De gedichten van Anthonis de Roovere

[p. 345]

Droomballaden

[p. 346]

⁺Met ongheruster herten zwaer.

Met ongheruster herten zwaer
Sliepic ende es zeere onlancx leden²
Daer creech ic Inlic zulken vaer³
Bij drome In bens noch niet te vreden⁴
Ic zach een beelde zoo ruut besneden⁵
Leuende staende naer mans ghedane⁶
Mij vreest dat Icker af vermane⁷

Sijn haer stont recht up gheresen
Als borstelen die te stoorme staen⁹
Zijn hooren die waren bouen desen
Lanc naer ezels hooren ghedaen¹¹
Zijn ooghen ende mont hadden ontfaen
Properlike maecsel met allen cleene¹³
Zijn baert naer mijns zins ouerslaen¹⁴
Hinc dalende meer dan andre gheene¹⁵

Ghelijc der zwane hadde hij den hals
Maer crom my gruwelde dat ict sach¹⁷
Een leeu die maecte veel ghescals
Die in de stede zijnder herten lach¹⁹
Zijn rechter hant zoo Ict zegghen mach
Dochte my eens arents clau niet el²¹
Ende zijn luchter doe ic ghewach²²
Den voet van eender crevitse fel²³

⁺ Sijn voeten waren ghelijc den beere
Onbesneden plat ende breet²⁵
Eens deels haddicx int scauwen deere²⁶
Dat hy zoo matelic was ghecleet²⁷

+ Hs. K.B. Brussel II, 270, fol. 15 r^o

2 zeere onlancx leden pas gebeurd.

3 Inlic inwendig, vg. Corn. van Ghistele Terent. Heaut. 34: ‘Ick verblide mi inlijck’ (WNT VI, 1790).

4 Bij drome Zie voor de droom als een door de rederijkers geërfd 14^e-eeuws litterair motief de Inleiding bl. 93 e.v.; - In bens noch niet te vreden ik ben er nog niet van tot rust gekomen.

5 ruut grof; - besneden bewerkt, gevormd.

6 ghedane uiterlijk, voorkomen.

7 Blijkens het gangbare regeltal der strofen en het gebruikte rijmschema (ababbcbc) moet vóór r. 7 een regel zijn uitgevallen, evenzo vóór r. 38. Het merkwaardige is echter, dat het zinsverband er niet hinderlijk door is verstoord. Ik huiver om er over te spreken (vresen in onpersoonlijk gebruik niet in MNW).

9 te stoorme overeind.

11 naer ghedaen er uitziende als.

13 properlike eigenaardig; - maecsel vorm; - met allen zeer.

14 naer mijns zins ouerslaen als ik goed nadenk.

15 gheene Zie voor de onlogische negatie na de comparatief Stoett Synt. par. 234.

17 my gruwelde dat ict sach ik gruwde er van om er naar te kijken.

19 in de stede op de plaats.

21 el anders.

22 luchter linker; - doe ic ghewach zeg ik.

23 crevitse kreeft.

+ 15 v^o

25 onbesneden grof.

26 Ik vond het wel wat pijnlijk er naar te kijken.

27 Dat omdat; - matelic slecht.

[p. 347]

 

Naer manlicker vorme was hy bereet²⁸

 

Uutghesteken tvornoumde ghetal²⁹

30

Al de pine die ic noyt leet³⁰

 

Dochte my voor dit bescauwen smal³¹

 

 

 

Aldus duer twonder zijnde in vare³²

 

Quam dese figuere altoos bet an³³

 

Ende sprac ten hende int openbare³⁴

35

Verschiet niet hebt u als een man³⁵

 

Zulc wonder men niet bemerken can³⁶

 

Ay my ic ben noch meer bequame³⁷

 

Want de wyse man es minen name

 

 

 

Verwondert hu niet int zien miner voorme

40

Elc point heeft dobbel verstannesse in⁴⁰

 

Want dat mijn haer up staet te storme⁴¹

 

Dat zal ic hu zegghen meer noch min

 

Het beteekent dat ic voor al beghin⁴³

 

Vreese tstranghe oordeel ons heeren

45

Ten andren zoo es voort beureest myn zin⁴⁵

 

Of scande weerlic up my mach meeren⁴⁶

 

 

 

⁺ Ende dat mijn ooghen nau ende cleyn zijn⁴⁷

 

Tbediet en dooch u niet ontsteken⁴⁸

 

Het bewijst dat alle die willen reen zijn

50

Scherp merken zullen haer selfs ghebreken

 

Ende nauwe ooghen zijn onbezweken⁵¹

 

Steerc jeghen wint of aerths gheschien

 

Dus zalmen int gaen int staen int spreken

 

Alle dinc met goeden ooghen aensien⁵⁴

28 bereet gemaakt.

29 Uutghesteken uitgezonderd; - tvornoumde ghetal t.w. haar oren, hals, borst, handen en voeten (zie r. 8-25).

30 noyt ooit.

31 smal gering.

32 vare vrees.

33 bet an dichterbij.

34 int openbare openlijk.

35 Verschiet schrik; - hebt gedraag.

36 Dit vers is blijkbaar corrupt overgeleverd; zonder emendatie (bijv. van niet in nie) is de zin niet duidelijk.

37 bequame knap, ergens toe instaat? (De juiste betekenis ontgaat ons, doordat achter deze regel een vers is uitgevallen, dat waarschijnlijk het tweede lid van de vergelijking heeft bevat: knapper dan....).

40 heeft dobbel verstannesse in houdt een dubbele betekenis in.

41 te storme Zie de aant. bij r. 9.

43 voor al beghin vóór alles.

45 Ten andren ten tweede; - voort voorts, verder.

46 scande weerlic wereldse schande; - up my mach meeren zich over mij mag vermeerderen.

+ 16 r^o

47 nau (nogal) gesloten?

48 De betekenis mag U niet onthouden worden.

51 *onbezweken onwankelbaar (of als modaal bijwoord: ongetwijfeld?).

54 met goeden ooghen eig. met welwillendheid, hier misschien eerder: op de juiste wijze.

[p. 348]

55

Rechts matelic ende van sconen colueren⁵⁵

 

Zijn lippen tonghe ende tanden van my

 

Bediedt datmen tot allen hueren⁵⁷

 

Zal louen onsen scepper vry

 

Ten anderen dat niement wie hy zij

60

Tslot zijnder tonghe zal verminderen⁶⁰

 

Dat eenighe meinsche verre of bij

 

An eere of an weluaert mach indren⁶²

 

 

 

Mijn ooren zijn wijt ende groot

 

Naer des ezels maniere ghescoren⁶⁴

65

Bediet dat elc goet kerstin bloot⁶⁵

 

Twoort gods vierich zal an horen

 

Brinct men hem yet zonderlicx te voren⁶⁷

 

Daer gracie ende ziele bij creghe ontspoet⁶⁸

 

Dat zalmen voor bij gaen en latent verloren⁶⁹

70

Ghelijc de ezel de slaghen doet

 

 

 

⁺ Mijn baert es grijs nederwaert hanghende

 

Also zalmen bij rijpen rade

 

Naer teeuwich leuen zijn verlanghende

 

Duecht an nemen ende laten tquade

75

Nederwaert ziende de onghestade

 

Weerelt ende haren corten tijt

 

Want eerdsche bate wert eeweghe scade

 

Duchtic ende wee voor dit jolijt⁷⁸

 

 

 

Mijn hals ghelijc der zwanen lanc es

80

Maer crom ende smal naer wijser zede⁸⁰

 

Bediedt datmen zal waer den ganc es⁸¹

 

Scuwen de sonde der gulsichede

 

Want talre quaetheit vint hij stede⁸³

 

Dus es den hals goet nauwe bekent⁸⁴

85

Men zal twoort keeren ende wenden mede

 

Eer ment toot yements ooren zent

55 Rechts matelic juist gevormd.

57 Bediedt dit betekent.

60 De tong losser zal maken.

62 indren schade lijden (of trans: schaden, t.w. als constructio ad sensum (een uit r. 60 geconcludeerd loslippig spreken?).

64 ghescoren hier: geplaatst of gevormd (of toch in eigenlijke betekenis?).

65 bloot rijmwoord zonder veel betekenis (vg. Gentse Spelen 401).

67 Brinct ... te voren vertelt; - zonderlicx bijzonders; ik stel voor te lezen zondelicx zondigs.

68 gracie ende ziele Lees lichaem ende ziele? (of als hendiadys: de genade van de ziel?); - ontspoet (met epenth. t) schade, nadeel.

69 verloren voor wat het is (verloren laten niet in MNW en WNT).

+ 16 v^o

78 wee voor dit jolijt smart voor deze (aardse) vreugde.

80 smal slank.

81 waer den ganc es overal.

83 stede gelegenheid; - hij t.w. de hals (?).

84 es bekent is.

[p. 349]

 

Een arents clau es mijn rechter hant

 

Bediet datmen met milden zinne

 

Den aermen zal deelen in elken cant^88-8989

90

Uut caritateliker minne⁹⁰

 

Scuwende daer ghiericheit es inne

 

Niet dumelende alzo die vrecke pleghen⁹²

 

Maer altijts met rechtuaerdeghen beghinne⁹³

 

Zijns broots bezweeten te zine gheneghen⁹⁴

 

 

95

⁺ Een crevitse voet mijn luchter hant schijnt

 

Twelc es een die traech es tallen saken⁹⁶

 

Bediet dat elc hem seluen pijnt⁹⁷

 

Snel om betren maer traech in wraken⁹⁸

 

Vaste slutet tbediet verstaet de saken⁹⁹

100

Datmen sal houden gods beuelen

 

Ende rechtuaerdich wasdom met ghemake¹⁰¹

 

Sluten jeghen alrande quelen.¹⁰²

 

 

 

De philosophe ons claer ontbint¹⁰³

 

Vromer ende manlicker eist voorwaer

105

Dat een man zine begheerte verwint

 

Dan zine gramscepe hier of daer^104-106

 

Dus zal elc manlic herte eerbaer¹⁰⁷

 

Als leeu ghemoet zijn ende neder terden¹⁰⁸

 

Zine quade begheerte zonder vaer

110

Ende al dat dodelic mochte werden.

 

Mijn voeten zijn groot breet ende plat

 

Ghelijc den beere ende dat bediet

88-89 De adelaar als symbool van de mildheid is mij niet van elders bekend; misschien is de liefde Gods bedoeld (vg. Timmers No. 1794).

89 in elken cant overal.

90 caritateliker barmhartige, milde.

92 *dumelende beknibbelend?

93 beghinne beginsel, opzet?

94 Zijns broots bezweeten door zware arbeid zijn brood verdienen (van de genitiefconstructie zijn geen andere voorbeelden bekend); - te zine inf. pro part. praes., te verklaren uit het loslaten van het zinsverband? Of hebben we hier te doen met een inf. pro imperativo, waarvan Stoett par. 350 opm. II geen voorbeelden weet? Mogelijk heeft de bijgedachte daaraan de constructie beinvloed.

+ 17 r^o

96 saken in het hs. verbeterd uit stonden (rood doorgestreept).

97 pijnt ind. pro conj. (t.w.v. het rijm)?

98 betren schadeloosstellen.

99 Vaste slutet tbediet de betekenis past nauwkeurig hierop, komt hierop neer; - verstaet de saken let daar wel op.

101 rechtuaerdich waar, echt; - wasdom geestelijke winst; - met ghemake met blijdschap.

102 sluten hier: behalen, opdoen? Wellicht ook corrupt, de afschrijver kan dan sluten hebben geschreven onder invloed van r. 99; - quelen smarten.

103 De philosophe t.w. Salomo, de ‘wise man’; - ontbint zegt.

104-106 Vg. Spr. 16, 32b; het tweede lid der vergelijking komt in onze tekst niet met de bijbelspreuk overeen; indien de plaats niet bedorven is, dan pleit ze niet voor De Roovere's bijbelkennis noch voor zijn logisch denken: gramscepe bevat immers geen tegenstelling tot begheerte en past hier dus niet.

107 eerbaer edel.

108 nederterden eig.: onder de voeten treden, hier: onderdrukken of uitroeien.

[p. 350]

 

Datmen zal houden den rechten pat

 

Inder minnen gods wats gheschiet¹¹⁴

115

Eerbare plaetsen onneffene niet¹¹⁵

 

Dinen euen meinsche minnen onverminct¹¹⁶

 

Duer gode verdraghen druc ende verdriet¹¹⁷

 

Ghelijc de beer de slaghen drinct¹¹⁸

 

 

 

⁺ Mijn cleederen zijn grau sterc jeghen sliten

120

Onredelicheit machmer bij ontsluten¹²⁰

 

Onse heere versmaet die ypocriten¹²¹

 

Zijt binnen dat ghij schijnt van buten

 

Mijn onderwijsen vul van viertuten¹²³

 

Pijnt te verstane ende na te leuene

125

Doet zoo dat vruchten uut hu spruten

 

Ghij wert in glorien de verheuene.

 

 

 

Mettien verlosic dese figuere

 

Ende haestelic ontspranc ic onsochte¹²⁸

 

Danckende gode der auentuere

130

Dat ic gheinstrueert zijn mochte

 

Mij zeluen te leerne my oorboor dochte

 

Te stellene rasschelic int ghescrifte^131-132

 

Messchien het ooc proffijt in brochte

 

Minen vrient te schinckene teender ghifte

 

 

135

Recht eist dat ic verblijt nu zij

 

Om leeringhe te mijnder zielen confoort¹³⁶

 

O god slaet doch hu ooghen up my

 

Versterkende in dit leuen voort¹³⁸

 

Eerweerdich vrient kent wel elc woort¹³⁹

140

Roert huwe gheneghentheyt ter salegher leere

 

Esser yet goets in dat vry oorboort¹⁴¹

 

Voort nemet in dancke dor onsen heere.¹⁴²

114 wats wat er ook.

115 Nadere toelichting van ‘den rechten pat’ (r. 113); - eerbare fatsoenlijke;-onneffene de figuurlijke bet. (hobbelig, onregelmatig?) niet in MNW en WNT.

116 euen meinsche naaste, medemens; - onverminct oprecht, zonder bijbedoelingen (deze bet. niet in MNW en WNT).

117 Duer gode om Godswil.

118 De beer is in tal van fabels en sproken de dupe van zijn ondeugden, inz. vraatzucht. Mogelijk bevat deze regel een herinnering aan de Reinaert.

+ 17 v^o

120 onredelicheit onbetamelijkheid; - ontsluten dissimilatie van omsluten? Of heeft ontsluten hier een nog niet opgetekende bet. t.w. uitsluiten?

121 Vg. Matth. 23, 27; - versmaet verwerpt; - ypocriten huichelaars.

123 viertuten deugden.

128 ontspranc ic werd ik wakker; - onsochte met een schok?

131-132 Het leek mij nuttig het snel op te schrijven tot eigen onderwijzing.

136 confoort zaligheid.

138 Versterkende kracht schenkende.

139 kent let op.

141 dat oorboort maak je dat ten nutte.

142 dor Zie de aant. bij r. 117.

[p. 351]

⁺Den droom van Rouere op die doot van hertoge Kaerle van Borgonnyen saleger gedachten^*

ynt velt van vremder speculerynge¹
gyn ic met wonderlijker studerynge²
daer men den beroerlijken tijt in brochte³
verselscapende met scerper ymagenerynge⁴
dat ic by hoger arguwerynge⁵
yn bosch gerochte⁶
dat lanc en breet want soe my dochte⁷
schoonder bosch noyt man verscochte⁸
van hogen boomen en soe groot
gelouert dats elcken helpen mochte^9-1010
een water wyt / danc heb diet wrochte
liep daer omtrent¹²
trijbulacije dede mij sulc torment¹³
dat ic mij neder strecte als leuende doot
wan droeue herten hebben rustens noot¹⁵

daer ic dus lach int gras gespreet¹⁶
was my invysybele mynen geest ontleet^17
+ van eender vrouwen die conpassije hiet¹⁸
sij sprac staet op gaet met mij gereet¹⁹
du wort van mij om sien geleert²⁰
een vremt bediet²¹
doen stondic op en liet dies nyet²²
gewyllich doende dat sij gebiet²³
want in haren name was ic verhuegt.
Doer tbosch daermen veel wonders siet
een lange voyagije es ons geschiet

+ Hs Brussel, Rijksarchief, man. div. 2270, 25 v^o

* Opschr. hertoge kaerle van borgonnyen Karel de Stoute († 1477); - gedachten gedachtenis.

1 *speculerynghe bespiegeling (niet in MNW en WNT).

2 gyn lees gync; - studerynge overpeinzing.

3 men lees mij? - beroerlijken bewogen.

4 gepaard (eig. samengaande met) aan levendige verbeelding (*verselscapen en *ymagenerynge niet in MNW en (of nog niet) in WNT.

5 dat zodat; - *arguwerynge redenering.

