Volledige werken. Deel 1
(1884)–Theodoor van Rijswijck–
Auteursrecht onbekend
[pagina 58]
| |
VI. Quinten Metzys.
| |
[pagina 59]
| |
Neen wysgeer, zoo lang er nog liefde bestaat,
Zal de wereld geen tranendal heeten;
Uw leer is gedoemd, en uw uitspraek vergaet,
Lyk het zinkende schip, waer de donder in slaet;
Waer de kiel van aen twee is gereten.
Wat of gy in dweepzucht uit de afgronden riept:
Wat plannen gij vormdet, wat stelsels gy schiept,
Om de liefde verfoeilyk te malen;
De gansche natuer zal uw handeling smalen,
En eeuwig zal de echo der schepping herhalen:
Glücklich allem ist die seele, die hebt,Ga naar voetnoot(*)
Komt jeudige meisjes, komt knapen treedt nader,
U blakert de liefde door ziel en door ader,
U mael ik, (verschoont toch myn kunstloos gedicht).
Wat somtyds de liefde al bewerkt en verricht.
Doch, hoe zy u soms in den boezem komt woelen;
Dit laten noch kleuren noch verzen gevoelen.
De dichter vertoont ze u geschetst in zyn boek,
Godoodverft verbeeldt ze ons de schilder op doek.
Hoe stout de penseeltoets de kleuren ook treffe,
Hoe vloeiend en lucht zich de versmaet verheffe,
Hoe hevig de borst van de kunstenaer klopp',
't Blyft immer een afdruk, een yskoude pop.
Zy houdt haer aen band, noch aen stand, noch aen orden,
Zy doet van een domoor een kunstenaer worden:
Daervan geeft d'historie ons menig bewys;
Doch, laet ons beginnen met Quinten Metzys.
De dochter van Floris beminde hem teder...
(Komt jeudige knapen, toe, juffers, zit neder!)
Zy had hem van jongs af zoo gaerne gezien,
Al zag hy soms zwarter als klaveren tien...
Ik dacht het, dit moest u tot lachen verwekken.
Maer Quinten moest daeglyks de blaesbalgen trekken,
En immer by 't vuer staen, zoo dat hem al vroeg
De smook van de kolen in 't aengezicht sloeg.
| |
[pagina 60]
| |
Maer 't meisje bemind' hem, en dit is genoeg.
‘Ach! (sprak ze aen haer vader, de handen gevouwen),
‘Gy moest my met Quinten Metzys laten trouwen,
‘Ik ben aen dien jongen ten deelen gewend;
‘Nu, knikt maer, 't zal mij niet, noch u niet berouwen....
‘Dan ziet gy uw dochter eens waerlyk kontent.
‘Ik wil het niet langer verborgen meer hoûen
‘Hy ligt my zoo duer en zoo vast aen het hart,
‘Hy is toch zoo deugdzaem al ziet hy zoo zwart. -
‘Met Quinten! neen.’ (Riep hy in gramschap gevlogen)....
En 't meisje sprong op voor den gloed zyner oogen
En blikte verbaesd, als een kind, dat een geest
Of een spook meent t' ontdekken; zoo was zy bevreesd.
Daer stond zy met nedergeslagene blikken,
Zoo bitter te weenen, zoo droevig te snikken;
Tot Floris zich kalmer en plat deed verstaen.
‘Maer zeg my, wat wilt gy? wat vangt gy niet aen!
‘Verdryf die gedachten toch uit uwe zinnen;
‘Gy zyt maer een kind, en gy móógt nog niet minnen
‘Indien gy een schilder, een kunstnaer verkoor,
‘Dan kon dit, verstaet gy, er somtyds noch door;
‘Maer nu, met een smeder! kom kom met uw grillen.
‘Ge zult gy wel afgaen, al slikte geen pillen!....
‘Neen Grietje, zoo lang ik het leven bezit,
‘Verbindt men u nooit met den knecht van een smid.
