Op reis naar heinde en ver

[p. 303]

Een verloren hoek van ons taalgebied.

[p. 305]

Een verloren hoek van ons taalgebied.

Antwerpen, 28 mei 1887.

Eenige dagen geleden brachten mijne bezigheden mij in de streek, die wij Westhoek noemen, en die bestaat uit het deel van Oud-Vlaanderen, dat door Lodewijk XIV op de Spanjaarden veroverd werd. Rijk is het gewest nog aan sporen zijner vroegere vereeniging met de landen van Dietscher tonge, maar alleen over een enkel dezer wilde ik een woord reppen, namelijk over het voortleven onzer taal op den door Frankrijk buitgemaakten grond.

De streken, waar op het oogenblik der verovering Vlaamsch werd gesproken, vormden toen de ambachten van Belle, Kassel, Bergen en Broekburg, de tegenwoordige arrondissementen van Hazebroek en Duinkerken. Die uithoek ligt in de onmiddellijke nabijbeid van de bakermat onzer letterkunde, onzer oudste Nederlandsche beschaving. Van

[p. 306]

den heuvel, waarop Kassel ligt, overziet men het plein, het strand en de steden, waar onze oudste kunstenaars leefden. Kassel zelf is van Romeinschen oorsprong : Bergen, of, zooals het vroeger altijd heette, St. Winox-Bergen bezat een beroemd klooster in de zevende eeuw.

Het is treurig om zeggen, maar die oude Vlaamsche streek zal weldra voor den Nederlandschen stam verloren zijn.

Van den aanvang der vreemde overheersching tot over een vijftigtal jaren had de taal zich goed gehouden; in onzen leeftijd gaat zij met rasse schreden haren ondergang te gemoet. Men rekent, dat er tegenwoordig nog 150,000 Vlaamschsprekenden in Frankrijk wonen, maar deze kennen, haast zonder uitzondering, ook Fransch, en de gewoonte neemt meer en meer toe, aan de kinderen de taal der ouders niet meer te leeren.

Ik had een bezoek gebracht aan St. Omaars, om er de prachtige hoofdkerk en de puinen der St-Bertin's abdij te zien en reisde over Hazebroek, Kassel en Bergen naar Duinkerken, geene gelegenheid latende voorbijgaan om mijne reisgenooten over hunne taal te ondervragen. Het was op eenen Zondag morgen, en voor die afgelegen streek was het verkeer nog al druk. In den wagen van derde klasse, waarin ik zat, bevonden zich menschen van allerlei stand, burgers en soldaten, boeren en stedelingen. Van Hazebroek tot Duinkerken heb ik geen enkel woord Fransch gehoord, behalve hetgeen men tot mij sprak.

Ik had eerst een drietal jonge soldaten naast mij. Ik zal niet zeggen, dat ik hun dialekt zoo aanstonds verstond, maar een voorthollende waggon is juist niet de meest geschik te plaats om vreemde tongvallen van den eersten oogenblik te vatten. Eene korte vraag, die ik hun deed in het Neder-

[p. 307]

landsch, verstonden twee hunner niet, de derde wel. Ik had hun gevraagd ‘van waar zijt gij?’ Hij die mij begrepen had, vertaalde aan de anderen die woorden in: ‘va wa zi de gi?’ op zijn West-Vlaandersch. De vertolker vertelde mij, dat hij zich geoefend had in het verstaan van vreemde spraken, terwijl hij in Algiers diende en daar met inboorlingen, Duitschers en Engelschen omging.

Ik had een nummer der Nieuwe Rotterdamsche Courant bij mij en toonde het hun. Een zoo reusachtig blad hadden zij in Frankrijk nooit gezien, en dat alles in hunne taal, in het ‘Vlaemsj’, hoe was het mogelijk! Een hunner las en begreep, de twee anderen verstonden het niet. De woordvoerder legde mij uit, dat de eerste nog zijnen catechismus in het Vlaamsch had geleerd, en dat, daar de pastoor ‘naar den catechismus’ sprak, zijn leerling nog eenig begrip van de geschreven taal had.

Van hen vernam ik, wat ik verder altijd hoorde bevestigen, dat er sedert lang geen Vlaamsch meer wordt onderwezen in de scholen, dat nog enkel in eenige afgelegen streken, in de kerk de oude moedertaal wordt gebruikt, dat ieder Fransch leert en kent.

In een der dorpstations verlieten mijne reismakkers, drie boerenjongens, den trein.

