,

 

En̄ node vergheven:

10

Dat is ten dogheden onspoet⁽⁴⁾.

11Si bidden wrake ende ordel over hem selven, alsi haren 12Pater noster lesen.

13Toren, langhe gheoefent sonder claghen en̄ mishaghen, 14valt in haet; hi is van Gode verbannen en̄ verwaten⁽⁵⁾; want 15het es ene gheestelike sonde, die God versmaet, want si is 16contrarie der gracien ende der caritaten: die daer in sterft, 17hi is van Gode verwaten. Toren en̄ haet, sijn dochter der 18nidicheit, die is moeder alre quaetheit. Si is haers selfs ongheweldich; 19si moet beniden en̄ haten, en̄ altoes begheren wraken: 20si wilt altoes wreken en̄ niet vergheten. Si en hevet 21ghene vrese vander hellen, noch en ghene hope ewichs 22levens: daer om levet si in duusterheit, en̄ si en hevet ghene 23macht te soekene ofte te begheerne Gods ghenadicheit. Si is 24verbonden en̄ verslonden in grondelose quaetheit; si is vanden 25viant beseten, en̄ si hevet vergheten Gods ghenadicheit.

(1) Sur Qui facile irascitur, ac cito movetur et indignatur, idemipse jurgiis et rixis deditus est, et vafer, improbus ac crudclis est, ei ad virtutes omnes inhabilis.

(2) Sur. alios curiosè observat, judicat, repraehendit.

(3) Sur. Hujus farinae homines perplura molestè ferunt.

(4) Sur. quod quidem ad virtutes omnes haud mediocre praestal impedimentum

(5) Sur. Ira, si diu servetur absque dolore et displicentia, transit in odium, quod Deus omnipotens damnat et detestatur.

[p. 269]

1Mer al dat den menscen is ommoghelic, dat is Godc moghelie 2en̄ sijnre ontfermicheit.

Christus es onse caritate.
Hi leert ons minnen sonder mate,
En̄ leven en̄ sterven in sijnre ghenadicheit.
Sine ghenade cs sonder mate groot:
Si hevet ons verlost van der ewigher doot,
En̄ si wilt ons gheven sine ewighe salicheit.

9Hier na volghet die seste wise van sonden, die menighen 10mensche hout ghebonden en̄ verblynt in onwijsheit: en̄ dat 11is ghiericheit en̄ vrecheit, twee ghesusteren. Ghiericheit wilt 12altoes nemen, en̄ vrecheit en wilt niet gherne gheven: en̄ soe 13moeten si te gadere in sonden leven. Jeghen die ere Gods 14Iceft ghiericheit⁽¹⁾; want si hout met Gode haer spot, ende 15mint silver en̄ gout en̄ erdsche dinghen als haren God.

Vrecheit is contrarie Gods miltheit,
Die overvloyt al die werelt met sijnre rijcheit.
Wat Jhesus prijst en̄ wat hi loeft;
Wat hy dreycht, wat hi gheloeft⁽²⁾
Wat men predict en̄ wat ghesciet;
Wat men hoert en̄ wat men siet:
Die vrecke sluutborse en ghevoeles niet⁽³⁾.
Hi hevet sine binnenste ghesloten vore ontſermen,
En̄ sine borse buten vore den armen.
Ghierighe en̄ vrecke en moghen in dat hemelrijc niet comen,
Want si en hebben dat brulocht cleet niet ane ghenomen.
Si sijn van Gode verbannen en̄ verwaten,
Want si leven sonder caritate.

(1) Sur. Avaritia divino est adversa honori.

(2) Sur. quicquid minetur aut promittal.

(3) Sur. tenax suam clausam tenet crumenam, nec quicquam horum curat.

[p. 270]

1Die milde Jhesus hevet sine discipulen tot hem gheroepen, 2die hem ghetrouwen en̄ soeken⁽¹⁾; hi hevet sine arme 3wide ontdaen: hi wiltse helsen en̄ daer in bevaen. Hi hevet 4sine side en̄ sine binnenste en̄ sine herte wide ontdaen: hi 5wiltse herberghen, dat sy daer in wonen in vreden, sonder 6vaer. Hi hevet sijn hoeft gheneycht aen den cruce, dat hi ons 7cussen wilt ende met hem verenighen in ewicheit: daer is 8alle rouwe ghestilt ende vergheten in salicheit. Hi hevet hem 9selven ghegeven inden heylighen Sacramente, sijn vleesch, 10sijn bloet, sijn siele, sijn leven, sinen gheest, sijn godheit: 11daer is ewich leven boven arbeit. Hem is ghegeven van sinen 12hemelschen Vader in hemel ende in erde alle macht boven 13alle creaturen: sine macht sal ewich dueren. Hi sueet en̄ 14mint en̄ begheert sijns Vader lof en̄ ere, en̄ onser alre salicheit: 15met rechte selen wine loven en̄ danken, minnen ende 16hem dienen, in ewicheit.