‘Ik zal u wel zeggen met wien gy moet vryen,
‘'k Weet ergens een schilder, en laet m'eens betyen. -
‘Neen, (stotterde 't meisje), dan wil ik er geen,
‘Ik kom toch met Quinten zoo goed overeen.
‘Het is immers tyd dat ik denk om te paren,
‘Ik ben nu, laet zien eens, strak zeventien jaren.
‘En, wacht ik nog langer dan word ik zoo oud,
‘En 't is in den winter toch immers te koud. -
‘Verduiveld! (zei Floris), dit eindloos getater,
‘'k Bezorg u een schilder, en houd thans uw snater....
‘'t Zal zyn lyk ik wil, en gedraeg u maer wys,
‘Maer spreek my toch nimmer van Quinten Metzys.’
Wie dacht, wie moet van ons beiden hier zwichten....
Zy ging het met eenen haer minnaer berichten.
| |
[pagina 61]
| |
Zy drong door de dompen van 't vuer naer de smis,
En snikte zoo droevig ‘Ach! Quintje, 't is mis...
‘Ik liet aen myn vader ons voornemen weten,
‘Maer boos lyk hy werd! ik zal 't nimmer vergeten....
‘Wat doen wy hier mede? nu weet ik geen raed,
‘Maer 'k wed toch, dat zulks in ons leven niet gaet.
‘Ik moet met een schilder of kunstnaer trouwen,
‘Maer zie! myne liefde zal nimmer verflouwen;
‘Ik ben u, en blyf u getrouw tot aen 't graf;
‘En sta u voor schilder noch kunstenaer af. -
‘Ach! (zuchte Metzys toen), wat zal 'k daer mêe maken?
‘Ik heb doch dit onwèer van verre zien naken;
‘'t Is waer, ik ben arm, 'k heb aanzien noch geld,
‘Maer zie, dan verdrink ik my liever in 't Scheld! -
‘Och! (antwoordde 't meisje), dat zult gy wel laten!
Zoo 'n zottigheid zou er al weinig aen baten;
‘U eigen verdrinken! bedenk wat gy doet. -
‘Hoor, sprak hy, 'k ben jong, ik heb geest, en 'k heb moed,
‘Ik trek naer Parys, 'k zal er 't schilderen leeren,
‘En 'k geef u myn woord van op twee jaer te keeren;
‘Maer blyf my standvastig in zoet en in zuer,
‘Want breekt gy uw woord, dan bekoopt gy het duer.
‘Wat zegt gy, laet hooren! verklaer u met eenen,
‘Wat zou ik? myn hemel! gy moogt niet gaen weenen,
‘Ik ween immers niet, 't is een erstige zaek...
‘Ja. daer loopt het water al over myn kaek...
‘Het scheiden valt bitter, dit zou men verwenschen!
‘Kom Grietje, kom binnen, 't is schand voor de menschen,
‘Nu janken wy byden zoo hard als een kind,
‘Dat zyn klater verliest, en zyn popje niet vindt.
‘Zeg op dan, wat moet ik, wat zou ik beginnen?
‘Of wilt gy nog etlyke dagen verzinnen?
‘En zien of uw vader door bede en getraen.... -
‘Ach! neen, want dit zou noch al moeilyker gaen:
‘Ik laet het aen u, en volbreng uw verlangen. -
‘Dan gaen de penseelen myn bouten vervangen.
‘Kom hier, aerdig meisjen en heb maer geduld,
‘De tyd van twee jaer is zoo spoedig vervuld.’
Hy kuste met drukking haer vochtige kaken,
Omarmd' haer nog eenmael zoo roerend en vast
| |
[pagina 62]
| |
Als de klim om den stam van den olmboom wast.
Hy wilde dien dag nog, zich reisvaerdig maken,
En eer men des morgens den haen had gehoord,
Was Quinten misschien al een uer van de poort.
