Logo DBNL
Speghel der wijsheit (1872)

Speghel der wijsheit

(1872)–Jan Praet–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige

Spieghel der wijsheit of leeringhe der zalichede.

 
[..............]
 
Jeghen de zonne verscoont soe hare
 
van ghedane ende van coluren;
 
blakende root oft greyne ware
 
so dinct soe gloyen van naturen.
5
hare bladen die soe draghet
 
zijn scoonre binnen dan van buten;
 
dese pointen, edele Maghet,
 
dinken mi alle in u besluten.
 
Want ghi sijt roze sonder doren,
10
boven alle vrouwen die ye waren.
 
Scoonre wijf was noyt gheboren,
 
bi dat Scrifture can verclaren
 
van uwen lechame, daer ghi in droecht
 
den ghonen die u maecte scone;
15
het ne was gheen wonder dat ghi loecht
 
als ghi wort Vrouwe van de[n trone].
 
Hoe dat ghi scone waert va[n buten],
 
ghi waert scoonre vele binn[en];
 
want scone wilde hi hem in [u sluten],
20
dat alle scoonheit wel can winnen.
 
Bedi eest wel te wetene claer
 
dat God de zale dede verscoonen,
 
als hi soude comen daer,
 
daer hi so langhe in wilde woonen.
25
Want wel behoort zale te sine,
 
daer coninc in sal wesen, scone:
 
edelre saet was noyt anscine
 
dan ghi waert, Vrouwe, van uwen zone.
 
Scone hi quam ende suver hi keerde
30
uter sale van uwen lechame,
 
dat u mesquame no pine deerde:
 
ghi bleeft verciert in heligher name
 
als maghet pure van uwen sone,
 
wies dochter dat ghi waert nochtan:
35
dat was een wonder vele scone
 
dat ghi hem droecht die u [ghe]wan!
 
 
 
Als vrouwen lecghen ooc van kinden,
 
so eest costume dat si baden;
 
exemple ghelijc mach men vinden
40
dat u God wilde also beraden:
 
Hi liet u eene fonteine fine
 
die Hi, u minre, dede maken:
 
dat was de helighe gracie sine
 
die u purgierde in allen saken.
45
Dats twater goed als van der roze,
 
die elken [mensche] wel mach coelen,
 
als hi [van zonden] hevet noze,
 
die meni[ghe zielen] doen verzwoelen.
 
Als hi daer [water] mach ghewinnen
50
daer ghi, Vrouwe, zuver in badet,
 
dan wort de ziele ghezuvert binnen:
 
van zonden blijft soe onghescadet.
 
Met sulken watre moet ghi ons dwaen
 
bi uwer ghenaden, edele Vrauwe,
55
dat wi den duvel moeten ontgaen
 
int vonnesse daert ons wert nauwe.
 
 
 
Ghi droecht den hoet ooc van der roze
 
die scone was ende achemant;
 
van alre scoonheit waerdi glose,
60
boven allen vrouwen die men vant.
 
Hoe dat ghi scone waert van live,
 
[...]
 
[...]
 
[...]
 
[...]
 
[...]
 
[...]
 
s[...]
 
din[...]
 
vrouw[...]
 
die ghi ti[...]
80
te Gode droecht
 
Tote dien daghe quaemt so voort,
 
dat hi u versoeken dede,
 
ende hi u zenden wilde sijn woort
 
in minnen ende in salute mede.
85
So varinghe als ghi dat ontfinght
 
van den inghel diet u toebrochte
 
so wort de godlichede gheminght
 
met menschelicheden in u ghedochte.
 
Bedi so leest men in latijn:
90
verbum caro factum est.
 
[...]
 
[...]
 
[...]
 
[...]
 
[...]
 
[...]
 
in uwen Vader, in uwen Zone,
 
vloeyende uut den Helighen Gheest;
115
want deze helighe .III. persone
 
vervullen u met gracie meest.
 
want zuverheide ende uwe omoede
 
hebben u brocht te dezer minne,
 
so dat ghi van des hemels goede
120
zijt gheheeten coninghinne.
 
O Coninghinne, Moeder Ons Heeren,
 
die alle zoetheden smaect van minnen,
 
met gracie moet ghi ons so leeren,
 
dat wi Gods bliscap moeten winnen!
125
Helpt ons hier uut dezen noze,
 
dat wi daer boven moeten comen,
 
Lelie witte, florens roze,
 
ghelooft, gheprijst boven allen blomen.
 
Bi dezen blomen mach men merken
130
.V. pointen van vulmaecter deught
 
in exemplen ende in ghewerken,
 
comende Vrouwe, uut uwer jeught:
 
an die corsoude goedertiere,
 
omoedichede an acolie,
135
an de goudblome ghetrouwichede,
 
ende zuverhede an de lelie vrie,
 
ende an de roze goede minne:
 
dit sijn .V. zaken wel so goet
 
dat ic gheene betre kinne;
140
dat dinct mi wel in minen moet.
 
 
 
Vrouwe, ghi moghet wel beromen.
 
dat die naturen van uwen blomen
 
den Gods zone daden comen,
 
dien ghi droecht in uwen lechame
145
teeren u ende ons te vromen;
 
om dat Adaem hem dede verdomen
 
die ons de bliscap hadde ghenomen
 
met zijnre zondeliker blame.
 
Het ne wort noyt vrouwe gheene so goet,
150
dat soe ghewan alzulken hoet,
 
die scoonre was no ooc bet stoet
 
dan de hoet van uwen blomen;
 
hi heeft ghesceurt Gods evelmoet;
 
hi helpt ons ute der helscher gloet,
155
up dat wi willen wesen goet,
 
dat wi ter bliscap moghen comen.
 
Want die scoonhede, die zoete guren
 
van uwen blomen bi naturen
 
Gode up droeghen hare saburen,
160
ontstaken hem met uwer minne;
 
so dat hi wilde ghewilcuren,
 
sonder eenich groot besuren,
 
dat u bi gracie soude gheburen
 
te sine hemelsche coninghinne.
165
Bid God dat [hi] ons keitive
 
behouden mo[ghe] in siele, in live,
 
ende so van ons den viant drive,
 
dat wi bi hem niet worden verloren.
 
Om dat ghi speghel sijt der wive,
170
ende ic gherne van u scrive,
 
metten blomen, die letteren vive
 
die uwer namen toebehoren:
 
so biddic u, werde Vrauwe,
 
dat ghi mi helpt, ende sijt ghetrauwe
175
in mijn zware vonnesse nauwer
 
dat ic ontsie voor alle dinc,
 
ende mi uwe gracie so bedauwe,
 
dat mi de duvel niet ghelauwe;
 
maer dat ic met bliscepen scauwe
180
die dor mi ant cruce hinc.
 
Want ic gherne soude bedieden
 
den goeden, vroeden, ripen lieden
 
(wilt mi ruutheit niet verbieden)
 
die letteren .v. van uwer name,
185
hare spellinghe ende sillebben;
 
wat virtute dat si in hebben:
 
constic weven wel haer webben,
 
tlaken soude sijn bequame.
 
Van uwen blomen latic hier staen;
190
maer metten letteren willic voort gaen
 
daer ghi de name of hebt ontfaen,
 
dat ghi gheheeten sijt MARIE;
 
daer men vele eeren in mach verstaen
 
wat gracie u God heeft gedaen,
195
die emmer ons helpt wederstaen
 
den duvel fel ende sine partie.
 
 
 
Dats .M. ende .A.R. ende .I.,
 
ende .A., allene ute ghenomen;
 
met dezen es de name vri
200
van u, Maria, al vulcomen;
 
ende elke lettere hevet haer blome
 
naer haren state ende naer haer wesen:
 
eer ic ooc ten ende come,
 
suldise moghen horen lesen.
 
 
205
Bi dezer lettre van der .M.
 
es mediatrix te verstane,
 
die emmer snel es ende tem
 
als middelighe voort te gane
210
waerachtichlike ende den mensche;
 
hier of es soe zeker bode,
 
beteren mochte men gheenen wenschen.
 
Want daers de ziele hevet meest noot,
 
daer staet soe haer meest in baten:
215
haer goedertierheit es so groot,
 
al wilde soet el, soe ne mocht niet laten.
 
Want soe ghereet es jonghe ende oude
 
wel bi te stane, dat soe vermach,
 
ende ooc ghemeene, als die corsoude,
220
die elc mach vinden alle den dach.
 
Die harer hulpen te doene hevet,
 
soe es so vriendelic goedertiere,
 
dat soe ter noot hem niet beghevet
 
die haer vers[oec]t in goeder maniere.
225
Maer als[t] deze .M. daer toe heeft brocht,
 
dat God van pa[ise] wille horen,
 
dan comt de .A. so wel bedocht,
 
dat soe al zoetet sinen toren.
 
Hoe dat hi was te voren gram,
230
met harer groter omoedichede
 
maect soe hem sochter dan .I. lam:
 
dat comt al bi ziere edelhede.
 
Want edelhede ende rechte omoet
 
doen hem so wel te gader minghen,
235
dat elken dinct van andren goet
 
so wat si doen in allen dinghen.
 
 
 
Bi deser .A. es te verstane
 
auxiliatrix, helpe goet,
 
die vroedelike pleecht voort te gane
240
om pais te makene met omoet.
 
Want gheene dinc es also goet
 
om pais te makene teghen Gode
 
als goedertierhede ende omoet
 
want hare bede ontseit hi node.
245
Als de zondare hevet rouwe
 
van sinen sonden die hi dede:
 
soect hi ghenaden an deze Vrouwe,
 
soe sal hem helpen met harer bede;
 
want soe es hope ende toeverlaet,
250
ende onse troost ter nauwer noot,
 
die moederlike ons wel bi staet
 
met beden ende met hulpen groot.
 
Want soe met harer omoedichede
 
Gode maecte so goedertieren
255
dat hi tversoec van harer bede
 
ontsecghen wille in gheenre maniere.
 
Deze maghet die es vrome,
 
in exemple wel gheseit,
 
dat soe es acoleye blome.
260
om hare grote omoedicheit.
 
Als soe pais heeft ghemaect dese .A.
 
tusschen Gode ende den sondare,
 
ghevolght so comt dese .R. daer na,
 
ende bringht hem goede hope clare,
265
daer soene wel vertroostet mede:
 
als dat hem God al sal verlaten
 
van sinen sonden die hi dede,
 
up dat hi voort wel slaet in baten.
 
 
 
Bi der .R. es te verstane
270
reconciliatrix fine,
 
die alle wanhope pleecht of te dwane
 
met gracieuser medicine;
 
want RECONCILIATRIX spellet
 
als vertroostighe van allen verdriete,
275
die menich waerf den viant quellet,
 
als soe wanhope maect te niete.
 
Wanhope es sduvels voghelare,
 
daer hi de sielen mede vaet;
 
die goede ghelove heeft om hare
280
ende hope van gracien, wederstaet.
 
Wanhope es onghelovichede;
 
die haer hantiert dat es een ries;
 
soe es onrustelic ende quaet mede,
 
ende ooc int ende al sieleverlies.
285
An Judase sceen wel ditte,
 
die Gode verriet om cleine dinc;
 
want van wanhopen quam hem de smitte,
 
dat hi hem an een strec verhinc.
 
Longinus die rudder bat ghenaden
290
als hi de wonde hadde ghesteken,
 
daer bloet ende water uut quam ghewaden,
 
als Jhesus herte soude breken.
 
 
 
God om sine grote omoede,
 
hi vergaft hem also houde,
295
om dat hi hope hadde so goede
 
dat Hijt hem vergheven soude.
 
Dus moghen haer sonden deelen in tween,
 
[Naer dat wi hopen of wanhopen]:
 
wanhope wort der hellen leen,
300
als goede hope haer es ontslopen.
 
Maer hope mach ghenaden vinden,
 
die haer van sonden wille bekeeren,
 
als soe haer deughden wille bewinden
 
te doene, naer den wille ons Heeren.
305
Dese .R. es vrouwe van der hope.
 
die ons met gracie heeft verlost,
 
metten ghebenediden cope,
 
die[n] haer kint galt op sinen cost.
 
Dat was Jhesus de kempe soete,
310
die den camp int cruce vacht,
 
om ons te quitene van der boete,
 
daer de duvel of hadde de macht.
 
Wel es zoe hope ende onse solaes,
 
bi wier verdiente dat al comt
315
dat wi met Gode hebben paes,
 
daer wi te voren waren verdomt.
 
Dats Maria, die zuvere maghet,
 
die edele roze, die God droech,
 
wier zoete roke al hevet veriaghet
320
den helschen stanc die ons versloech.
 
Bedi heeft zoe met rechte name
 
als vertroostighe van allen zeeren,
 
dat zoe ons ute der helscher vrame
 
gheroepen heeft ter hogher eeren.
325
So wie die an haer soect ghenaden
 
met goeder hope van meeninghen:
 
van sinen sonden, van zinen mesdaden
 
soe sal hem wel te paise bringhen,
 
als zoe Theophilum dede
330
die hem Gods buten hadde ghedaen:
 
soe halp hem zo met harer bede,
 
de viant mochte hem niet ontgaen,
 
hi moeste haer den charter bringhen
 
ende hem al quite scelden mede
335
van belove van allen dinghen,
 
van alre mesdaet die hi dede.
 
Al was hi sot die hem vercochte,
 
daer hi hem mede wilde verdomen:
 
zoe was vroet diet daer toe brochte
340
dat hi den duvel wart ghenomen;
 
want de droefhede gaet al te voren
 
het ne mach zijn gheen meerre zeer
 
dan die hem zelven siet verloren,
 
daer ende an sijn mach nemmermeer,
345
also ghelijc, secghic te waren,
 
dat wesen mach gheen meerre troost,
 
dan, die verloren soude varen,
 
dat hi hem ziet daer uut gheloost.
 
Zijn seer verkeerde in bliscap fine
350
als zoe hem hadde vertroost aldus,
 
dat hi van der helscher pine
 
wort ghelost, Theophilus.
 
Aldus can soe vertroosten wale
 
de hore ende uter pine losen
355
die zuvere maghet, die edele sale,
 
daer God in quam als dau in rosen.
 
Want die bedauwet es met rouwen
 
ende vreese heeft in sijn ghedochte
 
dat hem de viant mochte louwen
360
om zine sonden die hi wrochte,
 
gaet hi dan wel te biechten clare
 
met berouwenessen fine
 
ende hi ghenaden soect an hare,
 
zoe sal hem zenden medicine
365
daer hi hem mede sal ghenesen:
 
dats goede ghelove ende hope van gracien
 
daer hi bi wel vertroost sal wesen
 
te comene uut sviants tribulacien.
 
Als in wel es vertroost bi hare
370
met hopen die hi heeft ontfaen
 
van smitten ende van sonden zware
 
die soe hem af hevet ghedaen,
 
dan mach hi blide zijn van sinne,
 
als haer deze .R. aldus beleet
375
in goeden weghe van ghewinne,
 
daer bliscap nemmermeer versceet;
 
up dat hi daer in blive ghestade
 
al sonder hooftzondeliker daet,
 
so mach de duvel gheene scade
380
hem doen no zijnre zielen quaet.
 
Maer als de doot versceedet beede,
 
dan comt zoe, de werde Vrouwe,
 
ende neemt de ziele in haer gheleede
 
datse de viant niet ghelouwe.
385
Dan mach soe gaen met bliden zinne
 
om haer vonnesse voor den coninc,
 
als haer beleet die conighinne
 
die hem te draghene als moeder ontfinc.
 
Waer mochte soe hebben beter beleet
390
om hulpe, ende wel vertroost te zine,
 
dan deze die emmer es ghereet
 
met trouwen als goudblome fine?
 
Als deze .R. den mensche hevet
 
wel vertroost, als in dien
395
daer hi met hopen in paise levet,
 
dat hem ghenaden sal ghescien,
 
dan comt die .I. met lichte goet
 
ghelike als eene leetsterre,
 
die van dole maket vroet
400
den scipman, als hi zeilt so verre,
 
daer hi hem zelven niet ne kinnet,
 
waerwaert dat hi es ghekeert,
 
dan maecten de .I. so wijs ghesinnet:
 
hi weet saen hoet hem staet ghesceert.
 
 
405
Bi dezer .I. es te verstane
 
illuminatrix graciae,
 
dat es te secghene, na minen wane,
 
verlichtighe van gracien min no mee.
 
Als deze Vrouwe hevet den mensche
410
te paise brocht ieghen haren zone,
 
ende hi vertroost es wel te wensche,
 
bi costumen es zoe ghewone
 
dat soe verlicht met harer graden
 
die herte sijn, dats die scipman,
415
met goeder zuvere contemplacie[n]
 
die soe al wel vulbringhen can.
 
Bi dezen scepe es te verstane
 
persone van manne, ende wive
 
die te dezer weerelt plien te gane
420
onzeker als van haren live;
 
want niement zeker es van live;
 
ooc eist zwaerhede en[de] pine
 
tleven van manne ende ooc van wive,
 
in deze weerelt hier te zine.
425
De werelt bediet ooc de zee,
 
die vul es van tribulacien,
 
lettel wel ende vele wee,
 
groot van sonden ende clein van gracien.
 
Hoverde, ghierichede ende nijt,
430
gulsichede, luxurie dit zijn zeebaren;
 
gramscap, vrecheit ende strijt
 
doen menich scip verloren varen.
 
Wel es de mensche ghelijc den scepe,
 
die hier langhe staet te zine,
435
want menighe grote zware drepe
 
ghevoelt hi van der weerelt pine.
 
Ziechede van live, zwaerhede van ouden,
 
vernoy van vrienden, ghebrec van goede,
 
zware veechte, ghebrec van scouden,
440
deze storme maken menighen moede.
 
Maer boven al so gaen de zonden,
 
die meest den scepe comen te deeren;
 
want si de zielen ter doot wonden,
 
mach mense niet te tijt gheweeren.
445
Ghelijc dat [de] scipman tscip bestiert,
 
bestiert de herte den lechame;
 
bedi eist recht dat mense ciert
 
als overscipman bi der name.
 
Maer biden scepe es te verstane
450
smenschen lechame al gheheel,
 
die teser weerelt pliet tontfane
 
menich warven zwaer oordeel.
 
Maer smenschen herte es de scepman,
 
de mast es de nature zijn,
455
dat zeil, als ict ghemerken can,
 
mach wezen zine meeninghe aenscijn.
 
Tghepeins dat es die anker mede;
 
die cable die ten scepe behooren
 
dat zijn manieren van ziere zede,
460
zijn die niet goet, tscip wort verloren.
 
De tonghe zijn, dat es toosvat;
 
de roeder, dat es smenschen wille,
 
die in dat scip cout ende nat
 
besorghet zittet ende stille.
465
Dats eene bruut, als die God wrochte
 
met groter minnen om zine goede,
 
dat was de ziele, die hi cochte
 
met zinen pretieusen bloede.
 
Dats een juweel van groter werde,
470
als men wel merken mach aenscine;
 
daer God zijn bloe t niet om en spaerde
 
om haer te bringhene uter pine.
 
Of hi om haer gaf zijn bloet,
 
dat hize wilde lossen claer,
475
so es de mensche wel verwoet,
 
die niet wille pinen om haer.
 
 
 
Want de ziele es een ghebeelde,
 
die nemmermeer mach nemen ende
 
in bliscepen van groter weelde,
480
no in tormente[n] van ollende.
 
Suptijlheit, die lechame in hevet,
 
die comt van der zielen bi naturen;
 
so langhe als hi met haer levet,
 
so mach hi onder tvolc gheduren;
485
maer als zoe es van hem versceeden,
 
danne wort den lechame "fi!"
 
die elken mensche sal verleeden,
 
sal hire langhe wesen bi.
 
Het nes croinge so besmit,
490
die van naturen vu[u]lre stinct,
 
als die de ziele niet besit,
 
dan hi doen sal, also mi dinct.
 
Hets jammer dies, dat recht ghehinghet
 
dat de scalchede van den lechame
495
die edele ziele tonder bringhet
 
met ziere sondeliker blame.
 
Al was ghemaect slechaems figure
 
van erden lime, also men zeit,
 
tghebeelde van der zielen nature
500
es comen van der godlicheit;
 
bedi als God Adame wrochte,
 
dien hi formeerde van der erde,
 
doe ademde hi up hem so sochte
 
dat daer of quam de ziele werde;
505
ende noch eist ademinghe ende wint
 
dat den mensche uut gaet ten monde;
 
bi dezer sake eist wel bekint
 
dat al komt uut der zielen gronde.
 
Dus es de ziele van Gode comen,
510
ende de lechame van der erde,
 
die eens gheselscap hebben ghenomen
 
so langhe tegader als God begherde.
 
Ghelike dat tcoren comt int caf,
 
so comt de ziele in den lechame.
515
God die hem nature gaf,
 
dat dedi, als in sulker name,
 
dat caf wel wachten soude tcoren,
 
ende dat hem ooc niet ontviele:
 
also es die lechame ghecoren
520
te zine wachtre van der ziele.
 
Maer als den cave ontwayt sijn coren
 
bi winters storme onghemate,
 
dan comen de voghelen ende lesent voren:
 
de mensche heeft daer of gheen bate.
525
Al dier ghelike so mach men micken,
 
als hoverde ende hare partie
 
den mensche anwayen sulke sticke[n],
 
dat hi vergheet de ziele vrie;
 
dan comt de duvel, dieze louwet
530
ghelike de voghelen daden tcoren;
 
als de doot den mensche blouwet,
 
bi quader wachte wort soe verloren.
 
 
 
Glossa. Hi werct ongave,
 
als die bi cave
535
verliest zijn coren;
 
hets jammer meest
 
dat vleesch den gheest
 
doet sijn verloren.
 
Die hier mach kiezen,
540
winnen, verliesen,
 
hoe zeer hi revet,
 
die tlanghe lijf
 
als een keitijf
 
om tkorte ghevet!
 
 
545
O mensche, zie up dijn ghebeelde
 
dattu van Gode hebs ontfaen,
 
helpt haer met trouwen ter hogher weelde
 
die nemmermeer ne mach te gaen.
 
Want sonder hare mach[s]tu niet leven;
 
550 bedi help haer met goeder trouwe
 
of zoe te wachtene di es ghegheven,
 
dat se de duvel niet ghelouwe.
 
Want soe es bruut van dinen scepe,
 
die God te wachtene di beval:
555
wach[t]stu wel na sduvels nepe
 
dat soe niet sinct int helsche dal;
 
maer pooch dattuse brincs te lande
 
daer soe den brudegomme mach vinden
 
die hem liet slaen door sine ande,
560
om dat hize wilde ontbinden.
 
Want hize wan met vullen campe
 
als hi den camp int cruce vacht;
 
hebdise niet, dat comt bi rampe,
 
dat mense niet te pointe wacht.
565
Dat een wel wacht, dat es wijsheit,
 
tgoet daer hem meest an gheleit,
 
[...]
 
[...]
 
De scipman die dit scip zal stieren,
 
dat es die herte van den mensche.
 
God late hem sulken raet visieren
570
Dat soese wachten moet te wensche!
 
 
 
Maer als de scipman hevet tseel
 
hoghe ghetrect in den mast,
 
ende het dan nat es ende gheheel,
 
ende dan groot storem daer in wast,
575
dan wort dat scip gheaventuert,
 
die storem drivet uten keere;
 
comt het yewer daer het scuert
 
so wort verloren scip, bruut ende eere.
 
Maer eist so dat het dies ontgaet,
580
ten minsten wort het so verdreven,
 
dat het menighen stoot ontfaet
 
van storme[n] die hem water gheven,
 
so vele dat het waent versinken;
 
maer es de scipman danne vroet,
585
hi sal hem te tijt bedinken
 
eer hi verdrinket metter vloet:
 
hi sal ontseilen zinen mast
 
ende zinen anker ute scieten
 
met goeden cabelen ende vast,
590
so dat sijn scip mach seker vlieten.
 
Nemen sal hi zijn oosvat,
 
ende [t] daer mede zuver laren,
 
ende makent droghe al was het nat:
 
die bruut sal danne seker varen.
595
Wat mach deze exemple spellen
 
die ic hier nu hebbe ghelesen?
 
Die redene willic u vertellen,
 
so dat ghijs wel vroet sult wesen.
 