6 yn lees ynt.

7 want lees was.

8 versochte bezocht.

9-10 Zo lommerrijk door hoge, grote bomen, dat het een ieder kon behagen.

10 dats indien de oorz. voorw. s niet wijst op een (overigens onbekend) onpersoonlijk gebruik van het ww. helpen, dan moet hij uit analogie naar een dergelijke constructie (of uit stijlslordigheid) verklaard worden.

12 Het rijmschema van deze strofe gaat hier van de andere afwijken: er volgt (d)dcc i.p.v. (c)cdd.

13 trijbulacije kommer; - torment pijn.

15 wan lees want.

16 gespreet uitgestrekt.

17 my *invysybele voor mij onzichtbaar (invysybel niet in MNW en WNT); - ontleet weggevoerd.

+ 26 r^o

18 conpassije medelijden.

19 gereet dadelijk, terstond.

20 geleert lees geleet.

21 bediet zaak.

22 dies dat.

23 gebiet i.p.v. geboot (t.w.v. het rijm)?

[p. 352]

 

nu druck nu vruegt²⁷

 

en sprac volgt naer / dy werdes duegt²⁸

 

yc deedt want na mijns vorders vysieren²⁹

30

eest wijsheyt den goeden obedieren

 

 

 

soe lange gyngen wy dat wy quamen

 

daer wy een chierlijke kercke vernamen

 

met een rync muer daer om gespannen³³

 

sij sprack hier muegdij wijsheyt ramen³⁴

35

dyt es een kerchof vrij van blamen³⁵

 

der edelder mannen

 

alle verraders syn hier wt gebannen

 

meyneedege vernoyeerders en tyrannen³⁸

 

die eet belofte / noch segel en achten

40

maer die int velt cloec sonder wannen⁴⁰

 

bloet stortten voer trecht als mannen

 

muegen hier vernachten

 

die worden begrauen dies haer geslachten⁴³

 

vermaertheyt en eewegen lof beclijft

45

want al sterft die mensche goeden name blijft

 

 

 

als ic dus op kerchof was staende⁴⁶

 

wert ic myn oogen omme slaende⁴⁷

 

⁺ daer ic stomben sach sonder getal⁴⁸

 

costelijker dan noyt scyn vol waende⁴⁹

50

met veruwen net doer gaende⁵⁰

 

soe waren sy al

 

van laysuere van goude groot en smal⁵²

 

gescryfte met letteren na elcxs geval

 

gegraueert en oic dyveerssche ymagyen^52-54

55

yc wane men in dyt eertssche dal⁵⁵

27 nu - nu nu eens, dan weer.

28 en lees sij? - dy werdes duegt eig. deugd (= iets goeds) zal daarvan U geworden, het zal goede gevolgen voor U hebben (deze constructie niet in MWN en WNT).

29 na mijns vorders vysieren volgens de opvatting van mijn voorouders.

33 ryncmuer ringelmuur.

34 ramen opmerken, vinden.

35 vrij van blamen vlekkeloos.

38 *vernoyeerders afvalligen; - tyrannen geweldenaars.

40 wannen = wanen verminderen, verflauwen, mankeren?

43 dies weshalve.

46 op lees opt.

47 wert ic omme slaende liet ik rondgaan.

+ 26 v^o

48 stomben tomben (De s is blijkbaar wvl., ik trof hem ook aan in Lawet's Tarwegraen r. 1602: stomme); - sonder getal talloos.

49 Bedorven regel? volwaent is alleen in de bet. ‘nieuw’ en uitsluitend met betrekking tot de maan in MNW opgetekend; en wat betekent hier scyn? Glans, schijnsel, verschijning, dus (gedachtenloos): kostelijker dan de glans van de nieuwe maan?

50 met zuiver doordringende kleuren.

52 laysuere hemelsblauw; - smal klein.

52-54 Ieders lotgeval stond daar uitgebeeld in grotere en kleinere letters van hemelsblauw en goud gegraveerd en in verschillende beelden.

55 eertssche dal het ondermaanse.

[p. 353]

 

geen rijckelijker dynck beschouwen sal⁵⁶

 

van personagijen⁵⁷

 

sij bleecken wel van hoger coragijen⁵⁸

 

alstont hem nu metter dootslapene⁵⁹

60

want men kent die edele aen haer wapene

 

 

 

die stommen waren van dyasperen reene⁶¹

 

van prophyrijen en van aelbaesteren steene⁶²

 

yn gouden platen gehouwen

 

abel lach daer verslagen in weene⁶⁴

65

nexstorys en nynyas gemeene⁶⁵

 

en cosdrus in rouwen⁶⁶

 

alexandere en troylus mochtmer aen schouwen⁶⁷

 

en yulijus in sbloets bedouwen⁶⁸

 

oic sagic die tomme van yonathas⁶⁹

70

huryas die edel rydder vol trouwen⁷⁰

 

osyas vroom sonder flouwen⁷¹

 

leet oic den pas

 

hector en parijs waer af dat was⁷³

 

tgetal onnomelijc ongetruert⁷⁴

75

tes recht dat den eerbaren eere gebuert

 

 

 

het es wonder vander rijkelijcheyt⁷⁶

 

⁺ der hooger edelheyt sonder gelijckelijcheyt⁷⁷

56 rijckelijk kostelijk, schoon.

57 van personagijen met betrekking tot de uitbeelding van personen.

58 coragijen eig. gemoedsstemming, fierheid, hier: (adellijke) stand.

59 Al sliepen ze nu de doodsslaap.

61 stommen tomben; - dyasper jaspis; - reene zuivere.

62 prophyrijen porfieren.

64 verslagen t.w. door Kaïn; - weene ellende.

65 nexstorys Wie is bedoeld? Nestor misschien? - nynyas Eneas? (Aan Ninyas, koning van Assyrië (Pauly-Wissowa 17, 643 ff) of aan Nynia, apostel der Picten ca. 400 (RE³ 10, 221) zullen we wel niet mogen denken, nog minder aan de Ananias van Hand. 5, 1 e.v.).

66 Cosdrus Kodrus, leg. koning van Athene? (Pauly-Wissowa 11, 984 ff.); - tussen en en cosdrus in 't hs. cost doorgestreept.

67 alexandere Alexander de Grote († 323 v. Chr.); - troylus Troilus, zoon van Priamus (of Apollo) door Achilles gedood.

68 yulijus Iulius Caesar? (Zie voor Caesar als momento mori F. Gundolf Caesar, Geschichte seines Ruhmes (Berlin 1924); - in sbloets bedouwen met bloed bedekt.

69 tomme tombe; - tussen die en tomme in 't hs. st doorgestreept; - yonathas? In het verband van deze opsomming, die uitsluitend bijbelse en klassieke helden bevat, zou men geneigd zijn aan Jonathan, Davids boezemvriend, te denken; Jonathas, de held van de bekende roman van Jonathas ende Rosafiere (fragm. uitg. d. N. de Pauw Mnl. Ged. en Fragm. I, bl. 487 e.v.) lijkt minder waarschijnlijk. Nog verder af liggen de Saracenen, die deze naam dragen in de Anseis de Cartage 2884 en 3521 (vg. E. Langlois Table des noms propres de toute nature compris dans les chansons de geste imprimées, (Paris 1904) p. 381).

70 huryas (hs.: huryaf?) Uria, man van Bathseba, door Davids list gesneuveld, vg. 2 Sam. 11.

71 osyas Hosea, laatste koning van Israël? Of de profeet? - vroom sonder flouwen de standvastig dappere; - leet oic den pas onderging ook het (stervens)lot.

73 hector en parijs zoons van Priamus, koning van Troje.

74 Bedorven regel?

76 rijkelijcheyt voornaamheid.

+ 27 r^o

77 edelheyt adel; - sonder *gelijckelijcheyt onvergelijkelijk; - tussen c en h van gelijckelijcheyt in het hs. een inktvlek, waarin slechts enkele letters van het aanvankelijk foutief geschrevene leesbaar zijn.

[p. 354]

 

die van getrouwycheden daer quamen⁷⁸

 

maer myds dat lijden met sijnder practijckelijcheyt⁷⁹

80

mij tonder hielt / soe bleef versijkelijcheyt⁸⁰

 

yn mijn versamen^80-81

 

yc sach droefheyt / en was in droefheyts tranen

 

want dooden en connen geen blijscap ramen⁸³

 

maer haer edele wercken sijn te prijsenne⁸⁴

85

yc beclaegde daer de edele van namen

 

dies begonsten die tranen sonder scamen

 

yn mij te rijsenne⁸⁷

 

conpassije saegt bij mijnnen wt wijsenne⁸⁸

 

yc pijnde mij te makene verhuegt

90

vanden goeden compt altoos die duegt

 

 

 

sij leyde mij verre wech metter hant

 

al eldere daer ic drie vrouwen vant⁹²

 

yn eenen choor wenende al even seere⁹³

 

doen dachtich dyts cranc onderstant⁹⁴

95

het es al droeve dat hier es int dlant

 

waer ic my keere

 

yc riep o god almachtich heere

 

doet van ons vlien alle oneere

 

my wondert wat dyt weenen bedieden mach⁹⁹

100

maer daer priencen wapenen van hooger leere¹⁰⁰

 

en soudic vol prijsen ymmermeere

 

die ic daer sach

 

die leuende hadden temmeren soe men plach¹⁰³

 

maer daer dooden schylden aen riemkens hyngen¹⁰⁴

105

aen bij teeken kent men alle dyngen¹⁰⁵

 

 

 

daer sach ic datmer een wtvaert dede

 

⁺ met prelaten van grooter werdicheden

 

daer groote priencen ten rouwe stonden

78 van getrouwycheden uit trouw.

79 myds dat doordat; - *practijckelijcheyt kunstgrepen?

80 tonder verslagen.

80-81 soe bleef *versijkelijcheyt yn mijn versamen zo behield droefheid in mij de overhand.

83 ramen mededelen.

84 Tussen te en prijsenne staat prijene (doorgestreept).

87 rijsenne op te wellen.

88 saegt zag het; - bij mijnnen wtwijsenne door het duidelijke blijk, dat ik er van gaf.

92 eldere elders; - drie vrouwen drie vrouwenfiguren (die allegorisch geestelijkheid, adel en burgerij voorstellen).

93 choor koor. t.w. van S. Salvatorskerk te Brugge, vg. r. 197.

94 dachtich lees dachtic; - onderstant bijstand.

99 wondert, mach praes. pro imperf. (praes. hist. narr.?).

100 daer lees der; - leere betekenis.

103 temmeren helmtekens (zie MNW op Timber, bet. 2).

104 daer Lees der.

105 bijteeken onderscheidingstekens (bijteeken oude meervoudsvorm? Of haplogafie?); - vóór kent in het hs. een doorgestreepte k.

+ 27 v^o

[p. 355]

 

eenen heraut sach ic daer offeren mede¹⁰⁹

110

een tafereel met droeuer sede¹¹⁰

 

vol drucx gewonden¹¹¹

 

daer vloyden die tranen bouen conden¹¹²

 

wijt sach was in rouwe vonden¹¹³

 

om datmen daer brochte dat tafereel

115

want diens men die wapenne soude vermonden¹¹⁵

 

was doot gerekent int gras gesonden¹¹⁶

 

te nyeuten geheel¹¹⁷

 

nochtans es was geen weerdeger yuweel¹¹⁸

 

noch die meer prees edelheyts vluwen¹¹⁹

120

maer sceruen sijn die laeste yssuwen¹²⁰

 

 

 

als die drie vrouwen dyt poynt aensagen

 

en mochten den yammer nyet verdragen¹²²

 

sij toogden alte druckich gelaet¹²³

 

haer handen wryngende haer deerlijc clagen¹²⁴

125

dat blijft gedynckelijc teewegen dagen¹²⁵

 

noyt soe bescaet¹²⁶

 

clergye edelhede en gemeynen staet¹²⁷

 

al hieten die vrouwen van hoger daet

 

die cause haers screyens die es voer ogen¹²⁹

130

want die de materije ter herten vaet¹³⁰

 

wij sien dat ons weluarens saet¹³¹

109 offeren Zie voor dit ‘offeren’ bij een lijkdienst ten bate van de overledene Tschr. 12, bl. 70 e.v.

110 Tussen een en tafereel in het hs. een doorgestreepte f; - met droeuer sede van droevige aard.

111 gewonden gewikkeld (mede ten gevolge van de bij de rederijkers geliefde constructie van een part. praet. + vol is de betekenis van gewonden zo verzwakt, dat het zonder veel schade weggedacht kan worden).

112 bouen conden meer dan ik kan zeggen.

113 vonden eig. gevonden, aangetroffen (was vonden wordt het best weergegeven met ‘was’ of ‘kwam’, ‘geraakte’).

115 wapenne wapenfeiten? (Deze bet. kan zich gemakkelijk uit die van ‘wapenhandel’ hebben ontwikkeld; ook lat. arma heeft die bet.); - vermonden verkondigen.

116 dootgerekent pleonasme, gerekent betekent al ‘ten dode opgeschreven’, ‘dood’, vg. MNW i.v. de aanh. uit Nat. Bl. 6, 391: ‘so ist met hem gherekent’, het is uit, gedaan met hem; - int gras gesonden neergeworpen (een aan het ridderlijk tweegevecht of tournooi ontleende term?).

117 te nyeuten vernietigd.

118 es lees en; - was boven de regel toegevoegd.

119 *vluwen = het nog levende wvl. vluwen zien (De Bo i.v.)?

120 yssuwen uitgangen (lat. exitus), vg. Goedthals 16: ‘Sterven is onse laetste issue’ (MNW III, 970). Het hs. heeft sceruen achter het doorgestreepte steruen, de afschrijver heeft blijkbaar het sterven van de Vorlage willen emenderen op grond van het bevreemdende ww. sijn. Hij kende dan de zegswijze niet en vatte de regel op als ‘scherven dat is het (laatste) wat er overblijft’. Had de oorspronkelijke redactie ‘sterven es die laetste yssuwe’? Het rijm was dan niet geheel in orde.

122 De weglating van het subject sij is in constructies als de onderhavige niet gewoon; moeten we daarom lezen sij en mochten of en mochtsij?

123 alte druckich zeer bedrukt, bedroefd.

124 Handen wringen (en haren uittrekken) waren in de middeleeuwen stereotiepe uitingen van smart en rouw.

125 gedynckelijc gedenkwaardig.

126 bescaet benadeeld.

127 Geestelijkheid, adel en gewone (t.w. de derde) stand.

129 cause oorzaak; - voer ogen evident.

130 Want als men de zaak ernstig overweegt.

131 ons weluarens saet het zaad van onze welvaart.

[p. 356]

 

plats wylle verdrogen¹³²

 

yn sijn leuen en dorste hem nyemant pogen¹³³

 

om ons te doene druck noch pijne

135

want diemen ontsiet men laet hem tsijne¹³⁵

 

clergije

 

⁺ aldus began clergije voren¹³⁶

 

o kaerle van borgoengijen vercoren

 

u lieue siele sij god genadich

 

die geleerde wylde ghij geerne aenhoren

140

ghij hielt die heylege kercke besworen¹⁴⁰

 

yn eeren gestadich

 

nu sijt ghij verdoeft recht eveldadich¹⁴²

 

versmeegt versonden pur verradich¹⁴³

 

en gelaten sonder sercoors oft troost¹⁴⁴

145

nu comen die woluen recht feldadich¹⁴⁵

 

en maken ons tallen canten bescadich¹⁴⁶

 

west en oost

 

die u te beweenen verroekeloost¹⁴⁸

 

es erger dan eenych serpenten adere¹⁴⁹

150

want goede kynderen beweenen hueren vadere

 

edelhede

 

doen sprac edelhede met gewrongen handen¹⁵¹

 

o prience ontsien in allen landen¹⁵²

 

wat heeft u doot ons drucxs gedaen

 

al verteerden wij doer u gelt en panden¹⁵⁴

155

wij sagen die vroonste van allen wijganden¹⁵⁵

 

nae u vrientscap staen

132 plats volkomen; - wylle gaat.

133 sijn t.w. van Karel de Stoute.

135 ontsiet vreest.

+ 28 r^o

136 voren allereerst.

140 besworen door een eed gebonden.

142 verdoeft krachteloos (gemaakt); - eveldadich op een schandelijke manier.

143 versmeegt = versmacht (gedood, t.w. door verstikking of verdrinking)? - versonden eig. verbannen, hier: weggedaan.

144 sercoors hulp.

145 *feldadich wreedaardig (niet in MNW en WNT).

146 En benadelen ons overal (*beschadich zie WNT op Beschaden, Afl.).

148 verroekeloost verzuimt.

149 serpenten adere eig. het hart, gemoed van een serpent, hier een intensiverende omschrijving van serpent (WNT Suppl. op Ader geeft van deze omschrijving geen voorbb.).

