Werken. Deel 4. Dat rike der ghelieven. Vanden vier becoringhen. Vanden seven sloten. Van seven trappen

Regelnummers proza verbergen

Vander hemelscher melodiën. C. XII.

14Onse hemelsche Vader heeft ons ewelic gheroepen ende 15vercoren in sinen gheminden Sóne, en̄ hi heeft onse namen 16ghescreven, met den vinghere sijnre minnen, in dat levende 17boec sijnre ewigher wijsheit; en̄ wi selen hem ewelic antwoerden 18met al dat wi vermoghen in ewigher werdicheit. En̄

[p. 41]

1hier beghinnen alle sanghe van inghelen en̄ van menschen, 2die nemmermeer vergaen en selen⁽¹⁾.

3Die ierste maniere van sanghe, dat is minne te Gode en̄ 4tote onsen evenkersten. Daer om sant die Vader sinen Sone, 5dat hi ons dien sanc leren soude; want die dien sang niet 6en can, hi en mach ten hemelschen choere niet gaen, want 7hi en heeft const, noch choereleet ane: daer omme moet 8hi altoes buten den hemelschen choere bliven. Jhesus Christus 9onse ewighe minnere, doen hi ontfaen was inden werdighen 10lichame sijnre moeder, doe sang hi inden gheeste 11glorie en̄ ere sinen hemelschen Vader, ende raste en̄ vrede 12allen menschen die goets willen sijn⁽²⁾. En̄ dat selve liedeken 13songhen die inghelen, inder nacht⁽³⁾ doen hi gheboren 14was vander maccht Marien sijnre moeder. En̄ des ghedinet 15die heylighe Kerke, en̄ singt dit liedeken sonderlinghe in 16beyde dese feesten⁽⁴⁾. Want Gode minnen en̄ den evenkersten 17tot Gode, om Gode en̄ in Gode, dat is die hoechste 18stemme en̄ die blijdste die men singhen mach in hemel en̄ 19in erde. Aert en̄ const van desen sanghe dat is die heylighe 20Gheest. Christus, onse cantere en̄ onse overmeester⁽⁵⁾, heeft 21ons ghesonghen van beghinne, en̄ hi sal ons vore singhen 22ewelic, den sang van trouwen en̄ van ewigher minnen. En̄ 23wi selen hem alle navolghen met al dat wi vermoghen, 24beide hier ende in die choere⁽⁶⁾ der glorien Gods. Ghewa-

(1) Sur. qui (cantus) nec ullo unquam fine claudetur.

(2) Vglk. Luc. 2, 14.

(3) Het woord nacht werd oudtyds met beide geslachten gebruikt. Zie Bormans op Christina, bl. 428.

(4) Wy verstaen op den feestdag van O.L.V. Boodschap en op Kersnacht. Maer dan is het nog slechts waer van het dusgenaemd Gloria, want het Evangelie van Lucas, hier gemeend, wordt op O.L.V. Boodschap niet gezongen.

(5) Sur. qui cantor et supremus magister ac moderator noster est.

(6) Het woord is hier vrouwelyk gebruikt in de beteekenis van zangers vergadering, niet in die van vergaderplaets der zangers. In beide echter geeft onze schryver er meestal het mannelyke geslacht aen.

[p. 42]

1righe, ongheveinsde minne es die ghemeine sang dien wi 2alle connen moeten, selen wi te choere gaen met den ingelen 3en̄ met den heylighen in dat rike Gods. Minne es wortele 4en̄ oirsake alre doechde van binnen, en̄ si es chierheit 5en̄ een ghewarich vertoenen alre goeder werke van buten. 6Minne is leven en̄ loen haers selfs⁽¹⁾. Uſeninghe van minnen 7en mach niet dolen; die heeft ons Christus vore ghegaen, 8gheleert en̄ gheleeft met allen den sinen: die moeten wi alle 9navolghen, willen wi met hem salich sijn en̄ behouden 10bliven. Dit is die ierste maniere van hemelschen sanghe, die 11de wijsheit Gods leert, overmits den heylighen Gheest, 12allen haren discipulen die hare ghehoirsam sijn.