Te Bergen stapte eene talrijke familie binnen, tot den burgerlijken stand behoorende: grootmoeder, dochters en kleinkinderen. Onder elkander spraken de menschen uitsluitend Vlaamsch, alleen de ouderen van dagen waren aan het woord. Ik interviewde ook eene dezer vrouwen. Zij sprak sierlijk Fransch; thuis spraken de groote menschen altijd Vlaamsch onder elkander, maar de kinderen spraken niets anders dan Fransch, ofschoon zij nog Vlaamsch verston-

[p. 308]

den. Het brave mensch kon moeilijk de belangstelling begrijpen, die ik in haar patois toonde; voor haar was de zaak beslist, nog eenige jaren en de taal, die zij daar allen nog spraken, en waarin zij hunne eerste woorden hadden leeren stamelen, zou van hunnen geboortegrond verdwenen zijn.

Te Duinkerken had ik gelegenheid om vele menschen te hooren en te spreken. Langs de haven hoorde ik herhaaldelijk door de zeelieden Vlaamsch spreken; een deel der visschers gebruiken onze taal nog uitsluitelijk op hunne booten, een ander deel spreekt Fransch. In de stad spreekt de burgerij nog enkel deze laatste taal. Zoo dikwijls ik gelegenheid had er inlichtingen over in te winnen, bevond ik, dat de kinderen, wier ouders uit de omstreken van Duinkerken naar deze stad waren verhuisd, geen Vlaamsch meer leerden.

De volslagen verfransching der burgerij van Duinkerken treft zooveel te meer, wanneer men door straten en openbare gebouwen wandelend de sporen der oude taal nog zoo duidelijk weervindt. Eene der kaaien van het Handelsdok heet: Quai Leugenaer; dicht daarbij prijkt eene steeg nog met den officieelen naam Waeygat. Overal boven de deuren leest men door en door Nederlandsche en meer bepaald Westvlaandersche familienamen: Blaevoet, Kerfyser, Goetgheluck, Quaeygebuer, Behaegel (of Behaege of Behague), Leenhouder, De Caesteker, Van den Kromhuyse, Wouter-Maertens enz. In de kerk en in het Museum dragen de oude schilderijen nog Nederlandsche opschriften.

Eenen enkelen keer dacht ik eene Duinkerksche burgerin op Vlaamsch spreken te betrappen. Het was toen ik bij mijn vertrek in de wachtzaal van het station een half uurtje te verliezen had. De courantenverkoopster was aan het praten met een bejaard man, beiden spraken onze taal. Toen de man

[p. 309]

vertrok, ondervroeg ik de vrouw. Zij was van Bergen, evenals haar samenspreker: zij woonde sedert lang in Duinkerken en had hare kinderen in het Fransch opgebracht; in de scholen, vooral bij de nonnen, werd Vlaamsch spreken streng verboden, om het accent niet te bederven. Wanneer zij de kennissen van weleer terugzag, kwam haar van lieverlede de oude moedertaal weer op de lippen.

In al de steden van den Westhoek is het Vlaamsch uitgestorven of zieltogend, en door steden verstaat men plaatsen als: Hazebroek met 10, Grevelingen met 8 en Bergen met 5 duizend inwoners. De dorpen volgen spoedig. Wat vroeger onmogelijk scheen, eene bevolking eene andere taal doen aannemen, gaat nu zeer gemakkelijk, dank aan het gecentraliseerd bestuur en het algemeen onderwijs. Nog één of twee geslachten, en onze taal zal daar gansch verdwenen zijn.

Ons verwondert die uitslag niet; meer verwondert het ons, dat hij zoolang uitbleef, en hoe dat volk onder die omstandigheden twee eeuwen lang aan zijne taal vasthield. Die menschen deden het werktuigelijk, zonder liefde voor den vroegeren landgenoot, zonder haat tegen den overheerscher, zonder gevoel van nationaliteit; vader en moeder hadden voor hen die taal gesproken, zij deden het na. Twee eeuwen lang zijne taal behouden, zonder haar eens te lezen, zonder haar buiten den beperkten kring van het dagelijksch verkeer te kunnen gebruiken, en te weerstaan aan den geweldigen aandrang der spraak van het groote rijk, waaraan men toebehoort; het is verbazend!

Als wij nagaan, dat in België bijna honderd jaar lang de verfransching haast zoo heftig heeft gewoed als in den Westhoek, dan moet het ons niet verwonderen, dat de volkstaal

[p. 310]

ook ten onzent is achteruitgegaan, en mogen wij zeggen, dat het tijd was dat een ander stelsel werd ingevoerd, wilde ook in Vlaamsch België de moedertaal niet met ondergang bedreigd worden.

Ook in den Westhoek is het gevoel van nationaliteit in de laatste jaren, vooral door verkeer met Vlaamschgezinde Belgen, bij enkelen ontwaakt. Onze beste wenschen zijn voor die trouwe broeders uit den verloren hoek van het Moederland: vrome wenschen voor vrome menschen!

(Nieuwe Rotterdamsche Courant, 31 mei 1887).