Genker spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen

[p. 1]

[Woord vooraf]

Onze ouders en voorouders spraken dikwijls met gezegden en spreekwoorden. Daardoor kreeg hun taal meer gewicht en de inhoud had een grotere zeggingskracht, want een spreekwoord maakt indruk simpel door zijn algemene geldigheid en een gezegde doet beroep op het denkvermogen om het toepasselijk te stellen.

Deze taal in alle vormen en uitdrukkingen is dus een groot deel van de kultuur van ons volk en tot in de dialekttaal toe zit daarvan een enorme rijkdom. Zo heb ik dan getracht gezegden, uitdrukkingen en spreekwoorden te verzamelen, vooral deze die meer typisch zijn voor mijn geboorteplaats Genk of die er vaak gebruikt werden en worden. Vanzelfsprekend heb ik ook deze opgemen die een ruimer gebruiksveld hebben, die ik bijvoorbeeld ook in Zutendaal gehoord heb, zonder nochtans de overbekende nog te vermelden.

Dit werkje draag ik dankbaar op aan mijn moeder die mij Genker leerde spreken met spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen.

Jozef Remans.

[p. 3]

[Genker spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen]

1.	Sint-Lambèèr: plèk den appel en de pèèr. Fruitoogst op 17 september.
2.	Noets pril zonner ore, noets mee zonner bloem. Op het koren.
3.	Het geld wèst mich nie op de règ.
4.	Vrijen ès: stil kalle en hael liehge.
5.	As te kènner sjiks, krijgs te kènner tous.
6.	Hennige minse hèmme hennige zaoke en dei ze nie hèmme lótte ze zich maoke.
7.	Ich en dich en dou maoken alle minse sjou! Een klankrijmpje.
8.	Innerste slóppe moogs te van haoverzaetijd tot haovermaetijd.
9.	- Wei aad zijt der? - Zoe aad as m'n haan en e bitsje aër as m'n taan!
10.	't Geet raor touw boe geen diehr aon ès!
11.	No Lichtmis vilt de snie op 'ne waerme steen. Hij blijft niet lang meer liggen.

[p. 4]

12.	Ich bèn er niks van wijs gewoere. Ik heb er niets van gemerkt.
13.	Me kènd, pas op aon de pèt, dat het pètmenneke dich nie pèkt.
14.	Wee ès maer wee mae boeëtermèlk deer de zese drijve! Wei drinken is niet veel maar botermelk drinken geeft u de kracht om de zeis te doen drijven.
15.	Ich lach mich 'n oog out.
16.	Ze holpen hèm van 't bèd op 't stroei.
17.	- Ich hoeg dat nie. - Eète wat de tóffel mètbrèngt.
18.	Aermoei dat do waos: de mijs loege doed èn 't sjaop.
19.	Hei moet het ielken daog rèègene en iehver d'aner nacht. Zo zanderig is het hier.
20.	- M'n sop ès te heet. - Loop maer drijmool rondim het gelèèg, dan zal 't aergste waol gekield zijn.
21.	De bèste Prijs hit nog e pèèrd gestoeële.
22.	Hèè hit de slip out de brók: 't ès kèèrmis zonner vlaoi.
23.	Den daog brinkt ród.

[p. 5]

24.	Mèt mikken en mèète moes te 'ne boer ze spek opfrèète. Dat zegt de timmerman.
25.	Dat geet wei e fleetsje van 'n sent. Een cent is een muntstuk van 0,02 fr. en daarop kon gemakkelijk gefloten worden.
26.	De kons nie looie en èn de presessie goeën. Ge kunt geen twee dingen tegelijk doen.
27.	't Es vriehd, zag den ijl, en hèè vroet z'n ege jonk op.
28.	't Es vriehd, zag het menneke, en hèè sjieët e pond haasnèègelkes.
29.	De Goei Wèèk ès gemeenlek 'n kooi.
30.	De goei moeten het mèt de kooi besniete.
31.	April rèège, boerezèège.
32.	Bij gedoeën waerek moogs te rèste.
33.	- Tot dees daog. - As 't Godblief.
34.	As het rèègent en de zon sjijnt, ès het ‘kèèrmis èn de hèl.’

[p. 6]

35.	Sjóg, sjóg, Pierke plóg, lepke lèèr, 't ès zoe kaad wèèr. Een kinderrijmpje.
36.	Aner vieëgel moeëge zènge zoeveel as ze wille, ich zèng nie vier hallef aprille. Zegt de koekoek.
37.	Van veer ès het diehvels staerk, èn de midde hotegewaerk en vanachter 'n flodderbrók. Raadsel op: paard, eg en voerman.
38.	Ene goeien haon maog nie vèt zijn.
39.	Aerm èn de stal ès aerm ieëveral.
40.	't Es allemool geen hoorsnije, ooch sjèère.
41.	De pèèrd dei de haover verdiene krijge ze nie.
42.	Kaokele kan alleman. Eer lègge, da's de kinst.
43.	Boe de brouwer ès moet de bekker nie zijn.
44.	Aon d'n bèste kou kèmt dich nog het gauwste iet aon.
45.	Brinkt de Gènker Lieve-Vro rèègen, viertien daog dan doert dèè zèègen. O.-L. -Vrouw Bezoek, 2 juli.