151 gewrongen handen Zie de aant. bij r. 124.

152 ontsien gevreesd. Aan het begin van deze regel zijn enkele letters doorgestreept.

154 panden goederen.

155 vroonste lees vroomste voortreffelijkste; - wijganden helden.

[p. 357]

 

die groote edelhede bij u begaen

 

sal wesen een eewich vermaen¹⁵⁸

 

ten es geen noot dat ic al verhale

160

tgemyssen mij al een traen¹⁶⁰

 

u weluaert dede ons vruegt ontfaen

 

yn onser quale¹⁶²

 

dierste die laetste te berge te dale

 

waer ghij / men mocht int velt mercken¹⁶⁴

165

edel heren doen edel wercken

 

⁺ gemeynen staet

 

doen quam gemeynen staet al weenende

 

o prience hoe es mij dlijden teenende¹⁶⁷

 

myts dat ghij steruende sijt ontgeuen¹⁶⁸

 

al was ic u somtijts pennyngen leenende¹⁶⁹

170

ghij maecte dat wij al waren wijt beenende¹⁷⁰

 

syttende bleuen

 

nu en behouden wij // nauwe goet noch leuen

 

ons steden dorpen verbeert beseuen¹⁷³

 

dat noyt nyement bestont in ouwer presencije¹⁷⁴

175

cloosters kercken te genyeute gedreuen¹⁷⁵

 

dies relijgijuesen maegden wel muegen beuen¹⁷⁶

 

duer die vyolencije¹⁷⁷

 

onse sonden sijn cause der penytencije¹⁷⁸

 

dwerc es getuyge lancx der strate¹⁷⁹

180

die menege beweent sijn scade te late

158 vermaen herinnering (men zou een genitiefconstructie verwachten: ‘der groter edelhede’).

160 Bedorven regel?

162 quale ellende.

164 mocht kon het.

+ 28 v^o

167 es teenende kwelt.

168 ontgeuen in combinatie met steruende tot dusver nergens aangetroffen; de betekenis nadert die in de zegswijze ‘enen dat lijf ontgeven’ = ‘aan iemands leven wanhopen, de mening uitspreken dat iemand het leven zal moeten verliezen, niets voor iemands leven geven (MNW 5, 1058); steruende ontgeuen zal een gedachtenloze constructie zijn of een contaminatie van de oorspronkelijke uitdrukking ‘myts dat U 't leven (tlijf) es ontgeven’.

169 In deze regel dringt een flitsje realisme door de pompeuze Bourgondische elegische verbeelding; men denke hierbij aan de zware lasten, die Karel de Stoute aan de steden oplegde.

170 *wijtbeenende eig. wijdbeens (wvl. wijdbeende, De Bo), hier fig. ter aanduiding van een zekere welvaart.

173 verbeert verbrand; - beseuen een bekend rederijkerswoord, eig. part. praet. van beseffen, veelal in combinatie met sijn en dan = zijn; in andere constructies ter intensivering of liever perfectivering van het voorafgaande bnw of ww; desnoods zou men in ons geval nog kunnen vertalen met ‘gevonden’, ‘ondervonden’, ‘aangetroffen’.

174 bestont waagde; - in ouwer presencije in Uw tegenwoordigheid, toen U nog leefde.

175 te genyeute (= nieute) gedreuen verwoest (de uitdr. te nieute driven niet in MNW.

176 relijgijuesen maegden nonnen.

177 vyolencije verkrachting.

178 penytencije kwelling.

179 De (boze) werken, die op straat (in het openbaar) verricht worden, zijn daarvan de getuigen.

[p. 358]

 

doen sprac compassije vriendelijc te mij

 

hier siestu dat dijn behouder sij¹⁸²

 

op dat verstannesse dij verstercke¹⁸³

 

dyt es kaerle van borgoengen vrij¹⁸⁴

185

versligen alsoe god weet entwij¹⁸⁵

 

by nancijs percke¹⁸⁶

 

den bosch heetet kerchof en oic die kercke¹⁸⁷

 

die du ierst saegt / bij ogemercke¹⁸⁸

 

daer salmen die werelt by versynnen¹⁸⁹

190

die tommen gemaect van dieren wercke¹⁹⁰

 

es den lof onendelijc vrij van swercke¹⁹¹

 

die sij gewynnen

 

certeyn kaerle es oic begrauen daer bynnen

 

alsoe rijckelijc als eenych ander persoon

195

want goede wercken volgen goeden loon

 

 

 

⁺ dander kercke reyn wt gelesen¹⁹⁶

 

mach den coor van synte saluatoors wesen¹⁹⁷

 

sijn toysoen geoffert daer ten outare¹⁹⁸

 

maer maxymylijaen ons prience gepresen¹⁹⁹

200

heeft doordene besworen bouen desen²⁰⁰

 

met blijder mare²⁰¹

 

dies clergije edelhede en gemeyne schare²⁰²

 

wel muegen verblijden openbare

 

want het es om een groot versynnen²⁰⁴

205

en met dien dat ic dus wort geware²⁰⁵

182 behouder beschermer; - sij is (de omschrijvende constructie dat dijn behouder sij = Uw beschermer, niet bij Stoett.)

183 verstannesse uitlegging, verklaring (of als in sommige gevallen in MNW 9, 22 tevens - of eerder? - inzicht?); - in het hs. tussen ver en stercke sc doorgestreept.

184 kaerle van borgoengen Karel de Stoute.

185 versligen lees verslegen (?); - entwij (= ende twi) en waarom?

186 percke strijdperk (Karel de Stoute sneuvelde in 1477 bij Nancy).

187 heetet lees mettet.

188 bij ogemercke aandachtig.

189 versynnen verstaan.

190 tommen tomben; - van dieren wercke in kostbare uitvoering.

191 Tussen lof en onendelijc in het hs. een letter doorgestreept; - swercke eig. wolk, bewolking; een ‘onbewolkte’ lof is hier dus - als de onbewolkte hemel - een klare, zuivere, door niets vertroebelde of beperkte lof.

+ 29 r^o

196 Dander kercke Vg. r. 93.

197 synte saluatoors de S. Salvatorskerk te Brugge.

198 toysoen Guldenvliesteken, zie G. Degroote Jan Smekens gedicht op de feesten ter ere van het Gulden Vlies enz., Gloss. i.v.; - sijn toysoen geoffert abl. abs.? Of lees: s.t. was g.d.t.o.?

199 maxymylijaen Maximiliaan van Oostenrijk, gemaal van Maria de Rijke en vader van Philips de Schone.

200 doordene t.w. de orde van het Gulden Vlies; - besworen zich door een eed verbonden; - bouen desen in weerwil daarvan.

201 met lees wat? Of heeft Maximiliaan aan het ‘bezweren van de orde’ nog een bijzondere ‘blijde mare’, een verheugende mededeling toegevoegd? Of betekent met blijder mare alleen, dat het ‘bezweren’ een verheugend feit was?

202 clergije edelhede en gemeyne schare geestelijkheid, adel en burgers.

204 om lees ons? Tussen een en groot in het hs. ver (doorgestreept); - versynnen onder invloed van r. 189 door de afschrijver bedorven uit een woord op -ijven (verstijven?).

205 dus lees dies?

[p. 359]

 

ontsprongen mijn oogen troost en ware²⁰⁶

 

en ic gync scrijuen

 

sijn doot moet mij int therte blijuen

 

hij gaf mij mijn bij leuen als loon vergolden²⁰⁹

210

lange geborgt en es nyet quijte gescolden²¹⁰

 

 

 

oic ben icx te blijder en te fiere

 

dat sulc een prience was ons regiere

 

die heerlijc dorste steruen voor trecht int velt

 

die heyle geest sij sijn verchiere²¹⁴

215

hij was een spiegel en een lof toe stiere

 

der edele gewylt^215-216

 

dyaer veertienhondert ses en seventich gespelt²¹⁷

 

dertien auont vijue in louwe gerelt²¹⁸

 

god verleene sijnder lieuer sielen gracije

220

en beware den aer onsen yongen helt²²⁰

 

tgen die leelije die welcke ons quelt²²¹

 

met grooter verxacije²²²

 

onse priencersse geue god recreacije²²³

 

en blijscap ouer haren sone te siene²²⁴

225

waer god werct eest vrij van meschiene²²⁵

206 ontsprongen ontloken, gingen open; - troost en ware? ware zal op grond van het rijke rijm (x geware r. 205), dat gewoonlijk vermeden wordt, wel corrupt zijn.

209 Deze regel is weer corrupt: bijleuen = vruchtgebruik en hier desnoods levensonderhoud, maar wat betekent als loon vergolden? En zo dit nog verstaan kan worden als betrekking hebbende op het bijleuen, hoe verhoudt zich dan de zin tot de volgende regel?

210 Deze zesgwijze ook in Tspel van Sinte Trudo r. 298-299 (uitg. G. Kalff Trou Moet Blycken bl. 94):

B.: Vry langhe gheborghen
L.: En es niet quyt ghescouwen

214 heyle geest Hier genoemd, omdat de Brugse kamer, waartoe De Roovere behoorde, de H. Geest tot patroon had; - voor sij een doorgestreepte w; - verchiere eig. degene, die ‘versiert’, waarbij versieren een ongewone fig. bet. heeft.

215-216 een spiegel en een lof toestiere der edele gewylt een voorbeeld en een bevorderaar (loftoestiere is eig.: lofschenker, degene die lof of roem schenkt, toevoegt aan) van de edele heerschappij.

217 1476: volgt de dichter de Paasstijl?

218 dertienauont Driekoningenavond, d.i. de dag voorafgaande aan Driekoningen; - vijue in louwe de 5^e van Louwmaand d.i. 5 Januari; - gerelt gezegd.

220 aer adelaar, hier een aanduiding - naar het Bourgondisch wapenschild - van Philips de Schone (‘onsen yongen helt’).

221 tgen lees tegen; - die leelije Frankrijk (naar de lelie in het wapenschild).

222 *verxacije (= vexatie) kwelling.

223 priencersse Maria de Rijke, dochter van Karel de Stoute en gemalin van Maximiliaan van Oostenrijk; - recreacije eig. verpozing, hier: verlichting van zorg of smart?

224 haren sone Philips de Schone.

225 meschiene verkeerd gaan, slecht aflopen. Het gedicht is getekend rouere.

[p. 360]

⁺Nieuwe jaer van Brugghe

het welcke Anthonis de Roouere maeckte int Jaer veerthien hondert ende tachtentich / twee Jaren voor zijn ouerlijden / want sesthien in Meye .M.CCCC.LXXXII. daer naer ouerleedt hy.

Ende is tnaeruolghende gheschreuen wt zijn eyghen handtgheschrifte / by my al noch in wesene zijnde / ende wel punctueerlijck gheschreuen.^*

Want alle mijn sinnen zijn gheneghen¹
Om te weten goede eersame dinghen²
Dies ghinck ick wandelen nae mijn pleghen³
Om sien wat soude tghepeys in bringhen⁴
Maer Kennisse mijn sustere en woudts gehinghen /⁵
Sy sprack / ghy moet my met v draghen
Ick moest doen / dies wy te samen ghinghen
Want men sal kennisse niet veriaghen.

Aldus soe droech ick kennisse met my
Tot wy op een loopende waterken quamen¹⁰
Daer stonden vele soete cruydekens by
Dies wy aldaer reposeren namen¹²
Wy waren daer vry ende sonder beschamen¹³
Dies seyde ick wel lieue suster // mijn
Een luttel slapens moet my betamen¹⁵
Mijn herte sal vele te gheruster // zijn.

Sy consenteerdet ende ick wordt slapende¹⁷
Sy wieck / want kennisse houdt maniere¹⁸
Ende daer wordt my een droom betrapende^19
+ Seer wonderlijck / ende van vreemden bestiere²⁰
My dochte ick ligghende op die reuiere
Dat ick een Eester rechts teghen my sach²²
Seere rijckelijck ende van waerden diere
Maer het scheen dattet al veruallen lach.

+ RW J 6 v^o

* Opschr. in wesene zijnde eig. bestaande (by my al noch in wesene zijnde nog onder mij berustende); - punctueerlijck dissimilatie van punctue(el)lijck zorgvuldig, nauwkeurig?

1 Want omdat.

2 eersame nuttige (let op de confessie: goede en nuttige dingen zocht hij; ook in deze is hij dus de geestelijke zoon van Van Maerlant).

3 Dies hervattend redengevend bijwoord; - pleghen gewoonte.

4 in bringhen opleveren.

5 en woudts gehinghen wilde het niet toestaan.

10 loopende stromend.

12 reposeren rust.

13 sonder beschamen zonder dat we ons behoefden te generen.

15 betamen vergund zijn.

17 consenteerdet vond het goed.

18 wieck waakte; - houdt maniere weet hoe het hoort of: weet zich behoorlijk te gedragen.

19 wordt my betrapende kreeg ik.

+ J 7 r^o

20 bestiere aard; - op die reuiere aan de oever van het ‘waterken’ van r. 10.

22 Eester plantsoen.

[p. 361]

25

Want de Gaelerijen / de Heckens / de Glenden²⁵

 

De Alleyen / de Thuynen / de haghen van roosen²⁶

 

De baelgien / sitsteden / dlach al in allenden²⁷

 

Niemandt scheen op dat Eester gloosen²⁸

 

Fonteynkens / speykens / tlach al vol noosen²⁹

30

Waterloopkens / walgrachtkens ende al

 

Wijngaerdekens / vruchtkens / het sal by poosen³¹

 

Versluysen / bederuen / groot ende smal.³²

 

 

 

Dit siende in mijnen visioene

 

Doen sach ick daer commen een vrouwe gaende

35

Rechts weselijck / maer in aermen doene³⁵

 

Als die niet langher leuen waende³⁶

 

Een beddeken hadde sy by haer staende

 

Daer viel sy op by nae half doodt

 

Maer de droefheyt die sy daer vermaende³⁹

40

En hebben in claghene gheen ghenoodt.⁴⁰

 

 

 

Sy sprack my en mach gheen hope baten

 

Mijn sieckte is claerlijck incurabele⁴²

 

Want van alle vrienden ben ick ghelaten⁴³

 

Dat siluer wit was / is swert als sabele⁴⁴

45

Om steruen ben ick met allen abele⁴⁵

 

Ick en dooghe tot gheenen anderen dinghen

 

Adieu Maechschepe / adieu Notable⁴⁷

 

Fortune wil my te nieten bringhen.

 

 

 

⁺ Want ick sie dat mijn Eestre schoone

50

Dat wijlen soe wel was gherepareert⁵⁰

 

Als alder blijdst van onder den troone⁵¹

 

Leydt onder de voeten nv gheblameert

25 Glenden balustrades.

26 Alleyen lanen (Deze bet. niet in MNW); - Thuynen heggen.

27 baelgien palissaden; - *sitsteden zitplaatsen, banken?

28 gloosen te letten, acht te geven.

29 speykens sluizen; - noosen gebreken.

31 vruchtkens? Wellicht een algemene term voor alle opbrengsten van de bodem? - by poosen op de duur.

32 Versluysen verstopt raken (dit slaat op r. 30); - bederuen vergaan (dit slaat op r. 31).

35 Rechts volkomen; - weselijck werkelijk, in overeenstemming met de werkelijkheid; - aermen treurige, droevige.

36 leuen waende dacht te leven.

39 vermaende uitte.

40 Is met geen klacht te vergelijken, overtreft elke manier van klagen (hebben ad sensum, gedachtig aan de droefheidsuitingen).

42 *incurable ongeneeslijk (niet in MNW en WNT).

43 ghelaten verlaten.

44 sabele sabelbont.

45 met allen geheel en al, volkomen; - abele geschikt, in de juiste toestand verkerende.

47 Notable aanzienlijke burgers.

+ J 7 v^o

50 gherepareert bevestigd, verzorgd.

51 onder den troone de gehele wereld.

[p. 362]

 

Dies dlijden soe seere my persequeert⁵³

 

Dat een Apostuemie mijn herte begroeyt⁵⁴

55

Dus moet ick steruen cort ghenoteert⁵⁵

 

Want passie te seer my ouervloeyt.

 

 

 

Ick en derf nieuwers thooft wt steken⁵⁷

 

Want alle de wereldt ben ick schuldich⁵⁸

 

Gheloofsaemicheydt moet my ghebreken⁵⁹

60

Dies macht hebben / en zijn my niet ghehuldich⁶⁰

 

Het rochelen der verckenen menichfuldich⁶¹

 

Doen mijnen Eestere verdriet en schade

 

Dies moet ick steruen onuerduldich⁶³

 

Ten voorsiet die lieue Gods ghenade.⁶⁴

 

 

65

Nae dese clachte die sy daer dede

 

Sach ick drye Vrouwen commen by haer

 

Troostende met sulcker toeuelickhede⁶⁷

 

Al hadt moeder ende suster gheweest voorwaer⁶⁸

 

Sy toochden hen soe gheionstich daer

70

Elck van hen drijen maeckte hem de naeste⁷⁰

 

Al was de sieckheydt noch soe swaer

 

Sy vielen huer by met grooter haeste.