 
 
Als jonghe herte hare meeninghe[n]
600
der naturen wille bevelen
 
ende zoe de jeught niet wille bedwinghen,
 
dan sal Hoverde mede spelen,
 
die menighen mensche so mesleet
 
in mesdoene van quaden saken,
605
dat sine ziele van Gode sceet,
 
ende al ter hellen moet gheraken.
 
Want gierighede, luxurie, nijt,
 
vrechede, gulsichede, dese strome
 
maken de ziele in alre tijt
610
cout ende nat met haren dome.
 
Als wise herte haer dan vorweet
 
met groten zonden zwaer ghelast,
 
soe sal te spronghe staen ghereet
 
om te ontzeilne haren mast;
615
dat es, dat soe sal hare meeninghe[n],
 
daer hoverde so in wayt,
 
met omoeden so wel bedwinghen,
 
so dat haer scip niet omme en drayt.
 
Hare jeughet sal soe [so] castien,
620
dat soe haer wachten moet van blamen,
 
so sal hare nature bedien,
 
ende hebben goeden lof van namen.
 
Dan sal soe wel te biechten gaen
 
met goeder berouwenesse fine,
625
ende gherne penitentie ontfaen;
 
dat es der zielen medecine.
 
Vulcomt soe wel van desen dinghen,
 
soe sal uut alre tribulacien
 
haer scip te lande moghen bringhen
630
in de havene vul van gracien.
 
Die scipman hevet ooc .IIJ. saken
 
die hem vroet maken van der sterre,
 
als hi bi zeuwen sal gheraken
 
dat hem de store[m] drijft so verre
635
dat[s] naelde, steen ende water mede;
 
an deze neemt hi zijn engien,
 
dat hi wel weet der sterren stede,
 
al mach hise niet ghesien.
 
 
 
Die herte die heeft .IIJ. vogheden goet,
640
in wier voochdie dat soe staet,
 
die hare van doolne maken vroet,
 
als zoe met hen te rade gaet:
 
dat es Verstannesse ende Zin
 
ende Ghedinkenesse, ende, dat dinct mie,
645
God die es sonder beghin
 
gaf haer te leene deze .IIJ.,
 
dat soere mede soude dinghen
 
te doene altoos wel ende recht,
 
ende hare meeninghe so bedwinghen
650
dat soe blijft an de deught ghehecht;
 
want soe es wandel ende woel
 
als zoe haer meentet met jongher jeught;
 
eer soe dan wort van ouden coel
 
vergheet soe dickent goeder deught.
655
Bedi so hadde soe wel te doene
 
dat soe bi haren rade wrochte,
 
als zoe [noch] jonc es ende groene,
 
dat soe hare eere behouden mochte.
 
Want si beleeden smenschen staet
660
in zijn wesen ende in sijn leven,
 
dat hi bekent goet ende quaet
 
bi der naturen die zi hem gheven.
 
Hier mach men horen deze .IIJ.
 
elken secghen een bispel,
665
ende elc es waer, dat dinke mie;
 
bedi sijn zi tontsiene wel.
 
Verstannesse die staet voren,
 
bedi heeft zoe de vordertale;
 
haer bispel mach men hier horen,
670
dies wi ontsien ons moghen wale:
 
 
 
Glossa. Die altoos gaet
 
ende nemmermeer staet,
 
dat es de tijt;
 
so out ghedinghe
675
up hare ballinghe
 
doet soe berijt:
 
soe cort het lijf,
 
man ende wijf
 
so maect soe woeste;
680
daers gheen verborghen:
 
elc mach wel sorghen
 
van sulken oeste.
 
 
 
Bedi es hi vroet, die so doet,
 
eer hi wort balling ende woeste,
685
dat hi vindet vrucht ende goet
 
als hi sal comen te sulken oeste.
 
Die sinen tijt hier wel bedrivet
 
met goeden wille ende met weldaden,
 
dat sine ziele behouden blivet,
690
hi heeft hem zelven wel beraden.
 
Die Sin die seit hier een motet,
 
den jonghen wel, den ouden bet:
 
Bi rimes zucht
 
verlieset vrucht
695
saen hare baten:
 
up sterke jonghe
 
sal vroede tonghe
 
haer niet verlaten;
 
maer doude mensche
700
es bi den wensche
 
te vallene saen,
 
als appelkine
 
die hare termine
 
hebben volstaen.
 
 
705
Al siet men den boom scone bloeyen,
 
het comt wel so bin eenre nacht,
 
dat hem de rijm benemet tgroeyen
 
als van der vrucht al sine dracht.
 
Dus mach men bi den mensche weten,
710
al es hi scone ende jonc aenscijn,
 
de doot die heeftene saen verbeten;
 
bedi mach niement zeker zijn.
 
Maer doude mensche heeft gheen termine
 
dat hi mach langhe leven iet;
715
ghelijc den ronden appelkine
 
zi vallen al pluctmense niet.
 
 
 
Ghedinkenesse sal hier waer lesen,
 
dies moghen wi alle in vreesen wesen:
 
 
 
Glossa. Dat men moet ghelden
720
dies men ontwelden
 
niet ne can,
 
hets wel aenscijn,
 
dat het moet zijn
 
rente dan.
725
Dies mach elc beven
 
dat hi moet gheven
 
zulke rente,
 
dat hi de doot
 
sal smaken groot
730
vul van tormente.
 
 
 
Bi dezen .IIJ. zo soude elc weten
 
dat hi emmer sterven moet;
 
maer in wat wilen hi wort verbeten,
 
dies mach hi niet ghewerden vroet.
735
Bedi eist vroescap ende goet,
 
dat hem elc mensche so ghereede,
 
als hi de werelt laten moet,
 
dat hi van Gode niet ne sceede.
 
Die herte heeft ooc wel te doene
740
dat zoe bi rade werct van desen,
 
es zoe ripe of es zoe groene,
 
wille soe wel behouden wezen.
 
Maer als meeninghe der herten ontweldet,
 
ende zoe de jeught niet kan bedwinghen
745
ende vele met Folien teldet
 
in mesgrepe van quaden dinghen,
 
dan verliest zoe haer beleet
 
van weghe, ende ooc van goeder name;
 
soe wort in dole, eer soet wel weet.
750
in menighe sondeliker blame.
 
Als zoe aldus in dole es comen
 
ende haer scip dan onder gaet,
 
so ne mach haer gheen dinc meer vromen,
 
dan soe goeden vasten raet
755
an hare voochden soect met spoede,
 
die soe van Gode te leene hevet:
 
Verstannesse, de wise vroede,
 
die wort, die eerst andworde gheeft.
 
 
 
Dat comt bedi want soe staet voren
760
soe draeght een teekin van .II. oren,
 
om dat soe hoort ende wel verstaet
 
alle dinghen goet ende quaet;
 
dan gheeft zoe dat den Zinne voort,
 
dat soe der up sal doen recoort.
765
Maer eenen speghel so draeght de Zin,
 
dat hi hem speghelen sal daer in,
 
met vroeden zinne wel gloseren
 
[...]
 
wat bediede dat het in hevet
 
dat hem Verstannesse ghevet,
770
so dat hi daer of trechte clare
 
wel mach besceden na den ware.
 
Maer Ghedinkenesse draeght ooc mede
 
een teeken van tween hoofdenlede,
 
metten eenen ziet soe weder,
775
dat soe mach glosen up ende neder
 
hoe soe gheleet heeft haren tijt,
 
dat soe ghebetren mach den strijt,
 
dat soe teghen Gode heeft mesdaen,
780
ende daer of wel in boeten staen.
 
Ooc ziet soe voortwaert metten andren
 
dat cort met haer sal so verandren,
 
dat soe niet langher leven mach.
 
Nochtan voorweet soe wile no dach
785
wanneer de dood haer wille slaen
 
bedi moet soe met sorghen gaen.
 
 
 
Hier spreect Verstannesse voren:
 
hare tale mach men horen,
790
hoe dat soe tote der herten seit
 
redene recht ende ooc waerheit
 
in vormen van castiemente,
 
omdat soe bi naturen contente
 
den lechame bestieren moet,
795
ghelike de scipman sijn scip doet.
 
So castijt zoe se als voghet,
 
dat vroede herte wel genoghet.
 
Dits tbeghin van haren sermoene,
 
dies elkerlijc wel heeft te doene;
800
edel, onedel, wie dat hi zi,
 
hi macher hem wel castien bi:
 
 
 
Glossa. Elc mensche vroet,
 
in sinen moet
 
sal hi voormerken
805
waer of dat hi
 
eerst comen si,
 
ende daer na werken.
 
Onzuver, cranc,
 
broosch ende wanc
810
es smenschen lijf;
 
die dit beseft,
 
ende hem verheft,
 
es een keitijf.
 
 
 
Vrouwe, siet wel up teekin mijn;
815
want ic twee oren draghe anscijn.
 
Dat bediet na der waerheit:
 
ic versta dat men mi seit.
 
Al tselves radic dat ghi doet,
 
dat ghi verstaet quaet ende goet,
820
dat ghi u wachten moet van quade,
 
ende emmer volghen vroeden rade.
 
Want wie die vroeden raetsman hevet,
 
het vaert te bet al dat zijns levet;
 
maer als den blenden leet de blende,
825
zi bederven gerne int ende:
 
want menich heeft bi quaden rade
 
beede ontfaen blame ende scade.
 
Vrouwe, bedi doet minen raet,
 
ziet wel up uwen cranken staet
830
de wile dat ghi hebt den tijt:
 
waer of ghi quaemt, ende wat ghi zijt.
 
Wildi verstannesse hier toe gheven,
 
so suldi vinden uwes zelves leven
 
broosch ende wanc na den lechame,
835
die lichte ontfaet smette ende blame,
 
daer hi de ziele mede begrijmt.
 
De mensche es al te zeer bezwijmt,
 
die om caf hier gheeft zijn coren,
 
ende zijn verlies wel weet te voren.
840
Want die van beeden cure hevet,
 
ende tquade hout ende tgoede ghevet,
 
sot es hi ende [een] vu[u]l keitijf,
 
die zine siele ghevet om tlijf
 
dat hier so varinghe es ghedaen,
845
ende dan de ziele daer na moet staen
 
in den torment sonder faelgieren.
 
dus varen zi die quaet hantieren
 
ende hem te tijt niet willen bedinken,
 
so dat zi in de helle sinken.
850
Vrouwe, bedi wacht u van dien,
 
ende leert u so te tijt voorsien,
 
dat u archeit niet bedrieghe,
 
die altoos es der hellen wieghe,
 
die haer te voesterne toecomt,
855
soe doet so dat hi wort verdomt:
 
hets al verlies ende gheen ghewin,
 
quaetheit hevet gheen deughet in;
 
bedi staets of, het sal di vromen,
 
wildi te goeden ende comen.
860
Ghi moghet de gloze hier horen lezen,
 
wat lone hem comen mach van desen.
 
 
 
Glossa. Die wel verstaet
 
goet ende quaet,
 
es hi dan vroet,
865
hi sal ten besten
 
zijn herte vesten,
 
dat es hem goet;
 
want de quaethede
 
heeft gheene stede
870
ghelooft te zine;
 
bedi haer loon
 
dus wort die hoon
 
van helscher pine.
 
 
 
Na deze tale sprak de Zin,
875
in glosen was dus zijn beghin:
 
 
 
Glossa. Die wel can lezen
 
zijns zelves wesen,
 
ende dat wille kinnen,
 
ghevroet hi wel,
880
Hoverden spel
 
sal hi niet minnen;
 
want hets ontame
 
dat die lechame
 
hoverden pliet,
885
die wormen spize
 
van cleenen prise
 
es, ende el niet.
 
 
 
Vrouwe, deze glose seit,
 
als men sal secghen de waerheit,
890
dat het goet doet omoedich sijn
 
want het neemt gherne goeden fijn.
 
Vrouwe, bedi staet u te ziene
 
in minen speghel bi engiene;
 
want hets een teekin dat doet verstaen
895
den mensche hoe dat hi es ghedaen.
 
of hi es scone of besmit;
 
want tesen dienste es hi ghesit.
 
Al tselves radic dat ghi pliet,
 
dat ghi in den speghel siet
900
van uwer conscientien clare,
 
of eenighe smette es in hare;
 
daer of zuldise zuver dwaen.,
 
met dat ghi sult te biechten gaen.
 
Dier mede maect men de ziele scone
905
voor den coninc van den trone.
 
Ooc mede, vrouwe, es wel mijn raet,
 
dat ghi leert kennen uwen staet;
 
de sco[o]nste conste die men vint
 
dat es dat elc hem zelven kint.
910
Wilde elc kennen sinen staet,
 
hi soude niet zijn in sijn ghelaet
 
so vele verwaenlic no so fier,
 
dat hi so cort hier laten moet,
915
ende zelve lecghen onder voet.
 
Bedi dinct hi mi wel ontsinnet,
 
die met Hoverden hem ontkinnet,
 
daer hi de ziele bi verliest,
 
ende torment voor weelde kiest;
920
want soe van Gode was verscroven
 
ende ute gheworpen van daer boven,
 
beede soe ende al de hare.
 
Bedi eist wel ghelijc den ware
 
dat al ten quaden ende comt
925
dat God te voren hevet verdomt;
 
hets recht dat Hi den mensche laet,
 
als hi dinc minnet die Hi haet.
 
 
 
Glossa. Die quade sac
 
doet onghemac;
930
hi piet sijn coren.
 
Hets jammer meest
 
dat tvleesch den gheest
 
doet sijn verloren;
 
oft eenen dach
935
niet leven mach
 
sonder den gheest,
 
so eist ontame
 
dat de lechame
 
hem verslaet meest.
 
 
940
Want die lechame es als .I. vat
 
dat van onnoselheden es sat,
 
als het zinen gheest ute ghevet,
 
dat beeste gheene ter weerelt levet,
 
die van live es comen ter doot,
945
dat soe mach wesen sijns ghenoot,
 
ende afgriseliker ende vuulre stinct.
 
Mensche die dies niet ghedinct,
 
hi dinct mi dommer dan een kint;
 
want al zijn leven es maer een wint.
950
Haddi ghelevet .c. jaer,
 
hem soude dinken dat het niet waer.
 
Bedi mach het hem rouwen sterke
 
die vele met sondeliken ghewerke
 
zinen tijt hier heeft mesleet,
955
dat hi van Gode elre sceet,
 
ende varen moet int langhe wach,
 
daer hi gheen ende vinden mach.
 
 
 
Mensche, waer omme peinstu niet
 
om dit jammerlijc verdriet
960
daer du of mueghs in sorghen staen
 
hoe dat met di sal vergaen,
 
so ten quaetsten so ten besten.
 
Dit wiltu niet int herte vesten;
 
nochtan eist dalre zwaerste dinc
965
dat mensche ye voor oghen hinc.
 
Bezie waer up verlaetstu di
 
dat van di gaet, dat es al fi!
 
dat uten conduten van dinen lechame
 
comt, dat es al onbequame,
970
uut oghen, oren, mont ende neze.
 
Mercstu wel up alle dese,
 
so saltu vinden dat els niet es
 
dan stof, linghene, onzuver mes,
 
of het ne ware van eenre sake
975
of dijn mont scone woorden sprake.
 
Nochtan secghict niet, bedi
 
(dat mach elc weten die vroet zi),
 
dat smenschen woorden comen meest
 
uter nature van den gheest;
980
dat mach men merken als in die[n]:
 
al hoort men twoort, men macht niet zien;
 
want als den lechame gheest ghebreect,
 
ic wane hi danne niet vele spreect.
 
 
 
Noch vuulre es dijn conduut beneden.
985
Waer omme ontkenstu di van seden,
 
oftu dus sijs broossche figure,
 
ghemaect van smetteliker nature,
 
daer dijn lechame el niet es
 
dan vulichede, onzuver mes?
990
Oftu dese smitten in di weets,
 
hoe comt het dattu di vergheets,
 
dattu wils zijn aldus fier,
 
ende om der weerelt goet so ghier,
 
dattu so cort hier up suls gheven,
995
als di de doot sal nemen tleven?
 
Nota. FOrma, genus, mores,
 
sapiencia, res et honores,
 
morte ruunt subita,
 
sola manent merita.
 
 
 
Die doot die nopet onder voet
 
gheslachte, lechame, eere ende goet,
 
so dat mer niet af hoort een twint;
1005
dus es hier tleven maer een wint:
 
weerelt vroescap, ende weerelt lof
 
wart al te metten oft ware stof;
 
maer wie dat hier wel heeft ghedaen,
 
sijn loon sal sonder ende staen.
1010
Dat secghen deze versekine
 
die men hier las in latine.
 
Bedi willic dattu dit weets,
 
met sulker maten alstu hier meets,
 
so sal men di wedermeten.
1015
Naer dine doot saltuut wel weten;
 
want hets Gods mate ende sine wet:
 
so waer toe dat hem een hier zet.
 
dat hem al tselves sal ghescien
 
als hi hem deelen sal in drien:
1020
zijn vleesch den wormen ende zijn bloet,
 
ende zinen aeldinghers zijn werde goet,
 
ende zine siele viant of vrient,
 
wien dat zoe hier heeft meest ghedient.
 
Daer sal soe vinden, no min no mee,
1025
al hare verdiente, eist wel, eist wee;
 
want God loont elken zine daet,
 
welc hi doet, so goet so quaet.
 
Die hier wel doet ende Gode ontsiet,
 
hets recht dat hem daer goet ghesciet;
1030
hets ooc ghelijc, die hier quaet doet,
 
ende hi daer in dan sterven moet,
 
dat zine siele wort ghesent
 
int helsche vier dat nemmermeer ent.
 
 
 
Vrouwe, bedi wacht u van dien,
1035
ende leert u hier so wel voorzien,
 
als u toecomen sal de doot,
 
dat u dies wort gheene noot,
 
want ghi ter deughet waert gheropen,
 
als God uwe ziele wilde copen,
1040
ende lossen ute der helscher gloede,
 
met zinen pretieusen bloede.
 
Die[n] coop soudi met rechte sterken,
 
vaste houden met goeden ghewerke[n],
 
so soudi ten hoghen trone
1045
metten salighen spannen crone.
 
Maer wildi quaethede [h]antieren,
 
ziele ende lijf sal danne faelgieren,
 
dat u anegaet. Ja, eist niet recht?
 
die vele teghen zinen meester vecht,
1050
al gaet hi danne van campe tonder,
 
dat ne dar niement dinken wonder.
 
Hebdi ghenoechte in uwe sonden,
 
ende ghi int ende daer in wort vonden,
 
uwe ziele sal verloren bliven;
1055
quaetheide mach daer niet becliven,
 
soe moet ghehoont int ende wesen.
 
Ghi moghet de gloze hier horen lesen:
 
 
 
Glossa. Die quaet doet
 
ende in den moet
1060
heeft wille also,
 
mochte hire in bliven
 
sonder ontliven,
 
dies ware hi vro:
 
up zulke sake
 
es wederwrake
 
also ghecuert:
 
hi wort ghesent
 
in den torment
 
dat nemmermeer scuert.
 
 
1070
Na desen sprac Ghedinkenesse,
 
in glozen was dus hare lesse:
 
 
 
Glossa. Es int onzienste,
 
die goede dienste
 
es ontgaen
1075
daer hi in
 
eere ende ghewin
 
wel mochte ontfaen?
 
bedi eist goet,
 
die also doet
1080
zine onvrome,
 
dat hi so vroede,
 
dat hi met spoede
 
weder come.
 
 
 
Vrouwe, die Sin die zeide u wel
1085
een goet motet ende een bispel
 
dat ghi ter doghet waert gheropen,
 
als God uwe ziele wilde copen,
 
ende lossen ute den helschen gloede
 
met zinen pretieusen bloede.
1090
Die, wel vermaent, ter deughet staet,
 
ende bi Folien ute gaet,
 
hi verliest al goeden loon,
 
zijn gheluc sal worden hoon;
 
want soe es standaert ende vane
1095
van alre sondeliker ghedane.
 
.III. officien hevet Folie,
 
dat es bedriegh, hoon ende spie;
 
want soe den mensche al toos bedrieght
 
als zoe hem voestert ende wieght.
1100
Ooc es zoe der weerelt hoon,
 
want pine, vernoy, scade, es haer loon.
 
Sviants spie es soe ooc mede,
 
want soe altoos van goeder zede
 
den mensche ontkeert an hare macht.
1105
Bedi eist goet dat hem elc wacht,
 
dat hi niet ga an haren dans,
 
wille hi van sonden bliven gans;
 
die vele volghet haren rade,
 
zoe maectene bloot als eene made.
 
 
1110
Glossa. Die lettel hevet,
 
ende tselve ghevet,
 
der Folien,
 
waerhede, het lict,
 
ende dat het dict
1115
als melc in zien.
 
Dies soude elc poghen,
 
wilde hijt doen hoghen,
 
dat hijt daer lade,
 
daert menichfoude
1120
dob[b]leren soude
 
bi vroeden rade.
 
 
 
Dobblen, vechten, tuschen, buzen
 
doet lant vercopen ende onthuze[n];
 
groot baraet met wiven driven
1125
laet zelden yement wel becliven;
 
vele zweeren en[de] lieghen
 
doet den gonen meest bedrieghen,
 
die sulke zeden wille [h]antieren;
 
dit zijn der Folie[n] manieren.
1130
Hoverde, Ghierichede ende Nijt
 
regneert met hare talre tijt;
 
luxurie, gramscap, gulsichede,
 
dat zijn costumen van harer zede:
 
van dezer leere hout soe scole;
1135
bedi so worder vele in dole
 
die van haren aerten lesen,
 
so dat zijs zome niet ghenesen.
 
Want ziele, lijf, eere ende ghewin
 
so verliesen sire dickent in,
1140
die ha[er]re zeden te vele plien.
 
Vrouwe, bedi wacht u van dien.
 
Hebdi ghevolghet met Folien,
 
comt weder, of ghi wilt bedien,
 
de wile dat ghi hebt den tijt,
1145
eer ghi versmoort int helsche bijt;
 
want soe es tlijm van vele sonden
 
die menighe ziele zware wonden,
 
wan[n]eer dat soe mach bezwimen
 
de[n] mensche ende zinen gheest belimen,
1150
so es de ziele in aventuren
 
dat soe den viant mach ghebeuren,
 
ghelike den voghel die[n] een man
 
wel metten lime vanghen can.
 
Die in aventuren gaet
1155
met zonden lime, dat ziele verslaet,
 
heefti vroescap van naturen
 
hi sal hem te tijt doen puren.
 
 
 
Glossa. Die met hooftzonden
 
hevet ghebonden
1160
de ziele sine,
 
ende daer in stervet,
 
soe bedervet
 
in helscher pine.
 
Dies es hi vroet
1165
die hier wel doet,
 
ende hem te tijt
 
so wel bedinct
 
dat hi niet zinct
 
int helsche bijt.
 
 
1170
Vrouwe, verstaet wel deze lesse;
 
om dat ic heete Ghedinkenesse,
 
houdic die rierewaerde bachten,
 
dat ic den mensche sal bewachten,
 
dat hi niet gaet buten minen palen,
1175
dat hem de duvel mochte halen.
 
Want die na mi vergheten bliven,
 
hi salse alle over zijn bescriven.
 
Dat spellet so, diet wel verstaet:
 
die sonde hier doet ende quaet,
1180
ende hem te tijt niet wille bedinken,
 
dat hi sal in de helle sinken;
 
hi wort vergheten buten palen,
 
die duvel sal de ziele betale[n].
 
Bedi eist eene vroescap fine
1185
wel bedocht altoos te sine
 
om twee dinghen die zijn in scille,
 
dats weerelt wesen, ende Gods wille.
 
Die hem aent beste hout ghestade
 
hi volghet zeker vroeden rade;
1190
want Gods wille es trouwe fine
 
die sonder ende staet te zine
 
met groter bliscap ende met pace,
 
met glorien, minnen ende solace;
 
maer weerelt wesen es anders niet
1195
dan al bedriegh, diet wel besiet,
 
ende onghestade ende ongheware,
 
ende altoos met pinen zware;
 
want niement levet so sonder pine
 
hem ne ghebreect int harte zine.
1200
Dus eist al droom, keitivichede
 
der weerelt staet ende tleven mede.
 