[p. 7]

46.	Zoe staerk as e pèèrd. Zoe lomper as 'n kou. Zoe zaot as honnerd doezend man. Zoe wild as e vieële. Zoe slim as 'ne mins. Zoe rap as de wèèrlicht. Zoe gek as 'ne piehpel. Zoe lee as e vèèrke. Zoe zwart as 'nen diehvel. Zoe lank (kort) as 'ne kijnsstart. Zoe groet as 'n sjierpoeërt. Zoe naot as mèst. Zoe driehg as mèl. Zoe kleen as e beimeiske. Zoe lank as 'n littenie. Zoe doof as 'ne pot. Zoe dik as 'n pèèrdssnee. Zoe sjaerp as e sjaors. Zoe hael as 'nen dèn. Zoe lank as 'ne boehnstaok. Zoe bot as 'n hak. Zoe sjèèl as 'nen otter. Zoe gek as 'n sjèp. Zoe gek as 'n mès. Zoe driehg as 'nen assenhoop. Zoe zik as 'nen hond. Zoe slim as 'ne vos. Zoe kód as 'n róps. Zou dempig as 'n kou.
47.	Zieg maer das te goed frits en goed sjits, dan bès te gezond.
48.	Bèèter klene baos as groete knecht.
49.	De hoegs nie vrig op te zijn, de moes outgeslóppe zijn. Uitgeslapen zijn, bij de pinken zijn.

[p. 8]

50.	Ene geniede maog 'ne ongeniede mètbrènge.
51.	Het wèèr ès èn de klènk. Het weer is vast.
52.	Do konne ze 'nen hèligen daog van maoke. Daar kunnen ze wat van maken.
53.	De naedste vlie bijten het haelste. De dichtste buren kunnen u het hardst pijn doen.
54.	Drijkieëninge één, mae 't ès maer 'n kleen. Lichtmis twie en 't ès wat mie! Op het lengen van de dagen: op Driekoningen één uur, op Lichtmis wat meer dan twee uur.
55.	Goei spèrg wierd èn de mèl gezaed. In mul, droog zand om bij regen onmiddellijk te kiemen.
56.	- Wat? - De kou sjit plat!
57.	e Pèèrd en 'nen hond hènke vier 'ne stront.
58.	Wei wijd ès de klok veer? Van hei tot aon Mazy! Mazy, achter Zwartberg. Dus ver voor.

[p. 9]

59.	En Geliere spanne ze de osse vier de stiere, de wijver vier de kij en 't ès nog geen lang rij. Een oud rijm.
60.	Trooë ès gee kènnerspieël.
61.	Mèt Sint-Lucie (13 december) lenge de daog 'nen haonesjrie.
62.	Lomper geboere en niks bijgelierd.
63.	't Es vier vinger en doume te lekke.
64.	As ich zaot bèn zieht het alleman; as ich dorst hèm zieht het niemes. Zegt de dronkaard.
65.	As te dat nie geleefs, maok ich dich iet aners wijs.
66.	Hèè geleeft nog dat de piepele hoei èète. Hij laat zich alles wijsmaken.
67.	Dèè hit ze nie allemool op 'n rij. Die is niet wijs.
68.	Loop das te miehg bès!
69.	- 't Rèègent e bitsje. - 't Es maer mèggepis.
70.	Ich hèm gèète wei 'nen hier: vaerkesèèrappel op terlier.

[p. 10]

71.	Dèè ès al op en aon.
72.	Bèèter 'ne lieleke lap as e sjoen koeët.
73.	't Es noets zoe stil dat er gee blèèdsje aon de boom riert. Er roert altijd wat.
74.	Dat vilt èn d' asse. Dat gaat niet door. Dat gaat te niet.
75.	e Vèt vaerke hit aon ielke poet 'ne zak mèèl hange.
76.	Vier Oze-Lieven-Hier te diene kons te nie te rap zijn. Dat antwoordt hij die nogal rap is met bidden.
77.	- Hèb der de kouwkes wier dik? - Joeëwe, toch op de start no!
78.	Bèèter stijf gebloeëze as de moul verbrand.
79.	Hèè vroeëg 'm out tot op z'n himme.
80.	Diehvelskènner hèmme diehvelsgelèk.
81.	Van broed wiers te groet. Van mik wiers te zik. Dat maakte men vroeger wijs aan de kinderen die liever wit dan zwart brood aten.

[p. 11]

82.	Dat waos 'nen aonkoemende jong, nog maer effekes onner z'n brók outgewasse.
83.	Wat de kop vergit moete de been besniete.
84.	Dèè ès de keploons hinne hiehë. Die is doodgegaan en begraven. Die is dan de hennen hoeden van de kapelaan, want de (oude) kapelanie lag op het (oude) kerkhof te Genk.
85.	Ze hèmmen him no Boeëtermèlks-Riehkske gebrocht. Ze hebben hem begraven. Aan het nieuwe kerkhof woonde Botermelks-Riek, Hendrik Heelen.
86.	As groete minse kalle moete de kènner zwijge.
87.	Zjef, pef, haonepoet, mèèrgen ès de kijkske doed. Een plaagrijmpje.
88.	't Es zoe heet dat de kraeë gaope op de beem.
89.	Hèè ha do e speelke aon de hand.
90.	Ze haolden him out z'n pijp.
91.	Dat waos den enen daog tiegen den anere.
92.	Broed liene, da's sjaoi och sjaan. Schade als een groter werd weergegeven, schande als men een kleiner