 

 

 

Deerste brochte edelijck spijze ende dranck

 

Dander die seyde haer minnelijcke tale

75

Die derde brochte chierheyt sonder lanck⁷⁵

 

Wtnemende schoone by speciale⁷⁶

 

Sy spraken hebt hope in uwer quale

 

⁺ Roept op de gratie van onsen Heere

 

Al wil v siecte nv worpen te dale⁷⁹

80

Godt en laet zijn vrienden nemmermeere.⁸⁰

53 persequeert martelt.

54 Apostuemie gezwel; - begroeyt wortel schiet in.

55 cort ghenoteert kort en goed.

57 Ik durf mij nergens te vertonen.

58 alle de wereldt aan heel de wereld, aan iedereen.

59 Gheloofsaemicheyt vertrouwen, crediet.

60 ghehuldich goedgezind (dit zal slaan op de animositeit tussen Brugge en Maximiliaan, die in 1488 tot een crisis zou leiden).

61 rochelen schreeuwen.

63 onuerduldich in wanhoop.

64 Ten voorsiet indien er niet in voorziet, te hulp komt.

67 *toeuelickhede vriendelijkheid, lieftalligheid.

68 Al als, alsof.

70 naeste eerste (om te helpen).

75 sonder lanck zeldzame, ongemene.

76 by speciale bijzonder (by naar analogie van bysonder?).

+ J 8 r^o

79 v pron. pers.

80 laet verlaat.

[p. 363]

 

Desen soeten troost aldus bewijsende

 

Die niemandt op aerden mach zijn vernoeyende⁸²

 

Quam de sonne daer wt den hemel rijsende⁸³

 

Schoonder dan ickse noydt sach gloeyende

85

Ende wt haer quamen ses raeyen vloeyende⁸⁵

 

Die op tselue Eestere dalende torden⁸⁶

 

Ende ick om sien my daer toe moeyende

 

Soe waren dye Raeyen ses menschen worden.

 

 

 

Dit dochte my wondere aldus int schijnen⁸⁹

90

Dat Raeyen in menschen souden verkeeren

 

Jae sy vertoochden hen als Medecijnen⁹¹

 

Ghestapelt / ghesedich / als mannen van eeren⁹²

 

Sy wilden dEestre in duechden vermeeren

 

Ende der siecker vrouwen doen rijsen wt drucke

95

Diet sach mochte daer compassie leeren

 

Het quam den Eestre ten grooten ghelucke.

 

 

 

Daer ghinghen sy alle sesse ghesinlijck⁹⁷

 

Nae dat sy tstuck gheschepen saghen⁹⁸

 

Troostende der siecker vrouwen minlijck

100

Als Noodtvrienden helpende dlijden draghen¹⁰⁰

 

Op heffende / Thuynen / Glenden / Haghen¹⁰¹

 

Voetpaden / Beecxkens / elck als een meestere

 

Om weldoen / ende omme solaes beiaghen¹⁰³

 

Der Vrouwe / ende haer veruallen Eestere.

 

 

105

De groote hertelijckheyt die ick daer sach

 

⁺ Die en mach ick nemmermeer vergheten

 

Doen ghaf my Kennisse daer eenen slach

 

Standt op / laet my dijn schouwen weten

 

Doen seyde ickt haer groot ende smal ghemeten¹⁰⁹

110

Wes ick ghehoordt hadde ende ghesien

 

Vander sonne ende raeyen / en tEester versleten¹¹¹

 

En de clachte der vrouwen / ende al tgheschien.

82 zijn vernoeyende verdrieten.

83 rijsende neerdalen (Versta van de stralen of het licht, de koestering).

85 raeyen stralen.

86 torden eig. traden, dus: zich neerlieten.

89 int schijnen in de verschijning, vertoning.

91 vertoochden vertoonden; - Medecijnen artsen.

92 Ghestapelt standvastig (vg. MNW 7, 1946, WNT op Stapelen I, A, 1 en II, A).

97 ghesinlijck kalm, bedaard.

98 tstuck saghen zagen hoe het er vóórstond.

100 Noodtvrienden vrienden in de nood.

101 Thuynen, Glenden Zie de aant. bij r. 25 en 26.

103 solaes beiaghen vreugde te bezorgen.

+ J 8 v^o

109 groot ende smal ghemeten alles, van stukje tot beetje.

111 versleten vervallen.

[p. 364]

 

Doen seyde tot my mijn suster Kennisse

 

Ontdoet v ooren / vaet mijn vermaen¹¹⁴

115

Het Eestere dat ghy saecht lijden schennisse

 

Dat machmen der stede van Brugghe verstaen

 

Ende de Vrouwe met sware sieckten beuaen

 

Is dinwoonende volck / iae goet van gronde

 

Die langhen tijdt hebben haer clachte ghedaen

120

Om remedie van huere onghesonde.¹²⁰

 

 

 

Ghy saecht daer commen oock drie vrouwen

 

Dye der siecke deden hantierenisse¹²²

 

Ende en waren die vrouwen (hebt dies betrouwen)¹²³

 

Brugghe waer doodt / om zijne regierenisse¹²⁴

125

Deene heet Aelmossene / dander Kercken verchiernisse

 

De derde is Goddelijcken dienst ghenaempt

 

Dese houden Brugghe sonder schoffiernisse¹²⁷

 

Met deuotie die daer den cost toe raemt.¹²⁸

 

 

 

De ses raeyen die hem ghehelpich bieden¹²⁹

130

Sijnder toe ghebeden wt charitaten

 

Sy moghen die ses Ghecomitteerde bedieden¹³¹

 

Die Poorten / Mueren voorsien / en straten

 

Brugghen / Caeyen / commende ter baten¹³³

 

Daer menich mensche aen wint zijn broodt

135

⁺ Oock schulden betalende diuerssche staten

 

Godt stae hem by in alder noodt.

 

 

 

Wel heeten sy Raeyen des hemels ghedaelt

 

Van Godt als sonne hier neder ghesendt

 

Die op heffen dat deerlijck lach ghefaelt¹³⁹

140

By daghe by nachte / dies diligent¹⁴⁰

 

Op trepareren dijne ooghen went

 

Ghy saecht hoet Eestre lach vergleden¹⁴²

 

Ben ick als Kennisse met dy bekent¹⁴³

 

Ontsluydt dijn mondt met bedanckelickheden.¹⁴⁴

114 vaet mijn vermaen let op wat ik zeg (stereotiepe rhetoricale wending).

120 onghesonde ziekte.

122 deden *hantierenisse (niet in MNW en WNT) hielpen? Of: bezochten?

123 en waren indien er niet waren.

124 *regierenisse regering of beleid.

127 sonder *schoffiernisse overeind.

128 die daer den cost toe raemt?

129 die hem ghehelpich bieden die zich hulpvaardig ter beschikking stellen.

131 bedieden betekenen.

133 commende ter baten herstellende? Of: onderhoudende? Of (abs. en alg.) te hulp schietend?

+ K 1 r^o

139 ghefaelt verwaarloosd.

140 dies diligent daarvoor ijverend (t.w. om ‘op (te) heffen dat deerlijck lach ghefaelt’).

142 vergleden vergaan.

143 met dy bekent bij U gezien, geliefd.

144 bedanckelickheden erkentelijkheid.

[p. 365]

145

Doe seydick kennisse gheminde iuecht¹⁴⁵

 

Wel hen die v te draghene pooghen

 

Vele meer dan ghy my segghen muecht

 

Sie ic baerblijckelick voor mijnen ooghen

 

Men machse by comparatien tooghen¹⁴⁹

150

Bijden eerbare vroede van Athenen

 

By wyens regimente moeste verdrooghen

 

Alle der Griecken claghen ende stenen.

 

 

 

Ende ick hope de sonne sal soe draeyen

 

Want wy zijns hoochelijck worden gheware¹⁵⁴

155

Dies wensch ick desen edelen Raeyen

 

Weluaren tot hueren nieuwen Iaere

 

In danck nemende dat ick verclare¹⁵⁷

 

Want den aerbeydt quam wt ionstighen sinne¹⁵⁸

 

V allen beware // vry los van vare¹⁵⁹

160

Maria die opperste Coninghinne.

145 iuecht vrouw.

149 by comparatien tooghen vergelijken.

154 Want tot onze verheuging zien wij hem.

157 In danck voor lief.

158 ionstighen sinne genegenheid.

159 vare vrees.

⁺Van twee amoureuse vrouwen een argument^*

Als alle ghenoechte was rengnerende¹
Ende alle de wereldt vruechden rapende²
Was ick in eenicheydt fantaserende³
Suchten ende swaer ghepeys / waren mi vercnapende /⁴
Fantaserende / wert my den vaeck betrapende⁵

+ RW F 6 r^o

* Opschr. Van over; - *argument (niet in MNW en WNT) strijdvraag, disputatie, als litterair genre (sinds Isidorus van Sevilla voor wat niet gebeurd is (dit tegenover historia), maar mogelijk (dit tegenover fabula) ook bij M. de Castelein Const v. Rhetor. 19.

1 rengnerende uitspraakspelling (A heeft regnerende); de constructie (sijn, werden + part. praes.) behoort, ofschoon reeds mnl. (vg. Stoett par. 257) tot de essentialia der rhetoricale stijl; sijn + part. praes. dient dan niet meer ter uitdrukking van net duratief aspect, maar slechts ter omschrijving van het verb. fin.

2 alle waarschijnlijk een dittografie (zie r. 1), het ontbr. in A.

3 eenicheyt eenzaamheid.

4 swaer wellicht met A te schrappen; - waren mi vercnapende overmanden mij.

5 wert ... betrapende overviel (in werden + part. praes. zit nog het mnl. ingressieve aspect).

[p. 366]

 

Ende vaeck is alle natuere verwinnende⁶

 

Soe dat ick onrustelijck wat werdt slapende

 

Daer ick te droomene werdt beghinnende

 

Eenen droom seer wonderlijck / zijtse versinnende.⁹

 

 

10

⁺ My quamen te vooren in sdrooms visioene¹⁰

 

Dat wy ons waren al te rustelijck moeyende¹¹

 

Ick ende twee vrouwen van reynen doene

 

Die bouen andere waren in schoonheyt bloeyende /

 

Met een cleyn scheepken ter zeewaerts roeyende^11-14

15

Daer niemant in was / rechts dan wy drije

 

Craken / Galeyen / daer by ons vloeyende¹⁶

 

Ende andere schepen een groote partije

 

Daer wy hantheerden alle melodije.¹⁸

 

 

 

Deene van dese schoone vrouwen

20

Was die ick mijn herte hadde toe ghegheuen²⁰

 

Ende die ick minde in rechter trouwen

 

Bouen alle andere die mochten leuen

 

Maer si die in my dus stont verheuen

 

Minde eenen anderen / niet op my passende²⁴

25

Wat ick haer badt / ten mocht niet cleuen²⁵

 

Nochtans dit wetende mijn minne wert wassende²⁶

 

Ende was meer drucx op druck doen tassende.²⁷

 

 

 

Dander die minne hielt teender duwarie²⁸

 

Vervulde Venus werck van charitaten

30

Oock minnende / maer der eerster contrarie

 

Want dese my minde seere bouen maten

6 Ende lees met A Want.

9 zijtse versinnende let er op, schenk er aandacht aan.

+ F 6 v^o

10 quamen lees met A quam.

11 al te zeer; - rustelijck rustig, vreedzaam, ongestoord; - ons moeyende doende.

11-14 Ofschoon deze regels een behoorlijke zin opleveren, zou ik aan A de voorkeur willen geven.

16 Craken soort schepen; - daer Lees met A waren; - vloeyende varende.

18 hantheerden alle melodije bedreven alle vreugde.

20 die De lezing van A: daer verdient de voorkeur.

24 op my passende om mij gevende; niet op my De lezing van A: op my niet verdient de voorkeur.

25 cleuen baten (deze bet. staat hier alleen).

26 dit wetende Het subj. van deze absolute constructie is begrepen in het volgende pron. poss.

27 tassende ophopende.

28 duwarie eig. lijfrente of huwelijksgift, hier: kostbaar bezit, gave, schat.

[p. 367]

 

Goedt / eere / willende om mijnen wille laten

 

Maer mijn herte was thuerwaerts niet gheresen /³³

 

Wat sy my seyde / ten mocht haer niet baten

35

Soe dwanck my de minne der eerster ghepresen³⁵

 

Doch en mochter maer een int herte wesen.³⁶

 

 

 

Doen wy dus waren vruecht beseffende³⁷

 

Ende menich ghenoechelijck woordeken zaeyende³⁸

 

⁺ Een ongheweerte in zee wert heffende³⁹

40

Eenen storm wten noordtoosten waeyende

 

Soe dat schipken werdt hellende / draeyende⁴¹

 

Roerloos / masteloos / noydt meerder dooghen⁴²

 

Die vrouwen werden roepende / craeyende

 

Ach lacen doen moest ons vruecht verdrooghen⁴⁴

45

Want wy de doodt saghen voor ooghen.

 

 

 

Wy hadden verloren al tscheeps ghereeschepen

 

Tscheepken ghinck alleene sonder roeyen voort

 

Ick sacher verdrincken meer dan thien zeeschepen /

 

Die aldaer laghen int zeeslijck versmoort⁴⁹

50

Doen rieper een tot my / hoordt Maet hoordt

 

Tschip is verladen / om verlichten wilt dincken⁵¹

 

Ghy sot ghy en worpt een ouer boort⁵²

 

Oft anders salt tschip ende tvolck verdrincken

 

Tis beter maer een / dan ghy al soudt versincken.

33 gheresen hier: genegen?

35 der eerster gen. obj. (A: ter eerster is misschien beter).

36 A verdient de voorkeur: Daer en mach toch maer.

37 beseffende smakende.

38 zaeyende sprekende (de bet. van zaaien is in rederijkerstaal veralgemeend; - woorden of reden zaaien o.a. ook bij Lawet, Verlooren Zoone I, 785 en 968).

+ F 7 r^o

39 ongheweerte onweer; - wert heffende kwam op.

41 dat Versta dattet.

42 Noydt meerder dooghen Zie voor deze rhetoricale constructie Stoett Drie Kluchten bl. 88.

44 Deze regel is in A r. 45; op deze plaats heeft A Zy wronghen haer handen / huer haer zy tooghen Het is niet uit te maken, welke lezing oorspronkelijk is.

49 zeeslijck De lezing van A: zee verdient misschien de voorkeur.

51 verladen overbelast.

52 ghy en als ge niet; deze zin is grammatisch onjuist, maar ad sensum verbonden met de volgende; eventueel zou men hem kunnen beschouwen als een contaminatie van Ghy sot worpt (imperatief!) enz. Oft anders enz. en Ghy sot ghy en worpt enz., Soe salt enz.

[p. 368]

55

Wee was my van dien woorde te moede

 

Maer de vrouwen en haddens niet verstaen

 

Dat ick die schoone van vleesche van bloede

 

Ouer tboordt soude moeten werpen zaen

 

Doen was ick met grooten twijffele beuaen

60

Wien ick aendoen soude sdoodts verdriet⁶⁰

 

Weder die my int herte hadde ghedaen⁶¹

 

Ende ick haer niet / verstaet tbediet⁶²

 

Ofte die ick minde / ende si my niet.

 

 

 

Hier op terstont natuere wroechde⁶⁴

65

Denckende / soudt therte soe zijn versteent

 

Te verdrinckene die v best ghenoechde⁶⁶

 

En dien ghy in liefden hebt liefde verleent⁶⁷

 

⁺ Bouen alle die leuen int herte vereent⁶⁸

 

Daer v toebehoordt heeft der minnen cracht⁶⁹

70

Ende haer / ghy die ghy niet en meent⁷⁰

 

Te minnene / noch noydt in liefden gheacht

 

Te lijue thoudene / soe zijdt ghy qualijck bedacht

 

 

 

Daer teghens quam my verstannisse tuyghen

 

Segghende zijt ghy soe fel ghenacijt⁷⁴

75

Dat ghy v herte soudt connen ghebuyghen

 

Te verdrinckene die v heeft ghestacijt⁷⁶

 

Bouen andere int herte met minnen ghespacijt⁷⁷

 

Begheerende niet dan tbijwesen ws

 

Ende sy die een andere heeft begracijt⁷⁹

80

Op v niet achtende nauwe een gruys

 

Die te behoudene soe zijdy confuys.⁸¹

60 Wien A heeft welcken (wie van beide, uter), wat de voorkeur zou verdienen, indien het verschil met wie toen nog reële betekenis had.

61 Weder Of.

62 verstaet Tbediet rhetoricale stoplap (= begrijp goed).