Het meisje dat weesend naer huis was geweken,
Kon naeuwlyks van droefheid een woordje meer spreken,
Steeds zat ze in gedachten verzonken, voor 't glas,
Waer over het werkhuis van Quinten eens was.
En hield zy soms mymrend haer traenvolle lonken,
Gericht op het smooken, en 't stuiven der vonken:
Dan zag zy een droombeeld, den hamer in d'hand,
Op 't yzer staen bonzen in bukkenden stand;
Dan dacht zy aen haer minnaer, dan vlamden haer oogen,
Dan sprong zy, dan schoot zy als los uit een droom;
Dan reikte zy d'handen naer de opgaanden stoom,
En het beeld was vervlogen.
Het huis van den schilder weêrgalmde als weleer,
Door 't vrolyk muziek van het meisje niet meer,
Dat alle vermaek wilde vluchten;
Een aklige stilte verving haer gezang.
En dikwyls herhaelde de galm van de gang,
Hare zuchten.
Toch voelde Frans Floris zyn vaderhart slaen;
Hy konde zyn dochter niet eeuwig zien weenen:
‘Och! (sprak hy haer). staek toch dit bitter getraen,
‘Uw minnaer is lang naer America henen.’ -
Hy had van hun afspraek geen woordje gehoord,
En dacht dat de jongen uit wanhoop, de koord
Aen den hals had gestrikt, of in 't Scheld was gellopen.
‘Ik wil, (ging hy voort), om de weêrlicht met hopen....
‘Kom, zeg my, wat schort u?... Verklaer u.... Spreek op!
‘Neen?... Ga dan maer voort zoo, en speel met uw kop;
‘Ik kan er gemaklyk toch de oorzaek van gissen,
‘Maer, bah! dat gesumptGa naar voetnoot(*) dat en sulde niet pissen.’
De drukking van 't nawee benam haer 't geluid,
Zy wilde wel, echter zy konde niet spreken;
Soms had men haer wel by een beeld vergeleken.
Zoo zag men haer wangen en voorhoofd verbleeken.
| |
[pagina 63]
| |
‘Ja, zeiden de buren, die juffer teert uit;
‘Zy spot met de wereld, zy schuwt de vermaken;
‘Ik denk dat zy zoekt in een klooster te raken.
‘Zy ging overtyd nog met Quinten Metzys;
‘Maer eensklaps begaf zich de jongen op reis.
‘Daer schuilt toch iets achter, dit is wel te denken. -
‘Hoor, 'k wil toch den naem van het meisje niet krenken!
‘Maer ik heb door de meid van de dokter verstaen,
‘Dat Quinten met Grietje te ver is gegaen. -
‘God zegen ons allen!... O zondige tyên!...
‘Dit komt van zoo laet in het donker te vryen.
‘Ik dacht het wel halvlings, maer 'k wist het niet recht.
‘Ja, buervrouw, het menschdom is deerlyk verslecht.
‘Nu hoeft men het zeker niet langer te vragen,
‘Waerom ons de hemel met rampen en plagen
‘Bezoekt; hoe de wereld nog langer blyft staen
‘Is niet te bevatten, nog min te bewyzen,
‘Het hair zou my schielyk te bergen gaen ryzen.
‘Wy zullen eerlang als Gomorrha vergaen.’ -
Zoo ging het voor dezen, zoo gaet het nog heden;
Dit wyven gesnor, van verstand en van reden
Ontbloot, geeft ons dikwyls aen kwelling ten buit,
En maekt immer 's levens ondraeglykheid uit.
Zoo zuiver als bergsneeuw, zoo blank als de droppen,
Die 's morgens op roozen en lelienknoppen
Gezevenkleurd liggen te wiegelen; zoo rein,
Zoo zuiver was 't meisje. Doch, nutloos verweren;
Het zy, en het blyve lyk de oude 't begeren.