[p. 12]

	weergaf.
93.	Zietler-kèèrmis moet de spèrgezak tougebonne zijn. Op 15 augustus: gedaan met spurrie zaaien.
94.	Wat hèbs te èn d'n maol? Nousjierigezód!
95.	Hèè steet do te hage wei henno mèt den dier. Zo onhandig, zo onbenullig.
96.	't Es maer 'nen trèè im. 't Is maar een kleine omweg.
97.	Dat ès onnerdoeën. Dat hangt er van af.
98.	Hèè ès voeëgel vier de kat. Hij is verloren.
99.	En Gènk de pracht en èn Slèddere de macht.
100.	Zich wasse wei 'n kat (niet achter de oren). Slóppe wei 'nen haos. Kèèke wei e vaerke. Wèrke wei e pèèrd. Kalle wei 'n appeletrien. Aoflope wei 'ne wèkker. Kieke wei 'ne kaoter. Eète wei 'nen heemaeër.

[p. 13]

	Geche wei 'n spèrgkou. Draeë wei 'ne konkernel. Vlókke wei 'ne ketter. Wasse wei 'ne koel. Lope wei 'nen trein. Koekeloere wei nen haon. Slèèg krijge wei hoei. Grinse wei e kènd. Stinke wei 'n hop. Vechte wei de hon. Goeën wei 'n klok. De kont outgoeie wei e pèèrd. Liehge wei 'nen almenak. Rijere wei e blaod. Vechte wei kat en hond. Snije wei e sjaors. Onnèttig zijn wei de kooijing. Drènke wei e kalf. Branne wei 'n hèl. Vlókke wei 'ne kieëtellepper.
101.	Den aerme mins ha maer twie himmes: een op de règ en een op de hèg.
102.	Lomper dat er waos, nog te lomper vier te helpe donnere!
103.	- Ich ha liehver ... - Liehverkikskes zijn nie gebakke.
104.	Dèè het langste lèèft hit Mestricht mèt den aë maert.
105.	Do hit er kaad och waerm aon.
106.	Beemke groet, menneke doed.
107.	Da's gee spek vier mijne bek.

[p. 14]

108.	't Es goed vier lijf en ziel. Haag de kop en hèrses kiel, de haan en viet waerm, gesmierd de maog en daerm, oeëpe mond en achterpoeërt. Den doktoer leept waol voeërt.
109.	Dat steet wei 'n tang op e vaerke. Dat past helemaal niet.
110.	Hijen alles wèèrd, mèèrgen ieëver èèrd.
111.	Hèè zo 'ne sent èn twieë bijte. Zo gierig is hij.
112.	Van den hiemelsen doo kons te nie lèève.
113.	De moes nie wille lope iers te goeën kons.
114.	Mèt tijd en stroei rijpe de mispele. Mispelen legt men op stro om te rijpen.
115.	Wei laoter op den oved wei sjoener minse.
116.	Mèt te valle liers te villo jaoge. Al doende leert men.
117.	De naome van de gekke stoeën op alle plekke.

[p. 15]

118.	Boeëtermèlk, bid v'r ons. Hei en do 'n brok, ontfaermt u ons. Dat zei men vroeger bij het eten van botermelkpap met broodbrokken in.
119.	De moes 'nen aën aop geen moule liere trèkke.
120.	Hèè ès mèt z'n kont èn de boeëter gevalle. Hij heeft alle geluk.
121.	Ene groete lantèèn en e klee licht. Zo is het wanneer het licht niet kan schijnen waar men het wil.
122.	Sjoen van wijd mae wijd van sjoen.
123.	Vroliehaan en pèèrdstaan moeëge nie stilstoeën.
124.	- Wei zag der? - Menier Pestoer deet geen twie mèsse vier ee geld.
125.	As te de eer tèls èn de hinne hun kont, dan lègge ze gemeenlek liehseer.
126.	't Es allemool enen diehvel. 't Is allemaal gelijk.
127.	't Es allemool enen diehvel, zag het menneke, en hèè gonk rond met Lieveniers. Hij leurde met kruisbeelden.

[p. 16]

128.	't Es maer 'ne wieët, zag de boer, en hèè bond z'ne sjoeën mèt 'ne piering.
129.	Harte zijn geen zwarte. Bij het kaarten.
130.	Boget lèkt maer ins op de zieëve joor.
131.	- Gelèkzaolig Nouwjoor! - Vans gelijke!
132.	Ze zijn op h'm out. Ze hebben het op hem gemunt.
133.	Hèè ha er de slaog van vórt.
134.	Van kiehs liers te flete. Een jongen die niet graag (platte) kaas at maakte men dat vroeger wijs.
135.	Het rèègent aa wijver. Het regent verschrikkelijk.
136.	'n Goei boen maog de mee nie zieën.
137.	Jan, m'ne man, waos wijvergek. Hèè hode mèt de bessemstek. De stek blieëf stèèke en Jan begos te kèèke. Plaagrijmpje voor een jonge vrijer.
138.	Wei mier mer èn 'ne stront riert wei heller dat er stinkt.