Die zine ziele om weerelt sake
 
verloren heeft in helscher wrake,
 
hem mach rouwen al te voren
1205
dat hi van moedere wort gheboren;
 
dies es hi dulre dan een zot,
 
die Gode laet om weerelt spot,
 
dat hier so cort neemt ende zware,
 
als men siet alle daghe clare;
1210
want die Hem niet te vriende hevet,
 
het es verloren al dat sijns levet.
 
Bedi eist vroescap dat een late
 
daer hem of comen mach ombate.
 
 
 
Glossa. Die hier so micken
1215
up weerelt sticken
 
dat zi verliesen
 
hemelrike,
 
zekerlike
 
zi dinken mi riesen;
1220
want weerelt loon
 
dat wort al hoon
 
int henesceeden
 
doet een niet wel,
 
de duvel fel
1225
sal hem gheleeden.
 
 
 
Vrouwe, ic seght u wel int ware,
 
want die Scrifture proevet clare,
 
dat weerelt vroescap es bekent
 
voor Gode sot ende blent,
1230
bi dat soe met zonden smitte
 
haer mesleet ten helschen pitte,
 
daer soe in versmoort moet bliven,
 
ende emmer sterven sonder ontliven;
 
want an de ziele es gheen ende
1235
in bliscepen no in ollende.
 
Bedi es zoe sot ende blent
 
dat soe haer brinct in den torment
 
daer soe weelde hebben mochte,
 
up dat soe vroedelike hier wrochte.
1240
Vroescap es een guet juweel
 
daer soe met trouwen blijft gheheel;
 
want soe den mensche bringhet teeren,
 
ende zine ziele ter glorien Ons Heeren;
 
maer vroescap die met Vaellewe[n] ridet,
1245
daer malicie in verblidet,
 
dat es een sadel van barrate,
 
die altoos draeght helsche mate
 
in ghiericheden, in quaden dinghen,
 
die [de] ziele meest ter hellen bringhen.
1250
Die up haren zadel sit,
 
soe sal hem voeren in den pit
 
daer ghewring in es van handen
 
ende groot gheween ende crijsch van tanden;
 
daer sal hi met tormente zweeten,
1255
wille te tijt hier niet af beeten.
 
Bedi so doet hem goet voorsien
 
hoe men den pitte sal ontvlien.
 
 
 
Glossa. Die spreken hoort
 
so menich woort
1260
van helscher pine,
 
ende hi hem niet
 
so vele ontsiet
 
daer in te zine,
 
hine wercter na,
1265
als ic versta,
 
hijs zot keitijf
 
dat hi verkiest
 
daer hi verliest
 
ziele ende lijf.
1270
Dies es hi vroet
 
die so voorsiet
 
te tijt eer hem
 
te zwaer messciet.
 
 
 
Tbeghin van alre vroescap goet,
1275
dats Gode tontsiene in sinen moet;
 
bedi so een meer Gode ontsiet,
 
so hi noder zouden pliet.
 
So die speghel meer es clare,
 
sore een bet wort gheware
1280
wat hem zelven mach messitten
 
eist van plecken of van smitten.
 
Deze exemple ghevet tbediet:
 
so God den mensche meer voorsiet
 
te ghevene vroescap ende sin,
1285
so hi meer es ghelast daer in
 
te kennene ende te minnene Gode,
 
ende wel te houdene sine ghebode.
 
Doet hijs niet, het wort hem quaet
 
meer dan dies hem niet verstaet;
1290
want na der vroescap die een hevet
 
so eist dat God hem vonnesse ghevet.
 
Bedi mach niement hier zijn vroet,
 
dan die den wille Gods hier doet;
 
want die wel doet, ende Gode ontsiet,
1295
God laet hem ghebreken niet:
 
 
 
Nota. Timentibus deum nichil deest.
 
 
 
Die Gode ontsiet
 
ende deughden pliet,
 
zekerlike
1300
God sal hem gheven
 
dat langhe leven
 
in sijn rike.
 
Die Hem wel wijct,
 
ende niet bezwijct
1305
God es hem vrient;
 
want sine wet
 
die ghelt hem bet
 
dan hi verdient.
 
 
 
Vrouwe, hier zijn noch in latine
1310
bescreven .iiij. versekine,
 
die elken gheven goet bediet
 
bi also dat hire wel in ziet:
 
 
 
Nota. Vir videas quid tu jubeas
 
dum magnus haberis,
1315
et caveas ne forte ruas
 
Dum stare videris.
 
INspicias, ne despicias
 
quem laedere quaeris;
 
dat varias fortuna vices,
1320
non ergo mineris.
 
 
 
Bezie wattu ghebiets, Man,
 
als du groot in regnacien zijs;
 
want dAventure, die spelen can,
 
zoe worpt wel een aes voor een sijs.
1325
Al waent een wel ende zeker staen,
 
het verkeert [soms] bin corter ure;
 
Fortuna doet hem vallen saen
 
ende gheeft hem over tsoete tsure.
 
Zoe ghevet beede, lief ende leet,
1330
hets haer costume, want soes pliet;
 
al onversien, eert een wel weet,
 
so es hem somwile zwaer messciet.
 
Want hare bedriegh dat es so fel
 
ende onghestadich van manieren,
1335
als een waent varen ten besten wel
 
so siet men dickent meest faelgieren.
 
Bedi es wanen gheen seker sake,
 
want hets: "ic misse of ic gherake."
 
 
 
Glossa. Die zine dinghen
1340
up twijfelinghen
 
wille seker ghissen,
 
al waent hi staen
 
of vordewaert gaen,
 
hi mach wel missen.
1345
Al es een heere
 
met groter eere
 
up twiel ghecleven
 
alst omme draeyt
 
ende hi of waeyt
1350
dan moet hi sneven.
 
 
 
Bezie wattu ghebiets, Man,
 
ende ne wilt ooc niet blame[e]ren
 
dien du hebbes leede dan,
 
want daventure mochte so keeren,
1355
waert dattu hem haddes leet,
 
hi mochte di lichte weder deeren,
 
ende soud di wriven in dijn cleet.
 
Wie vele dreeghet ende lettel slaet,
 
men siet, die zulker zeden pliet,
1360
dat scande hem zijn eere of dwaet,
 
ende dat men hem te min ontsiet.
 
Bedi eist beter stille ghezweghen
 
dan dreegherien groot ghedaen,
 
want het ghevalt wel, die des pleghen,
1365
dat zi daer voren smerte ontfaen;
 
want die ghesleghen wesen waent
 
door evelmoet of duer mesdaet,
 
ic wane hem vreese wel vermaent
 
dat hi zomwile voren slaet.
1370
Bedi eist eene vroede zede
 
horen, zien ende zwighen mede.
 
 
 
Nota. Audi, vide, tace,
 
si tu vis vivere pace.
 
 
 
Hooren, peinsen,
 
zwighen, veinsen
1375
ende wel voorsien,
 
dat zijn seden
 
van wijsheden,
 
dies willen plien.
 
 
 
Glossa. Al wilde een micken
1380
te doene sticken,
 
die bliven achter,
 
wetent gheene
 
dan hi alleene.
 
so nest gheen lachter.
1385
Maer die den speghel hevet claer,
 
hi mach hem bezien te bet
 
of hem wel zit huut ende haer,
 
ende of hi ooc yet es besmet;
 
maer heefti smette, ende hise of dwaet,
1390
so es het vrome dat hi hevet
 
den speghel, daer hi bi verstaet
 
in wat state dat hi levet.
 
Dit notabel gheeft tbediet:
 
so wie die vroescap hevet in,
1395
eist zo dat hijt wel besiet
 
zijns levens staet ende sijn beghin,
 
ende hi hem so ter deughet set
 
in al dat Gode toebestaet,
 
dat zine siele blijft onbesmet
1400
van alre hooftzondeliker daet,
 
so es het vrome dat hi levet;
 
want hi hem speghelt als de vroede,
 
daer hi Gode tgoet up ghevet
 
dat Hi cochte met zinen bloede.
1405
Die wel den coop hout die[n] God cochte,
 
hi es ooc vroet in sijn ghedochte.
 
 
 
Glossa. Die wel wacht tgoet
 
daer God sijn bloet
 
om gheven wilde,
1410
hi speelt ziene
 
om wel tontvliene
 
der hellen ghilde;
 
want hemels wensche
 
sal elc mensche
1415
hebben ghenoech,
 
die dient met trouwen
 
Gode, ende der Vrouwen
 
diene ghedroech.
 
 
 
Maer die so ghier hier es gheboren
1420
Om weerelt eere om weerelt goet,
 
dat hi bi cave verliest zijn coren,
 
hi es wel dul, al heet hi vroet;
 
want weerelt ghewin staet onlanghe
 
met elkerlike[n] dies hier pliet:
1425
die doot soe vellet bi bedwanghe;
 
hoe groot hi es, soe ne spaert niet.
 
Blijft zine ziele dan verloren
 
om tghewin dat hi hier dede,
 
so gheeft hi wel om caf zijn coren,
1430
ende weelde groot om zeerichede.
 
Die om lijfneere gheeft zine erve,
 
hets recht dat hi der vrome derve.
 
 
 
Glossa. Die coren om caf
 
ende mout om draf
1435
hier wille gheven,
 
ende gout om loot
 
ende lijf om doot,
 
hi dinct mi reven.
 
Wel sijn zi datte
1440
die hier van scatte
 
hare[n] God maken;
 
alsulke ghiere
 
in helschen viere
 
sullen zi doot blaken.
 
 
1445
God hevet Ghierichede onwe[e]rt
 
om dat hoe meer dan recht begheert;
 
want soe es guls ende grondeloos
 
die niet versaden can altoos,
 
dat toocht wel harer naturen aert:
1450
so soe meer heeft, so[e] meer begaert;
 
soe tiert den gonen die twater laet,
 
so hi meer drinct, so min versaet.
 
Die wel hare aerten claer can spellen,
 
hi vindse poorte van der hellen
1455
die al verzwelghet dat haer toecomt.
 
Bi ghiericheden was meest verdomt
 
Lucifer ende zine ghesellen.
 
Al tselves mochte Adaem wel tellen,
 
tote dat gheboren was de gone
1460
die hem verloste, Marien zone.
 
 
 
Ooc es zoe endsel ende beghin
 
daer alle valscheit meentet in;
 
om dat soe tgoet begheert alleene,
 
so hout soe trouwe niement gheene.
1465
Discordia es zoe van stade
 
ende wortel fel van onghenade;
 
want soet al om der weerelt goet
 
vechten en[de] striden doet.
 
Bloedighe tanden ende grippelhande
1470
dat dinct haer eere, al es het scande,
 
want rapen, roven ende tasse[e]ren
 
daer mede can soe haer gheneeren.
 
Hare gole die es so wide ontdaen,
 
al dat soe ziet dat wille soe vaen;
1475
van weerelt scatte, van weerelt goede
 
daer of mach soe niet worden moede.
 
al ware de weerelt haer alleene,
 
het soude haer dinken zijn te cleene.
 
dat doet al hare begheerte ghiere,
1480
die vlamme es van den helschen viere,
 
die smenschen herte so doet bloeyen
 
ende om der weerelt goet so gloeyen,
 
dat zoe verbarrent trouwe ende minne,
 
recht ende redene in sinen zinne,
1485
om dat hi gheen van desen vieren
 
bekennen wille no wel antieren;
 
maer valscheit, bedriegh, honinghe, baraet,
 
dats daer hi up rijt ende gaet,
 
dat es een sadel van bedrieghe;
1490
want thelsche vier wort sine wieghe,
 
die daer up rijt in dit leven,
 
wille hijs niet te tijt begheven.
 
Dies es hi vroet, eist wijf of man,
 
die hier te tijt of beeten can.
 
 
1495
Glossa. Ghierichede
 
pleecht sulke zede
 
in allen zinne,
 
dat soe laet varen
 
om haer begaren
1500
trouwe ende minne.
 
Al waert al goet
 
der weerelt vloet
 
(soe es so stridel!)
 
ende soe in hare
1505
al liepe clare,
 
haer zwelgh bleve idel.
 
 
 
Om dat soe hier niet mach versaden,
 
so sal soe vinden gheene ghenaden;
 
thelsche vier wort haer ghelach,
1510
daer torment niet versaden ne mach,
 
want sore meer in wort ghetast,
 
sore meer torments in wast.
 
 
 
Glossa. Dat es maniere
 
ghelijc den viere
1515
dat berrent lichte:
 
so mer meer up doet
 
soet harder moet
 
barnen van rechte:
 
dies es hi vroet,
1520
die hier so doet,
 
dat hi hem houde
 
so milde onghier,
 
dat thelsche vier
 
hem niet bescoude.
 
 
1525
Vrouwe, bedi siet up mijn teeken,
 
of ghi wel wilt uwe ziele que[e]ken,
 
want ic draghe van rechter zede
 
een teeken van tween hoofdenlede:
 
teen siet weder, ende tander voort,
1530
als het na rechte wel behoort.
 
Of u God zin ende vroescap ghevet,
 
ziet weder hoe ghi hebt ghelevet
 
van den beghinsele uwer tijt;
 
daer in dat ghi mesdadich zijt,
1535
betert dat so met ghewelde,
 
dat u God daer of quite scelde.
 
Ooc mede suldi vorwaert zien
 
dat bi naturen sal ghescien
 
dat cort uwes levens wort een ende,
1540
ghine weet welctijt no hoe ghehende.
 
Bedi voorsiet u so te tijt,
 
dewile dat ghi in live hier zijt,
 
dat ghi u so ter deughet keert
 
datter God in si gheeert.
1545
Met goeden wille ende met weldaden
 
so suldi vinden Gods ghenaden;
 
want God loont elken sine daet,
 
welc hi doet, so goet so quaet.
 
Dat can wel deze glose toghen,
1550
die men hier lesen sal voor oghen:
 
 
 
Glossa. God es so vrient
 
die hem wel dient,
 
dat hi hem ghevet
 
vulmaecten loon
1555
in zinen troon
 
daer hi bi levet;
 
want het es zede
 
der godlichede
 
dat soe ghelt beede
1560
so wat een doet,
 
eist quaet, eist goet,
 
in lieve, in leede.
 
 
 
Vrouwe, bedi doet minen raet,
 
ziet wel up uwen cranken staet,
1565
waer of ghi quaemt ende wat ghi zijt,
 
waer toe ghi sult in corter tijt.
 
Uwes levens es gheen sekerhede
 
hedent, tavent, no morghen mede;
 
die doot die heeft u zaen verbeten,
1570
ter weerelt wordi saen vergheten.
 
Bedi behout dat werde goet
 
daer God om gaf Zijn zoete bloet,
 
dat es de ziele, die in u vat
 
besorghet es cout en[de] nat,
1575
nat van sonden ende cout van gracien;
 
dus es zoe emmer in tribulacien.
 
Bedi laet u te tijt bedinken
 
eer ghi u scip hier laet versinken;
 
dats vroescap, ende wel ghedaen.
1580
An deze gloze moghedijt verstaen:
 
 
 
Glossa. Dat es een ries
 
die sijn verlies
 
voor oghen siet,
 
mach hi dat weeren
1585
eert hem sal deeren,
 
doet hijs dan niet.
 
Die hem mach witten
 
van sonden smitten
 
ende zuver dwaen,
1590
ende scande in eeren
 
mach doen verkeeren,
 
dats wel ghedaen.
 
 
 
Vrouwe, bedi doet mine bede;
 
het wort u nutte ende salich mede:
1595
ghi sult ontzeilen uwen mast
 
als ghi in storme wort verlast,
 
dat es, dat ghi sult uwe meeninghe[n]
 
met omoede so wel bedwinghen,
 
dat der quader Hoverden wint
1600
daer in gheene stede vint.
 
Behoet di wel van dezer sake,
 
so suldi zeilen met ghemake;
 
ghi sult castien uwe jeughet
 
dat zoe haer meentet metter deughet
1605
ghestadelike in alre wijs,
 
so suldi hebben lof ende prijs;
 
want scoonste cleet dat mensche andoet
 
ende tbeste mede, dats name goet.
 
Hout di wel an deze costumen vast,
1610
so blijft u scip seker ghemast.
 
 
 
Met goeden seden ende scone manieren
 
suldi u leven doen vercieren,
 
dat u Folie niet ne drepe;
 
deze cablen sijn goet ten scepe.
 
 
1615
Ghi sult voorpeinsen in uwen moet
 
wat u mach wesen quaet of goet,
 
ant beste suldi u vaste houden;
 
so mueghedi u wel verbouden
 
dat u scip wel sal vlieten,
1620
wildi sulken anker uut scieten.
 
 
 
Es u scip ooc worden nat,
 
so suldi nemen u oosvat,
 
ent daer mede zuver laren,
 
dat es, dat ghi wel sult verclaren
1625
uwe sonden, ende uwe mesdaden,
 
daer ghi mede zijt verladen,
 
met uwer tonghen al wel belyen.
 
So sal uwe ziele wel bedyen,
 
hebdi berouwenesse van dien,
1630
ende ghize voort niet meer wilt plien.
 
 
 
Groten wille vast ende goet
 
so suldi hebben in uwen moet
 
Gode te minnene ende tontsiene,
 
quaet te hatene ende deught te pliene;
1635
pleghedi dies wel van manieren
 
so sal de roeder u scip wel stieren.
 
 
 
Als ghi al dit wel hebt ghedaen,
 
suldi uwe oghen laten gaen
 
up die leetsterre die u sal leeren
1640
waer toe ghi best u sult bekeeren,
 
dat es, dat ghi met goeder trouwen
 
ghenaden sult soeken an deze[r] Vrouwe[n],
 
die moeder es van ontfaermichede,
 
leetsterre van der zielen mede,
1645
dat zoe bi harer goeder gracie[n]
 
u scip uut alre tribulacie[n]
 
verlosse ende te lande wise,
 
so dat uwe ziele ten paradise
 
comen moete al sonder blijf,
1650
als doot sal sceeden siele ende lijf.
 
 
 
Sijt wel versekert ende [weet] goet,
 
eist zo dat ghi dit [al] wel doet,
 
dat u haer gracie toe sal comen
 
ghelike dau comt in de blomen,
1655
die uwe ziele van alre smitten
 
wel zuveren sal als lelie witte,
 
ende claer verlichten uwe memorie
 
met harer gracieuser ystorie,
 
dat ghi sult weten ende wel bekinnen
1660
hoe ghi Gods hulde sult ghewinnen,
 
daer ghi bi sult behouden bliven;
 
want soe es Vrouwe boven allen wiven,
 
hare gracie tiert der olie baye
 
die van naturen was so vraye,
1665
dat soe smenschen lijf do[o]rgaet,
 
ende evel ende quetsinghe te slaet.
 
Also doet hare gracie fine:
 
zoe es der zielen medicine
 
die herte, zin, wille ende meeninghen
1670
wel zuveren can van allen dinghen
 
die der zielen mochte[n] deeren
 
als zoe haer wille daer toe keeren.
 
 
 
Vrouwe, bedi doet als de vroede,
 
dient haer so met willen goede
1675
dat soe u ghehulpich blive
 
in de uutvaert van uwen live,
 
als uwe ziele sal comen moeten
 
ten jugemente daer God sal boeten,
 
dat zoeze blide uut moete bringhen;
1680
dit radic u boven allen dinghen.
 
Hier makic ende van minen sermoene.
 
Ic gheeft di up als in pardoene,
 
Jan Praet, die dit dicht begonste,
 
dat duut vulbringhs na dijnre conste.
1685
Nochtan dincstu mi in dole.
 
Ganc ter Sapientien scole
 
ende merc wel bi haren rade,
 
oftu wilt bliven sonder scade;
 
want hare lesse hebstu vergheten
1690
dat sal di worden zwaer verweten,
 
du ne beters di in corten tiden;
 
maer du suls te langhe ombiden,
 
want du hebs gheenen tijt ontfaen
 
daer du iet zeker up mueghs gaen
1695
teghen die doot die al verslaet
 
dat lijf heeft of lijf ontfaet.
 
 
 
Glossa. Deze .III.,
 
dat dinke mie,
 
zi gheven raet
1700
in wat manieren
 
een sal [h]antieren
 
zijns levens staet;
 
wille hi becliven,
 
behouden bliven,
1705
so moet hi plien
 
alsulke dinghen
 
als zi voort bringhen,
 
ende hem voorsien.
 
 
 
Na dien dat up mi es
1710
so willics mi voort bewinden
 
bi dese[n] .III. mach hem elc domen,
 
ende ooc wel de redene vinden
 
hoe dat hi leeden sal sijn leven
 
in joncheden ende in sijn ouden.
1715
God heeft dies den mensche ghegheven
 
dat hire hem bi behouden soude.
 
Ghedinkenesse doet mi verwijt
 
dat ic vele bem in dole,
 
ende hebbe ghesijn eenen langhen tijt;
1720
dies soudic gherne gaen ter scole
 
tote Sapientien der vrouwen,
 
dat soe mi leerde een ghetide,
 
dat mine ziele mochte scouwen
 
Gode, ende met hem wesen blide.
 
 
1725
O Sapientia, Vrouwe fine,
 
om dat ghi spelt de dromen mine,
 
so soudic u gherne vraghen
 
(want elc seght hier de tale sine
 
van dezen .III., dats wel aenscine),
1730
hare redene dinct mi wel eens draghen;
 
maer es waer dat zi vertrecken,
 
so mach ic bi mi zelven mecken
 
dat ic leve in sonden zware;
 
want ic mi niet can ghedecken
1735
van sonden smetten no van plecken,
 
men worter vele an mi gheware.
 
Omoedichede es mi ontfloen;
 
Hoverde hout mi in haer bandoen,
 
dat mach men zien an minen staet,
1740
Verwaenlichede, diere mi toe spoen,
 
[ende die mi leerde al haer ghedoen],
 
die doet mi toghen fier ghelaet;
 
Ooc heeft mi Ghierichede bezeten,
 
die trouwe ende minne heeft verbeten,
1745
dat zoe in mi es cleen aenscine;
 
bedriegh, oketten leert soe mi weten,
 
hoe ic met faulten sal ontmeten
 
tgoet dat soude eens anders zijn.
 
Soe raet mi dat ic niet ne spare,
1750
weder het recht of onrecht ware,
 
als ic mach hebben goet of scat;
 
mi spant so ghier nature van hare,
 
so ic meer hebbe, so meer beghare,
 
van der weerelt goede wordic niet sat.
1755
Ic ben ooc sulc, in wille niet miden
 
te deerne gherne tallen tiden
 
den gonen die[n] ic hebbe leet;
 
als hi wel vaert ic beens onblide.
 
Ic waent bi rade comt van Nide
1760
die talre felheden es ghereet.
 
Sal ic ooc yemant in hulpen staen,
 
daer moet miede voren gaen,
 
of zine besoenge sal niet clicken;
 
al hatti voormaels wel ghedaen,
1765
het ware van mi vergheten saen,
 
om dat het zijn al nieuwe sticken.
 
Vrecheit es wel mine vriendinne;
 
zoe raet mi dat ic niet beghinne
 
yemende te ghevene van den minen
1770
door beden wille no door minne,
 
en come so dat icker aen winne:
 
so sal mijn goet niet moghen dwinen.
 
Aerme, scamele, weeke lieden,
 
die ne willic eere doen no bieden,
1775
want si hen niet ghehelpen moghen;
 
maer wie dat mi wel can bedieden
 
hoe ic mach winnen grote mieden,
 
hem willic werdichede toghen.
 
In cabarette ende in taverne
1780
so ben ic milde[r] te verterne
 
eens anders gheldekijn dan tmijn.
 
Up scone vrouwen sie ic gherne;
 
dies ne staet mi niet tomberne,
 
sal ic wel te ghemake sijn.
1785
Als ic bi hen ben gheseten,
 
hemelrike hebbic vergheten;
 
so doe ic ooc der hellen wrake.
 
Gherne drinke ic wel ende ete
 
ghesoden, ghebraden, van den spete,
1790
daer ic mi mede doe te ghemake.
 
In goeden wine, in vetten capoene,
 
in dieren cleedren van saysoene,
 
daer in hebbic groot delijt;
 
in penitencien groot te doene
1795
of vele te hoorne Gods sermoene,
 
dat verleet mi talre tijt.
 