13Hier na volcht die andere maniere van hemelschen sanghe, 14dat is ongheveinsde nederheit, die nieman verheffen 15noch bedrucken en mach⁽²⁾; want si is wortele en̄ bodem, 16sonder gront, van allen doechden en̄ van allen gheesteliken 17ghestichte⁽³⁾; en̄ si hout tenuere⁽⁴⁾ en̄ slote⁽⁵⁾ van allen 18hemelschen sanghe; en̄ si concordeert met allen doechden, 19want si is mantel en̄ chierheit der caritaten, en̄ si is die 20suetste stemme diemen singhet vore die oghen Gods. Hare 21thone sijn soe gracioes en̄ soe treckende, dat si die wijsheit 22Gods neder trocken in onse nature; want doe Maria sprac: 23‘Siet hier die deerne Gods, mi gheseie al dat God wilt⁽⁶⁾,’ 24doen wart God alsoe verwonnen, dat hi die oetmoedighe stat

(1) Sur Charitas sui ipsius vita et merces est.

(2) Sur. quam nemo nec attollere nec deprimere queat.

(3) Sur. quippe quae virtutum omnium et totius spiritalis structurae radix est et fundum absque fundo.

(4) In 't fr. teneur, of wat gewoonlyk in den kerkzang de dominante heet.

(5) Surius vertaelt: itemque tenor et clavis est omnis coelicae cantionis. Men ziet hieruit dat hy slotel gelezen heeft in stede van slote, gelyk onze dry Hss. hebben; maer hy is mis. Het woord staet in accusativo plurali en beteekent de slottoonen. Het is dus zoo veel als zy houdt dominanten en finaten van, enz.

(6) Vglk. Luc. 1, 38.

[p. 43]

1Marien⁽¹⁾ vervullen woude met sijnre ewigher wijsheit. En̄ 2alsoe is hoecheit worden nederheit; want die Sone Gods 3hevet hem ghenedert, en̄ cens knechs forme aenghedaen, en̄ 4ons ghehoecht in ene godlike forme. En̄ hi heeft hem selven 5gheoetmoedicht en̄ ghenedert onder allen menschen, en̄ hi 6heeft hem selven versmaet en̄ ons ghedient, al tote der doot. 7Ende hier omme, wildi hem gheliken en̄ navolghen daermen 8singt den sang ongheveinsder oetmoedicheit, soe moeti uus 9selfs vertien en̄ versmaden, en̄ minnen en̄ begeren versmaet, 10en̄ ongheacht, en̄ onbekint te sine onder alle andere menschen. 11Want oetmoedicheit blijft ongherenen van lieve en̄ 12van lede, van eren en̄ van scanden, en̄ van al dien dat si 13selve niet en is. En̄ si is die hoechste gave en̄ dat scoenste 14juweel dat God gheven mach der minnender sielen, beneden 15hem selven. Si is volheit van alre gracien en̄ van allen 16gaven. Die in hare woent, hi is één met hare, en̄ hi heeft 17vonden ewighen vrede.

18Hier na volcht die derde maniere van hemelschen sanghe, 19dat is alse wi vertien eyghens willen en̄ alre eyghenheit, en̄ 20onse nature overgheven inden liefsten wille Gods, al dat te 21ghedoghene en̄ te lidene, dat hi op ons ghestaden⁽²⁾ wilt. En̄ al 22is die nature bedroeft, die dat cruce draghet en̄ onsen Here 23na volcht al tote der doot, die gheest is blide die al selke 24vriwillighe offerhande doet. En̄ al eest dat onse nature nu 25weent en̄ claecht, alse wi zwaerlic verladen sijn, wi selen 26ons noch verbliden in die glorie Gods, alse ons Jhesus die 27tranen afdroghen sal, en̄ sal ons tonen dat hi ons heeft ghe-

(1) Surius vertaelt: ut humilem ejusdem saeratissimae virginis thalamum suâ aeternâ sapientiâ implere voluerit. Misschien deed hy 't zoo uit kieschheid; maer eigentlyk beteekent het woord stat hier ter plaetse niets anders dan genitate. Zie Schmellers Bayerisches Wörterbuch, III, bl. 666.