Er moet immers altyd te babbelen zyn.
De maenden verliepen en smolten tot jaren.
Het meisje scheen langzamerhand te bedaren;
Zy kreeg zoo allengs hare vrolykheid weêr,
En zuchte noch weende zóó bitter niet meer.
Weldra had zy Quinten geheel gaen vergeten;
En zeg my, wat heeft toch de tyd niet gesleten? -
Ho! dichter.... Nu loopt gy weêr ver uit de baen;
Neen, donder en hagel! dit houd gy niet!
Niets doet echte liefde verflauwen noch zwakken!
| |
[pagina 64]
| |
Nog eer wordt het aerdryk tot cintels verbrand,
Eer ziet gy de tyd, op de rookende wrakken
Der werelden sneuvelen, maer liefde houdt stand! -
Ja, 't is zoo; maer 'k dacht dit hier over te slaen,
Welk meisje zal zulk eene zinsneê verstaen?
De liefde is 't eenvoudig, te minzaem, te teder;
Zy is aen geen stygrende woorden gewoon;
En uit zich ook nimmer op klemmenden toon.
Doch, keeren wy nu tot het meisjen maer weder.
Het sehéén dan, (dit 's beter), als of zy de min,
En 't beeldnis van Quinten, uit ziel en uit zin
Gejaegd had, en immer alleen wilde blyven.
Maer, eens op eenen morgen, men klopte aen de deur.
Een boezemschok smeet haer een bloedroode kleur
Op den wang.... Dit kan ik, als 't moet, niet beschryven;
Zoo 'n oogenblik schildert men nimmer naer eisch.
Ras vloog zy, door angstig gevoelen bevangen,
Zoo lucht als een schynsel, door zalen en gangen;
Zy opent, en, hemel 't is Quinten Metzys....
Zy kende hem niet voor aleer hy ging spreken,
Het hair was hem plat over de ooren gestreken;
Hy had groote knevels, zy was half bevreesd,
‘Ach! (riep zy), zyt gy het?... Of is het uw geest?’
Zy vloog in zyn armen en wrong hem zoo hartlyk....
Het afscheid viel immers haer zieltje zoo smarlyk,
Thans drukte zyn weêrkomst haer boezm weèr zoet:
‘Ach! (vroeg zy), myn Quintje, zeg, schilderd al goed? -
‘Ja ja, (sprak de jonker), dit zal nu wel houèn,
‘Men zal my toch thans voor geen smid meer aenschouwen.
‘Ik heb 't u gezegd, ik had geest en verstand,
‘De liefde bestuerde 't penseel door myn hand.
‘'k Ben schilder! zou Floris my nu nog versmaden;
‘Dan ga ik uit wanhoop den duivel te raden.
‘Foei! Quinten (zei 't meisje), dit is toch verkeerd!
‘Hebt gy in Parys zulke woorden geleerd?
‘Neen, spot niet, al zyt gy een kunstnaer geworden;
‘Met zede en gewoonte, met deugd en met orden:
‘Gy weet het, zoo Floris dit eens van u hoort,
[Dan krygen wy nimmer zyn toestemmend woord. -
| |
[pagina 65]
| |
‘Waer is hy? (vroeg Quinten), ik wil hem gaen vinden. -
‘Hy is daer zoo even met een van zyn vrienden,
Gaen wandlen, (was 't antwoord), maer straks komt hy thuis,
Kom, zien wy zyn werk eens, doch maek geen gedruis.’
Zy trokken de statige schilderplaets binnen,
De handen te zamen en de armen dooreen,
En blikten zoo zacht naer elkanderen heen....
‘Hier, (sprak hy) hier zal ik u heden nog winnen.
‘Hier, legt men van daeg nog, u hand in de myn,’
Toen schoof zy een groote gespannen gordyn:
‘Zie, Quinten, dit stuk wordt door ieder bewonderd.’
