Werken. Deel 4. Dat rike der ghelieven. Vanden vier becoringhen. Vanden seven sloten. Van seven trappen

Regelnummers proza verbergen

Noch vander selver gaven in hogheren dogheden. C. XXII.

12Noch sijn hoghere doechde ende gheesteliker werke, die 13comen ute deser godliker gaven gheesteliker starcheit. Alse 14dese hoghe gave dat vric ghemoede en̄ alle der sielen crachte 15op verheven hevet in begherten, in love, in werdicheden en̄ 16in aensiene die hoecheit, en̄ die wijsheit, en̄ die goede, en̄ die 17mildicheit, en̄ die grondelose rijcheit die vloyt ute der hogher 18enicheit⁽⁴⁾: soe merct hi dat Gode vele ghebrect loefs en̄ 19ceren en̄ weerdicheden⁽⁵⁾. Soe siet hi ane die creaturen die

(4) Sur. inexhaustae opulentiae, è sublimi unitate profluentis.

(5) Sur. jam quidem advertit homo ejuscemodi, longè minùs quàm par sit, Deo laudis, honoris, venerationis impendi.

[p. 189]

1dolen in alindicheiden⁽¹⁾. Daer af comt inden mensche een 2gheestelike compassie, dat hi proeft en̄ meret die scade der 3menschen dat si soe elendich sijn, en̄ soe grote rijcheit en̄ 4ere en̄ weldicheit besitten mochten, ofte si wouden en̄ sire 5hem toe voechden, en̄ Gode soe eerlic en̄ soe minlic dienen 6mochten: en̄ dit al gader verloren blijft. Dit maect alsoe 7groten wee, dat nieman vremders bekennen⁽²⁾ en mach.

8Dan siet hi echter⁽³⁾ ane die grondelose goede Gods, en̄ 9sine mildicheit, en̄ sine compassie, en̄ sine ontfermicheit, en̄ 10der alindigher menschen noetorfticheit. Ute desen ansiene en̄ 11merkene springhet ene soe grote minne te Gode en̄ tot allen 12menschen ghemeinlike. En̄ oec, valt hem yeman in sine 13memorie, en̄ dan die begherte sonderlinghe wert gherenen 14tote dien mensche, en̄ hijs niet ghehindert noch verbeelt en 15wert in sinen opkeerne te Gode: soe steet hi tusscen Gode 16en̄ allen menscen alse een middelere en̄ een peysmakere⁽⁴⁾.

17Hier ute comt ynnich ghebet, dat is soe starc, dat onsegghelike 18dinghe vermach. Want die goede Gods⁽⁵⁾ toent haer 19soe milde en̄ soe rike, en̄ allen menschen soe geonstich en 20soe uutvloyende: dit maect den ghenen die bidt soe coene, 21dat hem dunct dat hi al vercrighen sal dat hi begeert. Nochtan 22en can hi niet ghebidden noch begheren met eenwille⁽⁶⁾

(1) Sur. Vertit deindè adspectum ad creaturas in hoc exilio per devia aberrantes.

(2) F, G, I, L. allen kwalyk, becoren en mach. Surius vertaelt: quae res tanto eum dolore afficit, ut qui idem expertus non est, nec capere quidem possit.

(3) Versta andermael, wederom.

(4) Sur. simul etiam ad memoriam illi certa quacdam persona reducitur, et affectu singulari erga illam permovetur: et si quidem nullum indè in suo ad Deum asscensu impedimentum vel imaginem sentiat, inter Deum cunctosque homines velut mediator ac sequester medius intercedit. Ons dunkt dat Surius hier kwalyk verstaen en vertaeld heeft. Wy houden geheel de protasis des volzins voor hypothetisch, en hebben daerom na En̄ oee een comma geplaetst.

(5) Surius neemt dit voor het begin eens nieuwen volzins, en vertaelt: Cùm enim immensa Dei bonitas, enz.

(6) Dat is eigen wil. Zie Kiliaen.

[p. 190]

1noch met crighe; maer sijn wille sterft in die grondelose 2goede Gods⁽¹⁾; want hi bekint dat die minne, die God tote 3den mensce heeft, onghemeten is, en̄ mere dan allen menschen 4ye ghegeven wart⁽²⁾. Diere grondeloser minnen ende 5mildicheiden beveelt hi alle noot ende alle den orbore der 6heyligher kerstenheit. Soe siet hy ane die goede menschen 7en̄ die heylighen inden ewighen rike, hoe si sijn doervloyt 8met godliken gaven der gracien en̄ der glorien, en̄ hoe God 9uutstortende is en̄ vloyende, ghelijc der wilder see, met 10onbegripeliker welden⁽³⁾ in alle die ghene die sijns ontfanclijc 11sijn⁽⁴⁾, en̄ weder ebbende⁽⁵⁾ is en̄ intreckende in die 12wilde zee sijnre enicheit⁽⁶⁾. Si en moghen niet ghedueren in 13hem selven, omme den voirworp der enicheit, die doet vloyen 14en̄ wedervloyen in gherechter minlicheit⁽⁷⁾.