Sal ic aldus ten hemele comen,
 
so mach ict mi bet beromen,
 
dat ics hebbe beteren coop
1800
dan de Sinten hadden some[n],
 
die met penitencien waren ghenomen,
 
so dat hen tbloet ten voeten droop.
 
 
 
Jan, du spreects al [t]ontbonden,
 
als oftu waers in frenezien,
1805
verfierstu di in dine[n] zonden
 
dat es wert van duvelien.
 
So de duvel meer quaets doet,
 
so hijs meerre wille hevet;
 
want tallen quade staet hem sijn moet:
1810
ic wane hi di den raet al ghevet.
 
Want tminste point van alle[n] desen,
 
up dattu di niet wils bekeeren,
 
dat soude di doen verloren wesen,
 
als ons deuwangelisten leeren.
1815
Want Hoverde ende hare partie
 
heeft God al in sinen ban,
 
dats Nijt, Ghierichede, Luxurie,
 
Vrechede, Ontrouwe ende haer ghespan.
 
So wie die jeghen Hem wille sporen
1820
met dat dezen toebestaet,
 
ziele ende lijf blijft al verloren,
 
up dat zi sterven in die daet.
 
Bedi so leere omoedich zijn,
 
oftu met Gode wel wilt leven,
1825
drinc niet der Hoverden venijn
 
die dine ziele mach vergheven;
 
want soe met Gode es so leet,
 
dat hize bien uut zinen rike:
 
niement es so vroet die weet
1830
van quaetheden haer ghelike;
 
want soe es van naturen blent
 
ende van alre deughet ontweghet
 
die haer zelve niet bekent;
 
so ne doet de mensche die haers pleghet.
1835
Soe es venijn boven allen dinghen;
 
dat willic proeven int ghemeene:
 
want soe haer mach met niement minghen,
 
altoos so wille soe zijn alleene.
 
Bedi als zoe den gonen ziet
1840
die tselves pleghet dat soe doet,
 
soe hevets toren ende verdriet;
 
nochtan dinct het haer zelver goet,
 
om dat zoe wille sijn de meeste,
 
so haet soe haer ghelike zeere;
1845
van haer zelver maect soe feeste,
 
ende niement el ne doet soe eere.
 
Bedi mach soe wel heeten blent,
 
dat soe heeft glorie in haer ghelaet,
 
ende zoe niet in haer zelve kent
1850
dat haer dinct van een ander quaet.
 
Bedi so spreect haer niement goet
 
die hare ghevoere weet ende ziet;
 
onruste, scande ende evelmoet
 
so heeft zoere of, ende anders niet.
 
 
1855
Hoverde es boom van zulken aerde,
 
die quade vruchten draeght altoos;
 
haer wortelen strecken duer die aerde
 
tote in de helle grondeloos;
 
dus comt soe uter hellen ghegroeyt
1860
met .VI. lede[n] van quaden telghen:
 
hare vruchten diere aen staen ghebloeyt
 
die sal de helle weder zwelghen.
 
Dat es Nijt ende Ghierichede,
 
Vrecheit, Gulsichede ende Luxurie,
1865
ende Gramscap fel; dat zijn .VI. lede
 
die spruten ute der Hoverdie.
 
Dus es Hoverde fondament
 
van alle de[n] .VII. hooftzonden,
 
daer zielen bi meest zijn ghescent;
1870
dat willic di met ware oorconden.
 
Want als zoe vindet haer ghenoot,
 
dat soe niet bliven mach te boven,
 
soe hevets toren ende anxte groot:
 
daer macht men Nidichede loven.
1875
Tander point es, dat soe begheert
 
der weerelt goet hoe dat het zij:
 
in deze dinc so openbaert
 
haer Ghierichede, dat dinke mi.
 
Tderde es een point, ic seght di hoe:
1880
es zoe van weerelt scatte rike,
 
dats hare begheerte ende meer daer toe
 
om te verhoghene haer ghelike;
 
want dat bin haren claeuwen comt,
 
soe laet haer lichte niet ontgaen,
1885
wie[n] dat scaet of wie[n] dat vroomt:
 
Vrecheit mach men daer verstaen.
 
tVijfste point dats Gulsichede
 
in overate, in overdranke,
 
daer soe haer doet te ghemake mede,
1890
die wel vervullen hare lanke.
 
Dats haer begerte ende al haer aert:
 
den mensche hevet soe so verdullet,
 
dat hi gulsichede niet spaert,
 
eer sijn buuc al es vervullet.
1895
Maer als hi sat es ende blide
 
die buuc, ende weeldich van den live,
 
dan comt nature met eenen stride
 
beede in manne ende ooc in wive,
 
diese dickent daer toe dwinghet
1900
dat zi doen onzuverhede.
 
Dit let, dat hier hoverde brinct,
 
mach heeten wel luxurie mede.
 
Alst hare al niet wel wiket
 
dat soe hoort ende dat soe ziet,
1905
ende yement hem vele verriket
 
soe can haer ghewachten niet,
 
soe wort tornich ende verbolghen,
 
alst haer niet al leit onder voet:
 
so vele venijns heeft zoe verzwolghen,
1910
dat soe gramscap toghen moet.
 
Dus machmen .VII. zonden proven,
 
die alle uut der hoverde[n] spruten,
 
van Gode worden si verscroven,
 
die grote hoverde int herte sluten;
1915
up dat zijs niet te tijt ombeeren,
 
dewile dat zi in live hier leven,
 
so sullen zi in den vlammen ve[e]ren,
 
daer hoverde in es verdreven.
 
 
 
Jan, nu hore, ic sal di nomen
1920
de vruchten, die deze telghen draghen,
 
die alle uut der hoverde comen
 
ende jammerlike [de] zielen plaghen:
 
dats alle maniere van quader sake,
 
onrecht, bedriegh, honinghe, barraet,
1925
verradenesse, quade achtersprake,
 
diefte, roof, valschede, moordaet,
 
faulten, oketten ende tassement,
 
scalchede, onneere ende symonie,
 
felhede, zothede vele ombekent,
1930
temptacie, quade ypocrezie,
 
scelden, vechten, zweeren, lieghen,
 
zonde, scande, onzuverhede,
 
deze vruchten zi bedrieghen
 
hem allen diere meenten mede;
1935
want eere, lof ende goede name,
 
die sal hem te gliden saen
 
die hem hout an hare blame;
 
bedi ware soe goet wederstaen.
 
Want hier in mochte een verburen
1940
dat hi ter weerelt worde ghescent;
 
ende elre ooc vele meer besuren
 
int helsche vier dat nemmermeer ent.
 
Want daer comt of ompais van herten,
 
scade, vernoy, rouwe ende toren,
1945
die beede ziele ende lijf so smerten
 
dat zi int ende bliven verloren.
 
Want deze boom, daer ic of telle,
 
die bi Hoverden es vertrect,
 
dats Lucifer, proost van der helle,
1950
die up alle quaethede mect.
 
Hi es de gone diese eerst wan;
 
bedi es zoe de dochter sine;
 
daer omme moet soe ende haer ghespan
 
altoos zijn van quader mine.
1955
Soe es so putertiere fel,
 
dat zoe benijt al dat soe vindt:
 
soe maect haer groot ende niement el,
 
bedi es niement die haer mint.
 
Of zoe niet minnet haers ghelike,
1960
wien soude soe moghen minnen dan,
 
no Gode mede van hemelrike?
 
Bedi so blijft zoe in den ban,
 
dat soe niet comen mach daer boven
 
daer soe ute was verdreven.
1965
Bi haer is Lucifer verscroven,
 
want hem der hellen crone es ghegheven.
 
Als twee hoverde te gader zijn,
 
dan wort Nidichede ontwaken,
 
want elc maect anderen fellen grijn
1970
met bedecten valschen spraken.
 
Lammes tonghe ende wulues herte
 
bliven daer ooc niet vergheten
 
die nijt zwellet hen toter sterte;
 
want elc wilde andren hebben gheten.
1975
Dit mach men bi den duvel spellen,
 
die van hoverden draghet tvenijn,
 
ende emmer mallic andren quellen
 
ende altoos zonder minne zijn.
 
Cort gheseit ende al met ware:
1980
in hoverde nes deughet gheene;
 
want Lucifer es openbare
 
Hoverde zelve van allen weene.
 
Dies sullent zine scalke wesen,
 
die hier hoverden te vele plien;
1985
die wille, hi wachte hem van dezen!
 
salich zijn zi die dies ontvlien.
 
Glossa. Uut Hoverdien
 
ende ha[er]re partien
 
eist dat si comen
1990
in alle de sonden
 
die zielen wonden
 
ende meest verdomen.
 
Dies wille hier God
 
doen sijn ghebot
1995
int helsche wach,
 
daer nemmermeer
 
torment no zeer
 
in enden mach.
 
Jan du hoors hier menich woort
2000
vermonden van Hoverden felle,
 
dat Lucifer al toebehoort,
 
die principael es van der helle;
 
bedi wacht di van haren saken
 
doestuus niet du worts ghescent,
2005
bedi God sal di meenter maken
 
int helsche vier dat nemmer ent.
 
 
 
Vrouwe, ghi dient mi sonder danc,
 
ghi maect u sermoen so lanc,
 
dat het mijn weldoen al belet.
2010
Maer melodie ende nieuwe sanc
 
ende goede spize ende goede dranc,
 
dat soude mi greyen vele bet;
 
want u verwijt gaet mi te na
 
bedi ghi seght, als ic versta,
2015
dat God op mi sal proeven clare
 
dat ic uut zinen weghe ga,
 
ende sduvels raet so ane va
 
dat het mi comen sal te zware.
 
Van zinen rade weet ic niet:
2020
God, die alle dinc voorsiet,
 
die moete mi van hem doen keeren;
 
maer an clergien hebbic bespiet
 
dat zi node gheven yet:
 
ic waent hen vrecheit doet ontbeeren.
2025
Maer alle nemen zi gheerne mieden,
 
diese hen gheven of willen bieden;
 
al waert van claren woekerschatte,
 
si souden den volke wel bedieden
 
dat wel bestelt ware an henlieden
2030
ende gheven hen paerdoen te quatte.
 
Ic waent hem raet de ghierichede;
 
zi drinken gherne ende eten mede
 
vette spize ende goeden wijn,
 
Gula hout [bi] hem hare stede,
2035
so dat si pleghen hare sede;
 
want aermoede dinct hem al venijn.
 
Si draghen cleedren van saysoene,
 
werdich, diere, van groten doene,
 
daer Hoverde in mach reigne[e]ren.
2040
Dat zi secghen in haer sermoene,
 
dat ware hem zelven zwaer te doene:
 
het mochte haren lechame deeren!
 
Wille een gracie impetre[e]ren,
 
daer hi hem waent mede gheneeren,
2045
hi moet gheven ghelt of miede[n],
 
of symonie sa[e]lt hem weeren,
 
ende wel bespreken voor de heeren
 
dat sine besoenge niet sal dieden.
 
Bi groten wille van luxurien
2050
houden si some vette amien
 
die zi hantieren, ende handelen mede
 
metten leden, die zi doen wien,
 
ende Gode heffen ende benedien:
 
dat dinct mi wesen grote onzede
2055
hoe dat zi meughen sijn so coene,
 
na der leeringhen Gods sermoene,
 
als zi nachts lecghen in hooftzonde,
 
Gods helighe messe sdaeghs te doene,
 
ende te etene ende drinkene als lyoene
2060
dat Helighe Sacrament met monde;
 
ende als zi messe hebben ghedaen,
 
dat zi dan weder keeren saen
 
om te vernieuwene hare sonden
 
an hare amien, die hem ontfaen.
2065
Dan vliet hen God, dats mijn verstaen,
 
snelre dan de haze van honden.
 
Bedi het scijnt [mi] meer ontame
 
dan of men eenen coninc name
 
ende menne in eene vrye stake,
2070
dat zi ontfanghen Gods lechame
 
als zi hem in hooftzonden blame
 
weten besmet van sulker sake.
 
Het schijnt zi willen Gode verslaen,
 
als zine neder roepen saen
2075
te comene in hare onzuvre vate,
 
als eist dat zi te biechten gaen,
 
of zi niet voort of willen staen
 
no dor Gode hare sonden laten,
 
ende zi an tzelve weder vaen,
2080
daer si te voren in hebben mesdaen.
 
Wat mach hen biechten staen in baten?
 
Al hebben zi absolutie ontfaen,
 
dat es also in mijn verstaen:
 
zi lossen den ban ende comen verwaten.
2085
Alsulc een voere ghelijct den honden
 
zi spuwen, danne weder slonden,
 
dan es het vu[u]lre dan te voren.
 
Bedi sal waer voor recht oorconden
 
int jugement van haren sonden
2090
dat zi daer Gode willen versmoren
 
Want God es fine zuverhede;
 
dies wijst recht ende redene mede
 
dat soe moet zijn al zuver fine,
 
daer hi sal comen, in die stede.
2095
Zo wee hem dieze onzuveren dede,
 
ende Hem ontfinc daer in te zine!
 
Want hets der zielen condempnatie,
 
dat eenich mensche sonder gracie
 
Gods lechame wille ontfaen,
2100
die in hooftzonden tribulacie
 
levet met langher spacie,
 
ende overhorich wille gaen.
 
Wort een bedraghen in den ent
 
dat hi keefsdom hevet bekent
2105
of hoerdom of dies ghelike,
 
zi houden daer of parlament,
 
ende rapen tghelt alomtrent
 
up aerme lieden ende up rike;
 
al gheven zi tghelt, het blijft verloren,
2110
wort daer gheene absolutie gheboren.
 
Dies leeren zi hem van Vaellewen spele.
 
Al galt zoe lettel hier te voren,
 
de costume es of ghezworen,
 
zoe cost nu .III. waerf also vele.
2115
Al gheven zi onnozelen lieden
 
hare absolutie door die mieden,
 
wat mach[t] der zielen te baten staen,
 
of zi hem heeten ende ghebieden
 
dat zi hare sonden moeten bedieden,
2120
ende daer of claer te biechten gaen?
 
Dat zi te biechten moeten gaen
 
daer tparlament of es ghedaen,
 
dat dinct mi al sijn onrecht;
 
want heeren die ghelt daer of ontfaen,
2125
zi souden voor hem te quitene staen,
 
ende draghen an hem der zonden plecht.
 
Want als die boeten sijn vergouden,
 
die nemers moghen hem niet ontscouden
 
de ghevers ne souden bliven quite
2130
hier in dincsi mi trechte vouden,
 
dat zi costume daer of niet houden.
 
Bedi so schijntet Vaellewen vite
 
dat zi Gods boeten aen hem trecken,
 
ende zi nochtan niet vorder mecken
2135
dan hoe zi tgoet wel moghen rapen,
 
daer zi hen waerme mede decken,
 
eten, drincken ende verlecken,
 
ende up sochte bedden slapen.
 
Dat liede zwaer bepinen met handen,
2140
dat eten zi met bloedighen tanden.
 
Als nu wille Vaellewe redene sceuren,
 
es God rechtich so sal hijt anden
 
dat zi onnozele te rechte panden
 
van boeten die hen niet souden gheb[e]uren.
2145
Want wat mach hem dat toebestaen,
 
dat si van boeten ghelt ontfaen,
 
die alle ter penitentien behoren?
 
Vaellewe wille de redene slaen ....
 
Ja, sullen de heeren quite gaen
2150
van sonden, die zi zelve scoren,
 
ende aerme liede moghen vlaen,
 
die min dan zi hebben mesdaen,
 
daer schijnt rechtichede verzworen.
 
[...]
2155
[...]
 
[...]
 
Zi zien een stro up eenen andren,
 
daer zi mede spotten ende calandren;
 
maer up hen zelven zien zi niet,
2160
diere onder draven ende wandren.
 
Dus willen zi redene doen verandren,
 
als dat daer in gheen recht ghesciet.
 
Bedi si willen quite bliven,
 
al eist dat zi met mannes wiven
2165
hoerdom doen of keefsdom mede;
 
dus willen zi Gode tscerne driven!
 
Wat soudicker meer of scriven?
 
ic laet al sceeden Gods rechtichede. .
 
Aldus so mennen si in Vaellewen
2170
snelre dan zi vlieghen zwaellewen,
 
die hen zelven vlieghende azen;
 
zi poghen hoe zi moghen caellewen,
 
der lieder beursen, daer zi up baellewen,
 
ende met weelden groot verdwazen.
2175
Zi eten ende drinken der lieder sonden,
 
daer redene ende recht in ware oorconden
 
dat al behoort te penitencien.
 
Heeren die deze loye vonden,
 
zi roofden Gode van zinen ponden
2180
bi wille van ghierer consciencien.
 
Ic wane, waert also grote sonde,
 
als predicaers secghen metten monde,
 
si lieten se so up hem niet wassen;
 
maer es het waer dat zi oorconden,
2185
so slachten si wel verwoeden honden,
 
die meest up hen zelven bassen.
 
Dat zi met zulker[h]ande saken
 
ter glorien Gods wanen gheraken!
 
daer God zelve sprac met monde:
2190
"die mijnre bliscap sal ghenaken,
 
hi moet van den keelcte smaken,
 
daer ic of dranc door smenschen sonde."
 
Voorpeinsden zi om dat motet,
 
zi souden hen wachten vele te bet
2195
dat zi niet ute den weghe ghinghen;
 
maer Ghierichede, die hen belet,
 
ende van rechte meest es ontset,
 
ne wils hen laten niet ghehinghen.
 
Vrouwe, sal ic der waerheit lien
2200
om dat ic dat sie an clergien,
 
die ons leeren souden tware,
 
dat zi hen trecken in partien
 
met Ghiericheden ende Luxurien,
 
so volghic vele te bouder nare.
2205
Bem ic hier in ontweghet, Vrauwe,
 
so biddic u in goeder trauwe
 
dat ghi mi so te weghe set,
 
dat ic int vonnesse nauwe
 
ute mach comen sonder rauwe
2210
ende niet blive in sduvels net.
 
 
 
Jan ic diene di sonder danc,
 
dat hebstu mi verweten wel;
 
want mijn sermoen es di te lanc,
 
du horets houder ander spel.
2215
Maer tsermoen dat ic hier beghinne,
 
dat sal di noch meer verleeden;
 
om dattu zijs van harden zinne,
 
bastaert, ruut ende ombesceeden,
 
so moet ic langhe tale maken
2220
eer ict di mach ghestampen in
 
dattu mine redene cans ghesmaken
 
dat doet dijn onverstandel sin.
 
Waerstu subtijl, en ware gheen noot;
 
te meerre es al de pine mijn,
2225
dat ic door dine ru[u]theit groot
 
te langher moet ghemoeyet sijn.
 
Du bits mi, oftu zijs ontweecht,
 
dat ic di weder te weghe zette,
 
als de zondare vele pleecht,
2230
die visschen gaet in sduvels nette.
 
God weet, du zijs ontweghet zeere,
 
verstouts du daerin dinen moet,
 
om te doene sonde meere,
 
door dat een ander sonde doet.
2235
In dat so slachstu wel den blende
 
die metten blenden wille wandren
 
zi hen mesleeden so int ende
 
dat zi bederven mallic andren.
 
Want waert dattu wel cons merken
2240
der deughden zede, ende hare maniere,
 
du souts bi haren ede werken,
 
om dat God haet de quade chiere.
 
Want Salomon, de wize man,
 
hi seide dat elc mensche vroet,
2245
die redene kent ende merken can,
 
ter deught soude zetten zinen moet;
 
al waert dat daer of els niet quame,
 
dan deughet sco[o]nre heet dan quaet:
 
door die scoonhede van der name
2250
so soude elc poghen goeder daet.
 
Maer om dattu gheene in en heves,
 
so ne machtu gheene ute gheven;
 
maer dine sonden, daer du in reves,
 
zi hebben dine weldaet verdreven.
2255
Bedi so seit men een bispel
 
dat tvat gheeft ute dat in hevet;
 
dat mach men an di merken wel,
 
want di nature maniere ghevet.
 
Du cons dijn vat niet so ghesluten,
2260
dat mach men zien an dijn ghelaet,
 
het ne moet weder toghen buten
 
quaden wille ende quade daet.
 
 
 
Ooc mede slachstu wel der cat,
 
die gheerne visch eet bi naturen;
2265
maer soe maect node hare poten nat:
 
het schijnt dat zoet niet wille besuren.
 
Recht dies ghelike dinct mi zijn
 
twesen van di zekerlike;
 
want du wils doen den wille dijn
2270
ende niewer pinen om hemelrike.
 
Als men di sal in de erde vaten
 
waenstu met ziele daer in vlieghen.
 
of wilstu di daer up verlaten?
 
du salt di zelven meest bedrieghen.
2275
Nu merc of Jhesus zelve wilde
 
hemelrike meest besuren,
 
als hi zijn bloet hier sturte milde
 
over ons allen creaturen.
 
Waenstu dan comen sonder bezuren
2280
in sine glorie van daer boven?
 
dat sal di God niet ghewillecuren:
 
du moester pine eer omme proven.
 
Nu speghel di in deze lesse,
 
ende peins dat ic di secghe waer.
2285
Du spreecs ooc van den vonnesse,
 
als quans du hebs groten vaer;
 
maer hadstu vreese van Gods wrake,
 
als du hier toghes in dine woort,
 
du souts niet pleghen sulker sake,
2290
als dat den duvel toebehoort.
 
Maer het es naturen sede
 
dat elc ghelike soect sijn ghelike,
 
voghelen, visschen ende beesten mede,
 
ende liede ooc arme ende rike.
2295
Bi dattu daer toe zijs ghewone
 
dattu gherne sonden plies,
 
so neemstu mercsels an de gone
 
die sonde doen, als duse sies.
 
Dus soecstu dijn ghelike snel,
2300
meer an de quade dan an de goede,
 
daer bi mach men merken wel
 
dat di comt van quaden moede.
 
Want ware dijn moet goed van meeninghen,
 
du souts tquade laten varen;
2305
nature soude di daer toe dwinghen,
 
dattu deught souts moeten baren.
 
Bedi het wijst naturen zede
 
dat zoe seker toghen moet
 
in willen ende in ghewerke mede,
2310
welc het zi, so quaet so goet.
 
Zoe es die deughet baren moet,
 
als zoe comt van goeden sade,
 
ghelike dat soe quaethede doet,
 
als zoe wasset van den quade.
2315
Om dattu zijs van quader mine,
 
ende ooc van quaden aerde mede,
 
so volghet de nature dine
 
in quaetheden hare zede.
 
Bedi machstu di wel ontsien,
2320
wilstu di niet van sonden keeren,
 
datti quaethede sal ghescien
 
na der gherechtichede Ons Heeren.
 
Merc wel, of een dief gaet stelen,
 
ende het comt dat menne vaet,
2325
sal hi niet hanghen moeten bi keelen,
 
na dien dat het verboden staet?
 
Want ghelike als mensche hier ent
 
in sonden die God heeft verboden,
 
so wort de ziele zijn ghescent
2330
int torment van allen noden.
 
Gods rechticheit sal niement sparen
 
daer zine ghenaden haer niet bewint;
 
elc sal na sine verdiente varen
 
also als Hijt ghescepen vint.
 
 
2335
Jan, ic hore di secghen daer
 
eene redene van den papen
 
die hare amien volghen naer,
 
ende in onzuvere sonden slapen.
 
Al es het waer, [h]en doghet niet
2340
te begripene dinen heere,
 
daer God in di zelven siet
 
ghelike sonden of vele meerre.
 
Want van den zonden die du wils pleghen
 
so verwijt eenen andren niet,
2345
eer du di zelven hebs ghedweghen
 
so claer dat di God zuver ziet.
 
Bedi, God weet, hets al verloren
 
dat een up eenen andren winct
 
van roken die hem comen te voren,
2350
als hi zelve vu[u]lre stinct.
 
Du lichts bestonken ende al verfelt
 
in dine sonden, min no mee
 
als een die voor sine deure smelt
 
onzuverlike onder den snee.
2355
Als danne de zonne heete scijnt,
 
als ons wel toghet hare nature,
 
dat soe den snee te watre dwijnt,
 
dan blijft het vu[u]l voor sine dure.
 