't, Was Satan die werd uyt den hemel gedonderd,
Met heel zyn familiestam door Sint-Michiel.
‘Ja 'k zie 't (sprak Metzys), hy is vent in de ziel
‘Uw vader, hy kan het, dat moet men belyèn;
‘Maer geef me eens een borstel, en laat me eens betyèn;
‘Waer staet zyn gereedschap, waer hangt zyn palet?
‘Ik heb 't u gezegt, en ik vang hem in 't net. -
‘Ach! (sprak zy) wat wilt gy, ge zult het bederven. -
‘Kom zwyg maer, (was 't antwoord), en geef my de verven.’
Hy mengde van 't een en van 't ander een klad,
En schilderde een bie op een duivel zyn gat.
Pas had hy gedaen, of men hoort op de trappen,
Het nakend gerucht, van Frans Floris zyn stappen!
‘Ach! God in den hemel, (riep Grietje met schrik),
‘Daer zyn wy gevangen, nu staen we in den strik.
‘Wat doen wy? toe Quinten, verberg u met eenen
‘Maer achter het doek, of hy breekt ons de beenen.’
Frans Floris komt in, en hy vraegt aen het kind,
Waerom z' haer alleen in zyn werkhuis bevindt.
‘Ach! vader, (zei Grietje, nog hallef verslagen),
‘Daer heeft hier een vreemdeling naer u komen vragen,
‘Ik liet hem eens zien, en hy ging weder aen. -
‘En was hy ten vollen er over voldaen?
‘Wie was het? hoe hiet hy? wat zei hy? laet hooren! -
‘Hy scheen in gedachten en 'k wild' hem niet stooren,
‘Ik liet hem weèr heen gaen, en zag hem niet naer. -
‘Maer was het ne schilder, en 'ad 'em lank hair?...
‘Zie g'hebt toch de vensters, weér open gaen zetten,
| |
[pagina 66]
| |
‘Daer zit al een hommel, gy moet daer op letten.’ -
(Toen nam hy zyn zakdoek, en ging er op aen)....
‘Verdoemd! Dat heeft zeker die vreemdling gedaen!
‘De bie is geschilderd.... Wel heb ik myn leven!...
‘En wie heeft hem toch deze vrylieid gegeven?
‘Nu, 'k laet ze maer zitten, zy doet er niet slecht.
‘Hy moet toch een snaek zyn, ik prys hem met recht.
‘Met zulk een gezel zoud gy nog kunnen trouwen. -
‘De bliksem! (riep Quinten), da' looord da' zuld' houén;’
En wip uit zyn schuilhoek, de vinger vooruit
Op den ouden gericht, en 't oog op zyn bruid,
Die bedeesd, hare blikken omleeg hield geslagen,
De vader zag spraekloos, gedwee als een lam;
Doch, toen hy in 't eind van de schrik wat bekwam,
Riep hy diepdenkend uit: ‘Wel alle myn dagen!...
‘Ik zie 't wel, ik hoef het aen niemand te vragen,
‘Met wien ik thans de eer heb.... Gy zyt toch Metzys?
‘Neen, 'k vraeg u naer duidlyker blyk noch bewys.
‘Om verderen last uit de voeten te leggen,
‘Want waerlyk, er is aen verliefden geen zeggen....
‘Daer! trouwt dan in Godsnaem, en kookt wat ge lust;
‘En leeft ge gelukkig dan ben ik gerust.’
Zegt, doet nu de liefde geen wondere zaken?
Als eenmael haer vuer ons den boezem doet blaken,
Dan zyn wy toch immers voor alles in staet.
Zy maekt, als zy't goedvindt, een hoer advokaet.
Voor haer gaet een Dichter zyn boeken verkoopen.
Voor haer zal een jood zich tot christen doen doopen.
Voor haer leert een smidsgast de kunst in Parys,
Dat toont u 't vertelsel van Quinten Metzys.
|