64 wroechde klaagde.

66 u Om deze aangesproken vorm i.p.v. de ik-vorm in A, lijkt RW oorspronkelijker; verderop gaat RW echter ook tot de ik-vorm over.

67 dien Voor deze acc. sing. fem. zie Van Helten par. 77, bl. 67.

+ F 7 v^o

68 vereent geplant, geworteld.

69 toebehoordt lees met A toe(ge)bracht.

70 ghy die ghy lees die ghy.

74 *ghenacijt van aard.

76 *ghestacijt geplaatst.

77 *ghespacijt gevuld?

79 begracijt begunstigd.

81 Die hervattend pronomen.

[p. 369]

 

Natuere werdt dan weder arguwerende

 

Verdrinckt ghy v lief/ dats groote onduecht

 

Wordt hy te lande dan arriuerende⁸⁴

85

Met eender die v niet en verhuecht

 

Ende hebt verdroncken uwer herten vruecht

 

Daer sidt ghy tusschen twee stoelen in dasschen⁸⁷

 

Als ghy dan peyst om de liefste iuecht⁸⁸

 

Die ghy soe liet int water plasschen⁸⁹

90

Soe sult ghy v ooghen met tranen wasschen.

 

 

 

Verstannisse wordt weder replicerende

 

Verdrinckt ghy die v te minnene versocht⁹²

 

Ende ghy te lande wordt aresterende⁹³

 

Soe hebt ghy een andere zijn lief thuys ghebrocht

95

Ende daer ghy v minne hebt aene ghecnocht

 

Sal by uwen toedoene een andere ghebruycken

 

⁺ Daer hebt ghy v seluen desen druck ghewrocht

 

Denckende dat ghijse inde zee daet duycken

 

Die v minne droech / dies sullen v de ooghen luycken.⁹⁹

 

 

100

Verdrinck ick die my int herte is croonende¹⁰⁰

 

En behoude ic dien ick niet en ben behaghende¹⁰¹

 

Soe ben ick mijn vyandt met vrientschap loonende

 

Ende mijn vriendt met vyantschap plaghende

 

Verdrinck ick daer mijn herte is toe draghende¹⁰⁴

105

Twelck my onmoghelijck dunckt van zijne¹⁰⁵

 

Soe stier ick van my als vruecht veriaghende¹⁰⁶

 

Want liefs weedom is groote pijne

 

Dus vlie ick thonich ende volghe tfenijne.

84 hy lees ghy.

87 Daar zoudt ge lelijk te pas komen, in een zeer onaangename toestand geraken (De verklaring in WNT II, 715: ‘tussen twee gevallen niet weten te kiezen en dientengevolge niets uitrichten of de gelegenheid verzuimen’ is niet juist). Zie voor de oorsprong in een strafoefening de aanh. bij Stoel, Dl. XV, 1758.

88 iuecht jonge vrouw.

89 plasschen MNW kent dit woord (in andere bett.!) eerst uit de 16^e eeuw.

92 versocht poogde.

93 aresterende lijkt corrupt; lees met A ar(r)yverende.

+ F 8 r^o

99 dies sullen v de ooghen luycken De red. van A: in amoreuse cruycken verdient ook als rhetoricaal stijlbloempje de voorkeur.

100 int herte is croonende boven allen verkiest.

101 dien wie (Zie voor dien als dat. acc. sing. fem. de aant. bij r. 67).

104 is toedraghende toe genegen is (Deze bet. niet in MNW).

105 van Lees met A te (Of lees van tzijne?).

106 van my Lees my van? (Versta: dan breng ik het daarheen (dan handel ik zó), dat ik mij verdrijf (beroof) van alle vreugde); Of lees stier ick my? Of met A ben ick my van alle enz.?

[p. 370]

 

Verdrinck ick haer / dien ick met herten minne

110

Alle Amoureusen sullen my dan verspouwen¹¹⁰

 

Segghende / hy ghinck zijn liefste vriendinne

 

Verdrincken / ende int water verdouwen

 

Verdrinck ick die my mint / soe sullen my schouwen

 

Alle vrouwen draghende amoureux Engien¹¹⁴

115

Ende my te beminnene / sullens hen grouwen

 

Ende van ghemint te zijne / sullen sy hen vlien

 

Elck duchtende / tsghelijcx mocht my gheschien.

 

 

 

Dus zijnde in twijffele met sorghen gheuest¹¹⁸

 

Dacht ick in mijn wonderlijck versieren¹¹⁹

120

Verdrinck ick my seluen / dat dunckt my best

 

Soe verwijtmen my gheen wonderlijcke manieren¹²¹

 

Nochtans wie soude dan tschip bestieren

 

Vrouwen werck en is niet weert twee biesen¹²³

 

Trouwen sonderlinghe om tschips regieren¹²⁴

125

Dus souden sy metten schepe oock dlijf verliesen

 

⁺ Van twee quaden soe moetmen tbeste kiesen.

 

 

 

Ghelijck twee verckens oprechten haer borstelen

 

Als si op andere om vechtene kijcken¹²⁸

 

Soe geuoelde ick natuere en verstannisse worstelen

130

In my / maer deen wilde dander niet wijcken

 

Met dien quam daer een zeebare strijcken¹³¹

 

Die tonsen scheepken waert nam den ghanck

 

Daer moest ic deen wtworpen / of tschip soude beswijcken

 

Maer doen ic deen worpen soude / int water stranc¹³⁴

135

Recht eer icse wierp / ic wt mijnen slaep ontspranck.¹³⁵

110 verspouwen verachten.

114 amoureux Engien tot minnen geneigd gemoed.

118 Lees met A in sorghen met twijffele; - gheuest bevangen.

119 versieren overleggen.

121 wonderlijcke dittografie (zie r. 119), lees met A niet alsulcken.

123 niet twee biesen niets.

124 sonderlinghe inzonderheid, vooral.

+ F 8 v^o

128 op andere naar elkaar.

131 strijcken aanzetten.

134 deen dittografie? (zie r. 133), lees met A se?

135 Recht eer Juist vóórdat; - ontspranck wakker schoot.

[p. 371]

 

Rechts doen ic ontsprongen was ende wert wackere

 

Ouersach ick doen wel / hoe ick hadde gheuaren /¹³⁷

 

Of ick ghereden hadde op venus ackere¹³⁸

 

Versindick dat al niet dan fantasyen en waren¹³⁹

140

Emmers dacht ick / ick soudt noch openbaren¹⁴⁰

 

Reynelijck den amoureusen ouer scrijuen¹⁴¹

 

Elcken biddende dat si de waerheyt verclaren^136-42

 

De welcke van desen tween reyne wijuen

 

Met rechte te lijue behoorde te blijuen.

137 doen dittografie? (zie r. 136).

138 Of ick Zo ik al; - ghereden Lees met A gheploecht.

139 Versindick Ik besefte.

140 Emmers niettemin.

141 ouer scrijuen op schrift stellen.

136-42 De beginletters van deze slotstrofe vormen het acrostichon ROOVERE; in A is het al of niet opzettelijk weggewerkt (of in RW er in gebracht?).

Van pays en oorloghe

een Dialogus oft tsamensprekinghe, verhalende de schade ende tquaet des Orloochs ende des Paeys gherustheyt ende weluaert.

Vermoedt van sinne, van herten beroert¹
Ghelegen om wat gherust te syne²
Was ick al slapende wech gheuoert
In een groote wilde woestyne,
Soot scheen daer en had in langhen termyne⁵
Niemant van menschen ghehadt verkeeringhe,
Want strate noch wech te gheenen fyne⁷
En wassere, dies creech ick verseeringhe,⁸
My seluen vant ick sonder vermeeringhe
Van volcke int wilde bosch alleene,
Niet connende mercken by eenigher leeringhe
Hoe dat ick daer comen was in weene.¹²
Ick en sacher huysen noch woonste egheene

1 Vermoedt vermoeid.

2 gherust te syne te rusten.

5 termyne tijd.

7 te gheenen fyne in geen enkel opzicht.

8 *verseeringhe verdriet.

12 weene narigheid.

[p. 372]

 

Daer ick in hadde moghen logieren,

15

Ende al tforeest was vol ghemeene¹⁵

 

Van alderhande wilde dieren,

 

Dies en wist ick my seluen waer bestieren.¹⁷

 

 

 

Vreese dede my hier nemen ghoom op,¹⁸

 

Also my dochte na sdrooms wtwijsen,

20

Ten lesten so clam ick eenen boom op,

 

Die bouen vol was van schoonen rijsen,

 

Peysende ick sonde daer dafgrijsen

 

Der wilder beesten dien nacht ontvlien.

 

De tacken des booms, ick moet nu prijsen,

25

Die voechden hun seluen in mijn aensien

 

Als die my een sate wilden bespien,²⁶

 

Ontfermicheyt te mywaert tooghende.

 

Dus sadt ick nedere het moeste gheschien,

 

My seluen daer om rusten pooghende.

30

Der Sonnen schijn dat wert verdrooghende,

 

Den donckeren nacht die quam vast an.

 

Veel verdriets was ick ghedooghende,

 

Ghepaeyt so moest ick zijn nochtan³³

 

Daer zijnde alleene allendich man.

 

 

35

Aldus daer sittende docht my ick hoorde

 

Van volcke een wonderlijck groot bestrangen,³⁶

 

Want een Prince rees daer int Noorde³⁷

 

Met alle manieren van wapenen behangen,

 

Sijn tanden die schenen gloeyende tangen,

40

Een Basiliscus stont in zijn banniere.⁴⁰

 

Van vreesen haddick so groot verlangen,⁴¹

 

Mijn herte dat bernde ghelijck den viere.

 

Doen keeck ick omme midts desen dangiere,⁴³

15 ghemeene helemaal (of: overal).

17 waer bestieren waarheen te leiden, wat te doen.

18 hier nemen ghoom op hierop letten, achtslaan.

26 sate zit- of schuilplaats; - bespien bezorgen (Deze bet. niet in MNW en WNT).

33 Ik moest er echter genoegen mede nemen.

36 bestrangen gedrang of liever: dreigende nadering (WNT i.v. kent nog één plaats, t.w. Marnix Ps. 119, 84 (ed. 1580) in de bet.: benauwen).

37 Noorde uit deze richting komen de demonen (dus slecht volk), zie voor het onheil uit het Noorden (mede beïnvloed door Jer. 1, 14?) G.G. Coulton Life in the Middle Ages 4 (1929) p. 220.

40 Basiliscus soort adder, die in het volksgeloof reeds door zijn adem of blik doodt (WNT II, 1, 1049).

41 verlangen? ongeduld? Of heel algemeen: onaangenaam, ‘unheimisch’ gevoel?

43 midts desen dangiere om dit gevaar.

[p. 373]

 

Ende wt den suyden ick schiere vernam⁴⁴

45

Eenen anderen Prince seer goedertiere,

 

Ghemackelijck schijnende recht als een lam.⁴⁶

 

Een Sonne (dwelck my seer wel bequam)

 

Stont blinckende in zijn banniere claer.

 

Int schijnen en const hy niet wesen gram,⁴⁹

50

Soo blijde stont zijn ghesichte voorwaer

 

Dat alle mijn sinnen verhuechden daer.

 

 

 

Deerste sat op een vreesselijck dier wreet

 

Met ijseren ketenen sterck ghebonden.

 

Dander op eenen witten tellenaer reet

55

Al waert wten hemele ghesonden.

 

Sijn volck maecte blijschap bouen conden,⁵⁶

 

Want roosen en lelyen hadden sij in de hant.

 

Maer dandere die grimden als wilde honden,

 

Elck had in de hant een vierich brant.⁵⁹

60

Doch wasser ghegeuen een vast bestant,⁶⁰

 

Dat elck soude sonder twisten scheyden,

 

Ende de questie die men daer ontbant⁶²

 

Was, wie de beste was van hun beyden?

 

Dit docht my een wonderlijck beleyden,⁶⁴

65

Want deene scheen goet ende dander vol verdraeys,⁶⁵

 

Ende soo ick die redene hoorde beleyden⁶⁶

 

Tsoude een werck zijn vol delaeys,⁶⁷

 

Want deene hiet Orloghe ende dander Paeys.

 

 

 

Doen viel my hertelijck in den moet,⁶⁹

70

Dat deene immer moeste blijuen tondere.⁷⁰

 

Want soude Orloghe zijn also goet

 

Als Paeys, dat ware een wonderlijck wondere.

 

Van duysent menschen cume men vondere⁷³

44 schiere weldra, snel; - vernam zag.

46 Ghemackelijck vreedzaam.

49 Int schijnen = mnl. inscine, int scine kennelijk? Of: blijkens zijn uiterlijk, voorkomen?

56 bouen conden onzegbaar.

59 brant zwaard.

60 bestant overeenkomst tot het zich onthouden van vijandelijkheden, wapenstilstand.

62 Deze regel herinnert nog aan de schoolse disputatie met haar vaste termen als het solvere quaestionem de vraag ontbinden, d.i. oplossen, beantwoorden, een term die wij ook op de refreinfeesten der rederijkers nog ontmoeten.

64 beleyden manier van doen.

65 *verdraey verkeerdheid.

66 beleyden (in rijk rijm met r. 64, dus wellicht op één van beide plaatsen corrupt) verklaren, zeggen.

67 vol delaeys vol hindernissen, moeilijkheden.

69 moet overtuiging.

70 deene t.w. Orloghe; - immer moeste blijuen tondere het in elk geval moest verliezen.

73 cume nauwelijks; - vondere zou er vinden.

[p. 374]

 

Niet drij die Paeyse souden afgaen.⁷⁴

75

Dus bleef ick sittende daer besondere,⁷⁵

 

Dat ick darghement wel mochte verstaen.⁷⁶

 

O Maria (seydick) reyn troostelijck graen,⁷⁷

 

Moeder van Paeyse, fonteyne van vreden,

 

Wilt uwen ontfaermighen mantel slaen⁷⁹

80

Dat Paeys in deere mach blijuen heden.

 

Als ick dit hertelijck had ghebeden,

 

Bleef ick daer sittende sonder verstooren,⁸²

 

Daer deene quam totten anderen ghereden,

 

Om dat ick tale en antwoorde sou hooren,⁸⁴

85

Daer Orloghe beghan zijn sprake vooren.⁸⁵

 

Orloghe beghint ende seyt aldus

 

Ghy wie dat ghy zijt, ws acht ick weynich,

 

Vwe begheerte en is niet dan fobetacie.⁸⁷

 

Twy zijt ghy soo grootsch van tsyne vileynich,⁸⁸

 

Dat ghy v dort stellen certeynich⁸⁹

90

Omme met my te houdene communicacie?⁹⁰

 

Ghemerct dat mijne generacie⁹¹

 

Bouen v gheslachte is hooghe gaende,

 

Ghelijck den hemel is bouen de wolcken staende.

 

Want doen trecht rustelijck gheswicht was⁹⁴

95

Int hoochste rijcke, maer nauwe een huere,

 

Tusschen den oppersten dat een crijch was

 

Ende synen maecsele doen een wijch was,^96-9797

 

Soo groot den hemel ghecreech een schuere,

 

Ende daer wert gheschepen mijne natuere.

100

Wat wilt ghy v setten dan tseghen my,

 

Die in soo hooghe plaetse ghewonnen sy?

74 afgaen afvallig zijn, niet aanhangen.

75 besondere afgezonderd?

76 *arghement dispuut (niet in MNW en WNT; Hwb: ook woordenwisseling).

77 graen juweel (zeer geliefde erende benaming voor Maria).

79 ontfaermighen mantel een reminiscentie aan de Mantelmadonna (vg. Timmers no. 1105 e.v.).

82 sonder verstooren ongestoord.

84 Om dat opdat.

85 vooren het eerst.

87 fobetacie gekheid, onzin (niet in WNT; MNW kent het alleen uit Lippijn 191; Verdams opmerking over de vorming van het woord moet nu vervallen).

88 Twy hoe, waarom; - grootsch trots, verwaten; - van tsyne vileynich om zo lomp te zijn? (vileynich ook in Prochiaen; in MNW alleen bekend uit Plantijn, Twee conincxkinderen en Tscep vol wonders (1514).

89 dort durft; - * certeynich gerust, zeker, onbeschroomd (niet in MNW en WNT).

90 Om met mij in verbinding te treden (*communicatie niet in MNW).

91 generacie afkomst, geboorte.

94 gheswicht? Men zou willen denken aan gegrondvest, gefundeerd.

96-97 Versta: Tusschen den oppersten Ende synen maecsele tussen God en Zijn schepsel, t.w. Lucifer.

97 wijch strijd.

[p. 375]

 

Paeys antwoort ende seyt aldus /

 

Eerbare antwoorde voecht wel den wetende,

 

Niet dat ick my rekene vroet oft wijs.¹⁰³

 

Twaer betere waert ghy dat verghetende,

105

Ghy zijt tvolck als die wolf tschaep etende.