 
 
Jan, nu gloze up deze saken,
2360
hoe zi [h]orribel sijn ende felle;
 
als du de doot hier suls ghesmaken,
 
dan vinstu waer dat ic di telle.
 
Voorsiedi wel, du moetster dure;
 
want hets een dinc dat wesen moet,
2365
ende dooghen daer dine aventure:
 
vergaet soe wel, het es di goet.
 
Al dinct di quaet sijn mijn sermoen,
 
nochtan willict bedi niet laten;
 
want dat ic doe, dats om weldoen
2370
bi aventuren het sal di baten;
 
want dienstu Gode ende du hem minnes,
 
so machtu behouden bliven;
 
maer alstu zonde ende quaet beghinnes,
 
Gods gracie sal di niet becliven;
2375
want doestu wel, so saltu leven
 
in sine glorie excellent;
 
doestu ooc quaet, hi sal di gheven
 
die helsche doot die nemmermeer ent.
 
Dus hevet di God hier cure ghegheven
2380
dinen wille te doene gheheel,
 
weder du sterven wilt, so leven;
 
maer kiestu tbeste, hets dijn voordeel.
 
 
 
Als Lucifer so Gode ontkende
 
in zinen troon ghebenedijt,
2385
daer hi hem zelven mede scende,
 
zo dat hi viel ende blijft int bijt,
 
om dat zi waren van zin ende accorde
 
die daer met hem vielen neder,
 
so biense God met zinen worde
2390
dat zi niet meer daer comen weder;
 
maer dandre bleven alle in pace,
 
die Gode kenden over heere:
 
in glorien, minnen ende in solace
 
staet hen te zine emmermeere.
2395
Jan dus vrees ic nu van di
 
dattu zijs van harer scare,
 
die Luciferre stoeden bi,
 
daer zi om vallen moesten zware;
 
want du volghes meer de gone
2400
die werken tegen den wille van Gode,
 
dan die der doghet zijn ghewone
 
te houdene vaste zine ghebode;
 
daer schijnt het dattu niet bekinnes
 
wat hi door di hevet ghedaen,
2405
ende du hem ooc niet vele minnes,
 
als du wilt overhorich gaen.
 
Bedi machtu wel sijn in vare
 
dat di de plaghe sal ghescien,
 
daer du suls vallen metter scare
2410
die God met Luciferre bien;
 
want du wilt di bescudden mede
 
metter quaetheit van clergien,
 
die voor Gode heeft gheene stede
 
els dan int vermalendien.
2415
Bedi ic seght di zekerlike:
 
clergie es goet ende quaet ooc mede;
 
so waren dinghele in hemelrike
 
eer datse God versceden dede:
 
de goede hilt hi met hem te zine,
2420
de quade worp hi int helsche vier;
 
also sal hi noch doen aenscine
 
den quaden die nu leven hier.
 
Want de duvel heeft also wale
2425
Zi gaen gheminghet al te male
 
als wulven hier doen onder scape;
 
zi hebben in woorden lams maniere,
 
maer zi sijn wulven in die daet;
 
al scinen zi buten goedertiere,
2430
haer herte binnen meent al quaet.
 
Met rechte hebben zi wulves name
 
beter dan zi herden heeten,
 
die niet minnen der zielen vrame,
 
of daer ne moghe miede uut zweeten;
2435
si slachten dieven die gaen stelen,
 
al zien zi galghe voor hem staen,
 
die hen verworghen sal haer kele,
 
te min willen si niet stelen gaen.
 
Als een dief dan stelen gaet
2440
juweelen, scat of ander goet,
 
ende het comt [dat] menne vaet,
 
het scijnt dat hi dan hanghen moet.
 
Aldus eist met clergien vele[n];
 
die die helighe tijt Ons Heeren
2445
qualike besteden ende stelen,
 
als zi hen ter quaethede[n] keeren:
 
zi vinden ende zi sien bescreven
 
hoe dat si Gode dienen souden,
 
ende lieden goede exemple gheven,
2450
daer zi hem an moghen houden
 
in willen, in woorden ende in weldaden;
 
so souden si Gods bliscap winnen,
 
dies zi cleene zijn gheladen,
 
de quade die de sonden minnen;
2455
bedi so slachten si wel den dieven,
 
die hare galghen voor oghen sien.
 
Zi lesen in boeken ende in brieven
 
dat quaet den quaden moet ghescien;
 
nochtan willen zi hen niet castien
2460
dat zi yet meer der deughden plien.
 
God salse meer vermalendien
 
dan of zi niet wel consten zien.
 
De duvel sal hare ziele vanghen,
 
als de doot haer lijf sal scenden,
2465
ende aen der hellen galghe hanghen,
 
dats int torment dat niet mach enden,
 
ghelike dat men den dief hier hanct,
 
die stelen gaet der lieder goet;
 
want als men metten stalen vanct,
2470
het scijnt dat hi dan hanghen moet.
 
Bi dezer d[e]ure saltu verstaen
 
die conciencie van der herte,
 
daer smenschen wille moet deurgaen
 
ghelike two[o]rt doet duer de sterte.
2475
Die zine conciencie smit
 
met quader daet, met quaden wille,
 
het schijnt dat hi onzuver zit
 
ende smeltet vu[u]l voor sine zille.
 
Also wilstu bevulen mede
2480
de zille van dijnre conciencie,
 
om eens anders quade zede,
 
so sterfstu daer mede in violencie.
 
als dine ziele sal moeten scerden
 
uten lechame daer du in leefs,
2485
so sal zoe moeten int vule terden
 
up dattuut niet ghezuvert heefs.
 
[...]
2490
[...]
 
die elke sonde hevet bi hare,
 
ghelike dat hier es nu ghelesen;
 
bedi mach elc wel zijn in vare
 
die hier in de aventure moet wesen.
2495
Want niement es so vroet die levet
 
dat hi wel soude connen ghemecken
 
die zeerichede de dhelle in hevet,
 
no hare tormenten alle vertrecken.
 
Ic secghe di weder des ghelike
2500
contrarie jeghen dat ongheval:
 
al leefde al tvolc van erderike,
 
dat was, of es, of wesen sal,
 
ende alle vroescap in een ware,
 
ende daer toe eene tonghe mede
2505
so soude soe niet vulprisen clare
 
de glorie van der godlichede;
 
ende jeghen de bliscap van den trone
 
so ne mach men gheen ghelike micken,
 
so minlic zoete no so scone;
2510
bedi maerc wel up deze sticken,
 
hoe vele dat zi versceeden hebben,
 
teen in goede, ende tander in quade:
 
die hem hier stelt ter bester crebben
 
hi volghet seker vroeden rade.
2515
Bedi willic di informeren
 
van contrarien tween ghelike;
 
nochtan moghen si niet compareren
 
jeghen helle no hemelrike:
 
oftu moest pelegrim sijn met crachte,
2520
te gane pelegremage zware
 
bi langhe coude winters nachte,
 
ende niet altoos bi daghe clare;
 
alst harde woeye ende sneuwede milde,
 
ende het ware donker ende onghedoeve,
2525
ende mens di niet verlaten wilde,
 
merc wel oftu souts wesen droeve.
 
Nochtan secghic di over waer
 
dat dese pelegremage felle
 
niet gheliken mach een haer
2530
jeghen de pine van der helle.
 
Maer wildemen wisselen die te doene
 
te half meye, bi daghe scone,
 
als bomen bloeyen ende tdal es groene,
 
du souts hem bieden grote[n] lone;
2535
Nochtan eist gheen comparisoen
 
jeghen de glorie Gods Ons Heeren.
 
Elc moet hier pelegremage doen
 
daer hi nemmermeer sal keeren.
 
So, wel hem, diese gaet bi daghe!
2540
dat mach hi secghen diese doet;
 
hi ne heeft wat doen van sduvels plaghe,
 
bedi mach soe hem dinken goet.
 
 
 
Jan, ic proeve di noch met ware
 
dat hemelrike moet wesen scone;
2545
bedi du zies hier scinen clare
 
zonne ende mane an den trone,
 
ende scone blaeu dat firmament,
 
dat ons verblijt met ziere nature,
 
ende clare sterren daer in gheprent,
2550
die blecken als gout in lazure.
 
Of dus scone es de averecht zide,
 
die hier tonswaert es ghekeert,
 
so moet soe scoonre zijn ende blide,
 
die rechte zide daer God reigneert.
2555
Nochtan so nest maer een vloer,
 
int peinsen van siere scone sale,
 
dies mach hi rouwen diere ute voer
 
door sine overmoedighe tale:
 
dat was Lucifer, die felle
2560
vielen beede, hi ende sijn ghezelle
 
door sine grote hoverde felle
 
in den karker van der helle.
 
Bedi es hi wel zeer verdomt,
 
die Hoverde hier so verkiest,
2565
dat hi door hare partie comt
 
daer hi ziele ende lijf verliest,
 
ende hi ter bliscap comen mochte
 
daer glorie nemmermeer te gaet,
 
in dien dat hire wel na wrochte
2570
met goeden wille, met goeder daet.
 
 
 
Omme dat Hoverde es fondament
 
daer alle zonden af worden gheboren,
 
so wort soe tallen tormente ghesent
 
die der hellen toebehooren;
2575
bedi mach soe wel hebben name
 
te heetene helsche conighinne,
 
want soe es somme van alre blame
 
die men ghepeinsen mach daer inne.
 
Ghelijc dat Lucifer algader
2580
es prince van der helle[n] scande,
 
die hare wan eerst als vader,
 
daer hi om zit in de[n] helsche[n] brande,
 
dus reigneert hi daer in hare
 
ende soe in hem, up sulc covent,
2585
dat hem ende ziere helscher scare
 
nemmermeer ghebreict torment.
 
Nochtan so wat de helle in hevet
 
gheliket niet een vingherlijn
 
jeghen de bliscap die God ghevet
2590
hem allen die daer met hem sijn.
 
Wilstu daer pelegrim sijn bi daghe,
 
so radic dattu di so wachts,
 
dattu niet bi sduvels plaghe
 
in de helle ye vernachts;
2595
maer peins om die vulmaecte glorie
 
die nemmermeer sal nemen fijn,
 
ende diene so met goeder memorie
 
dattu daer pelegrim moghes zijn.
 
 
 
Vrouwe, mochte het mi so comen
2600
dat ic daer pelegrim worde ghenomen
 
te doene pelegremage clare;
 
so mochtic mi wel beromen
 
in den dach dat God sal domen,
 
dat het mi scone comen ware.
2605
Daer de inghelen sullen beven
 
int jugement dat God sal gheven,
 
lacen! hoe salt met mi sijn dan?
 
want ic mi kenne in sonden leven,
 
ende emmer so lanc so meer in sneven,
2610
dies ic mi niet ghewachten can.
 
Bedi so vreesic so tin[ne]gaen
 
hoe dat mi God daer sal ontfaen,
 
als hi mesdadich mi sal vinden:
 
bi dat Scrifture mi doet verstaen,
2615
zine rechtichede sal mi daer slaen,
 
of zine ghenade sals haer bewinden.
 
Bedi ghi seght mi uwe sprake,
 
dat diesghelike in wederwrake
 
up elke ziele sal ghescien:
2620
dat hare lechame mesdoet in saken
 
daer soe de pine of moet ghesmaken;
 
bedi so doet hem goet voorsien
 
hoe datmen scuwen sal dat zeer,
 
dat ende ne neemt nemmermeer,
2625
van tormenteliker quale,
 
dat meerre nu es dant was eer,
 
als zondaers nemen haren keer
 
daer in te vaerne alte male;
 
want so de helle meer wort ghelast,
2630
sore meer torments in wast
 
van zeericheden ende helscher pine;
 
bedi God heeft also ghepast
 
zo men meer zeers te gader tast
 
hoe het meerre staet te zine.
2635
God door sine ontfaermichede
 
gheve ons zin, wille ende zede,
 
dat wi hier so moeten leven,
 
dat wi in des hemels stede
 
moeten comen ende bliven mede,
2640
als God hier ons de doot sal gheven.
 
 
 
Van der Hoverden hebbic ghehoort
 
u vertrec ende u recoort,
 
hoe dat soe es der hellen ploech;
 
maer wildi nu noch secghen voort
2645
van dat Omoeden toebehoort,
 
dat ware mi solaes ghenoech:
 
of zoe met Gode es so bekint
 
dat hize waert heeft en[de] mint
 
ghelijc dat hi hem zelven doet;
2650
want hi es vroet die dat beghint,
 
dat hi coopt daer hi aen wint;
 
dadic also, het ware mi goet.
 
Bedi biddic u, werde Vrouwe,
 
ghelijc ghi zijt goet ende ghetrouwe,
2655
dat ghi mi leer[e]t God[e]s wet
 
so dat ic int vonnesse nauwe
 
ute mach comen sonder rouwe,
 
ende van hooftzonden onbesmet,
 
so dat de felle helsche honden
2660
mine ziele niet verslonden
 
als mine lechame hier sal dwinen;
 
al hebbic langhe ghesijn in sonden,
 
ic soude gherne worden vonden
 
ter bliscap die God gheeft den zinen.
 
 
2665
Jan du bids mi harde vele
 
dat ic di leere God[e]s wet;
 
mijn leeren gaet di al te spele,
 
bedi dune does niet te bet;
 
nochtan heeft di God vroescap ghegheven
2670
so vele, dattu di macht[s] behouden,
 
wilstu na zijnre scrifturen leven,
 
dies saltu di niet moghen ontscouden.
 
Al riepstu euwelike ghenaden
 
up Gode, laghestu in de vliet,
2675
te meer stoede hi di niet in staden,
 
holpes du di zelven niet.
 
dier ghelike mach ic di zecghen:
 
al leeric di, hets niet te beter;
 
du ne wilster sin no wille toe lecghen,
2680
du gheefs een goet cleet om een sleter.
 
Nu hore, ic wilt di maken vroet
 
ende met redenen wel besceeden,
 
hoe dat men Gods wet leeren moet,
 
die den mensche sal themele leeden.
2685
Du gheefs hier dinen tijt van gracien
 
om weerelt dwellinghe[n] die zielen leeden
 
int helsche vier van tribulacien.
2690
daer dine ziele bi soude leven;
 
dat sal haer comen te groten zeere,
 
wilstuus niet te tijt begheven.
 
Bedi staet of van dinen sonden
 
de wile dattu in live hier leefs.
2695
so dat du niet den helschen honden
 
dine ziele te bitene gheefs.
 
Wilstu comen ter Gods zoene,
 
so moetstu alle quaetheden laten,
 
ende pinen di om wel te doene,
2700
of anders mach het di niet baten.
 
Wes omoedich, ontfaermich milde
 
jeghen aerme lieden bloot van goede,
 
oftu wilt comen in die ghilde
 
die God hier cochte met zinen bloede:
2705
want dallemoessenen blusschen zonden
 
ghelike dat twater doet een vier.
 
bi dat euwangelisten oorconden,
 
ende predicaers ons zecghen hier.
 
Want caritate ende fijn omoet
2710
sijn speghel van der godlichede;
 
sowie die wel hier duer hen doet,
 
God sal ghehooren sine bede.
 
Du bids mi dat ic di vroet make
 
of Omoet es met Gode bekinnet;
2715
trouwen, jaes; boven alle sake
 
es zoe met Gode meest ghemin[ne]t.
 
 
 
Omoet es liebaert ende lam,
 
fonteine ende boom van alre vrome[n],
 
daer ons eerst de gracie of quam
2720
dat wi den viant waren ghenomen.
 
Want also goet als God moet zijn
 
boven den duvel, verstaet dit wel.
 
so es Omoedichede fijn
 
boven quader Hoverden spel.
2725
Dat willic proeven ende doen in ware,
 
ende ooc met redene wel vulbringhen
 
want God es zelve al openbare
 
omoedichede boven allen dinghen,
 
dat mach men lesen in menighe ystorie
2730
die spreect, met ziere godlichede
 
hoe dat hi quam uut ziere glorie,
 
ende wilde mensche worden mede,
 
ende stervelic door ons wilde sijn,
 
ende door de[n] gone[n] die hem mesdede.
2735
Jan, nu merc int herte dijn
 
of zijn mach meerre omoedichede:
 
die hem ooc in de zide stac
 
daer Hi in den cruce hinc,
 
als zine soete herte brac
2740
Hi vergaf hem [nochtan] alle dinc:
 
Hi dede hem zien (want hi was blent)
 
met zinen precieusen bloede;
 
hier mach elc merken, diet wel kent,
 
vulmaecte omoedichede goede.
2745
Dus es God omoedichede,
 
maer de viant es quade hoverde;
 
hier vint Omoet wel hare stede,
 
dat soe moet zijn van groter werde.
 
Als het wel recht es ende mate,
2750
naer dien dat soe van Gode quam,
 
so es zoe alre vromen bate,
 
fonteine, liebaert en[de] lam.
 
Ooc es zoe boom die telghen hevet
 
so vele, in can tghetal niet weten;
2755
so ne weet mensche gheen die levet.
 
sonder God, die al can meten.
 
Die telghen van der omoedichede
 
die willic di secghen zome,
 
daer eere, lof ende werdichede
2760
al an gheleit, ende salighe vrome;
 
dat es wille van goeder meeninghe
 
zoete tonghe ende rechte hande;
 
dat zijn omoedelike dinghe,
 
scone ende eerlic sonder scande,
2765
scamelhede, consciencie nauwe,
 
vriendelichede ende jonste goede,
 
ontfaermichede up groten rauwe
 
dat sijn telghen van der omoede.
 
Soberhede ende zoete moet,
2770
ghestade sin ende goedertiere,
 
bedienstich hovesch, simpel, vroet,
 
goede zeden ende scone maniere,
 
waerachtich ende snel in weldaden.
 
zuver ghedochte, eenvoudichede;
2775
met dezen telghen es gheladen
 
de boom van der omoedichede.
 
In allen dinghen te zine ghetrouwe,
 
ende gherechtich ende ghemate,
 
scone verdrach up groten rouwe,
2780
verduldichede ende caritate,
 
dat sijn telghen van omoeden,
 
die alle sulke vruchten draghen
 
dat zi inghelen ende menschen voeden,
 
ende al dat God ooc doet verdraghen.
2785
Die vruchten willic di zecghen some,
 
daer si mede zijn gheladen:
 
dats tamel, milthede ende vrome,
 
bliscap, solaes ende ghenaden,
 
eere, lof ende werdichede,
2790
O hope, ghifte ende toeverlaet,
 
vulmaecte gracie ende salichede,
 
daer meest der zielen troost aen staet:
 
ruste, ghemac ende moghenthede.
 
zeker pais ende minne fine,
2795
ghenoechte, weelde ende joye mede.
 
die sonder ende staet te sine;
 
scoonhede, zoethede, vulmaecte glorie.
 
rijcheit ende alre herten wensche[n]
 
deze vruchten van goeder memorie
2800
voeden beede inghelen ende menschen.
 
Want deze boom, daer ic of telle,
 
dat es God zelve, onser alre Vader,
 
die neder quam ende brac de helle,
 
om ons te lossene alle gader.
2805
Wel mach men merken, als bi den boome,
 
dat hi van hoghen neder clam.
 
ende wortelen wilde in dezen drome.
 
daer hi menschelichede in nam.
 
Daer was hi lam goedertiere
2810
als hi gheboren ons wort te wensche;
 
noch haddi bet lams maniere,
 
als hi den camp vacht voor den mensche:
 
maer hi gheleec daer den liebaerde,
 
daer hi so Luciferre dede
2815
neder vallen duer zine hov[a]erde
 
ute den trone in de helsche stede.
 
Noch sal hi den libaerde gheliken
 
als hi sal comen neder sterke
 
te doemene beede aermen ende rike[n],
2820
elkerlijc na zinen ghewerke.
 
Dit es de boom daer wi bi leven,
 
die ons allen voetsel ghevet,
 
ende elken sinen loon sal gheven,
 
na dien dat hi hier heeft ghelevet.
2825
Van der goeder zuvere fonteine
 
willic di secghen ende maken vroet:
 
dat was de zuvere wonde reine
 
daer hi uut gaf zijn soete bloet,
 
daer hi ons allen mede dwoech
2830
van der zonderliker blame,
 
di Adame so verwoech,
 
ende alle[n] die ooc maer hem quamen.
 
Hi suverde ons met zinen bloede,
 
dat es ons eene fonteine fine;
2835
beleeden wi ons als de vroede,
 
soe brinct ons ter ghenaden sine.
 
Daer deze boom in wortelen wilde,
 
dat was eene zoete nature,
 
[...]
2840
die moeder es ende maghet pure;
 
dat soe den wortel also ghewan
 
dat quam bi harer omoedichede;
 
dat bediet ons, diet wel can,
 
sinte Bernaerd, ende andere mede:
2845
want hi seit ende proevet mede
 
dat God hare meer vercoos
 
om hare grote omoedichede,
 
dan om hare zuverhede altoos.
 
Nochtan zijn si beede so groot
2850
in eeren ende in werdicheden,
 
dat haers ghelike vant noyt ghenoot.
 
noch nemmermeer sal vinden mede.
 
 
 
Jan dus proevic di bi dezen
 
dat het Gode ware bequame.
2855
wilstu hem omoedich wesen:
 
het ware int ende dine vrame.
 
Al es hoverde hier so fier,
 
als zoe sal sinken int helsche vier,
 
soe sal haer zelve tsterven driven;
2860
dan sal Omoet met Gode bliven.
 
Le[e]s hier de glose, so machstuut weten.
 
diet di sal secghen ende proeven mede,
 
dat Omoet upperst es gheseten
 
in de[n] scoot der godlichede.
 
 
2865
Glossa. Rechte omoet
 
die es so goet,
 
vul hemelscher jeughden,
 
diere of drinken,
 
dat zi ghedinken
2870
hem alre deughden;
 
bedi sal soe
 
comen daer toe
 
daer God zi
 
dats redene goet,
2875
want fijn omoet
 
so es Hi.
 
 
 
Jan hoort hier een parlament,
 
hoe dat beghint ende hoe dat ent,
 
tusschen Omoet ende Hoverdie,
2880
die altoos zijn wederpartie
 
ende al contrarie mallic andren
 
zi moghen niet te gader wandren
 
ende wel van eenen accorde wesen,
 
als du hier wel suls horen lesen
2885
van der Hoverde nieuwe rime,
 
die boom es van helschen lime.
 
daer menich mensche so up clijft,
 
dat hi hem zelven tsterven drijft.
 
Want dies ghelike dat een man
2890
met lime voghelen vanghen can.
 
zo vaet de viant van der helle
 
smenschen ziele met haren ghestelle;
 
nochtan ne wille hijs niet gheweten
 
eer hi de helle hevet bezeten
2895
dat es, te spade te ziere bate.
 
Hoverde es boom boven alre hate;
 
want sore een hogher up es ghecleven.
 
wille hi niet dalen in dat leven,
 
so hi dieper int verlies
2900
sal vallen, daer de boom uut wies,
 
dat wort in der hellen gront,
 
dat es Hoverden name cont.
 
Weitstu waer bi dat het comt?
 
om dat se God hevet verdomt,
2905
ende ghewijst ter helscher pine,
 
so staet haer daer van rechte tsine.
 
Al es so[e] moye van sypauwe,
 
hare bliscap wort int ende rouwe.
 
Hoverde wille hier spreken voren,
2910
want soe waent wesen meest gheboren:
 
 
 
Ic bein vaeillant
 
ende achemant
 
int wesen mijn,
 
want mijns ghelike
2915
up erderike
 
mach niement zijn.
 
Alle mine viande
 
achter de lande
 
hebbic verdreven.
2920
dat zi sijn bleven
 
in zeericheden.
 
Want ter commensaelge
 
als mine bataelge
 
zeere vacht,
2925
mine soudeniere
 
verw[e]erden hem sciere
 
met groter macht.
 
Ic vacht daer voren;
 
ic had[t] ghezworen:
2930
al daer ter stede
 
sloech ic ter erde
 
met minen zwerde
 
Omoedichede;
 
ter zelver tijt
2935
duerstac daer Nijt
 
so Caritate
 
dat soe bi noode
 
ghelijc den doode
 
lach up de strate.
2940
Vriendelichede
 
was daer ter stede
 
so ghewont
 
van Felheden,
 
dat soe van leden
2945
blijft onghesont.
 
