Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat XXII. Capittel. Vande bereydinghe des Swavels ofte Solffer.

Autheur

DEn Swavel ofte Solffer die mach oock tot een heerlijck Preservatijf gebruyckt werden, ende is om de Peste te genesen niet te verachten, de bereydinghe is aldus.

Neemt Swavel gestooten en vermenghtse met Gecalcineerde Vitriol elck even-veel, ende Sublimeert den Swavel, sulckx doet dry mael altoos met verschen Vitriol, daer na Sublimeertse door Ghecalsineerden Tartarum, ende dan Componeren wy den Swavel aldus:

Neemt Florem Sulphuris, ses oncen. Mirrhae Ro-

[p. 66]

manae drie loot. Aloes Hepaticae een once. Safraen een loot, alles kleyn ghepulveriseert en wel onder een gemenght, daer kan niet wel een beter gevonden werder in Pest-tijden, om te genesen en te bewaren als dit stuck, wanneer des Menschen Zwavel vergeven en besmet is, ende dit stuck ver-eere ick de Lief-hebbers.

Ende om het fenijn uyt de Huysen te verdrijven die vergheven sijn, soo machmen gen beter dingh hebben als 'tghene uyt den Zwavel wort bereyt, als volght:

Neemt Zwavel drie pondt. Barn-Steen twee pont, ende Tarbetijn een pont, maect een deech hier van, en beroockt daermede-het gantsche Huys, in alle Kameren onder en boven, soo dickwils als u belieft, altijt voor Sonnen op-ganck, dit aldus ghebruyckende: werden de onreyne Huysen seer wel gereynight en gesuyvert.

Dese beyderley bereydinghe vanden Sulpher, op dese tweederley wijse sal sonder twijfel by den Geleerden wel in danck aen-ghenoemen werden, de wijle daer noyt gheen Schrijver voor desen soo klaer af gheschreven heeft als ick tegenwoordigh heb gedaen. Ende is sulcx alles door Experientie bevonden, onderwijlen bevele ick de Lief-hebberen inde vrede des Heeren, ende inde bescherminghe des alderhooghsten. Den Lasteraer ontfanghe sulcks als hem de Heere sal toe-eyghenen en verleenen.

FINIS.

A.L.V. ALsoo den Autheur met de bereydinge des Zwavels dit Manvael besluyt ende eyndight, soo moet ick oock ten FINE eenige Preparatien in Sulphure gedencken, ende alsoo met onsen Autheur sluyten.

[p. 67]

Dewijle de bereydinge vande Floris, Spiritus en Balsem Sulphuris seer gemeyn en wel bekent is, sullen wy alhier wat hooger gaen, en leeren: hoemen eenige rare bereydinghen sal hebben, de welcke besonder inde Pest seer hooghnoodig sijn.

Neemt Florem Sulphuris en Figeertse met haer eyghen suere Spiritus, Extraheertse dan met den Asijn die met Sal Tartari gesterckt is, al soetgens kokende in een Kolven-Glas, tot dat den Eeck hooghroot is, ghedeckt met eenen Helm, om de roockende Asijn daer door te behouden, ende elders weder te ghebruycken. Dese ghecoleurde Roode Eeck salmen Filtreren ende af-roken tot dat de Zwavel gants droogh is, altoos met sacht vyer.

Dese Extractum Sulphuris kan met langsaem vyer en tijdt, weder ghecoaguleert ende tot een Bloet-Roode Oly of Pulver in-gedrooght werden, 'twelck anderwerf met de Wijn-geest uytgetogen kan werden, het 'twelck wanneerse weder vanden Zwavel af ghetogen is doet ons hebben een Extractum Sulphuris ende heel afgedroogt geeft ons een Arcanum, het Extractum dient (een half scrupel in Carduo-benedictenwater inghenomen) seer treflijck teghen de Pest, ende het Arcanum ses Graen in VVijn ghenuttight, is niet min ten selven dienende.

Een ander.

Neemt Balsem Sulphuris door Genever-Oly ghetrocken, slaetse neder met Sal Tartari, en scheydet de Phlegma daer van, en Extraheert dien Zwavel met de Gheest van VVijn, trecktse daer weder af, soo krijght ghy een Extract op den bodem. Dese Sulpher vermenght met ghebraden Sout en drijft door Retort met sacht vyer den Rooden-Oly daer uyt, en doet in dese Balsem Croci, Mirrhae, Aloe elck even veel, soo hebt ghy een heerlijck

[p. 68]

stuck in tijden van Pest, tegen alle Corruptien.

Andersints soo koocktmen de Flores een pont, in twee pont Lyn-Oly tot een bruyne Lever, op een sacht vyer dan in stucken ghesneden ende ghemenght onder vier pondt Dooden Kop van Vitriol en door de Retorte met heel sacht vyer ghedreven, soo krijght ghy een Bloed Roode Oly ende een witte Melck diemen scheyden moet, dese Oly salmen met versche Vitriol tot acht of thien mael door de Retorte met sacht vyer weder overhalen, soo hebt ghy een Oly (ghelijck een Tinctur) van Zwavel, een seer hoogh stuck tegen de Peste.

Nota Alles wat ghy uyt den Zwavel wilt bereyden, soo wanneer ghy de Floris door ghebrant Herts-Hoorn eenighe reysen Sublimeert, de Floris die wort seer Edel besonder teghens de Peste.

Soo oock: indien ghy den Extract van Swavel vereenige met het Extractum van HertsHoorn, soo wort het tegen de Peste soo Edel als moghelijck te vinden sal wesen.

Insghelijcx soo ghy een Oly van Zwavel door de Retorte drijven wilt, ende gy het eerste door gevijlt rou Herts-Hoorn doet, uwen Sulpher-Oly sal sich vereenighen met de Oly van Herts-Hoorn, de welcke wanneer ghyse daer na rectificeert vermenght (in plaetse van Vitriol of Sout) met de Gebrande Herts-Hoorn, ghy sult voorwaer veel min witte Melck, ende veel schoonder Oly bekomen. Elck kan sich hier in Reguleren soo hem best ghevalt. Den Liefhebbende, sy by desen, ten besluyte: den goeden gunst en zegen Godt, met een hertelijcke toewenschinge bevolen, met ootmoedig versoeck, datse de goede meninge, in't goede ontfangen en aen-nemen.

V.E. aller Dienaer

Abraham Lenertsz. Vrolingh,

Chirurgijn ordinaer tot West-Saerdam.