 

Want uwe gheboorte is tswerelts afgrijs,¹⁰⁶

 

Vwe wortele en had noyt lof noch prijs:

 

Ghemerct want uwe hoouerdighe treken¹⁰⁸

 

Die deden v wt den hemel steken.¹⁰⁹

110

Ende al was v dees groote armoede nakende,¹¹⁰

 

Nochtans soo bleef v schaemte cleene.

 

Ghy waert v felle condicie makende¹¹²

 

Int Paradijs seer twistelijck blakende,¹¹³

 

Eua en Adam. brenghende in weene.¹¹⁴

115

Dies waerdy als sij verdreuen ghemeene¹¹⁵

 

Metten vierighen sweerde wt dyen prieele,¹¹⁶

 

Daer ghy nymmermeer voetstap in crijcht te deele.¹¹⁷

 

Orloghe.

 

Wat acht ick dies, twas my eenen vont,¹¹⁸

 

Profijtelijck was ick in dat bedrijf.

120

Want als de mensche in eeren stont

 

Hy en bevroeddet niet, hy was te ront,¹²¹

 

Dies moeste gheplaecht zijn die catijf.¹²²

 

Ende noch ben ick salich om man en wijf,¹²³

 

Die niet en zijn danckbaer van weeldich te syne,¹²⁴

125

Voor datse gheuoelen mijn disciplyne.¹²⁵

 

Hier omme ben ick van elcken ontsien,

 

De sorgheloose can ick bedwinghen.

 

Maer spreect ghy nu, staet sonder vlien,

 

Wat duechden connen by v gheschien?

103 my Voor de overgang tot r. 105 zou men gaarne dy lezen (Of slaat dat van r. 104 op O's afkomst van Lucifer?).

106 tswerelts afgrijs waar de wereld van ijst.

108 Ghemerct want pleonastisch, immers beide woorden kunnen ook afzonderlijk fungeren als redengevend voegwoord.

109 steken stoten, werpen.

110 armoede ellende, onheil.

112 condicie aard, wezen; - makende tonende.

113 twistelijck onenigheid verwekkend.

114 weene ellende.

115 ghemeene tevens, met de anderen.

116 Vg. Gen. 3, 24.

117 te deele eig. toegewezen, hier: toegestaan.

118 vont goede zet, streek.

121 ront bot (WNT XIII, 1033 geeft één plaats, t.w. uit Van Mander).

122 catijf rampzalige, hier liever: dwaas.

123 salich om heilzaam voor.

124 weeldich te syne rijk te zijn, overvloed te hebben of (iets minder sterk) het goed te hebben.

125 disciplyne tuchtiging, kastijding.

[p. 376]

130

Ghy en gheert niet el dan dansen en springhen,¹³⁰

 

Weeldelijck leuen, spacieren, en singhen,

 

V altoos voeghende aen de blijde bende.

 

Ist waer? segt iaet, daer me een ende.¹³³

 

Paeys.

 

Noch blijf ick by mynen eersten woorde,

135

Hemel ende Tparadijs zijn v ontseyt.

 

Toch brocht ghy de werelt noch in discoorde¹³⁶

 

Dat Caym Abel versloech by moorde

 

Om duecht, niet om verdienstlijcheyt.¹³⁸

 

Gheen weldaet en mach v zijn toegheleyt,¹³⁹

140

Want uwe affectie is tvolcx verdroeuen,¹⁴⁰

 

Als elck wel mach met redenen proeuen.

 

Saturnus was wel van uwen rade,

 

Die anders noyt en sochte dan werringhe.^142-143

 

Ende Nemrot leuende sonder ghenade,

145

Die Babel stichte by dommen rade,

 

Ende op hem haelde Gods vererringhe.^144-146146

 

Om quaet doen en maect ghy wtset noch merringe,¹⁴⁷

 

Dit schijnt aen die wapenen die ghy voert,¹⁴⁸

 

Want alle de werelt ghy beroert.

 

Orloghe.

150

V woorden en gheuen gheen beschot,¹⁵⁰

 

Al maect ghy v plaestere harde schoone.¹⁵¹

 

Wel arm Paeys ghy zijt een sot,

 

Een wanckel gheest, een eerden pot,

 

Broosscher dan den steel der boone.

155

Ghy toont v cierlijck van persoone,

 

Maer dede een kint v bloet verwallen¹⁵⁶

130 gheert begeert.

133 daer me een ende daarmee uit.

136 discoorde onenigheid.

138 duecht t.w. van Abel; - *verdienstlijcheyt schuld (niet om verdienstlijcheyt niet omdat Abel het verdiend had).

139 toegheleyt toegekend.

140 affectie begeerte; - verdroeuen kwellen, in ellende brengen.

142-143 Saturnus De ongunstige voorstelling van Saturnus houdt verband met zijn betekenis in de middeleeuwse astrologie; misschien heeft ook het niet meer begrepen feest der Saturnalia (omkering van alle waarden) invloed geoefend.

144-146 Nemrot Nimrod koning van Babylon, achterkleinzoon van Noach; De Roovere zinspeelt op de babylonische torenbouw, door Flavius Josephus aan Nimrod toegeschreven (zie Dict. of the Bible i.v.).

146 vererringhe toorn (in MNW alleen bekend uit Harl. Gloss. en niet in deze bet.).

147 wtset uitstel.

148 schijn blijkt.

150 beschot baat.

151 Al doet ge U nog zo mooi voor? (De zegsw. niet in de Wdbb.)

156 verwallen verhitten, t.w. ten gevolge van schrik of ontsteltenis.

[p. 377]

 

Ghy soudt terstont te bedde vallen.

 

Wt v is rijsende menich quaet,

 

Want ledich te syne al uwen sanck is.

160

Vwe dienaers schijnen elck een Prelaet,

 

Wtwendich ghecleet, en hooghe staet,¹⁶¹

 

Altoos zijnde daer blij gheclanck is.

 

Ende waer ouervloeylijck spijse en dranck is,

 

Daer en is van sonden gheen ghebreck.

165

Midts desen soo proeuick v leuen gheck.¹⁶⁵

 

Paeys

 

Ben ick gheck dats mijn schuit grootelijck,

 

Nochtans en begheere ick niemant te quellene.

 

Ick stichte cloosters en kercken deuootelijck.

 

Ende ghy met crachte wederstootelijck¹⁶⁹

170

Pijnt v steden, sloten, en mueren te vellene.

 

Ick pijne om vorderen, ghy om tonstellene.¹⁷¹

 

Ick doe coopmanschap wassen onderhande.¹⁷²

 

Ende ghy iaecht neeringhe wt den lande.

 

Orloghe, hoe quaet sijn v manieren?

175

Al v bedrijuen dat is vol vreesen.¹⁷⁵

 

Ommenschelijcke instrumenten versieren.¹⁷⁶

 

Vrouwen vercrachten, maechden schooffieren,¹⁷⁷

 

Onteruen, ontgoeyen weduwen en weesen.¹⁷⁸

 

Ghelijck men siet den haerinck sneesen¹⁷⁹

180

So hangt ghy Gods creatueren in de lucht

 

Sonder schaemte, vreese, vaer oft ducht.

 

Orloghe.

 

O Paeys en soude ick v gheen belet sijn

 

Maer laten v in uwe weeldichede,¹⁸³

 

Tvolck soude so vaddich en soo vet sijn,¹⁸⁴

185

Ende met sonden soo besmet sijn

161 Wtwendich weelderig; - en Lees in?

165 gheck Versta: als dwaas.

169 *wederstootelijck hier: afbrekend?

171 tonstellene te bederven.

172 onderhande MNW i.v.: gaandeweg, hier: geleidelijk, steeds meer?

175 vreesen (met causatief aspect) oorzaak van vrees, dus: geweld, boosheid.

176 instrumenten hier: middelen (Vg. Van Dis Reform. Rederijkerssp., Gloss. i.v.); - versieren uitdenken.

177 schoffieren schenden.

178 ontgoeyen van goed beroven.

179 *sneesen aan een snoer rijgen (nog slechts éénmaal, bij A. Bijns 354, aangetroffen, vg. WNT op Sneezen (I).

183 weeldichede lusten.

184 vaddich vadsig, traag.

[p. 378]

 

Gode niet kennende, noch hem seluen mede.

 

Maer neen, ick weet een ander snede,¹⁸⁷

 

Ick doe tvolck van sijnder ouerdaet spennen,¹⁸⁸

 

Soo datse leeren hun seluen kennen.

190

Want my ontsiende, dits ommer waer,

 

Vreesende mijn bussen, calueueren, trompetten¹⁹¹

 

Draechtmen processien, dits openbaer.¹⁹²

 

Wollen en bervoets, tsi hier oft daer¹⁹³

 

Die voeten tot pelgrimagien setten.¹⁹⁴

195

Woudy wel op dees dinhgen letten,

 

Dees dnechden die comen alle van my,¹⁹⁶

 

Daer u werck puer contrarie af sy.

 

Paeys

 

O Orloghe, duecht wt minnen ghedaen

 

Is veel betere dan duer ontsien.¹⁹⁹

200

Niet te min wij willent int beste slaen,²⁰⁰

 

Want God can alle wercken ontfaen,

 

Alsoo hy de meyninghe aensiet van dien:

 

Maer ghy en rucx waer, oft van wien²⁰³

 

Ghy het uwe crijcht, oft by wat saken,²⁰⁴

205

Op dat ghy v tanden muecht bloedich maken.²⁰⁵

 

Ghy maect straetroouers, moorders, dieuen:

 

Alle quaetdoenders die kundy voeden.²⁰⁷

 

Verfoortseerders die alle die weerelt grieuen,²⁰⁸

 

Gheestelijck, weerlijck is huer gherieuen.²⁰⁹

210

Die kunt ghy alle onder v vlueghels broeden:

 

Brantstichters, wie salder hem voor hoeden?

 

Die kinderen doet ghy den vadere ontloopen.²¹²

 

Maer donnoosele moetent al omme becoopen.

187 snede manier (De zegsw. een ander snede weten niet in MNW en WNT).

188 spennen (= spenen) afzien; of (indien doe spennen = speen) ontnemen.

191 bussen vuurroeren; - calueueren (kleine) kanonnen, vg. MNW op Colovere.

192 Zie voor processie dragen (= processie houden met beelden, vanen, standaarden, enz., die men plechtig omdraagt) MNW op Processie.

193 Wollen en bervoets bijzondere pentitentie, die gedwongen of vrijwillig de bedevaart compliceerde, hier als bepaling bij voeten (r. 194), ofschoon wollen daarbij niet past; bij voeten is echter (als pars pro toto) aan de mens(en) gedacht.

194 setten zich begeven, opmaken.

196 dnechden lees duechden.

199 duer ontsien uit vrees.

200 int beste slaen zo goed mogelijk opnemen.

203 en rucx bekommert er U niet om.

204 by wat saken waarom.

205 Op dat ghy als ge maar.

207 voeden aankweken.

208 *Verfoortseerders (geweldenaars) afl. van *verfoortseren? Of liever een contaminatie van Verfortsen en *fo(o)rtseerders (van fo(o)rtseren)? - grieuen ellende berokkenen.

209 Versta: gheestelijck of weerlijck, het is allebei van hun gading, d.w.z. ze vergrijpen zich gelijkelijk aan beide?

212 ontloopen weglopen van.

[p. 379]

 

Orloghe

 

Twaer schade dat ick de waerheyt heelde.²¹⁴

215

Wie sijn uwe maghen op alle trouwe?²¹⁵

 

Tsijn brootdronckenschap en coren weelde,²¹⁶

 

Brasseringhe die noyt cost en verveelde:²¹⁷

 

Ende ijdel glorie, daelweerdighe vrouwe:²¹⁸

 

Slapen, stouen, baeyen, al sonder rouwe:²¹⁹

220

Tot allen kermissen ende tallen feesten:

 

V altoos tellende metten meesten.²²¹

 

Dees groote sonden sijt ghy werckende:

 

Dus ben ick betere dan ghy in desen.

 

Ick ben den reghen van verren merckende.

225

De schrijnen metten schatte versterckende,²²⁵

 

Tseghen toecommende misval gheresen:²²⁶

 

Soberheyt die is van my ghepresen.

 

Ende ghy die soect den vollen bras,²²⁸

 

Daer noyt ghesontheyt in en was.

 

Paeys

230

O foortselijck vijant nimmermeer steruende²³⁰

 

Der cloosters, steden, en landen verwoestinghe.

 

Die arme sijt ghy met allen verderuende,²³²

 

Die rijcke cattiuicheyt verweruende.²³³

 

Coren, wijn, quistende, ende alle oestinghe.²³⁴

235

Voor vulte des voetsels brengt ghy een roestinghe²³⁵

 

Van dierentije, soot dickmaels ghesien is.

 

Dus merct hoe duechdelijck v engien is.²³⁷

 

O orloghe ghy maect mijnder sielen swellinghe.²³⁸

214 dat indien.

215 op alle trouwe op Uw woord van eer.

216 *corenweelde overdaad? Wij zullen wel aan een synoniem van brootdronckenschap moeten denken. Bij Van Stijevoort en Van Doesborch komt corenweeldekens voor in de zin van brooddronken, overdadig, bandeloos (?) levende personen, vg. ook Everaert 203: ‘Ghy en sult niet vele weildeghe coornekins smaecken’.

217 *Brasseringhe brasserij, slemperij; - cost kosten; - verveelde te veel was.

218 ijdel glorie hovaardij; - aelweerdighe dwaze, lichtzinnige.

219 stouen warme baden nemen (of algemener: zich koesteren, omdat baeyen baden volgt?); - al sonder rouwe vol vreugde, genot.

221 metten meesten onder de voornaamsten?

225 schrijnen geldkisten.

226 misval tegenspoed; - gheresen versterkt, t.w. met geld?

228 vollen bras hier voor het volledige, overvloedige maal (dan hebben we te doen met WNT Bras (II); of toch Bras (I), d.w.z. in zeer algemene betekenis?

230 *foortselijck gewelddadig, wild, woest.

232 met allen geheel.

233 cattiuicheyt ellende; - verweruende berokkenend.

234 oestinghe oogst (in MNW alleen bekend uit Harl. Gloss.; Plant, en Kil. geven voor Oogstinge de bet. nalezing, naoogst).

235 *roestinghe (niet in MNW en WNT ellende? (afl. van Roest (I) ?).

237 engien wezen.

238 swellinghe opzwelling (van kwaadheid? De fig. bet. niet in MNW).

[p. 380]

 

Ghy doet versetten landt, erue, ende goedinghe.²³⁹

240

Om fame te hebbene is al v rellinghe.²⁴⁰

 

Maer bijster heet die leste tellinghe.²⁴¹

 

Want van finansen sijt ghy die voedinghe.²⁴²

 

Quade comenschappen en ergher broedinghe,

 

Ia tiene voor thondert dat brengt ghy by.²⁴⁴

245

Hoe soudt ghy dan goet sijn bouen my?

 

Orloghe

 

Die de ghewoonte des ongevals niet en kent,

 

Eenen sweer sal hem de butse dincken.²⁴⁷

 

O cattiuich Paeys tot melcke ghewent,²⁴⁸

 

Ghy sijt Prelaet in een conuent²⁴⁹

250

Tot wiens Reftere alle weeldighe drincken.²⁵⁰

 

Merct ghy Paeys wat vreesen en mincken²⁵¹

 

Den Troyanen in tije des Paeys ghebuerde,

 

Doen Tgriecxsche heyr al huer weluaert schuerde.

 

Ick ben een geessel van den verwaenden getale.²⁵⁴

255

Ende ghy mest v als tswijn kit cot.

 

Ick leere die edele te berghe te dale²⁵⁶

 

Die glauie voeren, tharnas van stale,²⁵⁷

 

Om Ridderlijck verweeren tsvijants ghescot:

 

By my ghecrijchtmen der eeren lot.²⁵⁹

260

Want duer my ghecrycht men sulcke vrame²⁶⁰

 

Datmen wapene voert, ende vermeert den name.²⁶¹

 

Paeys

 

Och dat ghy ghelesen hadt die historien

 

Der Braakmannen in Alexanders tijden,²⁶³

 

Die alle waren van eender memorien,²⁶⁴

239 versetten verpanden; - *goedinghe goed (eren).

240 *rellinghe bij A. Bijns III, 8, a: geklets, in overeenstemming met de bet. van mnl. rellen; wij zullen ons ook hier daaraan moeten houden en de zin zo verstaan: gij spreekt alleen maar uit roemzucht, d.w.z. het is U alleen maar om roem te doen.

241 bijster berooid (Versta: het einde, de slotsom is armoede, ellende).

242 *finansen woeker.

244 tiene voor thondert Versta: (woeker)rente van 10%; - brenght ghy by veroorzaakt, bewerkt gij.