Hier na volghet die ‧vij‧ wise in groven sonden,
Die onreine quaden hebben vonden.
Si versmaden Gode, en̄ Jhesus sinen Sone,
En̄ en gheenre dogheden en sijn si ghewone.
Si vloeken en̄ si zweren,
En̄ si lieghen en̄ blasfameren
Jhesum en̄ sinen hemelschen Vader.
Si leven sonder vrese en̄ ghenade.
Ontamelike ede, onreine woerden en̄ werke, en̄ groote misdade
Oefenen si met sduvels rade.
Si verwiten Christum sine passie, sine doot,
Sijn sterven, sine heylighe wonden
Die hi hevet onfaen om hare sonden.

(1) Sur. ipsum quaerentes ipsique confidentes.

[p. 271]

 

Si sijn quader dan die duvel;

 

Want hare quaetheit is onghebonden.

 

Si visieren ende ymagineren dat onreinste van Jhesum, dat si ghepeysen connen.

 

Alle haer leven is onsuverheit

5

Jeghen Gode en̄ jeghen haer ewighe salicheit:

 

Si sijn vermalendijt van Gods gherechticheit.

7Hier na volghet die ‧viij‧ wise van sonderen, dat sijn ghehuerde 8knechte, die Gode dienen om loen en̄ haer ghewin: 9daer en is ghene gracie comen in. Si segghen, si en souden 10Gode niet dienen, en soude hi hem niet loenen. Si versmaden 11gherechter caritaten croene; si en smaken niet der soeticheit 12die den minnenden van Gode is bereet; si en weten niet wat 13ynnich toekeer is te Gode, hem te minnene en̄ sine ghebode. 14Si minnen hem selven onredelic: dat is afkeer van Gode in 15sonden. Die alsoe sterven, sijn vermalendijt: si en hebben 16niet vonden gherechter caritaten abijt.

17Die ix wise van sonden is, die vanden duvel en̄ van haren 18vleysche werden verwonnen. Si leven haren bloede in menighen 19sonden⁽¹⁾. Traecheit, oncuyscheit, gulsicheit leven⁽²⁾, 20dat trect van Gode in een beestelijc leven, traecheit te Gode 21en̄ onghelove, slapen⁽³⁾, rasten des lichamen ongheoirdent en̄ 22boven noot, en̄ sonder redene: al hadden si minne, si soude 23verdroeghen. Gulsicheit soeken in spisen ende in dranke, dat 24is leckerheit⁽⁴⁾: si versmaden en̄ haten, in allen haren ghevoelene⁽⁵⁾, 25soberheit. Onsuver beelden van binnen, ende 26onrein ghevoelen inden sinnen; onreine woerde met loste

(1) Sur. naturae et sanguini multigenis in vitiis militant ac obsequentur.

(2) Sur Porrò acediae, luxuriae, gulae esse deditum, id, enz.

(3) Versta dat treet in of tot slapen, enz.

(4) vita mollis et delicata est, zegt Surius.

(5) Sur. in omnibus sensibus suis.

[p. 272]

1spreken; onbehoede wandelinghe met ongheleefden persone, 2doet verliesen reinicheit: dat is dienen den duvel ende den 3vleysche in oncuyscheit. Si versmaden Gode, en̄ sine macht, 4ende sinen dienst: en̄ leven contrarie Gode in onbekende 5blintheit. Die alsoe leven en̄ sterven, die sijn van Gode versmaet 6ende ghehact, en̄ si werden metten duvel gheworpen 7inder hellen demsterheit. Mer die an Gode ghenade soeken 8en̄ begheren, en̄ onghcordende lost der sinne en̄ des lichamen 9haten en̄ versmaden, ende Gode dienen toten einde op sine 10ghenade⁽¹⁾: het wert al vergheven, want si en comen niet te 11spade⁽²⁾.