De Gulsichede
 
wilde Soberhede
 
met haren oeste
 
so verduwen
2950
ende verspuwen.
 
dat zoe vlien moeste.
 
Scande blies ute
 
met haren flahute
 
der Scamelhede
2955
beede haer oghen,
 
dat mach soe toghen
 
in elke stede.
 
Ghierichede
 
jaghede ooc mede
2960
Milthede so
 
met haren brande,
 
datso[e] uten lande
 
van vreesen vlo.
 
Mijn dochter tachter
2965
die ghinc ooc achter,
 
ende wrochte wonder:
 
soe sloech zo zeere
 
die edel Eere
 
dat soe leicht onder.
2970
Valschede sloech
 
(daer ic om loech)
 
den slach so groot
 
up Trouwe fine,
 
dat zoe aenscine
2975
es bleven doot,
 
of uten lande
 
van groter scande
 
es zoe ghevloen;
 
dies hem bewinden,
2980
ne connen se vinden
 
in gheen saysoen.
 
Die Scalchede
 
sloech Edelhede
 
met haren zwerde
2985
so dat soe viel
 
ende lach al niel
 
plat up die erde;
 
soe ne mochte gaen:
 
soe hadde ontfaen
2990
minke ende smerte;
 
zin ende zede verloos
 
zoe ooc [voor altoos]
 
van vrier herte.
 
Die Ghierichede
2995
quam daer ter stede.
 
daer dat ghevel
 
als zoe versach
 
den groten slach,
 
dat halp haer wel;
3000
nochtan halp zoe
 
raden daer toe
 
ooc, in wat sticken
 
dat soe best zoude
 
gaen over moude,
3005
al waert met cricken.
 
Vrecheit sprac fel,
 
dat weet ic wel,
 
ic hebt verstaen,
 
hoe Edelhede
3010
met manken lede
 
sal moghen gaen:
 
"Ho[o]r, suster Ghiere,
 
na mine maniere,
 
ic wilt u secghen:
3015
het ware onzede,
 
zoude Edelhede
 
dus moeten lecghen.
 
Wi moeten zien
 
om een engien,
3020
ghi ende icke,
 
dat boven al
 
haer wesen sal,
 
ja, best ghemicke:
 
dats vele begaren,
3025
ende niement sparen,
 
ende node gheven.
 
Met desen cricken,
 
so moghen wi micken,
 
sal soe minst sneven;
3030
up sulc ghestel
 
so sal soe wel
 
gaen vele sochter."
 
Doe was daer zaen
 
die raet ghedaen
3035
van miere dochter;
 
dus schijnt het waer,
 
men proevet claer,
 
bi desen sticken.
 
dat Edelhede
3040
draeght hare lede
 
up dese cricken.
 
 
 
De Luxurie
 
coos teenre amie
 
Onzuverhede,
3045
dat soe haer stille
 
soude doen den wille
 
van harer bede.
 
Soe wasser mede,
 
(in wille niet lieghen
3050
no u bedrieghen),
 
eerst int beghin
 
[tevreden ...];
 
maer cort daer na,
 
als ic versta,
3055
ontseide soet mi.
 
Nu eist so comen,
 
dat ic mach romen,
 
dat lieden vele
 
te gader wandren
3060
deen metten andren,
 
met sulken spele;
 
want hets nature
 
de weerelt dure,
 
dies bein ic vro:
3065
"Hucke mi,
 
ic bucke di."
 
Hets nu also,
 
de Zuverheide
 
hevet gheene stede,
3070
zoe es verbannen;
 
dat mach men merken
 
an leeke[n], an clerken,
 
an wiven, an manne[n].
 
Mine soudeniere,
3075
staerc ende fiere,
 
zijn meesters bleven
 
in deze bataelge
 
al sonder faelge
 
boven alle die leven,
3080
ende ic met hem,
 
dies ic vro bem
 
ende blide van zinne.
 
Boven alre scone
 
so draghic crone
3085
als conighinne;
 
want boven mi,
 
wie dat hi zi,
 
es niement heere.
 
in allen feesten
3090
ghelijc den meesten
 
doet men mi eere;
 
want al dat levet
 
ende mensc[h]eit hevet,
 
verre ende nare,
3095
dat dient mi sterke
 
in allen ghewerke
 
dies ic begare.
 
Sapiencia spreect hier tieghen Hoverden die haer dinct harde vele lieghen.
 
 
3100
Hoverde fiere, uw rome tale
 
es Rechtichede niet comen wale,
 
wat ghi zijt zetel van der helle
 
daer Lucifer in sit, de felle;
 
ghi gaeft Omoeden hier eenen slach
3105
dat soe thooft niet lichten mach.
 
Caritate leight onder voet,
 
van haer heeft zelden yement goet.
 
De Vriendelichede mach niet ghenesen,
 
dat soe niet yemende wel can wesen;
3110
Soberheit wo[o]nt nu alleene,
 
up haer so acht nu yement cleene.
 
Die Scamelhede es nu so blent,
 
dat soe lettel yement kent.
 
Die Milthede es so verjaghet,
3115
dat niement haer int herte draghet.
 
Die Eere dwijnt van daghe te daghe.
 
Ic waent al doet Ghierighe plaghe.
 
Fine Trouwe es so te gleden,
 
dat soe ghebreect in allen steden.
3120
Die Edelhede zit upten banc
 
van Ghiericheden al crepel manc.
 
Die Zuverhede es nu so cleene,
 
men vinter cume een int ghemeene.
 
Quaetheit wast ende deught gaet onder.
3125
Dat God ghedoocht, dat es groot wonder!
 
 
 
Hoverde, dat comt al toe bi di,
 
want ghi sijt talre deughet fi!
 
ende tallen quade zidi snel.
 
Dat schijnt an uwe ghewerke wel;
3130
want ghi ende uwe soudeniere,
 
die sprokers zijt van helschen viere,
 
hebt ghewrocht alle deze moort
 
dat tgoede gheselscip es ghestoort,
 
ende so verdoolt in uwen miste,
3135
dat zi al moeten gaen te quiste;
 
al sijn si hier van u verscroven
 
zi sijn ghecroont met Gode daer boven,
 
daer ghi nemmermeer sult comen.
 
Maer als God sal de weerelt domen,
3140
so suldi varen in den torment
 
daer jou vader in es ghesent.
 
 
 
Hoverde, ghi seght u wesen scone,
 
maer ghi zijt alre zielen hone,
 
ghi slacht der adre vul van venine,
3145
die up de erde in zonnescine
 
al [h]a[er] lanc strect ende can versconen,
 
als zoe de lieden wille honen
 
als hize lecghen siet so clare
 
oft eene ghesprancte rieme ware,
3150
ende hize nemen sal metter hant,
 
dan wint soere omme oft ware een bant,
 
ende venimeert hem sine lede.
 
 
 
Hoverde aldus es uwe zede
 
jou groot samblant, jou fier ghelaet,
3155
daer ghi van buten mede omme gaet,
 
es binnen besmorten met venine
 
daer ghi of maect pusoen galine
 
ende den mensche mede bederft,
 
die hier in uwen dienste sterft.
3160
Dus es u scone anders niet
 
dan zieleverlies diet wel besiet.
 
 
 
Die scoonhede, die God sal minnen,
 
comt niet van buten maer van binnen,
 
ute der zuvere consciencie,
3165
sonder quaet ende violencie,
 
daer trouwe in es ende caritate,
 
omoet, minne ende vulle mate
 
van alre deughdeliker zede,
 
in willen ende in ghewerke mede,
3170
daer men de ziele mede verclaert:
 
alsulke scoonheit hevet God waert;
 
maer uwe sconheit daer ghi of romt,
 
die hevet God so zeere verdomt:
 
als ghi hier sult de weerelt rumen,
3175
ende in de helle moeten tumen,
 
dan suldi zijn tleelicste dier
 
dat wesen sal int helsche vier.
 
Dat willic proeven waer algader
 
bi Luciferre uwen vader,
3180
die scone, licht was ende clare
 
boven alle der inghelen scare,
 
eer dattene God stac uten trone,
 
daer hem verkeerde zine scone
 
in leelicheden van figuren
3185
boven allen duvelen van naturen;,
 
in also velen als dat hi
 
scoonre hadde ghezijn dan si,
 
so moeste tlot daer up hem vallen,
 
dat hi es leelic boven hen allen.
 
 
3190
Hoverde, also wordi weracht
 
hets recht dat kint den vader slacht!
 
Zijt zeker des, God sals u danken,
 
dat ghi de zine hier wilt cranken,
 
int helsche vier dat niet mach cissen;
3195
daer ghi sult varen sonder missen
 
ende zitten gram, verbolghen, erre,
 
in de[n] scoot van Luciferre,
 
als fine Omoet sal zitten mede
 
in de[n] scoot der godlichede.
3200
Welc uwer salt dan hebben best,
 
zo ghi, die zit int helsche nest,
 
zo soe, die boven es ghecroont,
 
daert niet wesen mach verscoont?
 
ghi neemt mijn secghen al in truffen;
3205
ghi ne durt blazen, scalpen no buffen:
 
als ghi sult riden upten wagen
 
die jou int helsche vier sal draghen,
 
dan suldijs mi gheloven claer
 
dat ic u hier secghe waer.
 
 
3210
Sapiencia, es het noene,
 
ghi comt te spade met uwen sermoene;
 
haddi ghecomen te primetide,
 
ic had u Vaellewen ghedaen riden;
 
hebdijs ooc grote begherte,
3215
ic salse u leveren bi den sterte.
 
Soe es van edelen nacioene.
 
Ic name gherne van uwen paerdoene,
 
up dat wel smaecte in die kele;
 
maer sulc paerdoen hebdi niet vele,
3220
dat dinct mi in minen zinne.
 
Ghi zijt eene aerme keitivinne,
 
ghi troot al omme als eene quene;
 
consti gheraken ter Vaellewen spene,
 
dat ghi van harer melc mocht drinken,
3225
het soud u uten hoofde zinken,
 
die frenezie ende die zothede,
 
daer ghi ons meent castien mede,
 
mi ende mine soudeniere,
 
ende Vaellewen mede die edele fiere,
3230
die haer ghesmide so scone draeght,
 
dats elken mensche wel behaeght.
 
Maer wildi haers ghemeenten niet,
 
so radic dat ghi van haer vliet;
 
want soe can biten ende slaen
3235
die haer niet wel te dienste staen.
 
Ooc es zoe van so starker macht,
 
dat soe van on[v]redene maket zacht,
 
up dat zoe es ghesproken voren
 
met ghelde, miede of aerfcoren.
3240
Die harer hulpen hevet te doene,
 
hi mach daer up wel wesen coene,
 
dat soe sal zijn zijn vulle vrient,
 
up dat hijs voren hevet verdient,
 
upten gonen daer hijt teghen heeft,
3245
in dien dat dander niet meer ende gheeft.
 
Maer die meest gheeft, hi sal gaen voren,
 
so wie dies heeft bliscap of toren;
 
al waert al valsch, onrecht of lachter,
 
te meer soude hi niet bliven achter:
3250
soe sal hem daer of zo voorsien,
 
dat sguens wille sal ghescien;
 
want soe voert metten stoote aldure,
 
ende ridet hi ooc wel ter cure
 
up elken daer zoet teghen hevet,
3255
zo dat hijt haer ghewonnen ghevet.
 
Daers redene toe, ic seght di twi:
 
om dat zoe es so edel vri
 
dat princen, prelaten ende coninghen
 
hare helpers zijn in allen dinghen,
3260
so dat haer wille voort moet gaen.
 
Bedi mach niement wederstaen;
 
daer bi vaert niement wel, die levet,
 
die Vaellewen niet te vriende hevet.
 
Wat doedi hier om mijn castien?
3265
ghi moghet zelve niet bedien,
 
men doet nu meer door mine ghebode,
 
dan door tghebot dat comt van Gode.
 
Aerme truffe, dulle dote,
 
hets mi ghevallen bi rechten lote,
3270
so wat dat in de weerelt hevet
 
ende menschelike vorme hevet,
 
dat si te miere scolen gaen,
 
ende alle mi zijn onderdaen.
 
Wan[n]eer dat zi hem [wel] beseffen,
3275
So willen zi hem met mi verheffen
 
ende zijn behaghel ende fier:
 
dat zuldi horen lesen hier:
 
 
 
Jc doe tornieren,
 
rudders verfieren
3280
van haren zinne,
 
vrouwen pareren,
 
zinghen, baleren
 
om rudders minne:
 
cnapen joste[e]ren
3285
ende breken speeren
 
om rome saken;
 
joncvrouwe[n] vermoyen
 
wempelen, ployen
 
ende hornen maken.
3290
Onder de cleene
 
makic ghemeene
 
ooc sulc barraet
 
dat si met feesten
 
ghelijc den meesten
3295
driven ghelaet;
 
maer dat een sleter
 
wille wesen beter
 
dan een goet cleet,
 
al hevets blame,
3300
hets wel betame,
 
ende mi niet leet.
 
Maniere vrie
 
ghevic clergie
 
ghelijc den riede:
3305
dats loventuten
 
den heeren van buten
 
om grote miede.
 
In canezien
 
ende in abdien
3310
so sendic mede
 
vulle mate
 
van haren ate.
 
Nijt, ghierichede
 
luxurie
3315
ende symonie
 
hantieren zi vele:
 
begherte ghiere
 
es meest maniere
 
van haren spele;
3320
goeden wijn
 
ende spize fijn
 
ende sochte slapen,
 
dat nemen zi
 
in penitencie vri,
3325
ende miede rapen.
 
Recht, caritate
 
hebben hare mate
 
beede verloren;
 
jugen, wethouders
3330
makic bescouders
 
ende al versworen.
 
Waer ende trouwe
 
die hebbens rouwe,
 
ende moghen niet bet
3335
dat men bi lande
 
ter Gods scande
 
doet sulke wet.
 
Onnozel bloet,
 
alst gaet te voet
3340
ende het up mi siet,
 
up sulke lieden,
 
die mi niet bieden,
 
so nachtic niet;
 
want si up mi
3345
rieken al fi,
 
die mi niet gheven,
 
om haer mesval
 
verbljdic al,
 
zie icse sneven.
 
 
3350
So scone .I. dier
 
sach noyt man hier
 
als Beyaerdinne
 
daer ic up ride:
 
vergout ghesmide!
3355
Als conighinne,
 
haer singnorie
 
hout soe so vrie
 
van rechter kure,
 
dat tvolc ghemeene
3360
haer staet te leene
 
al tlant dure.
 
Jonghe ende oude
 
zi dienen haer boude
 
met groten wille.
3365
Princen, prelaten,
 
staen haer te baten
 
lude ende stille.
 
Dats Valuwinne!
 
want hare minne
3370
doet menich waken
 
hoe hi sal mughen
 
haer helder zughen,
 
dat wel can smaken;
 
want Vaellewen soch
3375
es zo goet noch
 
ende zoete mede,
 
zoes een bet nust,
 
zoes hem bet lust.
 
Hets hare zede:
3380
soe telt so sochte
 
dat al tghedochte,
 
dat mensche hevet,
 
meest leit an hare
 
met groten gare,
3385
ende al dat leeft,
 
leeke, clergie,
 
scalke ende vrie,
 
wijf ende man,
 
men[n]en in Vaellewe,
3390
want zoe es zwaellewe.
 
die winnen can.
 
Gheen voghel el
 
die es so snel
 
als es de zwa[e]llewe:
3395
also, aenscine,
 
tallen rapine
 
es mijn lief baellewe.
 
Bi haren ghedane
 
es te verstane
3400
begherte ghiere,
 
dies niement es vri,
 
wie dat hi zi,
 
hine hevets maniere:
 
dus zijn si bleven,
3405
ja, alle die leven,
 
mi onderdaen.
 
Trouwe ende Waerhede,
 
Minne ende Milthede
 
mach ic wel slaen;
3410
want Ghier, mij[n] knecht,
 
die hevet tlecht
 
der Scamelheden
 
so wel ghestolen,
 
dat soe moet dolen.
3415
In elke stede
 
soe ziet als niet,
 
dies hevet verdriet,
 
Gherechtichede;
 
want soe moet lo[o]pen
3420
ende diere coopen
 
al hare bede.
 
Mijn cnape Nijt
 
hi hout ooc strijt
 
up zulke liede
3425
die teenighen tiden
 
willen Vaellewen riden
 
al sonder miede;
 
ghelt of aerfcoren
 
dat moet haer voren
3430
wel sijn ghetelt;
 
heeft soes ooc niet,
 
als zoe dat ziet,
 
so[e] blijft verstelt;
 
soe wort so stedich,
3435
soe bleve eer ledich,
 
eer soe voort ghinghe,
 
up dat men liet
 
haer wasdom biet,
 
ghelt of winninghe;
3440
maer heeft zoe tghelt
 
in haer ghewelt
 
bi grooten cn[o]ope,
 
dat greit haer wel,
 
dan wort soe snel
3445
ende sterc van loope;
 
want tversekijn
 
staet in latijn
 
hier wel bescreven
 
die sine dinghen
3450
up twifelinghen
 
wel sal vulbringhen ....
 
 
 
Qui non dat quod amat,
 
non accipit ille quod optat.
 
 
 
Triboel, orreest,
3455
es mijn spel meest,
 
ende groot ghescal.
 
Met miere voere
 
makic in roere
 
de weerelt al.
3460
Vechten ende striden
 
in allen siden
 
so doe ic mede
 
met overmoet
 
om weerelt goet.
3465
Hets mine sede:
 
met miere dwellinghe[n]
 
can icse bringhen
 
so in onmaten,
 
dat soe van seden
3470
no van moyheden
 
hoe weet ghelaten.
 
Ic maecse blent,
 
dat soe ne kent
 
Gode no hare;
3475
bedi comt soe,
 
dat soe ne weet hoe,
 
in pinen zware.
 
Bi minen miste
 
vaert soe te quiste
3480
int ondersoec;
 
soe wort in dole,
 
als die te scole
 
gaet sonder boec;
 
maer nijt, ghierichede,
3485
gramscap, vrechede,
 
dat leert soe wel;
 
glouternie
 
ende luxurie
 
bet dan yet el.
3490
Van sulken aerten
 
can ic haer taerten
 
te pointe baken
 
in minen oven,
 
die soe verscroven
3495
sal moeten smaken.
 
 
 
Jan, verstant dat ic di telle:
 
Hoverden oven dat es de helle;
 
die taerten die men daer in baect,
 
dat es torment dat ziele smaect
3500
wier lechame dat hier mesdede.
 
Noch ro[e]mt haer meer Hoverdichede:
 
 
 
Ic can wel wien
 
met luxurien
 
mannen ende wive;
3505
die mine manieren
 
niet willen hantieren,
 
dat zijn keitive.
 
Vette morseelen
 
can ic wel deelen,
3510
als dat ghesciet
 
dat ghelden moet.
 
Onnozel bloet
 
dan sparic niet.
 
Smenschen manieren
3515
can ic verfieren
 
in hoverdien;
 
Omoedichede
 
die doe ic mede
 
ghelovich lien:
3520
soe ne dar niet kicken
 
van eenighen sticken
 
jeghen minen wille.
 
Siet zoe mi gram,
 
sochte als een lam
3525
so zwighet soe stille.
 
Van weerelt lone
 
so spannic crone
 
boven al dat zi;
 
coninghen, graven
3530
ende cromme staven,
 
zi nighen mi,
 
ende Valuwinne
 
es conighinne
 
van erderike;
3535
want haer te leene
 
staet al ghemeene
 
arme ende rike.
 
Hare gheslechte
 
dat moet van rechte
3540
ghewarich bliven;
 
want over eene
 
die gaet alleene,
 
so riden vive.
 
Dus ridic hoghe
3545
van Vallewen soghe;
 
zo sughet al
 
dat hevet lijf,
 
man ende wijf
 
sonder ghetal.
 
 
3550
Up desen ro[e]m so gheeft Omoet
 
der Hoverden andworde goet:
 
 
 
Hoverde felle,
 
galle der helle,
 
ghi sloeght mi,
3555
dats uwe tale;
 
maer al te male
 
ben ic noch vri,
 
ende sal ooc leven
 
als ghi sult sneven
3560
in de[n] helsche[n] strijt.
 
Dan sal ic sijn
 
in glorien fijn
 
met Gode [ver]blijt.
 
Jou soudeniere,
3565
daer ghi so fiere
 
jou of bero[e]mpt,
 
die mine vrienden,
 
dies niet verdienden,
 
dus hebben verdo[e]mt,
3570
ende ghi met hem
 
(hoe dat ic bem
 
hier ongheacht),
 
sult alle baden
 
sonder ghenaden
3575
int helsche wacht,
 
als ic sal varen
 
metten scaren
 
van minen ghesellen
 
ten hoghen tro[o]ne
3580
om onze[n] loone.
 
Dan suldi quellen.
 
Van uwen rome
 
heeft niement vrome
 
no hebben sal;
3585
u hoghe vermet
 
wort al ontzet
 
int helsche dal;
 
jouwe fiere saken
 
zullen gheraken
3590
ten helschen viere.
 
Die met u quinken,
 
zi sullen drinken
 
van sulken biere.
 
Dat willic proven
3595
met Gode hier boven,
 
die u eerst gaf
 
sentencie, "ellende",
 
als hi u zende
 
int helsche graf.
3600
Daer zidi boom,
 
dan es gheen droom,
 
zeker gheplant;
 
want deze hov[a]erde
 
die God verzwaerde,
3605
dats de viant
 
Gods rechtichede
 
die hem daer dede.
 
Dat quam bi saken
 
dat hi zo zeere
3610
hem wilde heere
 
boven Gode maken.
 
Doe moesti tumen
 
ende den troon rumen,
 
hi ende de zine,
3615
so in ellenden
 
die niet mach enden
 
van helscher pine.
 
Maer als hi vel,
 
ghelovic wel,
3620
dat hi hier zieu
 
van zinen sade,
 
dat smenschen scade
 
vele grieu,
 
ende noch groeyt
3625
ende vele bloeyt
 
nacht ende dach
 
uut dezen bome,
 
daer gheene vrome
 
of comen mach.
3630
Want Hoverdie
 
ende hare partie,
 
als men mach kennen,
 
bloeyen ghelome
 
uut desen bome;
3635
maer als zi spennen,
 
dan vallen si neder
 
ende keeren weder
 
daer si of quamen
 
int helsche dal,
3640
daer langhe sal
 
torment in stramen.
 
Als jonghe herte
 
zet hare begherte
 
te Hoverdien,
3645
met sulker sake
 
speelt soe ten scake,
 
sal ic waer lien,
 
daer soe haer sal
 
matteren al
3650
so in ellenden,
 
daer nemmermeer
 
torment no seer
 
yet in mach enden.
 
Up dat soe niet
3655
haer so voorsiet
 
hier, wel te tijt,
 
so sal soe baden
 
sonder ghenaden
 
int helsche bijt;
3660
want hets so quaet
 
Hoverden saet,
 
al doet het lusten,
 
soes een meer heeft,
 
zo hi min leeft
3665
in paise, in rusten.
 
Of die viant
 
Hoverde eerst vant
 
bi zinen rade,
 
ende hize wan,
3670
so moet soe dan
 
quaet sijn van sade.
 
 
 
Dat ute quaden tronken spruut,
 
blijft emmer quaet so waer ment sluut.
 
Het wijst nature bi rechten loote
3675
dat een quaet tronc gheeft quade sco[o]te.
 
 
 
Mensche, versta
 
ende hore hier na:
 
du machst wel micken
 
ofti mach zienen
3680
als du wils dienen
 
om zulke sticken.
 
Bi dezen proven
 
machtu gheloven
 
ende weten clare,
3685
die haer hantieren,
 
dat zi faelgieren
 
van goeder ware;
 
want felle Hoverde
 
es wederwerde
3690
tallen tiden.
 
Gramscap, nijt,
 
te ghe[e]nre tijt
 
laetse verbliden.
 
Al es soe moye,
3695
al haren joye
 
dats felle grine;
 
bi haren nide
 
blijft zoe in stride
 
van herten pine.
3700
Zoe wilt al dwinghen;
 
sen cant vulstringhen:
 
dies heeft zoe toren.
 
Dus eist aenscine
 
dat soe ter pine
3705
moet zijn gheboren.
 