247 butse buil.

248 cattiuich nietswaardige.

249 Prelaet hier: bestuurder, hoofd.

250 Reftere eetzaal.

251 vreesen ellende, nadeel? (Vg. voor het causatief aspect r. 175); - mincken letsel, nadeel?

254 van den verwaenden getale van de dartelen, brooddronkenen of weelderigen.

256 te berghe te dale overal.

257 glauie zwaard.

259 der eeren lot (eig. der eren deel) omschrijving voor: eer.

260 vrame voordeel.

261 vermeert verhoogt.

263 Brackmannen Brahmanen; zie voor deze typering der ‘brackmannen’ Van Maerlant Spieghel Historiael I, 4, cap. LVII e.v. (uitg. Verwijs en Verdam I, bl. 175 e.v.), stellig De Roovere's bron; zo niet, dan heeft hij het uit Alexanders Yeesten.

264 memorien gedachte, overtuiging.

[p. 381]

265

Van eender armoeden, van eender glorien,

 

Alle euen machtich sonder strijden,

 

Sij en hadden harnasch noch sweert om snijden,

 

Vanghenisse, wethouwere, noch iuge mede,²⁶⁸

 

Want daer en was niemant die misdede.

270

Ende en waert ghy ter weerelt noyt in commen,

 

Soo haddick regnacie behouden alleene:²⁷¹

 

Want niemant en soude dandere dommen.²⁷²

 

De wet van natueren en soude niet crommen,²⁷³

 

Ende tgoet der weerelt waer al ghemeene.²⁷⁴

275

Maer sint dat ghy quaemt, hebt ghy onreene

 

Den mensche ghehouwen in wercken, in wille,

 

Want ghy sijt vierstokere van allen geschille.

 

Orloghe.

 

Ghy maect op my een groot ghebaer,²⁷⁸

 

Nochtans soo ben ick beter dan ghy,

280

Want ick hielde de werelt, dits immer waer,

 

Gheduerende wel vijf duysent Iaer,

 

Als heere en souuerein Baeliu.

 

Tbooch al voor my wast caluwe oft ru.²⁸³

 

Van v en wistmen niet te sprekene,²⁸⁴

285

Dies ick v maer voor een cyfere en rekene.²⁸⁵

 

Ten wtersten weest mijnder woorden behoedere,²⁸⁶

 

Tuwen spijte zijt ghy ghecomen van my.²⁸⁷

 

Hoort v gheslachte, ick maecks v vroedere,²⁸⁸

 

Ick hebbe een dochtere, ende dats v moedere,

290

Die Armoede hiet, dit moet ghy kennen vrij.²⁹⁰

 

Dus ben ick oude vader van dy,²⁹¹

 

Heft, verlegt, versleypt, en verdraecht,²⁹²

 

Tis soo, my en rucx oft v mishaecht.²⁹³

268 wethouwere bestuurders; - iuge rechter.

271 regnacie heerschappij.

272 dommen oordelen, hier wel sterker: in ellende storten.

273 crommen gebogen, verdraaid worden.

274 ghemeene gemeenschappelijk (bezit).

278 maect op my een groot ghebaer staat flink op me te schelden.

283 wast caluwe oft ru eig. was het kaal of behaard, een curieus voorbeeld van de rhetoricale verbinding van uitersten ter omschrijving van het begrip ‘allen’.

284 U kende men niet.

285 voor een *cyfere voor niets, van geen betekenis (zie WNT i.v., bet. 1).

286 Ten wtersten tenslotte; weest behoedere neem in acht.

287 Tuwen spijte tot Uw schande; - zijt ghy ghecomen van my stamt ge van mij af.

288 ick maecks u vroedere ik zal het U vertellen, U er over inlichten, op de hoogte brengen.

290 De bekende voorstelling, o.a. bij Roemer Visscher Quicken II, 25 (vg. N.v.d. Laan Uit Roemer Visscher's Brabbeling bl. 21) naar Marot Epistres 123; ook bij Coster 82, Hooft Ged. 1, 155 (zie de aant. van Van der Laan a.w. bl. 111; de schakel ootmoed (dochter van Armoede en moeder van Pays) is hier echter overgeslagen).

291 oudevader grootvader.

292 Heft enz. Versta: doe wat je wilt, in concessieve zin, dus: wat ge ook doet.

293 my en rucx het kan me niet schelen.

[p. 382]

 

Paeys.

 

Altoos soo zijt ghy mijn versmadere,

295

Maer hoort ick sal wat anders spreken.

 

Deeuwighe wijsheyt dat is mijn vadere.

 

Ontfermicheyt en icke bleuen te gadere²⁹⁷

 

Doen ghy waert wten hemele ghesteken.

 

Ende ouermerckende de groote ghebreken²⁹⁹

300

In Adams sade, te menichs onwensche,³⁰⁰

 

Daelde dwoort des vaders en wert mensche.³⁰¹

 

Dit was in den vreedsamighen tijt,³⁰²

 

Want alle v macht was doen verlooren.

 

Twas paeys ouer al de werelt wijt,

305

Ende den eeuwighen paeys ghebenedijt³⁰⁵

 

Was vander paeyselijcker maecht gheboren,³⁰⁶

 

Doen was versoent den grooten toren

 

Die ghy als orloghe haddet bedreuen,

 

Want dmenschelijc geslachte was doen verheuen.

 

Orloghe.

310

Eer dit gheviel, segt kaerel grof,³¹⁰

 

Hebbick de eere altoos verwaert.³¹¹

 

Hoe ghecreech Hector van Troyen lof?

 

Ende hoe quam Alexander int hof

 

Van eeren, ende Iulius te syne vermaert?³¹⁴

315

Voort Iosue, en Dauid van hoogher aert,³¹⁵

 

Ende Iudus Machabeus ghepresen,³¹⁶

 

Met mijnder hant zijnse alle gheresen.

 

Voort Artur, Karel, ende Godefroot,³¹⁸

 

Dit zijn neghen Princen van prijse.³¹⁹

297 Paeys en Ontfermicheyt zijn ‘dochteren Gods’, vg. mijn art. in Tschr. 65 (1948) bl. 241 e.v.

299 ouermerckende overwegende; - ghebreken rampzaligheid.

300 onwensche verdriet.

301 dwoort des vaders Christus, de Logos (vg. Joh.. 1, 1 e.v.).

302 vreedsamighen tijt t.w. ten tijde van Augustus, toen er vrede heerste in het Romeinse Rijk.

305 den eeuwighen paeys Christus, met een herinnering aan Eph. 2, 14 en in woordspeling met pays van r. 304 Vrede genoemd.

306 paeyselijcke maecht Maria.

310 grof ruw, lomp, onbehouwen.

311 verwaert behoed, bewaakt.

314 Iulius Bedoeld is Caesar.

315 Iosue Josua, de held van het naar hem genoemde bijbelboek; - Dauid tweede koning van Israël.

316 Iudus Machabeus Judas Maccabaeus, voornaamste der helden, wier daden zijn opgetekend in de bekende bijbelboeken der Maccabaeën.

318 Artur, Karel (= Karel de Grote), helden van de naar hen genoemde Arthur- en Karelromans; - Godefroot Godfried van Bouillon.

319 neghen Princen van prijse De negen genoemden zijn dezelfde als in de zgn. ‘Negen besten’, De Roovere heeft dus één der redacties bij Kausler Denkmäler S. 147 ff of bij De Pauw Mnl. ged. en fragm. 1, bl. 598 e.v. gekend of anderszins het thema leren kennen.

[p. 383]

320

Hercules, Sangar, Goliat groot,

 

Cysara, Sampson sonder ghenoot,

 

Theseus, Perseus, Iason de wijse,^320-322

 

Dese droeghen alle mijn deuijse.³²³

 

Wat cont ghy binnen uwen tijt betooghen³²⁴

325

Dat bequame is voor der menschen ooghen?³²⁵

 

Paeys

 

Hooghen naem met orloghen winnen

 

En mach niet salichst zijn bekent.³²⁷

 

Maer Salomon dalderwijste der sinnen³²⁸

 

Die noyt en leefde ter werelt binnen,³²⁹

330

Was in den tijt des paeys ghesent.³³⁰

 

Den Tempel ons Heeren heeft hy volent,³³¹

 

Dyen hy soo costelijck ordonneerde³³²

 

Dats noyt te vollen iemant grondeerde.³³³

 

Dertich duysent wercklieden hadde hy daer,³³⁴

335

Sonder die Prouoosten om dwerck bestieren,³³⁵

 

Dyer wasser drij duyst drij hondert voorwaer,³³⁶

 

Nochtans beroerte, gheluyt, noch ghebaer³³⁷

 

En wassere, maer rustich van manieren.³³⁸

 

Hyran die edele Coninck van Thyren

340

Sandt hem volc, hout, en gout van Lybano,^339-340

 

Verwindy my nu soo zijt wel vro.³⁴¹

320-322 Van de hiervolgende aan de ‘Negen besten’ toegevoegde acht helden is de helft aan de bijbel ontleend; het zijn Sangar Samgar (richter van Israël, vg. Richt. 3, 31), Goliat Goliath (de reus door David verslagen, vg. 1 Sam. 17, 4 e.v.), Sysara Sisera (Kanaänitisch veldoverste, door Jaël gedood, vg. Richt. 4, 17 e.v.) en Sampson Simson (de Joodse Hercules, wiens ‘werken’ zijn beschreven in Richt. 12-16). De andere helft hoort thuis in de Griekse mythologie; het zijn Hercules, Theseus, Perseus (de helden resp. van de Peleponnesus, Attica en Argos) en Jason (de veroveraar van het Gulden Vlies).

323 deuijse wapenspreuk (droeghen alle mijn deuijse versta: stonden alle in mijn dienst).

324 betooghen laten zien.

325 bequame aangenaam.

327 bekent hier reeds in rhetoricale (verzwakte) toepassing, zodat zijn bekent vrijwel hetzelfde betekent als zijn.

328 Salomon derde koning van Israël; - sinnen geesten, vernuften, d.w.z. wijze mensen.

329 noyt ooit; - leefde lees leefden.

330 ghesent (door God) gezonden (t.w. aan het volk).

331 e.v. Zie voor Salomo's tempelbouw 1 Kon. 5 en 6; 2 Kron. 2 en 3.

332 ordonneerde inrichtte.

333 grondeerde doorgrondde.

334 Vg. 1 Kon. 5, 13.

335 Prouoosten opzichters.

336 Naar 1 Kon. 5, 16 (2 Kron. 2, 18 heeft 3600); - Dyer daarvan (t.w. van opzichters).

337 beroerte oploop, wanordelijkheid.

338 rustich t.w. was men (dergelijke grammatisch niet geoorloofde samentrekkingen komen meer voor bij De Roovere, zonder dat ik dit verschijnsel algemeen rhetoricaal zou durven noemen).

339-340 Zie voor de hulp van de Tyrische koning Hiram 1 Kon. 5 en 2 Kron. 2.

341 soo zijt wel vro dan kun je wel in je schik zijn.

[p. 384]

 

Orloghe.

 

Dat sal ick wel doen, zijt dies te vreden.³⁴²

 

Hoort wat gheschiet is onder mijn hant,³⁴³

 

Want Arphaxat de Coninck van Meden

345

Maecte Egbatanis stede der steden,

 

Die stercxste diemen ter werelt oyt vant,

 

Die mueren die waren aen elcken cant

 

Tseuentich cubiten hooghe, ende dertich dicke,³⁴⁸

 

Van viercanten steenen reyn van beschicke.^344-349

350

Voort Cambyses die in Egypten maecte

 

Babylonien de moghende stadt,^350-351

 

Die al Mesopotamien doorblaecte.³⁵²

 

Ende Holofernes de ongheraecte,³⁵³

 

Die Madyan ende Damasco besadt.³⁵⁴

355

Ende noch weet ick eenen anderen padt,³⁵⁵

 

Dats Pluto die Molosen verlichte,³⁵⁶

 

Ende Busirus die Memphin stichte.³⁵⁷

 

Paeys

 

Nu moet ick lachen ick en cant ghelaten:

 

Wach lacen hoe slecht is v vermet?³⁵⁹

360

Vwe weghen sijn alle verdoelde straten,³⁶⁰

 

Ghy noemt daer volck verdoemt, verwaten³⁶¹

 

Dat God noyt en kende, noch eewe, noch wet.³⁶²

 

Maer diepere sal ick v gorden een let,³⁶³

 

V vanghende in ws selfs woort voorseyt,

365

Want na Orloghe houdt Pays de moghentheyt.

342 zijt dies te vreden reken daar maar op, wees daar gerust op.

343 hant bewind? (Men lette er op, dat Orloghe zijn eigen karakter verliest en vereenzelvigd wordt met het heidendom.

348 cubiten ellen.

344-349 Vg. Judith 1, 1 e.v. en zie de aant. bij Lof van Maria beg. O Maria paysiuel ghestadich r. 26.

350-351 Deze regels bevatten een herinnering aan de onderwerping van Egypte in 527 door Cambyses, koning van Perzië.

352 doorblaecte stralend, schitterend doortrok?

353 Holofernes succesvol veldheer van Nebukadnezar, naar het apocriefe bijbelboek Judith.

354 Madyan Midian, arabische volksstam of landstreek; - Damasco Damascus, de bekende Syrische hoofdstad.

355 padt eig. weg, hier: voorbeeld, geval.

356 Molosen Indien de Molossi zijn bedoeld, dan verwart De Roovere Pluto met Pyrrhos.

357 Busirus Busiris, mythische koning van Egypte, vg. Herodotus 2, 59-61; - Memphin acc. sing. van Memphis, hoofdstad van het Egyptische rijk.

359 Wach wee; - slecht (in moderne zin:) ongeschikt; - vermet beweren.

360 verdoelde verwarde? Of liever nog: op een dwaalspoor leidende?

361 verdoemt, verwaten (vervloekt) attributief bij volck.

362 eewe, wet Beide woorden kunnen zowel geloof als wet betekenen.

363 eig.: Maar nauwer zal ik de gordel aanhalen? Wat is hier de betekenis van let? Lets (snoer, riem) zou beter uitkomen; is let = hinder, schade, nadeel, dan zou gorden in andere zin moeten worden verstaan, nam. ‘toebrengen’; of is let = lid, maar hoe past dit dan in de zin?

[p. 385]

 

Ende alle menschen die hier tleuen verweruen,

 

Die moeten alle metter doot vergaen:

 

Dies ist van noode eer datse steruen

 

Datse in Paeyse huer siele eruen,³⁶⁹

370

Sullense Gods eeuwighen Paeys ontfaen:

 

Want om Paeys te ghebruycken hebben bestaen

 

Alle Heylighen tormenten te lijdene,

 

Om met Gode in paeyse te verblijdene.

 

Orloghe

 

Ghy spreect van Christus, dus hoort sijn woort,

375

Die seyt, Mijnen paeys die gheue ick v

 

Niet als de weerelt paeys brengt voort.^375-376

 

Dus sijnder twee paeysen diet wel spoort,³⁷⁷

 

Contrarie malcanderen oyt ende nu.³⁷⁸

 

De weerelt wilt paeys hebben sonder gru,³⁷⁹

380

Om alsoo in weelden versaedt te syne.

 

Maer sulcken paeys verbeyt de helsche pyne.³⁸¹

 

Christus paeys leert v verdraghen,

 

Ghedoochsaem in sweerelts wederstoot,³⁸³

 

Op dat ghy in toecomenden daghen

385

Soudt den volmaecten paeys beiaghen,

 

Hier bouen in Abrahams vreedsamen schoot.³⁸⁶

 

Dies ben ick v tot sulcken prof ijte noot.³⁸⁷

 

Want en waren der tribulatien engienen,³⁸⁸

 

Men soude in paciencien luttel verdienen.

 

Paeys.

390

O Orloghe om v (alst voren ghewaecht is)³⁹⁰

 

Moeste Sathan wt tshemels cappittel breken,³⁹¹

 

Ende Adam oock wten capittel gheiaecht is

 

Des paradijs, merct hoe gheplaecht is

369 eruen hier in alg. bet.: brengen.

375-376 Vg. Joh. 14, 27.

377 spoort onderzoekt, nagaat.

378 oyt ende nu altijd.

379 gru narigheid.

381 verbeyt wacht.

383 Ghedoochsaem lijdzaam; - wederstoot tegenspoed.

386 Abrahams schoot Vg. Luc. 16, 23.

387 noot nodig.

388 engienen hier t.w.v. het rijm met zeer vage bet., feitelijk dienend ter omschrijving: der tribulatien engienen = tribulatien tegenheden.

390 ghewaecht gezegd.

391 cappittel Hier en in r. 392 past de bet. verblijf (die uit ‘bijeenkomst’ of ‘vergadering’ kan zijn ontstaan) maar r. 394 eist een bet. gemeenschap, deelgenootschap, een bet., die desnoods ook op de twee voorgaande plaatsen zou kunnen passen; - breken Het betekeniselement van de eigen wilsbeschikking ontbreekt.