(2) Dat is toelaten, veroorloven, het duitsche gestatten. Surius vertaelt: quaecunque is nobis evenire voluerit.

[p. 44]

1cocht jeghen sinen Vader⁽¹⁾ met sinen heylighen bloede, en̄ 2betaelt met sijnre doot. Dan selen wi met hem singhen dat 3liedeken, dat met willighen doeghene verdient is, dat menscheliker 4naturen allene toebehoirt, en̄ niet den inghelen. 5En̄ na dat die martelie, arbeit, ende doeghen groet en̄ menichſuldich 6gheweest heeft, daer na sal glorie, loen en̄ cre 7menichfuldich sijn. En̄ Christus sal onse cantere sijn, die ons 8voir singhen sal; want hi is prinche en̄ vorste van allen vrien 9doeghene dat ye gheleden wart van minnen in de ere Gods. 10En̄ sine stemme is soe claer, soe glorioes, en̄ luut soe wale; en̄ 11hi can soe wale hemelscen sang, die thone, en̄ die floruere⁽²⁾ 12en sijn discant⁽³⁾. Wi selen alle met hem singhen, danken en̄ 13loven sinen hemelschen Vader, diene ons heeft ghesant. Christus 14moeste doghen, en̄ alsoe comen in sine glorie⁽⁴⁾. En̄ hier 15omme moghen wi gherne doghen, op dat wi hem gheliken, 16en̄ navolghen in sine glorie, en̄ in die glorie sijns Vader, 17daer hi één mede is in een ghebruken des heylichs Gheests. 18Daer selen wi alle singhen inden name ons Heren Jhesu 19Christi, yeghewele sonderlinghe in sinen gheeste, na dat hi 20verdient heeft en̄ voir Gode werdich is⁽⁵⁾.

21Hier na volghet die vierde maniere van hemelschen sanghe, 22die ynnichste, die edelste en̄ die hoechste, dat is ghebreken 23inden love Gods. Onse hemelsche Vader es ghierich 24en̄ milde. Sinen gheminden, die verhaven sijn inden gheeste, 25en̄ wandelen vore sine aenschijn, dien gheeft hi mildelie sine

(1) Zie over deze constructie Deel III, bl. 163, aenteek. 2.

(2) Wy vermoeden dat dit niets anders is dan het italiaensche fioritura, waer de Franschen hun fioritures van ontleend hebben.

(3) Kiliaen, in zynen Appendix, vertaelt dit woord door vocum discordia concors, alsmede door cantus superior. Surius heet het: optimè callet tonos, modulos ac cantuum varietates.

(4) Vglk. Luc. 24, 26.

(5) Sur. singuli speciatim in spiritu suo, prout quisque meritus erit, et dignus habebitur apud Deum.

[p. 45]

1gracie, sine gaven en̄ sine ghiften⁽¹⁾, en̄ eyscht yeghewelken 2sonderlinghe dat hi hem antwoerde met danke en̄ met love, 3en̄ met allen goeden werken, na dat hi begaeft is van buten 4en̄ van binnen. Want die gracie Gods en wert niet ghegeven 5ydelie, noch te vergheefs: eest dat wy haers ware nemen, 6si vloyt en̄ gheeft altoes dies wi behoeven, en̄ si eyscht ons 7weder al dat wi vermoghen; en̄ tusscen dese twee werden 8alle doechde gheoefent sonder dolen. Mer boven alle werke, 9en̄ oefeninghe van doechden, soe vertoent onse hemelsce 10Vader sinen sonderlinghen gheminden, dat hi niet allene en 11is ghierich en̄ milde in eyschene en̄ in ghevene; mer hi is 12selve ghiericheit en̄ miltheit. Want hi wilt ons hem selven 13gheven en̄ al dat hi is, en̄ hi wilt dat wi ons heme weder gheven 14met al dat wi sijn. En̄ aldus wilt hi te male onse sijn, 15en̄ dat wi te male sine sijn: en̄ nochtan blijft yeghewelc al 16dat hi is. Want wi en moghen niet God werden; maer wi 17sijn Gode gheenicht met middele en̄ sonder middel⁽²⁾. Wi 18sijn hem gheenicht overmits sine gracie ende onse goede 19werke. Hi leeft in ons, en̄ wi in hem, overmits onderlinghe 20minne, dat is sine ghenade en̄ onse doechde. Wi sijn hem 21ghevolchsam, en̄ eens willen met hem, in allen goede. Sijn 22gheest, en̄ sine gracie, weret alle onse goede werke eygeliker 23dan wi selve doen. Sine gracie in ons, en̄ onse minne te 24hem, dat is een were dat wi onderlinghe te gader werken. 25Onse minne te Gode, dat is dat hogheste en̄ dat edelste were 26dat wi ghevoelen moghen tusschen ons en̄ Gode. Die gheest 27Gods eyscht onsen gheeste dat wi Gode minnen, danken en̄ 28loven na sine edelheit en̄ na sine weerde. Ende hier in ghebreken 29alle minnende gheeste in hemel en̄ in erde. Si werken