 
 
Mensche, bezie
 
ende hore na mie;
 
secghic di waer,
 
doe als de vroede
3710
met willen goede,
 
ende werc daer na:
 
ontsie Gode,
 
hout sine ghebode,
 
so sulstu weven
3715
een goet laken
 
dat moy sal spraken
 
der zielen leven.
 
 
 
Elc mensche die hem stervelic ziet,
 
ende zijn mesdoen wille laten niet,
3720
hi slacht den gonen die hem verliest
 
ende torment voor weelde kiest.
 
 
 
Die zalighe wo[o]rt
 
vertreeken hoort
 
ende niet up meet,
3725
het es verloren
 
dat mens hem voren
 
vele vertrect.
 
Ic waent so zi,
 
mensche, met di
3730
nu tezer tijt,
 
want dat ic meene,
 
het dinct di cleene
 
zijn dijn profijt;
 
nochtan eist best.
3735
Hadstuut ghevest,
 
het soude di dinken,
 
als du de doot
 
suls smaken bloot,
 
ende moeten drinken.
3740
Nu achtuus niet,
 
eert di ghesciet,
 
dats dine scade;
 
als du di zies
 
zijn int verlies,
3745
dan eist te spade.
 
Tsecghen van mi
 
dat hevet met di
 
niet vele te doene;
 
want dine meeninghe
3750
staet tandren dinghe
 
dan te sermoene.
 
Valuwinne
 
es dine minne,
 
dat wanic, best;
3755
om dijn ghewin
 
hebstu den sin
 
an haer ghevest.
 
O ghierich ries,
 
hets al verlies
3760
sulc een goet,
 
daer men van Gode
 
na weerelt dode
 
of sceeden moet.
 
Die tijt sal comen
3765
di[e] sal verdomen
 
hare prosente:
 
dan saltuut weten
 
sonder vergheten
 
al in tormente.
3770
Dan eist te spade,
 
als du de scade
 
su[l]s hebben ghenomen,
 
daer nemmermeer
 
gheen wederkeer
3775
die of mach comen.
 
 
 
Of God[s] gherechtichede in hevet
 
dat soe loon na verdiente ghevet,
 
so es hi sot, die dies anvaet,
 
daer hi de ziele mede verslaet.
 
 
3780
O mensche fier,
 
fel ende ghier,
 
kenstu niet datte,
 
dat dine vorme
 
den vulen worme
3785
sal gaen te quatte?
 
Bezie di wel,
 
du zijs niet el
 
dan al een stanc,
 
als du dijn leven
3790
hier up suls gheven:
 
dat wort onlanc.
 
Oftu dit weets
 
ende dat vergheets,
 
ende voort hantiers
3795
dat Gode es leet,
 
hets recht, God weet,
 
dattu faelgiers.
 
O zot keitijf,
 
ziele ende lijf
3800
houdstu van Gode,
 
twi soutstu danne
 
comen ten banne?
 
Hout zine ghebode!
 
In zwaren spele
3805
moesti so vele
 
doghen door di,
 
dat hi zijn leven
 
di wilde gheven
 
te lossene vri,
3810
ende halen daer boven,
 
daer zoe verscroven
 
ute was, Hoverde.
 
Hoe mochte Hi di
 
meer maken vri
3815
met groter werde?
 
Dies minne Gode,
 
hout sine ghebode
 
met goeden wille;
 
al onverdient
3820
was hi dijn vrient
 
lude ende stille.
 
Dat wilde hi toghen
 
als hi soude doghen
 
do[o]r di de doot.
3825
Up zinen cost
 
heefti verlost
 
di uter noot.
 
Met alre macht
 
dach ende nacht
3830
soudstuut hem loven,
 
dat hi di wilde,
 
als ghevre milde,
 
halen daer boven
 
in sinen scat,
3835
daert al es zat,
 
vul hemelscer spize.
 
Wilstu dies pleghen,
 
het sal di weghen
 
ten paradise.
 
 
3840
Al hoort de hont .I. goet sermoen,
 
hi sal een twint te bet niet doen,
 
hi latet varen oft ware[n] truffen.
 
Ic wane du mi also does suffen,
 
ent over niet es dat ic clappe.
3845
Van Valewen dranke draechstu den tappe:
 
so du meer sughes van haren soghe,
 
so meer dijn herte blivet droghe.
 
 
 
Dats eene maniere
 
der herten ghiere
3850
die niet mach stillen;
 
want waert al hare
 
verre ende nare,
 
soe soude meer willen.
 
Al secghic wel,
3855
du houts dijn spel,
 
als quans: "ic hore";
 
maer dat ic meene
 
gaet di wel cleene
 
in dine ore:
3860
du sijts verdoort
 
ende so verstoort
 
van weerelt sticken,
 
dattu up Gode
 
ende zine ghebode
3865
niet wils micken.
 
Want ghiere begerte
 
die heeft dijn herte
 
so groot bezeten
 
dat trouwe minne
3870
met di es dinne,
 
of al vergheten.
 
Maer fier ghelaet
 
ende Vaellewen raet
 
es meest maniere
3875
van diere meeninghe[n],
 
die di sal bringhen
 
ten helschen viere,
 
als di de doot
 
sal nopen groot,
3880
die niement wijct,
 
heffen dijn leven,
 
dattu up gheven
 
suls, alst wel blijct,
 
ende die vianden
3885
sullen willen panden
 
dinen gheest.
 
Al dijn leven
 
mochte wel beven
 
jeghen sulc orreest.
3890
Di sal[t] ghescien,
 
du ne moghs ontvlien
 
in ghe[e]nre stede;
 
di ne mach succoursen
 
gheen ghelt in boursen,
3895
miede no bede.
 
 
 
Bezie, bezie,
 
wat volghet die
 
als du su[l]s enden;
 
Hoverde ende Vael[e]we
3900
sullen di caellewe
 
prosenten zenden:
 
kist ende doec.
 
Doet ondersoec
 
van dinen goede:
3905
onzuvere worme
 
sullen dine vorme
 
ontghinnen met spoede.
 
Blijft dine ziele
 
in helschen diele
3910
danne verloren,
 
so mach di rouwen
 
dattu van vrouwen
 
ye waers gheboren.
 
 
 
Jan, nu hore, merc ende versta
3915
hoe dat Omoet hier spreect na
 
up de gone die Hoverdie
 
[h]antieren willen ende haer partie,
 
daer zi de ziele mede bederven
 
up dat si in de mesdaet sterven.
3920
Tsalichste cleet dat mensche aen doet
 
ende tbeste mede, dat es omoet;
 
bi haer es edelhede vulmaect,
 
of zoe ne ware, soe bleve naect.
 
Bedi so leere omoedich zijn,
3925
oftu wils nemen goeden fijn,
 
ende ganc in dijn gedichte voort,
 
van dat der maghet toebehoort,
 
als metter lettre van der .I.,
 
die toebehoort ha[er]re name vri.
 
 
3930
Vrouwe, uwe redene dinct mi goet,
 
ic houde ooc wel in minen moet
 
dat omoet es dat beste saet
 
van dat den hemel toebestaet;
 
maer als ic menschelichede bezie,
3935
so ne vindic niement, dat dinke mie,
 
die in omoeden leeft so fijn,
 
dat zoe onbesmet mach sijn
 
of ongheblaemt van Vaellewen saken,
 
eist in daden of in spraken,
3940
in wille, begheerte ende in meeninghe,
 
van ghierichede, van weerelt dinghe,
 
daer sonde[n] of comen ende ute risen.
 
Bedi mach ons wel of grisen,
 
als ons toecomen sal de doot,
3945
hoe wi sullen liden de anxste groot
 
ten Jugemente, als God sal domen,
 
daer elkerlijc sal moeten comen
 
te zinen verliese of te winninghe.
 
Hoe hen vergaen sal dat ghedinghe,
3950
dies mach elc wel vele ontsien;
 
maer God, die hem mach deelen in drien,
 
die moette ons jonnen ende gracie gheven
 
dat wi daer met hem moeten leven
 
in sine bliscap sonder ghetal;
3955
so langhe als hi God wesen sal.
 
Vrouwe, na dat u wille zi,
 
so willic di vuldichten voort
 
die materie vander .I.,
 
dat Onser Vrouwen toebehoort,
3960
daer hare name in es vulcomen,
 
als eene van den letteren vive.
 
Illuminatrix hoordiese nomen,
 
dats verlichtighe alre wive.
 
Wel es hier verclaert te voren
3965
tbediet, virtuut ende moghenthede
 
die dezer .I. al toebehoren,
 
daer soe den mensche verlichtet mede.
 
Die in zwaren sonden leit,
 
als hi wel soect an haer ghenaden,
3970
soe sal hem wesen wel ghereit
 
te stane moederlike in staden.
 
Soe sal met harer olie baye
 
salven de ziele, vint soese ghewont,
 
die van naturen es so vraye,
3975
dat soese weder maect ghesont.
 
Als dese .I. met harer claerhede
 
den mensche heeft verlicht van gracien,
 
so dat zine ziele ende herte mede
 
rusten in groter contemplacien,
3980
dan comt die .A., als eene vrouwe
 
die alleene es ute ghenomen:
 
daer salichede, eere ende trouwe
 
ende alle deught in es vulcomen,
 
met .i. vlamme van heligher minne[n]
3985
ende ontsteect dat olie smout
 
dat aen de ziele ghesmeert es binnen
 
die sit int scip nat ende cout;
 
dan wort soe los van alre pine
 
daer soe te voren in hadde ghewesen;
3990
met alsulker medicine
 
can deze .A. hare zieke ghenesen,
 
als zoe met gracien es verciert
 
ende al ontsteken metter minne,
 
dan dinct haer dat soe zit verfiert
3995
als eene ghetrouwede conighinne.
 
Bi dezer .A. es te verstane
 
amatrix dei verissima,
 
dat es te secghene, na minen wane.
 
winnighe Gods, als ic versta;
4000
want soe es speghel van der minne[n]
 
daer hem de minre in scouwen wilde,
 
die so verlichte hare vijf zinne[n]
 
met zijnre godliker [vlamme milde],
 
dat wi bi harer claerheit goede
4005
ons allen moghen so voorsien,
 
up dat wi sijn van goeden bloede,
 
dat onser zielen niet mach messcien.
 
Door haren wille wort hi ons milde
 
van ziere minnen, dats wel aenscine,
4010
daer hi ons verlossen wilde
 
met minnen ute der helscher pine.
 
Waer was minne ye so ghetrouwe
 
als de zine, of zo groot,
 
dat hi ons ute der elscher rouwe
4015
heeft verlost met ziere doot.
 
 
 
Men gheeft ghiften in .v. manieren,
 
dat mach elc weten, es hi wijs;
 
die eene willic u visieren
 
dats omme ro[e]m, lof ende prijs.
4020
Die andre es van deughden manc,
 
die selden den ghevre comt te baten;
 
dat hi gheeft, dat doet bedwanc:
 
hine gave niet, dorste hijt wel laten.
 
Die derde es, dat mens heeft verdient;
4025
die vierde, dat mens verdienen sal;
 
de vijfste, dat es de vulle vrient,
 
die tplein van minnen vulcomt van al.
 
 
 
Nu laet ons merken in onze ghedochte
 
wie so staerc was of so groot,
4030
die Jhesus daer toe bringhen mochte
 
dat hi hier quam om zine doot?
 
of wie van ghevene was so milde,
 
dat hine brochte daer ter stede
 
daer hi hem zelven gheven wilde
4035
om de[n] gone[n] die hem mesdede?
 
Wast bi bedwanghe of om prijs?
 
Hadden wi boven hem so grote cracht?
 
Neent; wi waren in alre wijs
 
zine aerme scalke van cleenre macht.
 
 
4040
Jof hadden wijs jeghen hem verdient,
 
of waer souden wijt verdienen moghen,
 
dat hi als de vulle vrient
 
de bittre doot hier wilde doghen?
 
Neent; [maer] wi waren allegader
4045
ghecondempneert van den ghebode
 
dat Adaem, onse oude vader,
 
verbroken hadde teghen Gode.
 
Bedi was hi wel onse vrient,
 
die Gode visierde ende riet ooc mede,
4050
als wi so hadden quaets verdient,
 
dat hi ons weder vroescap dede.
 
Dat was die edele minne sine,
 
die hem verwan, ende daer toe brochte,
 
dat hi ons ute der helscher pine
4055
met zinen zoeten bloede cochte.
 
Want sine minne was also milde,
 
ende al in deughden so vulcomen,
 
dat soe scade hebben wilde,
 
om dat eenen andren soude vromen.
4060
Bedi eist recht dat wi hem minnen
 
die ons met minnen hevet verlost,
 
willen wi loon aen hem ghewinnen,
 
want Hi deet up zijns zelves cost.
 
 
 
Glossa. Gods minne es groot,
4065
want haers ghenoot
 
was noyt ghesien,
 
die hi ons toghede,
 
als hi hier doghede
 
haer zwaer engien,
4070
dat hi door hare
 
de doot so zware
 
hier moeste proven,
 
om dat hi wilde
 
als ghevre milde
4075
ons halen daer boven.
 
 
 
Jan du dincts mi zecghen waer:
 
die minne Gods gaet boven al;
 
want haers ghelike vant noyt paer
 
van werdicheden, no vinden sal.
4080
wel te sprekene hebstu gheleert,
 
maer du vergheets wel te doene;
 
dat es dat mi an di deert,
 
du wercts niet na minen sermoene.
 
Want Ydola, Folien moeder,
4085
hout di so vaste an haren raet,
 
al oudstu, dune worts niet te vroeder:
 
dat es een point dat ieghen di gaet;
 
want God heeft leeder die mesdaet
 
van ouden lieden dan van ionghe[n];
4090
al ghevic di ooc goeden raet,
 
du bester varinc uut ghespronghen.
 
Ghedinke, al[s] du begonst te dichten,
 
dattu mi baeds eene bede,
 
dat ic dijn herte soude verlichten
4095
met der leeringhe der zalichede.
 
Dat hebbic di wel ghedaen;
 
maer du zijs so roekeloos,
 
al hads dijn herte yet wel verstaen,
 
het vlieghter weder ute altoos.
 
 
4100
Nota. Die sine vrome laet ontvlieghen,
 
hi sal hem zelven meest bedrieghen
 
deughet ende minne die Hi di deden
 
hoe saltu dat Gode ghelden?
 
du salt hem minnen met ghewelde[n]
4105
ende zine gheboden wel houden mede,
 
dats tpayement dat daer toe staet;
 
so fier es minne van valure
 
dat zoe begheert dat zelve saet
 
dat comen es van harer nature.
 
 
4110
Zo edel es de minne bekent
 
boven allen dinghen ute ghenomen,
 
dat haer ghenoeght gheen payement
 
ende zi met minnen wel vulcomen.
 
Dus sal men minne met minnen ghelden,
4115
sal de paye wesen goet;
 
nochtan ziet men ghevallen zelden
 
dat yement dies ghelike doet.
 
Dats groot onrecht, dat dinke mi
 
du souts hem minnen met alre macht
4120
die di van scalke makede vri,
 
als hi den camp int cruce vacht.
 
Wilstu zien in desen speghel
 
met herten van omoedichede
 
so saltu leeren kennen den zeghel
4125
daer God de pelegremage mede
 
zeghelde, die hi hier liet,
 
om dat hem elc bevroeden soude
 
te doene also hi ghebiet,
 
na zinen wille, jonghe ende oude.
4130
De pelegremage machtu hier horen,
 
hoe dat God ten mensche spreect
 
die[n] hi verlost heeft hier te voren,
 
als hi goet met quade wreect:
 
 
 
Nota. In cruce sto pro te dum peccas, desine pro me;
4135
nam pro te morior: non est dilectio major.
 
 
 
Dit vlaemscht zo in den latine
 
als ic hier lesen sal aenscine
 
In den cruce sta ic over di,
 
laet dijn mesdoen, mensche, vor mi;
4140
want om di so staerf ic
 
of meerre minne yet es, mic.
 
 
 
Trouwen, neent; dats wel aenscijn,
 
so[e] was vulmaect ende onverminct;
 
die mensche es aergher dan venijn
4145
die mijnre minnen niet wel ghedinct.
 
Hoe mochtic di doen meerre waerde,
 
dan ic na mijnre ghelike di wrochte,
 
ende zulke minne di openbaerde,
 
dat ic di met mi zelven cochte?
4150
Wilstu wel merken ende voormicken
 
wat ic door di al hebbe ghedaen,
 
du souts alle quade sticken
 
duer mi te nieuten laten gaen;
 
want als ic van der zuvere maghet
4155
gheboren was van cleenen kinde,
 
daer ne was bont no graen bejaghet,
 
daer men mi in soude winden;
 
het waren doeken ende luderkine,
 
daer men mijn lijf in bewant,
4160
die, p[u]ur van allen sonden venine,
 
eerst de medicine vant.
 
In eene crebbe was ic gheleit,
 
die daer stoet an eene zide;
 
pine, vernoy ende [menich] arbeit
4165
begonstic hebben vro[e] betide;
 
baervoet ghinc ic al mijn leven,
 
bont no graen ne droech ic an,
 
te omoeden wildic mi gheven,
 
daer ic hoverde mede verwan.
4170
Want omoet was in mi so groot,
 
ende ghetrouwe minne fine,
 
dat zi mi brochten toter doot
 
om martelare door hen te zine.
 
Die hem hier ooc wel omoeden,
4175
zi sullen leven zonder sterven:
 
mijn vader sal hen allen goeden,
 
ende hare ziele in glorien erven.
 
 
 
Noyt reet ic up orsen groot;
 
het was een ezel daer ic up sat
4180
tsonnendaeghs voor mine doot,
 
te Jherusalem in die stat;
 
bedi es hem een teekin bleven,
 
die wille, hi mach dit merken wel:
 
nature heeft hem een cruce ghegheven,
4185
dat hi draghet up zijn vel.
 
Met pinen leedic al mijn leven,
 
tote dien dat ic was verresen,
 
om dat ic wilde exemple gheven
 
dat elc verduldich soude wesen.
4190
Al wa[e]st dat ic de weerelt wrochte,
 
tvolc was up mi so [fel] ontset!
 
mijn weerelt leven, dat ic hier brochte,
 
dat namen zi mi al sonder wet;
 
want ic bi nachte was verraden
4195
ende ghelevert van Judaze
 
dat was ghewerke van moordaden;
 
hi custe mi als .i. valsch dwaze.
 
An eene colomme was ic ghebonden,
 
ende met gheesselen so duersleghen,
4200
dat ic ontfinc so vele wonden,
 
men mochte int bloet mi hebben ghedweghen.
 
Eene crone van scaerpen doorne
 
so was mi in mijn hooft ghewronghen,
 
mi te smerten ende te t[o]orne
4205
daer adren van bloede ute spronghen.
 
Zi placten ende spuweden mede
 
mijn aensichte al in despitte
 
ende hieten mi raden wiet mi dede;
 
want mijn torment dochte hen al vitte.
4210
Noyt was mensche so mesdadich,
 
merc dat wel int herte dijn,
 
men was zijns wel [meer] ghenadich,
 
danne mijns, dats wel aenscijn;
 
hem was ghereet, daer menne an hinc,
4215
als men justicie van hem dede,
 
wa[e]st galghe, wiel of ander dinc,
 
maer ic moeste draghen mede
 
dat zware cruce daer ic an staerf,
 
ter stede daer men mi crucen soude.
4220
Hets onrecht dat so menich waerf
 
mijns vergheten jonghe ende oude!
 
Mijn herte wert mi dickent cout
 
ende versmacht van groter noot;
 
want ic hadde anxte menichfout
4225
hoe ic gheliden soude de doot.
 
 
 
Pilatus die sprac toten Joden
 
dat hi gheene redene conste vinden
 
dat men mi daer soude doden:
 
te nooder wilde hijs hem bewinden.
4230
Zi riepen met ghemeenen monde
 
dat men mi soude crucen saen,
 
ende daer naer in corter stonde
 
so ghinghen zi mi ant cruce slaen.
 
Voet over voet ende aerme ontdaen
4235
so naghelden zi daer mine lede;
 
nochtan haddic hen niet ghedaen
 
dan eere, goet ende werdichede.
 
Mijn hooft ne hadde hem waer an rasten
 
het moeste up mine scoudren hanghen;
4240
die bittre passie dede mi darsten,
 
als zoe mijn lijf doorsneet so stranghe[n];
 
ende als mijn herte so droghe wort,
 
mids der passie die soe dranc,
 
so claghedic dorst, ende also cort
4245
so ghaven zi mi beede ghemanc
 
galle ghetempert met aysine:
 
dat was de dranc die[n] si mi boden!
 
Mensche, ic doghede deze pine
 
om di te bringhene uten noden,
4250
ende als mijn mont dat soude proven,
 
doe seidic: consummatum est!
 
Dies machtu di van mi beloven,
 
ic was dijn vrient daer alre best,
 
dat ic met minnen di was so milde,
4255
dat ic door di mi so liet quellen,
 
om dat ic di verlossen wilde
 
uten tormente van der hellen.
 
Bedi zijstu zot ende quaet
 
alstu die deughet vergheets van dezen,
4260
ende du wel weets dat an mi staet
 
ziele ende lijf ende al dijn wesen.
 
 
 
Daer ic tusschen tween dieven hinc
 
doorsleghen handen ende voete,
 
Longi[n]us de blende eene speere ontfinc,
4265
daer hi mi mede stac onzoete
 
eene opene wonde in mine zide,
 
daer bloet ende water uut quam ghewaden;
 
doe wort hi ziende, dies was hi blide,
 
ende also saen bat hi ghenaden,
4270
ende ic vergaft hem also saen
 
als hi mi de bede dede:
 
ic wilde elc ware also bevaen
 
te doene sulke omoedichede.
 
Bedi ic loon[d]e hem quaet met goede:
4275
dat was miere milder minnen zede;
 
ic dede hem zien met minen bloede
 
als hijt an zine oghen dede.
 
Wilde elc hier doen des ghelike,
 
dat hi loonde quaet met goede,
4280
ic soude hen cronen in mijn rike
 
duer de deught van sulker omoedt.
 
In de wile van miere doot
 
so hadde de weerelt groote pine;
 
die deemsterheden worden groot
4285
de zonne verloos van haren scine.
 
die erde bevede, die steenen spleten,
 
als zoe brac die herte mine;
 
die langhe waren doot, vergheten
 
verresen some door mine pine.
4290
Centurio ende andre mede,
 
die dat wonder saghen wesen,
 
zi riepen alle daer ter stede:
 
Gods zone was hi zeker deze[n]
 
vere filius dei erat iste.
 
 
4295
Onverscult ende onverdient
 
so smakedic de bittre doot
 
als dijn vulmaecte vulle vrient,
 
om di te lossene uut alre noot.
 
Bedi so merc wel in dijn herte
4300
of yement soude in sine lede
 
door di doghen sulke smerte
 
als ic dor dinen wille dede.
 
Du vints ooc niement die di doet,
 
up dattu tware wilt verstaen,
4305
eere, werdichede ende goet
 
als ic di doe, ende hebbe ghedaen.
 
Boven alle der weerelt creature
 
makedic di souverain ende heere
 
na mijnre ghelike, na mijnre figure.
4310
Als ic di hadde ghedaen dese eere,
 
du daets als een hoverdich sot,
 
du loondest mi met lachtre groot;
 
want du ghebraects mijn ghebot,
 
daer du mi mede brochts ter doot.
4315
Als du den appel hads ghebeten,
 
daer so wildestu mi onterven;
 
bedi het was so ghemeten,
 
dat icker omme moeste sterven.
 
Daer om waerstu van minen vader
4320
in de helle ghecondempneert,
 
ende dijn gheslachte mede algader;
 
daer ute hadstu niet ghekeert,
 
haddic niet gheworden mensche
 
om di te lossene uter noot;
4325
bedi so quamt di wel te wensche:
 
ic lossede di met miere doot.
 
Of ic so zwaer dor dine mesdaet
 
deze pine hier moeste drinken,
 
so waerstu aergher danne quaet,
4330
soudstu mijns niet wel ghedinken.
 