15Hier af comt noch mere hongher, om te volvoerne ghe- 16rechticheit.

Dit sijn die hoghe helde⁽⁸⁾,
Opgaende in edelheit.
Het en salse nieman scelden;
Si leven in ghewaricheit⁽⁹⁾.

(1) Sur. Interim tamen nihil propria cum voluntate aut contentiosè vel pertinaciter, neque rogare, neque appetere potest; sed voluntas ejus in infinita Dei bonitate moritur.

(2) Sur. quàm simul toto humano generi unquàm collata sit.

(3) Sur. cum deliciis incompraehensibilibus.

(4) Sur. in omnes suì capaces.

(5) F. kwalyk, hebbende.

(6) Sur. rursusque refluat, ac secum eos rapiat, et introrsùs trahat in amplissimum suae aeternitatis (lees unitatis) pelagus.

(7) Sur. Neque enim, ob unitatis eis propositum objectum, in seipsis consistere aut durare queunt; sed in vero amore fluere ac refluere coguntur.

(8) D. kwalyk, beelde.

(9) Sur. Tales nimirùm praeeelsi, ut sic dicam, gigantes ac eximii heroes sunt, virtutibus sublimiter et excellenter ornati, quos carpere aut insimulare nemo debet, quando vitam agunt veritate plenum.

[p. 191]

1Dit sijn die ghene daer Christus af sprect: ‘Salich sijn 2die dien honghert en̄ dorst gherechticheit; want si selen 3ghesaedt werden⁽¹⁾’; dat is hier, in stervene haers willen 4in Gods willen, met soe groter vrouden en̄ vriheiden, dat si 5anders niet kiesen noch begheren en connen, dan Gods wille 6in tijt ende in ewicheit. Si selen oec ghesaet werden inden 7ewighen rike Cods: want daer selen alle dinc volbracht sijn 8in gherechter ordinancien; en̄ elken⁽²⁾ sal sijn ghegheven na 9gherechter behoirlicheyt, inden hemel, en̄ in die eerde, en̄ 10in die helle⁽³⁾. Dit sal de heylighen saden, want si sijn van 11gherechten wille.

12Dese menscen die dese geestelike starcheit aldus volbracht 13hebben, si sijn wel ghelijc den inghelen inden vijften core; 14ende si sijn hare ghesellen, en̄ behoren te horen chore. Die 15inghelen hieten Princen, dat sijn hoghe vorsten. Si sijn vele 16hoghere dan die Potestaten inden vierden coer: want die 17Potestaten die staen op gherecht met begherten te Gode, 18sonder onderlaet, in sonderlinghen love; mer dese hoghe 19Princen si sijn oec op gherecht in meerren love, ende in 20ynnicheiden⁽⁴⁾. En̄⁽⁵⁾ van minnen die si te Gode draghen, 21en̄ omme te meerne sinen lof en̄ sine eere, want sijt niet 22volbringhen en connen na hare vierigher begheerten en̄ na 23sijnre onbegripeliker werdicheit, soe dunct hem rechte ofte 24God onghelovet en̄ ongheert bleve van hem en̄ van allen 25creaturen. Dit doetse nederkeren⁽⁶⁾; en̄ aensiende⁽⁷⁾ redelike

(1) Vglk. Matth. 5, 6.

(2) D, G, I. elcker.

(3) Sur. et singulis quibusque in coelo, terra et apud inferos, quod justum est, et ut decet, redditum erit.

(4) Sur. majori laude et devotione elevati sunt.

(5) Met dit koppelwoord vangt Surius eenen nieuwen volzin aen, en te regt. meenen wy.

(6) Sur. Idque doorsùm eos adspectare facit.

(7) Aldus D. alleen. De andere Hss. hebben aensien de redelike creaturen, en zoo heeft Surius ook vertaeld. Wy meenen dat er oorspronkelyk zal gestaen hebben en̄ aen- of anesiende de, enz.