[p. 17]

139.	- As ... - As oos kou 'n kat waos, dan jongde ze achter de stoof.
140.	Groete hon bijten d'een d'aner nie.
141.	Dèè onthilt maer van twelf oere tot noen.
142.	En Slèddere do sjijte ze doeër de lèddere en sjijte ze ter nèève, dan moete ze e knepke gèève. Een plaagrijmpje.
143.	En Terbók s'jijte ze èn den hók. Nog een plaagrijmpje.
144.	Het geld moet rolle.
145.	As het klotsenhoot bleet, dan ès het zès wèèke laoter oost.
146.	Ze haote mich, zag Uilespiegel, maer ich lèg het er ooch no aon.
147.	Hèè krieëg slèèg wei hoei.
148.	Op 'n krom voor wèst mier as op 'n rechte. Dat antwoordt de voerman, wanneer men hem zegt dat hij een kromme voor geploegd heeft.
149.	Ze vertèllen het vijf kèrkdèrpe wijd. Men vertelt het overal.

[p. 18]

150.	Do ès het alle daog penneke vèt. Daar is het alle dagen goed eten, daar is het alle dagen weelde.
151.	Baerg op, rèstig op. Baerg aof, op den draof.
152.	Dèè doeën ze nie èn slóp. Die bedotten ze niet.
153.	Dèè ziehn ze liehver mèt z'n varse as mèt z'n tiehne.
154.	Do zuls te genen hier mèt wèère. Dat brengt niet op.
155.	- Boe ès Trieëne? - En h'r vel as ze nie gestreept ès!
156.	Zjef ès zik. Hèè kan maer nie op trèk koeëme.
157.	Ene kant: dik van lèèr en dun van smèèr. Een boterham, dik gesneden en dun gesmeerd.
158.	Dat brinkt den daog nie èn hous. Dat brengt geen baat bij.
159.	Dèè hit haan wei 'ne pestoer. Die werkt niet; die heeft zachte handen, zonder eelt.

[p. 19]

160.	Kèmt de wènd out het zuiden, dan rèègent het mèrgen och huiden. Huiden betekent hier heden, hijë.
161.	As het mijn doeën waos, dan ...
162.	Hèè zat de hoor recht op. Zoals een kwade hond doet.
163.	Hèè waos vier de kop gelope. Hij stond verbouwereerd, beschaamd.
164.	- Vaoder, vèè moeten ... - Moete steet èn de stal en God ès ieëveral. Ene moete, 'ne miehte, een jong kalf.
165.	Hèè hit de kont èn. Hij is ontgoocheld, terneergeslagen.
166.	Hèè steet do vier sjèppegek. Hij staat er onnozel bij.
167.	'n Plak vier ielke zaok en ielke zaok op z'n plak.
168.	De kons nie wieëte wei 'n kou 'nen haos vingt! Ge weet nooit.
169.	Fibbrewaori gieft drij zoeëmerse daog.
170.	Dat wiers te miehg wei ka pap.

[p. 20]

171.	Kalf blijfs te maer ee joor, ieëzel de lèève lank.
172.	Nog te lee vier zich te lègge. Maer 'ne maolpaag groet. Nog nie driehg achter z'n oere. 'ne Weevèèrdige bliksem. Licht van kop. 'n Hand lank. 'nen Doum breed. Braddel van koffie. e Wessig wèèr. 'ne Vierik groet. 'n Hart wei 'n krèntemik. 'ne Kop wei 'nen hoeëve. Kal dè mondgengig ès. Garstig spek. Staerke boeëter.
173.	Dèè ès èn de bos opgetrokke. Die is in 't wilde opgegroeid, die heeft geen opvoeding gehad.
174.	Het steet wei hoor op 'nen hond. Zo dicht.
175.	't Es vier hals en nak te brèèke.
176.	Hèè ès de voor op. Hij is weg, hij is gaan lopen.
177.	Do likt den hond gebonne. Daar gaat het over, dat is het punt.
178.	Dat oos kènner rijke aaërs moe ëgen hèmme!

[p. 21]

179.	Hèè die ze do bijeen. Hij had daar schrik.
180.	Dat pèkt geen verf. Dat gaat niet.
181.	Hèè krieëg ze do gemèète. Hij kreeg daar slagen.
182.	Hèè krieëg de kremp. Het had hem te pakken.
183.	'n Wis out de bos ès te los, 'n gèèrd out den hoeëf ès te groeëf. Om mutsaarden te binden.
184.	Op den hèrfst veel eekele aon de tek: èn de wènter snie mèt aolike zek.
185.	Koom ich er hijë nie, dan koom ich er mèrge. Zo langzaam.
186.	Do zoet 'ne piering op 'ne klot en hèè zoeng en hèè zoeng van ‘Kis m'n vod.’ Plaagliedje van de Hasseltse Steenweg.
187.	Do hit er kaad och waerm aon. Daar heeft hij niets aan.

[p. 22]

188.	Kèmt Posen al èn miert, de viertijd vilt verkierd. Een slecht voorjaar.
189.	Lèngs, regs; hoei, stroei.
190.	Do zoos te de kaë pis van krijge. Dat verveelt u, dat werkt u op de zenuwen.
190.	Hiehr z'nen ojem ins. Vraag zijn mening eens.
191.	Dat het likt tot het sjit! Dat het liggen blijve.
192.	Weiveel hinnen hèb der waol? Fiehrtig, krek op de kop. Veertig precies.
193.	Dees moond nietele de nietele nie. Wie schrik had voor netels maakte men dat wijs.
194.	As te het assekrijske kons bewaore den hiele vaste doer, dan krijgs te met Pose 'nen nouwen tenie van de pestoer. Tenue betekent kostuum, pak.
195.	Opgestoeën ès plaots vergoeën, trèg gekoeëmen niks gedoeën.