(1) dona ac munera sua, zegt Surius.

(2) Sur. et per medium et absque medio.

[p. 46]

1hem ute⁽¹⁾, en̄ vallen alle in ommacht vore die grondelose 2hoecheit Gods; en̄ dit is dat edelste en̄ dat hoechste middel 3tusseen ons en̄ Gode: hier is die gracie Gods volmaect met 4allen doechden. Boven dit middel, sijn wi Gode gheenicht 5sonder middel, boven gracie en̄ boven alle doechde; want 6boven dit middel hebben wi dat beelde Gods ontfaen in de 7levendicheit onser sielen, ende daer sijn wi Gode gheenicht 8sonder middel. Nochtan en werden wi niet God; maer wi 9bliven altoes Gode ghelijc, en̄ hi leeft in ons, en̄ wi in hem, 10overmids sine gracie en̄ onse goede werke.

11Aldus sijn wi Gode gheenicht sonder middel, boven alle 12doechde, daer wi sijn beelde draghen in dat overste onser 13ghescapenheit; nochtan bliven wy altoes in ons selven hem 14ghelijc en̄ gheenicht, overmits sine gracie en̄ onse doechtsame 15leven. En̄ aldus bliven wi Gode ewelie ghelijc in graeien 16en̄ in glorien, en̄, boven ghelijc, één met heme in onsen 17ewighen beelde⁽²⁾. Die levende enicheit met Gode is in 18onsen wesene: wi en moghense niet begripen, verhalen⁽³⁾ 19noch hervolghen⁽⁴⁾. Si speelt al onsen crachten vore⁽⁵⁾, ende 20eyscht ons één te sine met Gode al sonder middel; en̄ dit 21en connen wi niet gheleysten⁽⁶⁾. En̄ hier omme volghen wi 22hem na in enen ledighen sine ons wesens⁽⁷⁾. In dit ledeghe 23sijn rast en̄ woent die gheest ons Heren, met allen sinen

(1) Sur. Enimverà seipsos agendo velut exhauriunt.

(2) Sur. Atque hoc pacto perenniter Deo simites manemus et in gratia et in gloria, et supra similitudinem unum cum ipso in aeterna idea vel exemplari nostro.

(3) Dat is inhalen.

(4) Het zelfde als achter- of opvolgen, naloopen. Surius vertaelt: Et ipsa vitalis unitas vel unio cum Deo, in nostra essentia est, eamque nos capere, assequi vel consequi non valemus.

(5) Sur. Praeludit ipsa cunctis viribus nostris.

(6) Gheleysten of gheleesten beteekent doen, uitvoeren, geven. Sur. id verò nos pracstare non valemus.

(7) Sur. Sequimur igitur Deum in quodam nostrae essentiae ocio.