[p. 192]

1creaturen, die alsoe wale sijn ghemaeet ten love Gods en̄ te 2sijnre eren alse si sijn⁽¹⁾: soe sien si die elendighe menschen 3soe verblynt, en̄ soe verdoelt, en̄ soe ommachtich haers selfs 4en̄ al haerre crachte, overmits die sonden en̄ hare verkeertheit. 5Daer af comt inden inghelen grote compassie en̄ onfermen, 6en̄ minlic toevoeghen⁽²⁾, en̄ begeren dat God sine goede 7doe vloyen, ende hise op trecke van vremden dinghen, op 8dat hi gheloeft worde van allen creaturen, ende datse sijns 9ghesmaken in een ewich dueren.

10Dit sijn die sterke vorste, want si sijn op gherecht te Gode 11ende nedergheboecht ten creaturen, en̄ weder op verheven 12metten creaturen. Si moghen oec ghebieden den Potestaten 13inden vierden choer, dat si die menschen, die op gherecht 14sijn, verclaren en̄ behoeden dat si staende bliven inden love 15Gods. Want die Potestate sijn op gherecht; mer van dien 16nederkere en weten si niet in selker wijs het is boven hem⁽³⁾. 17Daer omme die menschen die hem ghelije sijn, en̄ die beneden 18hem sijn in werkenden levene, in die nederste iherarchie 19der inghele, die moghen si verclaren en̄ behoeden en̄ bringhen 20te meerre goede.

21Die mensche die geestelike stercheit volbracht heeft, hi is 22wel ghelijc Gode na godliker naturen, ende oec na sine 23menscheit. Na godliker naturen, soe siet God hem selven 24ane in alle sijnre rijcheit en̄ in alle sijnre overvloyeliker 25grondeloser verweentheit⁽⁴⁾. Ende in alle sijnre goeden en̄ 26mildicheiden soe siet hi ane die elendighe vremde, die van

(1) Sur. aequè ut sunt ipsi.

(2) Sur. seseque amicabiliter ad eos adjungunt sive applicant.

(3) Sur. Potestates enim sursùm quidem erectae sunt, sed hac ratione deorsùm se vertere non noverunt: siquidem id ipsas excedit.

(4) Sur. in omni sua opulentia, atque affluentissima et interminata felitate.

[p. 193]

1hem ghekeert sijn ten armen vremden dinghen met verkeerden 2wille, in ene onachtsamheit Gods en̄ alle sijnre gaven. 3Soe heeft God soe groete eompassie ende ontfermen op die 4elendighe arme, omme dat hi hen⁽¹⁾ hem selven ende sine 5gaven niet ghegeven en mach, want sire niet en roeken noch 6en willen.

Soe sticht hi op hem roef en̄ brant⁽²⁾,

Op dat hi werde van hem becant:
Selken siekheit, en̄ selken ghesonde;
Selken rijcheit, en̄ vele ponde⁽³⁾;
Selken bliscap, en̄ selken seer,
En̄ selken scande emmermeer:
Op dat si hem mochten bekinnen
En̄ hare salicheit versinnen.
Dit doet hi al van trouwen en̄ van minnen.

Die hem dan willen keren
Tote haren gherechten Here,
Si moghen die ondoghede verdriven,
En̄ in sijnre minnen bliven.

20Dat ic alle dese wise bescrive en̄ verclare, dat is omme 21dat hi prise sine grondelose wijsheit, en̄ sine grote onfermicheit, 22en̄ sine grote mildicheit. Noch heeft hi hem gekeert 23toten goeden menschen, met sonderlingher minnen tote 24yeghewelken, na dat hi werdich is. Die ewighe wijsheit die 25ane siet die minnende op gherechte begerten in hemelrike en̄ 26in ertrike, hoe dat si toevlietende sijn met groter druust⁽⁴⁾,

(1) Versta hun, in dativo.

(2) D en L. hebben orloch, roof en̄ brant, en Surius heeft het ook; maer in de dry andere Hss. komt orloch niet voor.

(3) Surius vertaelt: hos divites facit, illos multis premi sinit oneribus. Zoo zou er dan gestaen hebben en̄ selken vele ponde.

(4) F. alleen, druyst. Het woord beteekent aendrang, geweld, by Surins impetus. Zie Huydecoper op Stoke, III, bl. 110-111.

[p. 194]

1en̄ met ynnigher ernsticheit, en̄ mit gheheelen vergaderden 2crachten in die hoghe enicheit. En̄ die grondelose minne en̄ 3mildicheit stort haer ute met alden rike⁽¹⁾ dat hi selve is, en̄ 4met sinen scatte sijnre gaven.