[p. 23]

196.	Zei de slachter: Dèè de bloos wilt hèmme moet het vaerke z'n kont ins poene.
197.	Oos-Lieven-Hier hit van allerlee kostgengers maer geen dei nie èète.
198.	Dèè likt do midden èn 't bed.
199.	Ze sjijten him op z'ne kop. Ze luisteren niet naar hem, ze zijn niet gewillig.
200.	't Es stil vandaog: e wèèr vier poete te zaeë.
201.	Hijë ich, mèrge dich.
202.	Bij gedoeën waerk moogs te rèste.
203.	De sestig wèère lestig. De zestiger levensjaren.
204.	Zèt dij masker op en verstèèk dijne kop dat ze nie zieën konne of ste Jan bès och Gonne. Vastenavondrijmpje.
205.	De moes nie wijer wille sprènge as d'ne stek lank ès. Ge moet niet meer willen dan ge kunt.
206.	Hijë groet, mèrge doed.

[p. 24]

207.	Dich waerme aon 'n oeëpe vier: van veer verbranne en van achter bevrieze.
208.	Bij het gezamenlijk eten van pap met broodbrokken uit één bord: Eén brok èn de mond, één brok èn de lieëpel en één èn de mot.
209.	Dèè wèt boe de kat de hoor outgoeën. Die is op de hoogte, die weet het.
210.	Alleman kan zich vergisse, maer de lomperste 't ierste.
211.	Alles op z'nen tijd en bogezekók op den hèrfst.
212.	't Es zoe lank as het breed ès. 't Is gelijk.
213.	Dat kan de grijze nie trèkke. Het grijs paard. Dat is onmogelijk, dat gaat te ver.
214.	Sint-Mathijs gieft snie en ijs. Op 24 februari.
215.	Spijende kènner zijn grijende kènner. Kleine kinderen die overgeven, groeien.
216.	Da's 'n gierige pin; dèè zo e knepke èn twieë bijte.

[p. 25]

217.	Goeie boget: achter honnerd oeëre kèmt er out en achter honnerd daog ès er rijp.
218.	Hilt de boom z'n blèèr bra lang, do kèmt 'ne wènter strang.
219.	- Wat e wèèr! - Het wèèr ès goed; as de minse maer dogte!
220.	Mèt goed getijg ès het waerk al half gedoeën.
221.	Do ha er e speelke aon de hand.
222.	Zo zijn ze: e sjelfhoot van e wècht (houterig, stijf); e sjernèèle van e wijf (pronkerig); 'ne kretskieëtel van e wècht (mistevreden); 'ne lèbbe van 'ne jong (snul); 'n kiehverkont van e kènd (kieskeurig); 'n klefferdoehs van 'n jong (klauteraar); vlaoiplaote van haan (zo grote); 'n siggelkont van e vromès (sukkel); 'ne penskieëtel van 'ne man (gierigaard); bieste van minse (zo gierig); blaffetiere van oere (zo groot); 'n zok van 'ne man (goedzak); 'n sjoeëtelvod van 'ne man (gewillig); 'ne wèndzak van e wècht (fier, modieus); 'n bammel van e wijf (klappij) 'ne zieëmelekneper van 'ne jong (snul); 'ne pemezeker van e menneke (flauwerik); 'ne wiewaol van 'ne jong (dwaas, clown); 'n strèp van e kènd (speelse deugniet); 'ne grietse stinker van e wècht (hovaardig); e sjerminkel van 'n vro (lelijk); e diehvelskènd van e menneke (bijdehands); 'nen holketie van 'ne man (flierefluiter);

[p. 26]

	e krènksel van 'ne jong (krenksel); 'n kicheldoehs van e wècht (lachziek).
223.	Mèst mich bra en plant mich sja. Zegt de boon.
224.	Mèst mich nie en plant mich diep. Zegt de erwt.
225.	Dat ver h'm nog lang zoë moeëge moeëge! Dat we de bock, het bier, nog lang zouden mogen lusten.
226.	Waos dat geen goei grap? Kriehvel mich onner m'n viet, dan lach ich ooch.
227.	Hèè liet zich èn z'n toeht kiehke. Hij liet zijn intenties blijken.
228.	Zèg het kód och goeierlee, de woered hilt de vree.
229.	Zeke van de gift wei e kód meerke.
230.	Da's nog te slecht vier 'nen ieëzel èn z'n oere te sjèdde. Dat kunt ge een ezel nog niet wijsmaken.
231.	Mèt Nouw Licht e vaerke slachte, dan kons te bedèrf verwachte.