[p. 47]

1gaven. Hi gheeft sine gracie en̄ sine gaven in alle onse 2crachte, en̄ eyscht ons minnen, danken en̄ loven. En̄ hi 3woent selve in onsen wesene, en̄ eyscht ons ledicheit en̄ één 4te sine met heme boven alle doechde. Ende hier omme en 5connen wi niet ghedueren in ons met goeden werken, noch 6boven ons met Gode in ledicheiden⁽¹⁾: en̄ dit is dat ynnichste 7spel van minnen. De gheest ons Heren is een ewich 8were Gods⁽²⁾, en̄ hi wilt dat wi ewelic werken en̄ heme gheliken. 9En̄ hi is oec raste en̄ ghebruken⁽³⁾ des Vaders en̄ des 10Soens, ende alle sijnre ghemindere⁽⁴⁾ in ewigher ledicheit. 11Dat ghebruken is boven onse werken: wi en moghens niet 12begripen. En̄ onse werken blijft altoes beneden ghebrukene: 13wi en mogent int ghebruken niet bringhen⁽⁵⁾. Inden werkene 14ghebreken wi altoes; wi en connen Gode niet ghenoech gheminnen. 15Inden ghebrukene is ons ghenoech: wi sijn al dat 16wi willen⁽⁶⁾.

17Siet, dit is die vierde maniere van hemelschen sanghe, en̄ 18oec die edelste diemen oefent in hemel en̄ in erde.

19Maer ghi selt weten dat God, noch inghele, noch sielen 20niet en singhen met lijfliken stemmen, want si sijn gheeste. 21Si en hebben noch oeren, noch mont, noch tonghe, noch 22storte⁽⁷⁾, noch kele sang mede te formeerne. Nochtan sprect 23die heylighe Scrifture dat God sprae tote Abrahamme,

(1) Sur. Quo fit ut neque in nobis durare possimus cum actibus bonis, neque supra nos cum Deo in ocio.

(2) Sur. Spiritus quidem Domini perpetuò operatur.

(3) Versta genieten, genot. Surius vertaelt het door fruitio.

(4) Sur. et omnium charorum suorum.

(5) Sur. actionesque nostrae semper infra fruitionem subsistunt, nec eas ad fruitionem introducere possumus.

(6) Sur. In fruendo autem satis est et sufficit nobis: sumus enim illic quicquid volumus.

(7) Het zelfde als strot, door letterverzetting. Het woord is heden nog gebruikelyk. A en G hebben strote.

[p. 48]

1Moysesse, tote den patriarken en̄ tote den propheten in 2menigher wijs, met sinliken woerden, eer hi menscheit ane 3nam. En̄ die heylighe Kerke tughet dat die inghele selen 4singhen Sanctus, Sanctus, ewelic sonder einde⁽¹⁾. En̄ die 5enghel Gabriël brachte onser Vrouwen boetscap dat si soude 6ontfaen den Sone Gods vanden heylighen Gheeste⁽²⁾. En̄ die 7inghele voerden sinte Mertens siele inden hemel met sanghe. 8Maria Magdalena wart ghespijst en̄ gevoedt alle daghe met 9der inghelen sanghe. En̄ hier omme goede geeste en̄ quade, 10en̄ sielen, die moghen hen vertoenen den menschen in wat 11formen dat si willen, alsoe verre alst God ghestaden wilt; 12maer des en is gheene noet inden ewighen levene⁽³⁾. Want 13wi selen aensien, met verstendighen oghen, die glorie Gods, 14alre inghele, en̄ alre heylighen int ghemeyne, en̄ yegheweles 15sonderlinghen loen en̄ gloric, in alre wijs dat wijs begheren. 16Maer inden lesten daghe, ten ordele Gods, alse wy verresen 17sijn met onsen gloriosen lichamen, overmits die eracht ons 18Heren, selen onse lichamen wit en̄ blickende sijn alse die 19snee, scinende claerre dan die sonne, doerschinich alse een 20cristael. En̄ yeghewele sal sijn teken hebben, in eren en̄ in 21glorien, na alre wijs dat hi ghcleden en̄ ghedoecht heeft in 22martelien en̄ in anderen doghene, willichlic en̄ vrilic, om 23die ere Gods. Want alle dinghen selen gheordent sijn ende 24gheloent na die wijsheit Gods ende edelheit onser goeder 25werke. En̄ Christus, onse kantere en̄ onse voirsanghere, sal 26singhen met sijnre glorioser sueter stemmen een ewich liedeken, 27dat is lof en̄ eere, sinen hemelschen Vader. En̄ wi 28selen alle na singhen dat selve liedeken met bliden moede, 29met claren stemmen, eewelic al sonder einde. Bliscap ende

(1) Vglk Isaiae, 6, 3. Item Apoc. 4, 8.