12Die ‧x‧ wise, dat sijn goetwillighe menscen, die leven 13inder gracien Gods, die Christum navolghen en̄ alle dinghen 14versmaet hebben en̄ ghelaten, en̄ minnen Gode en̄ sine ghebode, 15en̄ oefenen alle goede werken diemen plcecht in die 16heilighe Kerke. Nochtan moghen si vallen in groven sonden, 17want si en sijn haers selfs niet ghestorven in Gode; noch si 18en hebben haren eyghenen wille niet ghegeven noch versmaet 19onder den vrien wille Gods; noch vriheit der naturen, die 20hem God ghegeven heeſt, onder die vriheit die God selve is. 21En̄ hier omme hebben si dicke lief en̄ leet⁽³⁾, anxt en̄ sorghe, 22twivel ende vaer, vrese vander hellen en̄ verdoemt te sine, te 23vallene in dootsonden, en̄ vanden vagheviere. Si willen leven 24hem selven en̄ Gode⁽⁴⁾; si sijn becommert en̄ verladen met 25vele dinghen. Troest, ende solaes, en̄ groet ghevoelen souden 26si gherne van Gode nemen⁽⁵⁾: als hijs hem niet en gheeft,

(1) Sur. illius freti gratia et confisi benignitate.

(2) Sur Non enim sero veniunt.

(3) Sur. quo fit, ut saepiùs tristibus ac loetis afficiantur.

(4) Sur. Volunt enim vivere Deo pariter et sibi.

(5) Sur. Consolationem quidem et multam sensibilem gratiam libenter à Deo praestari sibi vellent.

[p. 273]

1soe moghen si vercoelen⁽¹⁾; en̄ overmits grote becoringhen 2des duvels, ende der werelt, ende des lichamen, moghen si 3in dootsonden vallen.

4Dit moghedi merken inder Apostelen leven, die van Christo 5waren hoghe verhaven: si hadden liever met hem te levene 6in dese allenden, dan mit hem te stervene in sine glorie sonder 7inde. Alse si becoert worden vander doot⁽²⁾, doe vielen 8si alle. En̄ Sinte Peter, die alre stouts was int gheloven, anxt 9ende vreese der doot dedene vercoclen. Want hi hadde ghesproken⁽³⁾ 10tote Jhesum: ‘Here, ic bin bereet met u inden 11kerkere ende in die doot te gane⁽⁴⁾;’ eens wijfs stemme 12maecten⁽⁵⁾ soe bloede, dat hi sprac, in groten noede⁽⁶⁾, en̄ 13zwoer en̄ loech driewerſ dat hi Jhesum niet en kende. Alsoe 14daden alle die Apostelen die Jhesum minden: anxt en̄ vrese 15bleef hem tot op den Sinxen dach, dat Jhesus sinen Gheest 16volmaecter caritaten gaf. Mer doen si sinen Gheest onfinghen, 17daer na en mochse nieman dwinghen; si hadden verwonnen 18al haren noot; si waren bereet te stervene alsoe alst 19God ghestaden woude en̄ hem gheboedt. Christus levede in 20hem en̄ si in hem, en̄ yeghewelc woude sine woninghe inden 21anderen behouden: alsoe moesten si gheenicht met Gode 22bliven.

23Dit is die wise van allen heylighen: dic haers selfs ghestorven 24sijn in Gode met minnen, si en mochten Gode niet 25laten; want si hadden vonden in hem volmaete caritate, die 26God is en̄ nieman en onsiet⁽⁷⁾. Si leven inden gheest, sonder

(1) Sur. Sed si non accipiant, fieri potest ut frigescant.

(2) Sur. cùm mortis sibi periculum imminere putarent.

(3) Sur. Dixerat quidem, enz.

(4) Vglk. Luc. 22, 33.

(5) Versta maectene, maekte hem.

(6) Sur. multùm formidolosus et anxius.

(7) Sur. Siquidem in seipsis perfectam invenêre charitatem, auae Deus ipse est, nec quicquam haec charitas veretur aut timet.

[p. 274]

1anxt, vrese, commer en̄ enich verdriet. Si hebben in haren 2gheeste, vanden gheeste Gods, dat si uutvercoren sonen 3Gods sijn⁽¹⁾: dat ghetughe en mach hem nieman nemen, 4want si ghevoelen in haren gheeste ewich leven.

5Dit woert hebbic diewile ghescreven; mer ic vertie 6mijns selfs, ende late mi onder die ewighe waerheit, en̄ 7onder dat ghelove der heiligher kerstenheit, en̄ onder die 8leraren die die heylighe Scrifture, overmits den heylighen 9Gheest, hebben onbonden. Mer dat ic ghevoele, dat moet mi 10bliven: ic en macht uut minen gheeste niet verdriven; al 11sout mi al die werelt vromen⁽²⁾, ic en mocht niet twivelen 12noch Jhesum mistrouwen dat hi mi soude verdoemen. Alsic 13contrarie hore, dan willic zwighen. Van dogheden ende van 14ondogheden willic luttel meer scriven.

(1) Sur. Deique spiritus testimonium reddit ipsorum spiritui, quod sint electi filii Dei.

(2) Sur. Immo si vel totum possem lucrari mundum.