[p. 27]

232.	Hèè krieëg ze do gerieëte. Hij kreeg daar slagen.
233.	Hèè geet boe de kieëning ooch te voet hieëne geet. Hij gaat naar de W.C., het ‘hijske’.
234.	Vrigger haë de kènner snotbelle, nou hèmme de snotbelle kènner.
235.	Wèème hit dich dat èn d'n oere gebloeëze? Wie heeft U dat wijsgemaakt?
236.	Dèè hit nie veel èn de pap te brokke. Die heeft niet veel te zeggen.
237.	Mèt alleman kons te nie tegoei doeën. Oze-Lieven-Hier waos de bèste mins en Dèè hèmme ze nog op 't krijs gehange.
238.	- Oeioei! Ich wèèr naot! - De bès toch nie van sóker, zieëker!
239.	't Es maer 'n rappigheds, zag het wijfke, en ze liet 'ne vieëst.
240.	Do hèmme ze gedeeld en mich ès strót gevalle. Daar ben ik buitengevlogen, zegt de vrijer die de bons gekregen heeft.
241.	Do moes te gene kal aon verniele.
242.	- Geef ons heden ons dagelijks brood ... - En 's zondigs e mikske!

[p. 28]

243.	-Pier, kiehk do ins: 'n hennig wècht! -Wat e wans jaopig sjèpsel, Mannes, dei wil ich nog nie al waos ze mèt good behange.
244.	Dèè hit geen goei hoor op de kop. Die deugt niet.
245.	Ich hèm m'n oge nie èn m'n maole.
246.	Hèè ès er boeëvenop. Hij is in de wolken, hij is tevreden.
247.	Ze sjikken him van hot no haar. Ze sturen hem van rechts naar links, zoals een paard.
248.	Dat het likt op koste van ongelijk. Verwaarloost liggen blijven.
249.	Dèè moet do hoor lótte. Die krijgt het daar te verduren.
250.	- Wat e wèèr! - Nog te slecht vier 'nen hond doeër te jaoge.
251.	Wat mer vier niks krijgt, krijgt mer 't bèste èn d'ogen.
252.	Dat geet waol ieëver ... zonner bèèvertgoeën!
253.	Dèè hingt èn den achterhaom. Die werkt niet mee.

[p. 29]

254.	Nou kèmt het menneke vier ze geld.
255.	Ekker, de bekker, sjit lekker, sjit stront. Ho 'm mèt de potlieëpel tieëge z'n kont. Ondeugend plaagrijmpje.
256.	Mee kiel en naot vèlt sjier en vaot.
257.	As te dovan moes lèève, zuls te dun strintsjes kakke.
258.	Dèè hit de rechde hoor nie. Die deugt niet.
259.	- As ..., as ... - As As vergeet wiert Niel 'n stad.
260.	Jonk gek ès niks, aad gek ès aerger.
261.	Kerdziggel, wat 'ne briggel! Wat een kleingoed.
262.	Groet van mond maer kleen van kont.
263.	Het krouwaogeraod kèèkt. De smaadmoller ès doed.
264.	Dèè ès onner de vekansie no sjool gewèèst.
265.	As er geen soos bij ès hoehgs ten dich nie te bèèë.
266.	Draeënde wènd ès stoonde wèèr.

[p. 30]

267.	'ne Griene Kèrsmis en 'ne witte Pose.
268.	Ongelèkke slóppe nie.
269.	- Wei ès't koere gelèkt? - Sjeefkes, kort van ore en dik van kont. Schoven met korte aren maar dik van het onkruid (penen, korenbloemen...)
270.	Hiehd óch vier 't echterste van e pèèrd en vier 't veerste van 'n vro.
271.	As het lèkt, kalft den os. Met geluk kan haast het onmogelijke geschieden.
272.	Boe ter twie vechte hèmmen er twie sjood.
273.	Do ès 'n hoor 'n de boeëter. Daar loopt wat mis.
274.	- Wei laot ès het? - Zoe laot as gistere rond dieëzen tijd!
275.	Het verstand kèmt nie vier de joere.
276.	As de daohg beginne te lenge, beginne ze ooch te strenge.
277.	Klaogers hèmme genen noed, stóffers gee broed.
278.	Dèè geet no kèrk och klous.
279.	Niks vier niks en wienig vier e bitsje.

[p. 31]

280.	's Mèèrges stoon ich op en kiehk no de wolke. Dan zèg ich èn m'n eege: de bok moet nie gemolke. Dat zegt de boereknecht 's zondags.
281.	Mèt verhouze geet tich gemeenlek iet kepot.
282.	Drij kiere verhouze ès aerger as ene kier aofbranne.
283.	Maok tich nie dik, dun ès de moede.
284.	Ich hèm geen ieëzelke dat geld sjit.
285.	Hèbs te 'n wèèn aon den oog, dan hèbs te èn 't kaarspoer gepist.
286.	Kraokende kare lopen het langste. Met een zwakke gezondheid leeft men soms nog het langst.
287.	Kak och gene kak, de pot op.
288.	De sop ès zoe heet, de zoos er d'n ziel mèt verbranne.
289.	Hèè stond do mèt de mond vol taan.
290.	As te van den diehvel spriks, ziehs te z'ne start.
291.	Tandpijn ès geen pijn, maer wijd van d'een d' aner zijn, dat ès de pijn.
292.	Nou hieren, nou wètte.