(2) Zie Luc. 1, 31.

(3) Sur. sed id in vita aeterna nihil est necesse.

[p. 49]

1glorie onser sielen sal vloyen in onse sinne, en̄ dore alle onse 2lede. Ende wi selen ons onderlinghe aensien met gloriosen 3oghen, horen en̄ spreken, en̄ singhen den lof ons Heren met 4ongebrekeliken stemmen. En̄ Christus sal ons dienen, en̄ hi 5sal ons toenen sijn claer aenschijn ende sinen gloriosen 6lichame, met allen dien teykenen van trouwen en̄ van minnen, 7die daer in gheprint sijn. En̄ wi selen aensien alle de 8gloriose lichamen, met allen den tekenen van minnen daer 9si Gode in ghedient hebben, van beghinne der werelt. En̄ 10al onse sinlike leven sal vervult sijn met der glorien Gods, 11van buten en̄ van binnen. Onse levende herte sal ontsteken 12sijn met berrender minnen te Gode en̄ tote alle heylighen, 13en̄ alle de crachte onser sielen vervult sijn met glorien en̄ 14ghegeest met den gaven Gods, en̄ met allen doechden die si 15ghewracht hebben van beghinne. En̄ boven al dit selen wi 16ontgeest sijn⁽¹⁾ in die glorie Gods, die grondeloes is, onbegripelic 17en̄ sonder mate. Diere selen wi ghebruken met Gode, 18ewelie al sonder einde⁽²⁾. En̄ Christus, in menscheliker naturen, 19sal regeren den rechten choer⁽³⁾; want Hi es dat 20hoechste en̄ dat edelste dat God ye ghemaecte: en̄ te dien 21chore behoren si alle daer hi in leeft, en̄ die in hem leven. 22Dander choer behoirt den inghelen toe. Al sijn si edelre inder 23naturen, wi sijn hoghere ghegaeft in Christo Jhesu, daer wi 24één mede sijn. En̄ hier omme sal Christus sijn die overste 25bisscop tusschen den choer der inghelen en̄ der menschen, 26vore den throen der hogher moghentheid Gods. En̄ hi sal 27offèren en̄ vernuwen, vore sinen hemelschen Vader den 28almachtighen God, alle de offerhanden die ye gheoffert worden 29van inghelen en̄ van menschen, ende die selen sonder

(1) Sur. spiritu excedemus et absorbemimur, enz.

(2) Sur. eâque (gloriâ) unà cum Deo perenniter perfruemur.

(3) Sur. dextrum moderabitur chorum.

[p. 50]

1onderlaet vernuwen en̄ altoes ghestadicht⁽¹⁾ bliven in die 2glorie Gods.

3Siet, aldus selen onse lichamen en̄ onse sinne glorioes en̄ 4salich sijn, daer wi Gode nu mede dienen, ghelikerwijs dat 5Christus lichame glorioes es, daer hi Gode en̄ ons mede ghedient 6heeft. En̄ onse sielen selen sijn salighe gloriose gheeste, 7daer wi nu en̄ ewelic Gode mede minnen, danken en̄ loven, 8ghelikerwijs dat die siele Christi, inghele en̄ alle geeste, salich 9en̄ glorioes sijn, die Gode minnen, danken en̄ loven. En̄ overmits 10Christum selen wi ons alle ontgheesten in Gode, en̄ wi 11selen één sijn met hem in ghebrukene, en̄ in ewigher salicheit. 12En̄ hier mede latie die vijfte trappe van onsen hemelschen 13grade.

(1) Dat is gevestigd. Sur. semperque fixa manebunt.