[p. 386]

 

Iudas, wt Christus capittel ghesteken.³⁹⁴

395

In deerste is groote hooueerdije ghebleken,³⁹⁵

 

In dandere sware onghehooricheyt.³⁹⁶

 

Inde derde ghierighe wederspooricheyt.³⁹⁷

 

Vanden eersten staet aldus gheschreuen,

 

Als eenen blixem ick Sathan vallen sach.³⁹⁹

400

Den anderen dyen is te loone ghegheuen,⁴⁰⁰

 

Int sweet ws aenschijns sult ghy leuen.⁴⁰¹

 

Merct wel oft waer is, op desen dach.⁴⁰²

 

Vanden derden doet ons schriftnere ghewach,⁴⁰³

 

Dat hy hem verhinck met eenen stroppe,⁴⁰⁴

405

Berstende soo viel hem wte de zoppe.⁴⁰⁵

 

Orloghe

 

Het dunct my een wonderlijck gheueert sijn,⁴⁰⁶

 

Dat ghy mijn propoost verdroeuen doet:⁴⁰⁷

 

Al mach Paeys metten menighen weert sijn,⁴⁰⁸

 

Doch dunct my onbereden tpeert sijn,⁴⁰⁹

410

Dat den breyel van Orloghen proeuen moet.

 

Want weelde en paeys vergrouen tbloet,⁴¹¹

 

En waert van orloghen niet ghecapittelt,⁴¹²

 

Dus moet ick dan salich sijn ghetittelt.⁴¹³

 

Ende inwendich soo proeue ick van ghelijcke,⁴¹⁴

415

Dat doorloghe die ick noeme temptacie,

 

Die siele met duechden doet verrijcken,

 

Thooueerdich seyl doen neder strijcken,⁴¹⁷

 

Eer datmen comen mag ter gracie

 

Dus sluyt ick in mijn arguacie,

420

Doorloghe profitelijck (versta diet mach)^419-420

 

Alsoo die Sonne voortbrengt den dach.⁴²¹

394 capittel Zie de aant. bij r. 391.

395 deerste t.w. Sathan.

396 dandere t.w. Adam; - onghehooricheyt (niet in WNT; deze bet. ‘niet uit het mnl. opgetekend’: MNW i.v.) ongehoorzaamheid.

397 derde t.w. Judas; - wederspooricheyt rebellie (In deze voorstelling schuilt nog de oude, ridderlijke opvatting van Judas als een opstandige, een muiter of verrader).

399 Vg. Luc. 10, 18.

400 te loone als zijn deel, zijn straf.

401 Vg. Gen. 3, 19.

402 De dichter valt uit zijn rol, maar we vergeven het hem graag: inderdaad is het waar, ook op dèze dag!

403 schriftnere lees schriftuere.

404 Vg. Matth. 27, 5 in fine.

405 Berstende Vg. Hand. 1, 18; - zoppe t.w. de hem door Christus bij het Laatste Avondmaal toegereikte bete broods. Deze voorstelling is mij van elders niet bekend, maar ze laat zich verstaan, als men weet dat mèt de nuttiging van de ‘zoppe’ de duivel in Judas voer en dat die hem weer verliet, toen hij ‘barstte’.

406 gheueert zaak.

407 propoost uiteenzetting; - verdroeuen doet vertroebelt?

408 metten menighen bij velen; - weert geacht, geëerd.

409 onbereden nog niet getemd.

411 vergrouen verdikken.

412 En waert niet indien het niet zou zijn; - ghecapittelt eig. de les gelezen, hier: gematigd, getemperd?

413 ghetittelt betiteld, genoemd.

414 van ghelijcke desgelijks.

417 doen lees doet? Of (nog liever): moet?

419-420 sluyt besluit, concludeer (sluyten is hier gebruikt met een a.c.i.-constructie t.w. Doorloghe profitelijck dat de oorlog nuttig is; zo niet, dan zal sluyten hier ‘noemen’ moeten betekenen; - arguacie betoog.

421 Alsoo zoals.

[p. 387]

 

Paeys

 

Noch blijfdy gheuanghen in v woort,

 

Ende dit merckelijck by der Sonnen,⁴²³

 

Want soo de Sonne den nacht verstoort,

425

By wien den claren dach comt voort,

 

Dien alle menschen weluaert ionnen:

 

Tsghelijcx moet ghy oock sijn verwonnen

 

Manlijck met duechdelijcken ghewercken,

 

Oft gheen victorie en salmer mercken.

430

Ende die de victorie heeft vanden strijde,

 

Heeft paeys inde hant na sinen ghemoede,⁴³¹

 

Ghelijck dat de lieffelijcke ghebenedijde

 

Christus als peys ons alle beurijde

 

Orloghe doodende aent cruycen roede.

435

Want duer cracht van sinen heylighen bloede

 

Is ons ghegheuen volmaect versoeten,

 

Ende tsvijants macht leyt onder sijn voeten.

 

Orloghe.

 

Elck vreedsaem herte daer in betrout,

 

Dus hebt ghy recht in eenen sin:⁴³⁹

440

Maer paeys ghy sijt v selfs Herout.⁴⁴⁰

 

Orloghe is deynde van paeyse alst nout,⁴⁴¹

 

Dies blijcket dat ick van v comen bin.

 

Ghy sit cause mijns wesens en mijn beghin,

 

Als alle verstandighe wel connen smaken,⁴⁴⁴

445

Want als ghy slaept soo gae ick waken.

 

Ick ben alsoo edel van natueren

 

Dat niemant v sonder my en kent.⁴⁴⁷

 

Ghelijck men tsoete smaect byden sueren,⁴⁴⁸

 

Ende verwen vonnist by colueren,⁴⁴⁹

450

Gheuoeltmen mids my v regiment.⁴⁵⁰

 

Ghy bleeft met openen ooghen blent,

 

Quame ick v feeste niet verturberen:⁴⁵²

 

Dus moet ick bouen v domineren.

423 merckelijck by Versta: blijkt aan.

431 ghemoede wens, zin.

439 in eenen sin aan een kant, eensdeels.

440 Versta: gij zijt alleen maar een heraut, een voorloper (t.w. van mij, Orloghe)?

441 alst nout als het er op aan komt.

444 smaken begrijpen, weten.

447 Versta: door het bestaan van oorlog, beseft men pas wat vrede is.

448 by in vergelijking met, of in tegenstelling tot.

449 vonnist beoordeelt.

450 mids door; - v regiment Uw heerschappij, Uw wezen.

452 verturberen verstoren.

[p. 388]

 

Paeys

 

Ach arm dier aensiet v naectheyt,

455

Van alder duecht sijt ghy ontcleet:

 

Hoort hoe ick sluyte v ongheraectheyt:⁴⁵⁶

 

Paeys is deynde, ende de volmaectheyt.

 

Die orloghe schuert al huer beleet,⁴⁵⁸

 

Mids uwer quaetheyt mijn duecht men weet.⁴⁵⁹

460

Ghy brengt beclaghen, ick doe belouen.⁴⁶⁰

 

Ghy hoort beneden, ende ick woon bouen.

 

Daer paeys sal blijuen sonder ende,

 

Nae den lesten dach int eeuwich leuen,

 

Een herder, een schaepskooye met blijder bende.⁴⁶⁴

465

Maer Orloghe sal hebben de helsche allende,

 

Daer pijne eeuwelijck wordt beseuen.

 

Ende dan sal Iesus dierbaer bloet verheuen

 

De vreedsame daer in paeyse verheffen,

 

Ende de helle sal eeuwelijck orloghe beseffen.

 

Orloghe

470

Paeys weerde vrient, by sulcker condicie⁴⁷⁰

 

Ist dat ick verwonnen blijue.

 

Dedick anders, tware teghen iusticie.

 

Want sulcke eerweerdighe sacrificie⁴⁷³

 

Is middelare van allen ghekijue.

475

Oock weetick claerlijck hoe ict bedrijue,⁴⁷⁵

 

Dat alle die hier int leuen ghedueren,

 

Begheeren paeys by rechter natueren.

 

Niet te minn alsoo langhe als de weerelt staet,

 

Sal altoos werringhe sijn op die eerde.

480

Want deene is goet ende dander quaet:

 

Dies laet ons scheeden, dats minen raet.

 

Ons bestant houwende in goeder weerde.

 

Ende hier me soo rijdick mijnder veerde,⁴⁸³

 

Swijghende voordane van allen gheschille,

485

Want Paeys is best, tvolck segghe dat wille.⁴⁸⁵

456 sluyte concludeer tot; - ongheraectheyt verdorvenheid, boosheid.

458 schuert schendt, verderft.

459 Mids door.

460 belouen loven, danken.

464 Vg. Joh. 10, 16; - bende (in bonam partem) gezelschap.

470 condicie gezichtspunt.

473 sacrificie t.w. van Christus.

475 hoe ict bedrijue (stoplap) wat ik ook doe.

483 rijdick mijnder veerde ga ik weg, neem ik afscheid.

485 dat wat het.

[p. 389]

 

Paeys.

 

Orloghe dit dunct my te syne goet,

 

Ick wilde dat ick v nimmermeer en saghe.

 

Paeys riepen die oude vaders vroet.⁴⁸⁸

 

Ende wie Paeys lachtert, hy misdoet.⁴⁸⁹

490

My wondert dat ick iemant mishaghe,

 

Want alst al wel wort ghebrocht ter waghe⁴⁹¹

 

Deene en dandere hoe datmen wende,

 

Nae dorloghe comt altoos paeys ten ende.

 

Ick mochte my seluen meer eeren bewijsen

495

Om mijne condicien te openbarene,⁴⁹⁵

 

Maer niemant en soude hem seluen prijsen.

 

Dus lieue gheminde laet ons rijsen,⁴⁹⁷

 

Ende pijnen ons van hier te varene.

 

Sijt alle vrolijck, pijnt druck te sparene,

500

Want Paeys die is een salich weert.

 

God gheue hem paeys die paeys begheert.

Amen riepen alle ionghelinghen
Die met Paeyse waren ghecomen daer,
Noyt en hoordick soo lustelijck singhen.
Elck was gheerich om vruecht voortbringhen,
Het clanck tot in den hemel claer.
Sij maecten van blijschappen sulck ghebaer⁵⁰⁷
Om datse van Orloghe waren vrij,
Soo groot dat ick ontspranck daer by.⁵⁰⁹
Doen ick my seluen wel besach,
Vant ick my noch ter seluer stede
Daer ick ghewoonlijck te rustene plach.
De Sonne vertoonde my den dach,
Gode dancticks en zijnder moeder mede.
Nochtans door mijns drooms wonderlijchede
Vele soeticheden soo besief ick.⁵¹⁶

488 Paeys toespeling op de bekende groet sjalom (vrede)?

489 lachtert smaadt, hoont.

491 Versta: want als men alles goed overweegt; - ter waghe op de weegschaal.

495 condicien aard, geaardheid.

497 rijsen opstaan. - Opschr. facteur dichter.

507 ghebaer rumoer, lawaai, hier in gunstige zin te verstaan als betrekking hebbende op het ‘lustelijck singhen’ (r. 504) en ‘vruecht voortbringhen’ (r. 505).

509 ontspranck wakker werd.

516 besief ervoer.

[p. 390]

 

My seluen om schrijuen soo op hief ick.

 

Doen schreef ick tselue dat ghy hier siet

 

Nae dat ick conste den droom bedincken,

520

Luttel doocht (ick kent) oft niet.

 

Maer soo die sanghers doen tbediet,⁵²¹

 

Die mist int singhen die sal eens drincken.⁵²²

 

Ontfaet in dancke mijn sober schincken.

 

Ick wilde ict beter wenschen mochte,

525

Maer lacen niet wijsere is mijn ghedochte.

 

 

 

Hier nae vindy den name

 

vanden facteur.

O Heere der heeren	Raemt doch hier raet toe,
Ende toont	Ontfermenisse in dese landouwe
Soo dat ons	Orloghe niet meer quaet doe,
Maer dat Paeys	Volge, ghy weet den staet hoe,
530 Therte dies	Es lijdende rouwe.
Ghy zijt die	Riuiere vol alder trouwe,
Dies biddick	Eerweerdighe Heere crachtich,^526-532

Helpt dat mynen droom doch sy warachtich.

AMEN.

521 doen tbediet zeggen.

522 Wijst dit op de dialoog als gelegenheidsvoordracht, zoals bijv. na het tafelspel het onthaal der spelers volgt?

526-532 Deze regels bevatten het acrostichon ROOVERE.

Varianten in Hs. A, fol. 75r-76v, uitg. L. Soens in Leuv. Bijdr. 4, bl. 287 e.v. - 2 alle ontbr. - 3 enicheden - 4 e. peysen - 5 Al gaende w.

6 Want v.e. allen natueren - 7 wardt wat - 8 int droomen - 9 Een ghepeys z.w. zyt dies - 10 sdrooms ontbr. - 11 D. ick my a. - 12 Met noch twee vroukens - 13 Die, waren ontbr. schoonheyden - 14 Was in e.s.t. zee waert - 15 i. en w. dan w. - 16 G. waren b. - 17 ander - 18 Wy h. daer - 19 Deen v. desen schoonen - 24 a. op mij n. - 25 m. my n. - 26 Dit n.w. - 27 Soe w. ick druck o.d. vast - 28 d. in minnen h. vaste d. - 30 Zeer m.m. het was d. - 31 seere ontbr.

32 En wilde g.e.o. - 33 h. en wasser n. toegheresen - 35 ter e. - 36 Daer en mach toch m. - 37 vol vruechden - 39 Wardt daer ind zee een onweer opheffende - 41 Ons s.w.h. ende d. 42 Seyloos m. - 43 D. vroukens riepen vervaert ontpaeyende - 44 Zy wronghen haer handen / huer haer zy tooghen - 45 Doen moeste eylaes ons vruecht verdrooghen - 46 alle - 47 En tscip ghinck a.s. roeder v. - 48 dan ontbr. - 49 in tzee - 50 riep na my een - 51 U schip es v.o. lichten - 52 U esser drie w. - 53 Beter maer eene dant al sou versincken - 54 Oft anders moet vol ende tschip verdrincken

55 Wee soe werdt my therte t. - 56 vroukens - 57 vleesch ende b. - 59 Myn herte dat was met twyfel - 60 Welcken i.a.s. des d. - 61 i. haer h. - 62 verstaghet - 65 Tdocht my onmoghelyck al waert herte v. - 66 d. my - 67 Ende die ich i.l. hadde plaets v. - 68 a. anderen int - 69 D. my toebracht d. - 70 h. die myn herte n. - 72 lyf te houden twas q. - 73-90 ontbr.

91 w. dan r. - 92 Verdrincixse die myn m. heeft ghecocht. - 93 Als ick t.l. ben arryverende - 94 heb ic eenen anderen z.l.t. brocht - 95 d. ick myn ionste heb aengheknocht - 96 b. mynen t.e. ander g. - 97 Dan heb ick selve - 98 d. icse ind z. dede d. - 99 D. myn m. droech in amoreuse cruycken - 100 icxse d.m.i. haer h. - 102 mynen v. met vrientscappen l. - 103 E. mynen v.m. quaetheyt p. - 104 haer d.m.h. toe es d. - 105 te zyne - 106 Zoe ben ick my van alle v.v. - 107 W. lieve leedt te doene es g.

108 Soe en wist ick wat doen ten lesten fyne - 109 i. die ick myn herte ben schinkende - 110 m. dan verfouwen - 111 S. hy was zyn liefste verdrinckende. - 112 Want hy ghincse int water douwen - 113 icse d.m.m.s.s.m. verdouwen - 114 A. schoone v. die draghen - 115 My te minnen sullen zy haer - 116 Ende van my dan zoe sullen zij v. - 117 Dinckende t.m.m. oeck wel g. - 118 D. staende met sorghen in twyfel g. - 119 vysieren - 121 Zoe en verwyt men my niet alsulcken m. - 122 N. wie soude dan - 123 Want v.w. tschepe e. - 124 Ia s.o. een schip te hantieren - 125 Zy mochten metten s. haer bey v. - 126 quade moetmen - 127 verkenen rechten - 128 s. malcanderen o. vechten bekycken - 129 Ghevoelde verstannisse en natuere - 130 Maer zy en wilden deen dander - 131 bare - 132 schepe - 133 Doen m.i.d. worpen oft t. moest - 134 icse

136 Rechts ontbr. - ende wert w. - 137 Sach ick wel - 138 Dat ic gheploecht h. - 139 En dat niet dan droomen e. - 140 Toch dacht ick dat ickt soude o. - 141 Ende den a. oeck o. - 142 Hen b.d.s. my wilden v. - 143 twee schoenen w. - 144 l. sou hebben doen b.