[p. 32]

293.	Hèè ha him nog gee stroeispier èn de wèèg gelagd.
294.	Hèè zo Oze-Lieven-Hier van het krijs bèèë.
295.	Du degeniet, ich zèt tich de kop tèsse twie oere.
296.	Vier iemes te kènne moes te mèt h'm gedeeld hèmme.
297.	As één kou bist, stèèke d'aner ooch met de start. Wat een doet doen de anderen ook.
298.	Hèè verdient nog nie het zaat op z'n èèrappel.
299.	Tegen iemand die een sigaar rookt zegt men ondeugend: 't Geet rèègene. De vaerke lope mèt stroei èn de moul.
300.	Sint-Marten hit zoe groete ka. Hèè zo zich waerme as er e vierken ha. Zo werd er gezongen bij het ophalen van het brandhout (mutsaarden) voor het Sint-Martinusvuur op 11 november.
301.	Stóffen en stijte en kleen heep sjijte. Veel geschreeuw en weinig wol.
302.	Sjokke, sjokke, sjiere, menneke van Geliere, wijfke van Terbók, ich zèt tich èn den hók. Gezongen bij de kinderwieg.

[p. 33]

303.	- Wat kèms te gelope? - Ich koom klappij lichten. Ik kom wat praten, wat luisteren.
304.	Hèè kiehkt nie wijer as z'n naos lank ès.
305.	Dat kèmt van de lange baerg. Dat gaat langzaam.
306.	Dat vilt èn de goei wèèk. Dat komt gelegen, gepast.
307.	Komt herte och goot ginser, maer stoot do toch nie te gaolisse.
308.	As kènner stil zijn, zijn ze zik.
309.	Ze kènnen him wei kód geld.
310.	- Wei gees te no 't dèrp? - Mèt de sjoehntram. Te voet.
311.	Mèt 'ne klene vès moes te 'ne groete vange.
312.	Dovan kèn ich de regden onnerbènnel ooch nie. Daarvan ken ik de ware toedracht ook niet.
313.	Ene rènk im de moon kan nog vergoon (vergoeën). Ene rènk im de zon ès rèègen mèt de ton.

[p. 34]

314.	- Wèème klopt do? - Ich, zag de gek.
315.	Ich stoon nie èn z'n graosie.
316.	Dèè hit krom vinger. Die is een dief.
317.	Betrouwen ès goed, nie betrouwen ès bèèter.
318.	Dèè hit den haom aon, Die is aan 't werk.
319.	Do zoos te hieën van krijge. Dat werkt op de zenuwen.
320.	Out d'n koeëter kiehke. 'ne Potnoster bèèë. 'n Hand helpe. Kèèke ofwant ste èn 'ne riek hings. Hoeiere achter de stoof. Klinkhiese aon 't gelèèg. Nensele van leei'gheds. Slóppe goeën mèt de hinne. Ordentelek gekleed zijn. Slóppe tot e koeët èn den daog. Z'n varse draeë. Pomplepa sjiete. Vèrkske stoeën. Op d'n hijkskes zitte. Grinse van fèlligheds. Daolligge zoe lank as te gewasse bèst. Do dil van wèère. 'n Moul kalle. Wat blie gevalle zijn. Z'n geng goeën.

[p. 35]

Zich 'ne króf versjrikke. Er mèt de klak no goeie. Z'ne jas draeë. Eète out de voust. Iemes enen tand trèkke. Niks doerlotte as zjust de presessie. Diehvele van kolèèr. Het hoehg èn z'ne bol hèmme. Van vares reke. Barsbaerves lope. Zich sjane wèrke. Lopen op den draof. Koeren ènvaore mèt de stoonde kaar. Startop mangele. Sjèère zonner ziep. Niks ieëver z'nen tand krijge. Iet aon 't klokzeel hange. Iemes van Pontius no Pilatus sjikke. Onner 'nen anere z'n douve sjiete. Iemes doed dele. Zich nie lotte lompe. De plóg aon de wand hange. Mèt de dier èn hous valle. Veel lètters gèèten hèmme. Van de preekstoel valle. Stoeëke dat het hijlt. Iemes iet opbènne. Iemes de maole volsjèdde. Van de kaar aof zijn. Rèègene dat het zeekt. Snakke no rèègen. Iemes aofdriehge. Z'ne gaopert besteeë.

321.

Alle sooze zijn goed as het vaerken er maer ieëver gedaasd hit. Als er maar vet in die saus is.

[p. 36]

322.	Dèè ès nog geen pijp toubik wèèrd.
323.	Fibbrewaori kiel en naot bringt koeren èn het vaot.
324.	Drij kieren aofgezèègd en nog te kort.
325.	Dèè ès onner geen brókhin outgebriehd. Die is geen kuiken, geen dommerik.
326.	Dèè ès van alle maerete tous.
327.	Hèè leept zich de been onner z'n kont out. Zo is hij in de weer.
328.	Op het vertrekken, het versnellen en het vertragen van de stoomtrein: Stoet e bitsje, stoet e bitsje, stoet e bitsje; e bitsje heller, e bitsje heller, e bitsje heller; kis m'n kont, kis m'n kont.
329.	Wèème gee krijs hit zikt er zich een.
330.	Eén ongelèk kèmt noets alleen.
331.	Wèrken ès zaolig, zag de begijn, en ze droegen 'n boehngèèrd mèt drije.
332.	Hèè ès mèt het lènkse been out 't bèd opgestoeën. Hij is slecht gehumeurd.
333.	Kiehk, Sjang, wei de zon sjoen sjijnt! Een klankversje.