Die sceppen can, hi vate

Al vol alle sine vate;
Mer datmen scept dat is creature:
Daer omme en connen si niet ghedueren⁽²⁾.

Nochtan sceppen si alle weghe en̄ drinken;

Mer si en willens niet ghedinken
Dat sijt selen moeten al betalen⁽³⁾,
Eer si moghen henen varen.

Drinken ofte si moghen,

Men salse altemale beroven⁽⁴⁾.
Die helline⁽⁵⁾ es een goet ghewin,
Die den pennine bringhet in.

17Daer omme, al dat si vercrighen dat en mach an hem niet 18bliven; want si staen vore die enicheit, die meer eyscht dan 19si betalen moghen. Soe vlicten sy dan weder in, met al datsi 20gheleysten connen, ende ghesmaken enicheit. Soe vloyen 21weder die rivieren der gracien en̄ der glorien, en̄ yeghewel-

(1) Aldus onze vyf Hss. Surius vertaelt: cum universis divitiis suis, quae ipsamet (charitas) est.

(2) Sur. Attamen quod hauritur, creatura sive creatum est, quo fit, ut hie durare non possint.

(3) Sur. Atqui nihilominùs semper hauriunt et potant, nec ad animum revocare volunt, persolvenda sibi esse omnia, antequàm discedere liceat.

(4) Sur. Potent interim, si libet; sed postea penitùs despoliabuntur.

(5) Hellinc of hallinc, waerschynlyk zoo veel als halfling, is de helft van eenen penninc. Doch hiermede is de volzin niet opgeklaerd, zoo min als door de vertaling van Surius, die luidt: Dici solet, rem retentam, satis esse lucrosam, quae suum reddat precium.

[p. 195]

1ken na sine edelheit⁽¹⁾. Dit vloyen en̄ dit wedervloyen maect 2hongher in ewicheit. Inden invlietene met begheerten es de 3hongher; en̄ dat ghesmaken is inder enicheit. Altoes ghevoelen 4si enicheit: daer omme is daer hongher in groter 5ghelosticheit⁽²⁾.

6Christus, na sine menscheit, hadde dese gave gheesteliker 7stercheit inder hoechster volcomenheit; want hi was altoes 8op gherecht in vriheiden, in eren, in love sijns Vader, en̄ in 9groter begherlicheit. Ende hi was en̄ es altoes weder ghekeert 10tote alre noot der menschen, en̄ tote allen sondighen menschen 11met groter compassien en̄ ontfermicheiden, en̄ met 12ynnighen ghebede tote sinen Vader omme alre menschen 13noot. Ende wie hem ghetrouwen dorste, hi onfinghe al dat hi 14begheren mochte. En̄ hi was en̄ es soe minlie ghekeert tote 15allen goeden menschen, dat hi ons mit hem selven en̄ met 16sijnre doot copen en̄ betalen woude. En̄ hi heeft ons ghegeven 17sijn vleysch te etene en̄ sijn bloet te drinkene, op dat hi 18ons doerga en̄ doervloye in lijf, en̄ in siele, en̄ in alle onse 19crachte, op dat hi ons ete⁽³⁾: dat is, dat hi ons altemale in 20hem trecken wil, dat wi hem besitten met begheerliker liefden: 21soe mach hi ons weder besitten met doergaende smake.

Dit is eten en̄ werden gheten.

Ie der my dies wel vermeten:
Die minste gaept, hi wert verbeten⁽⁴⁾.

(1) Sur. Iterumque gratiae et gloriae manant rivi in singulos pro cujusque caecellentia seu dignitate.

(2) Sur. Atque hie fluaeus et refluaeus aeternam efficit esuriem. Dum introrsùs cum desiderio fluunt, illie et famem sentiunt, et gustant unitatem; et quia nunquàm non unitatem sen{problem}unt, perpetua quoque esuries magno cum appetitu conjuncta, in eis inest.

(3) Sur. atque ita nos edat.

(4) Sur. Equidem affirmare ausim, qui vel minimùm inhiet, cum à Christo manducari.

[p. 196]

 

Nu is Christus die wech en̄ onse middelare:

 

Wie dat wert van hem verbeten,

 

Hi vervliet te male in enicheit.

 

Want sijn begheren is onghemeten,

5

Wat wondere eest, al werden wi gheten

 

In sijnre groter begheerlicheit?

 

Dit eten, en̄ werden gheten,

 

Dat is hongher in gherechticheit.

 

Dies willen wi pleghen

10

Al onse leven,

 

En̄ emmermeer in ewicheyt.