De briefwisseling tussen Arij Prins en Lodewijk van Deyssel

200A
Prins, Ary⁵⁹⁹

13-III-1912

Van de novellen in ‘Uit het leven door A. Cooplandt’ is de beste De dood van Jaap Oliehoek.

In waarde volgt daarop Eene eenvoudige geschiedenis. Een enkel aardig trekje is verder nog in Een warme dag (de hond in den herberg, die er ten slotte in slaagt het vleesch uit den mand van den slagersjongen te stelen, binnen deze kunstsoort een ‘subliem’ trekje) en in Een huwelijk (in het begin, over het bewegen van de ooren van het paard).

Een Buitenkansje en de Geschiedenis van Jan Zomer verder, zijn goed, maar niet bizonder; terwijl, ten slotte, Kinderen slecht is.

De dood van Jaap Oliehoek is, - ofschoon in zekere opzichten natuurlijk daar-aan inferieur, - wat aangaat de zwaarte of kracht der verbeelding-voorstelling of ‘plastiek’ op zich zelve namelijk (ofschoon het eigenlijk misschien weêr niet de ‘zwaarte’ of ‘kracht’ der verbeeldingsvoorstelling is en dit nog anders zoude moeten worden uitgedrukt) - de Dood van Jaap Oliehoek is in verscheidene opzichten, ja misschien wel in hoofdzaak, ten slotte beter dan het blijkbaar met zoo veel meer inspanning gemaakte Sint Margareta, dat voorkomt in den bundel, getiteld Een Koning.

Vergelijkenderwijs gesproken, namelijk, wordt in den Dood van Jaap Oliehoek het onderwerp begrepen eenigszins zoo als een Millet een dergelijk onderwerp zoû begrijpen; terwijl het onderwerp in Sint Margareta begrepen wordt zoo als b.v. een étaleur der firma Liberty of de negentiende-eeuwsche restaurateur van de Legende der H. Anna van Quintin Massys te Brussel een schilderij der zoogenaamde ‘primitieve’ schilders begrijpt.

599 Deze aantekening door Van Deyssel wordt hier voor de eerste maal gepubliceerd.

[p. 322]

Het eerste en beste gedeelte van Sint Margareta maakt wel in zeker opzicht een ‘sterkere impressie’ dan Jaap Oliehoek. Dit is echter een te gelijk zware èn oppervlakkige impressie; terwijl door Oliehoek onze geest te gelijk luchtiger èn dieper of wezenlijker wordt aangedaan.

Oliehoek is natuurlijk, bloeit argeloos uit de natuur van den schrijver op, Margareta is kunstmatig.

Een ontleding doet ook zien, dat de verschijning en de opneming der verschijning in Sint Margareta niet een werkelijk ziele- of geestesgeval inhoudt of afbeeldt, even als eene voortgezette ont-leding de oppervlakkigheid van het geheel aantoont op verschillende wijzen en de betrekkelijke waardeloosheid dezer zoo-genaamde sterke of compacte visie, enz.

Het beste gedeelte van Sint Margareta eindigt bij de verschijning van den grijsaard met de ham-kleurige ooren.

De eerste verschijning maakt trouwens geen oogenblik den indruk dat de schrijver aan de werkelijkheid van het visioen gelooft, zoo als hij gelooft aan de werkelijkheid van het voorgestelde in Jan Oliehoek.