[p. 37]

334.	Dan vilt den hoeëven èn. Dan is het gedaan.
335.	- Boe gees te hieëne? - M'n naos no!
336.	Da's e gelierd man, dèè hit veel lètters gèète.
337.	Dèè trèkt de lieër nie ieëver. Die werkt niet hard.
338.	Zjang ès bra doer de kaar gevalle. Jan is mager geworden.
339.	- Ha Mie ka? - Mie ha bra ka! Een klankversje om snel uit te spreken.
340.	Dèè hit zwieël onner z'n aerm. Die heeft veel eelt onder zijn armen doordat hij vaak rust op de steel van de schop.
341.	- Mief, èn e groet houshage ès aordig wat vandoen. - Geleefs te, Perjan, ze èète mich de oere van de kop.
342.	Het mes èn het vaerke lotte stèèke. Het werk niet beeindigen.

[p. 38]

343.	As de gaze waoter ziehn hèmme ze dorst.
344.	Bèèter 'n aad pèèrd vernield as e jonk den nak gebroeëke.
345.	As te mèt den hond slieps krijgs te z'n vlie.
346.	- Oe wie! 'n Moemet op m'ne klomp. - 'n Kleen biehst deet 'n groete niks.
347.	's Mèrges leept het op vier been, 's noemes op twie en 's oves op drij. Wat ès het? Raadsel op de mens: kruipend als kind, als volwassene en als ouderling met wandelstok.
348.	Lichtmis helder en kloor ès e goed bijejoor.
349.	Ze verkopen h'm terwijle dat er ter bij steet.
350.	Vriest het mèt Sint-Andries (30 november), dan vriest het mèt Lichtmis nog.
351.	Hèè meende dat er den diehvel ha mèt ze moeier. Hij meende dat hij alles had.
352.	Boe rook ès, ès vier, zag Uilespiegel, en hèè rookden aon aon 'ne pèèrdsstront.
353.	Mèt wat ste hanteerst wiers te besmierd.
354.	Achtermót moet op de rèèk driehge. Nagras moet dikwijls met de reek omgekeerd worden om te drogen.

[p. 39]

355.	Pèèrdsje jaoge kos er nie verdraoge. Goerze, goerze, goers. Pèèrdsje besloeën ès stil blijve stoeën. Dat zingt men terwijl men een kind laat paard rijden op de knie.
356.	- Ginkertonk! zegt de Zutendaler. - Kriehshouwer! antwoordt de Genker op z'n Zutendaals.
357.	- Bèrkenhoot brant goed! zegt de Genker in Zutendaal. - Brim aech! antwoordt de Zutendaler.
358.	- En Gink do slaeipe ze zu! zegt de Zutendaler. - Alleen maer de sperg! antwoordt de Genker.
359.	e Gegèève pèèrd moogs te nie èn de moul kiehke. Niet kieskeurig zijn met hetgeen ge krijgt.
360.	't Es nie vier de wens maer vier de cens. Centen betekent geld. Dit zegt men soms ondeugend bij de Nieuwjaarswens.
361.	Do haë ze kop èn. Daar hadden ze zin in, dat verheugde hen.
362.	Loop no den diehvel.

[p. 40]

363.	Den oost gesjoere, de wènter geboere.
364.	- Zjef, lang mich de zwoeld ins aon. - Haas te mich gistere gehieërd, dan waos ich hijë dijne knecht.
365.	Men zegt: e klètsje boeëter; 'n homp broed; e kletske mèlk; e vierel eer (26); 'nen helver hoei; 'n hampel stroei; 'ne sjiemer licht; 'ne rieëzel vèt; e pak kiehs; 'n klats koere; ne sjoet aertesloze; 'ne biegel toubik; 'ne stróf graos; e kipsel bagge; 'n korst broed.
366.	- En wat 'ne bók steet dat? - En de bók Baltus, boe ze de blèèër mèt de knije umdraeë. Een zeer groot geleerd boek. Dat zei scheper Jannes van Rènerkes.
367	- Wat ha der gèèn? - Niks. - Niks, da's goed èn d' oge!
368.	Bogezepap dei koeëke ze zoe dik dat er dijne lieëpel vast èn stik.

[p. 41]

369.	hoerndriehg mèstnaot graosgriehn manstaerk moesrot kiehsrot bisheet zaatdier vinkelnou opgehepetigvol lousaerm sjatrijk vliemsjaerp godsgans hielegans piepelgek raoëdzot barsbaerves gleinetigheet balkdonkel pèèkzwart kiehswit louskaol diehvelsstaerk bikkelhel sjijtgèèl vlammetigroed stikkepot grousdik stampvol strótaerm.
370.	En Langere hèmme ze sop gekoeëkt zieëve daog lank van ene knoeëk. Een plaagrijmpje.
371.	- Ich moet 'ne kók! - Moeten ès dwang en janke ès kènnerzang!

[p. 42]

372.	Klee, klee kinneke, sókker èn de minneke. En as te nie wils zwijge gees ter op de poeperke krijge. Een wiegeliedje.
373.	Terwijl men iemand in de knieën kneep: Ah, dich bès ooch nog ene, de hèbs nog veel asse outgedraoge! Ge zijt een flinke, een vlijtige man. Als het vuur in de open haard gedoofd was, kon men op de knieën gezeten de as in de astrog vullen en dan wegdragen.
374.	- Ich kóm e getijg liene, de vlieëgelsjèp. Boe likt ze? - Goot maer kieke boe ze 't lèste gewèrkt hèmme.
375.	Out het lèste gezwaod kèmt den haos.

Jozef Remans, 15 Augustusstraat 62, 3601 Zutendaal.