Waenstu met weelden ende met viten
 
di behouden, ende ledich gaen,
 
ende ic dor di mi liet versliten,
 
tormenteren ende verslaen?
4335
Meenstu niet het ware onrecht,
 
bi redene die ic di sal secghen;
 
want du mueghs merken nu ende echt,
 
wilstu dit point vor oghen hebben
 
als die heere draeght een fardeel
4340
sal dan sijn cnape ledich gaen?
 
of hi daer of niet draeght sijn deel,
 
wat loone sal hi dan ontfaen?
 
ende hijt al doet duer [s]cnapen wille?
 
Recht wijst dat ware ontamelic zeere,
4345
soude dan de cnape zitten stille,
 
ende hi niet holpe sinen heere
 
Wie droech ye fardeel so groot
 
als ic dede, die was so milde,
 
dat ic dor di mi gaf ter doot
4350
om dat ic di behouden wilde?
 
So wat ic di dede als vrient,
 
beede in vromen ende in baten,
 
dies hadstu jeghen mi niet verdient;
 
hoe soudstu danne moghen laten
4355
du ne souts mi weder dienen moeten,
 
ende minnen wel voor alle dinc,
 
of met tormente saltu boeten
 
die pine die ic dor di ontfinc?
 
 
 
Ic gheve di ziele ende lijf,
4360
goet ende al dat di bedaerf;
 
ic maecte di heere, ende mi keitijf,
 
als ic dor dinen wille staerf.
 
Vergheetstu dat, ic seght di wel,
 
ic worpe di int helsche vier,
 
Lucifer in sijn dangier;
 
maer wilstu wel ghedinken mijns,
 
met goeden wille ende met weldaden,
 
ic sal also ghedinken dijns,
4370
dat ic di sal so wel beraden.
 
Vulmaecte bliscap ende glorie
 
sal ic di gheven in mijn rike,
 
up dattu hebs goede memorie
 
te dienene mi ghetrouwelike.
4375
Bezie ic hebbe mine aerme ontdaen,
 
ic wille di helsen ende ontfanghen;
 
twi soudstu van mi willen gaen,
 
of ic dor di hier moeste hanghen?
 
Of tote wien so soudstu loopen
4380
daer du meerre[n] vrient hads vonden
 
dan ic was, die di moeste coopen,
 
duersleghen dus met .v. dootwonde[n].
 
Bezie in mijnre crucen speghel
 
die passie die ic dranc duer di,
4385
of ic niet bem de proper zeghel
 
die di van scalke zeghelde vri?
 
Wilstu dijn herte hier in welven,
 
so machtu wel ghevroeden dies,
 
dat ic di minde voor mi zelven:
4390
du hads de vrome ende ic tverlies.
 
Bedi so leere di behouden,
 
of ic di hebbe ghecocht so diere,
 
dattu di niet ne laets bescouden
 
in de vlamme van helschen viere.
4395
Waer mede saltu de minne loonen
 
die ic di droech tonvergheves?
 
minne mi weder sonder ho[o]nen,
 
met alle der herten die du heves.
 
Dats spayement dat daer toe staet;
4400
salmen wel ghelden der minne[n] hure,
 
so moet soe hebben dat zelve saet
 
dat comen es van harer nature.
 
Dus sal men minne ghelden met minnen.
 
sal de paye wesen gave;
4405
bedi saltuus an mi beghinnen,
 
om dat ic was der minnen slave.
 
 
 
Mensche, hore, mere ende versta
 
dats mijn ghebot, nu horter na:
 
om dat mi minne voor di vinc,
4410
saltu mi minnen voor alle dinc,
 
ende broederlike mallic andren;
 
aldus sal elc met andren wandren,
 
of alle menschelichede ghemeene
 
eerst quam van eenen tronke alleene;
4415
so machtu kennen, dat het recht ware
 
dat alle menschelike scare,
 
elc andren als broeder dade
 
om dat zi quamen van eenen sade.
 
Zi omoedich ende goedertiere,
4420
bedi ic wa[e]st in alre maniere:
 
alle die mi ghenaden baden,
 
so vele quaets als zi mi daden,
 
ic vergaft hen daer ter stede;
 
bedi moe[t]stu vergheven mede
4425
die di mesdoen ooc dies ghelike
 
saltu comen in mijn rike.
 
Wes verduldich ende pacient
 
in dijn vernoy, als het di scent.
 
Ic doghede vriendelic alle die pine.
4430
dies men mi vele dede aenscine,
 
dies ic verdiende niet een twint.
 
also men wel bescreven vint.
 
Bedi verdrach de dine sco[o]ne
 
oftu wils winnen hemels loone;
4435
Wes wa[e]rachtich in dijn woort.
 
ende ganc in rechticheden voort;
 
drach goeden moet ende rechte hande;
 
ne doe no sech ooc niement scande.
 
Niement ne saltu meffingieren,
4440
maer in dijn zelven moetstu studieren
 
waer du mesdoes ende hebs mesdaen,
 
ende daer of claer te biechten gaen.
 
Wes milde den aermen van dinen goede,
 
ic was di milde van minen bloede;
4445
want tgoet es mijn, bet dan dijn:
 
niet langer machture herde of zijn,
 
dan mi ghenoeght ende wel ghelieft;
 
dat hevet nature wel ghebrieft
 
in die legende van Aventuren,
4450
dattu de doot hier suls bezuren,
 
maer du ne vorweils dach no ure,
 
bedi moet heeten aventure.
 
 
 
Doet men di quaet, onrecht of deere,
 
ghef mi de wrake, want ic bem heere
4455
ende wreect di zelven anders niet,
 
oftu wilt dat di wel ghesciet.
 
Doestu mi de reverencie,
 
vaghevier ende penitencie
 
sal ic so vele dijnre zielen verlaten,
4460
dat het haer .c. fout sal baten.
 
Scuwe Nijt ende Hoverdie,
 
ende alle die met haer zijn partie;
 
zi sijn verbannen uut minen rike,
 
ende die hen dienen des ghelike.
4465
Scuwe ooc alle quade saken,
 
verradenesse, quade achter sprake,
 
valschede, onrecht ende tassement,
 
ende leughene, die smenschen eere scent;
 
want wie die andren sine eere neemt
4470
met leughene, hi wort van mi vervreemt;
 
bedi hets eene de meeste zonde
 
die mensche doen mach metten monde;
 
ende scuwe ooc alle quade ghelike,
 
oftu wilt comen in mijn rike;
4475
want ic bem goet ende al gheheel:
 
quaetheit heeft met mi gheen deel.
 
Bedi so volch den rade mijn,
 
so sal ic dijns ghenadich sijn.
 
Ghef talre deughet dinen moet,
4480
ende keere weder onrecht goet;
 
doestuus niet, du blijft verloren
 
mine rechtichede hevet ghezworen
 
dat haer onrecht niet moet ghenaken,
 
anders dan in helschen wraken;
4485
want ic bem wech, waerhede ende leven,
 
die elken zinen loon sal gheven
 
na den ghewerke dat hi hier doet,
 
welc het zi, so quaet so goet.
 
Die wille, voorsies hem hier ter stede:
4490
al vloeyt in mi ghenadichede,
 
die rechtichede die gaet boven,
 
als zoe met ware claer can proven,
 
ende dat een mach betren, doet hijs niet,
 
dat hem ghenaden gheen ghesciet;
4495
maer eist dat hijs hem beteren mach,
 
ende hijs rouwe heeft ende quaet verdrach,
 
ende hi an mi dan soect ghenade,
 
ic vergheve hem sine mesdade,
 
mids der boete die daer toe stael,
4500
dats purgatorie daer hi in gaet;
 
want purgatorie, verstaet dat wel,
 
bediet also, ende ooc niet el,
 
als dat hare ziele daer in purgiert
 
wier lechame dat hier sonde hantiert.
4505
Die met berouwenessen stervet,
 
hi wort ten vagheviere ghekervet;
 
die ooc sterft in andre maniere,
 
hi wort ghewijst ten helschen viere.
 
Bedi voorziedi als de vroede,
4510
ende loone weder quaet met goede,
 
dats eene de meeste caritate
 
die men doen mach ter zielen bate;
 
want wie dat d[i]e costume sal houden,
 
het wort hem .c. fout vergouden.
 
 
4515
Hantiere ooc wel de Helighe Kerke
 
met goeden wille ende goeden ghewerke:
 
als dure in coms, so zie up mi,
 
hoe ic ghepassiet was vor di,
 
ende hebbe ontfaermenesse mijns
4520
so sal ic wel ontfaermen dijns.
 
Die sc[o]onste pelegremage ooc eene,
 
die mensche doen mach groot of cleene,
 
dat es dat een gherne gaet
 
daer men Gods messe te doene bestaet;
4525
want hi mach daer den zone vinden,
 
die hem liet an de colomme binden
 
ende an den cruce naghelen mede,
 
in baten van der menschelichede.
 
Bedi soude elc met goeden wille
4530
gherne versoeken lude of stille
 
zinen sceppere ende zinen Heere
 
die hem ghedaen hevet deze eere,
 
ende dankens hem met goeden ghedochte,
 
so waer dat hi hem vinden mochte.
4535
Dat bem ic zelve, lieve mensche;
 
du macht mi vinden wel te wensche
 
in de messe upten outare,
 
dies moetstu gheloven clare,
 
daer men vernieuwet in miere name
4540
dat Sacrament van minen lechame
 
bloet ende vleesch, dat ic dor di
 
passien liet ant cruce vri,
 
om di te lossene uter pine,
 
daer di in had ghestaen te sine
4545
euwelike zwaer ghevaen,
 
haddic niet voor di ghestaen.
 
Merc, mensche, of ic di hebbe lief,
 
naer dien dat ic door di besief
 
de bittre doot, als martelare.
4550
Wiste elc mensche hoe goet hem ware
 
die helighe messe te ho[o]rne al over,
 
hi soude wesen vele te drover
 
dat hize, bi ziere roekelooshede,
 
yet achter liete in eenighe stede.
4555
Die mi daer soect in goeder maniere,
 
hi sal mi vinden so goedertiere,
 
zo wat hi bid om salighe dinghen
 
met goder herten, in zuvere meninghen ....
 
[...]
4560
[...]
 
 
 
Hi sal di also weder meten
 
ghelike dattu hem meets hier,
 
in glorien of int helsche vier;
 
want die viant doet di vergheten
4565
hoe wel dat God di hevet ghemeten
 
ghetrouwelike in alre maniere,
 
dat hem ghecost heeft also diere,
 
ende hire gaf zijn leven omme.
 
Van ziere mate es gheene somme,
4570
zoe vloeyt over van groter minne;
 
dattu hem meets, dat es so dinne,
 
men canre niet so vele in merken
 
van deughden no van goeden ghewerken,
 
dijn vat ende sal di bliven wan.
4575
Wat saltu moghen zecghen dan
 
ten jugemente, als God sal domen,
 
daer du suls emmer moeten comen,
 
als Hi dijn vat so idel siet,
 
helpt di daer sine ghenaden niet,
4580
ende Hi na rechte voort wille gaen?
 
So salt di vele te rouwe staen;
 
want deze ghiere weerelt sticken
 
doen di so vele up hen micken,
 
datture Gode bi hebs vergheten.
4585
Dat sal di worden zwaer verweten
 
in den dach daert al sal comen
 
dat menschelichede sal hebben ghenomen,
 
voor Gode int scaerpe jugement,
 
als alle der weerelt leven ent;
4590
daer Hi zijnre milder minnen vat
 
so wel vul met hem zelven mat,
 
dat het van pinen moeste scuren.
 
Of Hi dor di dit wilde besuren,
 
ende over tsure di gheven tsoete,
4595
gheleit daer an dan eenighe boete,
 
oftu hier hemelrike meets
 
ende zijnre deughet al vergheets?
 
Jaet, God weet! wistuut te voren,
 
du ne waers liever niet gheboren,
4600
dan du tvonnesse souds moeten liden
 
dat beede ziele ende lijf can sniden.
 
Du salt daer rekeninghe moeten gheven
 
hoe du gheleet hier hebs dijn leven,
 
voor rechtichede die niement spaert;
4605
want soe ghelt elken dies hi es waert.
 
Na den ghewerke dat hi doet,
 
so loont soet hem, eist quaet, eist goet.
 
Haer zweert dat snijt an beeden ziden
 
ziele ende lijf zonder vermiden
4610
den gonen die hen so bederven,
 
dat zi hier in hooftzonden sterven.
 
Bedi voorsie di so te voren
 
dattu daer niet worts verloren;
 
want sterfstu hier in hooftzonden,
4615
du suls verloren worden vonden.
 
Gods zoethede ende zine ghenaden
 
die sal di daer niet staen te staden;
 
maer zine gherechtichede fine
 
sal wreken daer de sonden dine.
4620
De vreese die du metten oghen
 
daer suls zien, ende moeten doghen,
 
dat sal di dinken mee[r]re n[o]ode
 
dan te stervene .c. doode.
 
Bedi God sal di so verdomen,
4625
wan[n]eer dattu daer suls comen,
 
dattu suls roepen: owi! owach!
 
dat ic in moedre lanke ye lach,
 
ende hier ter weerelt wort gheboren;
 
ic hebbe ziele ende lijf verloren!
 
 
4630
Dat seit ons Sinte Jheronymus
 
dat het ghescepen staet aldus
 
metten sondare, die daer wort vonden
 
vermalendijt dor sine sonden:
 
ziet hi an sine rechter zide,
4635
hi sal zine sonden zien omblide,
 
die hem sullen wroeghen ende condempne[e]ren,
 
daer men hem ziele ende lijf sal teeren;
 
ziet hi an sine luchter zide,
 
daer sullen de duvelen staen met nide,
4640
die hem zullen gripen also saen
 
als daer tvonnesse wort ghedaen;
 
ziet hi voor hem nederwaert,
 
hi ziet de helle daer hi invaert,
 
daer gheene tormentelike sake
4645
in ghebreect van onghemake;
 
ziet hi van beneden boven,
 
daer of zal hi meest verdroven,
 
want hi sal Gode so zien verbolghen,
 
dat hem ware liever te zijn verzwolghen
4650
ende al versmoort int helsche bijt,
 
dan Hem te ziene te diere tijt.
 
Zo liebaerdich ende so wreet
 
sal [Hi] hem dinken, es hi daer leet,
 
Hi sal so scaerp daer up hem spreken,
4655
dat hem de herte sal dinken breken,
 
ende ooc verdwinen al te male.
 
Dus sal daer wesen Jhesus tale:
 
 
 
"Bezie, bezie, vermalendide,
 
handen, voeten ende mine zide,
4660
wie ic dor di ende andre mede
 
ghepassiet was in mine lede,
 
so dat ic staerf de bittre doot,
 
om di te lossene uut alre noot.
 
Waer omme hebstu mi verwrocht
4665
ende mine deughet niet wel bedocht,
 
dat ic so wel daer was dijn vrient?
 
te meer hebstu mi niet ghedient.
 
Om dattu hebs vergheten mijns,
 
so willic niet ghedinken dijns.
4670
Vlie van mi, vare in de hellen
 
ende wes daer Judaes ghezelle.
 
Vermalendijt so moetstu zijn
 
van den monde svaders mijn,
 
dattu di zelven hebs verloren,
4675
die[n] ic so diere cochte te voren."
 
Dus sal men sine lesse lesen
 
die daer vermalendijt sal wesen.
 
Waer sal hi danne moghen vlien,
 
daer hem ghenaden sal ghescien?
4680
lacen! niewer. dats aenscijn
 
die helle wort haer pellorijn.
 
 
 
Jan, hoe greyt di deze tale?
 
het dinct di dro[o]m sijn al te male,
 
het lijt voor di oft ware een wint;
4685
bedi du ne micts niet .I. twint.
 
God weet du suls noch moeten micken
 
als dijn herte sal breken tsticken;
 
dan wort te spade, of God ne doet.
 
Nu hore, ic wille di maken vroet:
4690
want als men eenen dief sal hanghen,
 
die hier met dieften es ghevanghen~,
 
al wilde hi doen een staerc belof
 
te stane wel van dieften of,
 
te meer soude men niet laten gaen.
4695
Bedi waert beter of ghestaen
 
tiliken van quader daet,
 
dan als de doot den mensche slaet;
 
want die so spade hier es beraden,
 
dat hi daer vint gheene ghenaden,
4700
hi heeft te langhe vele ghelet;
 
bedi men doet hem gheene wet
 
anders, dan hi wort ghesent
 
daer wettelooshede nemmermeer ent,
 
dat es de helle, diet merken can,
4705
want recht no wet ne gaet haer an.
 
Daer zal men in tormente hanghen
 
die met hooftzonde wort bevanghen,
 
ghelike dat men den dief hier doet,
 
die stelen gaet der lieder goet;
4710
bedi waert beter pays ghemaect
 
an Gode, als men in live hier waect,
 
dan na der doot, als gheen solaes
 
hem mach ghescien, no wel, no paes,
 
anders dan hi vaert in vlammen
4715
die spaerken ute den helschen wammen.
 
Maer wat me[e]nstu? sprec jeghen mi,
 
waenstu altoos hier leven vri?
 
dat di de doot niet staerc sal nopen,
 
ende dine mesdaet zwaer doen becopen?
4720
Zo waerstu vrier dan Hi was mede,
 
die door di staerf, ende niet mesdede!
 
want wel hebstu ghehoort vermonden
 
dat euwangelisten oorconden:
 
"die in hooftzonden hier versmo[o]ren,
4725
dat zi den duvel toebehooren,
 
ende alle ter hellen worden ghewijst."
 
Mi wondert dat di niet of grijst,
 
na dattu zijs in aventuren,
 
wat dat di daer sal gheburen.
4730
Hebstu hierin gheen wedersien,
 
so sal di spade wel ghescien;
 
bedi du ne weets groot no smal
 
wat ende dijn doen nemen sal,
 
so al behouden, so al verloren.
4735
Bedi voorsie di so te voren,
 
dattu niet coms in dat torment,
 
daer men die onsalighe sent.
 
Ic lecghe di vele sermoenen voren
 
up aventuren, oftu suls horen;
4740
maer, saltuus niet te beter sijn,
 
so zijstu aergher dan venijn;
 
bedi men mach tvenijn te slaen,
 
maer du wils niet van zonden ofstaen.
 
Dat wort dijnre zielen condempnacie;
4745
sterfstu hier sonder gracie,
 
dine ziele wort ghewijst ter helle.
 
Hets zeker waer dat ic di telle,
 
want lieghic di, so lieght Scrifture;
 
bedi voorsie di wel ter cure
4750
dattu in live hier so leefs,
 
dattu niet in de helle sneefs.
 
 
 
O Sapiencia, werde Vrouwe,
 
vertroost mi van dezer rouwe,
 
eer dat mi wanhope [ver]slaet;
4755
want ic in mi zelven scouwe
 
dat het staet met mi so nauwe,
 
dat ic mijns weet gheenen raet:
 
dat hier so lichte es te mesdoene,
 
na der leeringhe Gods sermoene,
4760
dat mi de vreese so gaet an,
 
hoe dat ic comen sal ter zoene
 
jeghen den groten Heere coene,
 
die voor mi den camp verwan.
 
Want ic ne weet hoe wel gheraken
4765
te wachtene mi van sonden saken,
 
die mi ter hellen moghen keeren.
 
Bedi ontsie ic so haer wraken
 
dat zi mi weese moghen maken
 
van der glorie[n] Gods Ons Heeren.
4770
Die vreese van den jugemente
 
daer ic sal comen in presente
 
die steect mi al uten keere,
 
hoe ic behouden sal de rente
 
die mi God cochte bi consente
4775
metten naghele[n] ende metten speere.
 
Verlies ic dat, ic blive verloren,
 
ende ute der glorien Gods ghezworen,
 
dat es mi de meeste pine,
 
bedi ic weet wel te voren
4780
dat ic bem ende sta gheboren
 
in aventuren daer of te zine.
 
Of ic in sonden bem eenradich,
 
ende in weldaden onghestadich,
 
hoe salt daer met mi vergaen?
4785
wort mijns God niet meer ghenadich,
 
dan ic mi zelven weet weldadich,
 
so salt mi vele te nauwe staen.
 
Aldus levic in groten dole
 
duer de vreese van den hole
4790
daer mi tserpent in mochte vaen.
 
Leert mi, Vrouwe, gaen ter scole
 
na der leeringhe Ons Heeren stole,
 
of mi sal wanhope slaen.
 
 
 
Jan, ic hore di ende versta;
4795
maer weetstu wat bescreven zi:
 
terra jam est semper plena
 
misericordia domini?
 
Die scrifture seit ons wale,
 
daer wi ons an moeten keeren,
4800
dat erderike es al te male
 
vul van der ghenaden Ons Heeren;
 
ende ooc hem allen wel ghereet,
 
diese soeken met omoeden,
 
al de weerelt dure breet
4805
sal soe te staden staen den goeden.
 
Bedi laet dine wanhope staen;
 
al hebbic di [zo] toeghesproken,
 
wilstu met deughden wel voort gaen.
 
du vints ghenaden, wilstuze zoken,
4810
dats met omoede, met caritate,
 
met trouwe minne, met jonsten goede;
 
maer ghierichede so moetstu laten,
 
nijt, vrechede ende overmoede;
 
want ziestu in den speghel clare,
4815
hoe God te doene hier wilde plien,
 
ende dure danne wel werkes nare,
 
sal dan ghenade dijns ghescien.
 
Bedi so brief wel in dijn herte
 
hoe God hier leedede zinen tijt;
4820
al dede Hem yemant pine of smerte,
 
te meer droech hi hem gheene nijt;
 
want hi was sochte ende goedertiere,
 
ende vriendelic in alre wijs;
 
bedi so gheeft het wel maniere
4825
dattu ooc goedertiere zijs.
 
Oftu met Gode wilt hebben deel,
 
sone duke niet, du moetster dure,
 
ende helpen draghen sijn fardeel,
 
dat hem dor di so wort te sure.
4830
In vierne, in vastene, in oroysoene,
 
in aellemoessenen ende in weldaden,
 
wilstu deelen an Gods paerdoene,
 
so moetstu di hier mede laden.
 
Bedi het es bescreven recht,
4835
sal een hebben goeden loon,
 
hi moets verdienen nu of echt,
 
of zijn loon zal werden hoon.
 
Het doet goet pinen door den gonen
 
diet loonen wille .c. fout,
4840
ende ooc in sinen dienste wonen,
 
die over loot gheeft weder gout.
 
 
 
Vrouwe, ghi dinct mi zecghen waer;
 
nochtan hebbic so groten vaer
 
door een woort dat staet bescreven,
4845
dat groot mijn herte maket zwaer,
 
als icker vele peinse naer,
 
dat het mijn herte doet verbeven.
 
Dat scaerpe woort dat mi doet duchten
 
ende int herte zwaer versuchten,
4850
dat las ic bescreven dus:
 
vix salvabitur justus.
 
Dat woort mach men dus bescriven:
 
dat cume sal behouden bliven
 
de rechte mensche na sijn leven.
4855
Hoe comt het dat wi bliscap driven,
 
ic ende zommighe keitiven?
 
ons mochte meer de keuse [doen] beven.
 
Dit woort heeft mi so belopen
 
dat goede hope mi es ontslopen,
4860
doedi mi niet els verstaen;
 
want hets een woort als van wanhopen,
 
dat vroeder herten zwaer mach nopen,
 
hoe dat met hare sal vergaen.
 
Sinte Matheus bescrijft ons mede
4865
in de euwangelie te[e]nre stede
 
zware worden die scaerpe sniden;
 
so wie die hevet zin ende rede
 
het mach hem zwaer gaen te lede
 
hoe hi tvonnesse sal gheliden.
4870
Int ende der euwangelien vri
 
so staen bescreven, dat dinke mi,
 
scaerpe worden die dus spreken
 
multi sunt vocati,
 
pauci vero electi;
4875
deze doen mijn hope al breken.
 
Tbediet in vlaemsche es dus van dezen:
 
dat vele sijn ende zullen wesen
 
gheroepen, ende lettel vercoren.
 
Salich sijn si diere worden ghelesen!
4880
van sorghen waric al ghenesen,
 
mochtic daer toe sijn gheboren.
 
Maer sal ic teen ende tander wicken
 
so ne can ic niet ghemicken
 
hoe dat ic behouden blive.
4885
Ghetroost mi, Vrouwe, in desen sticken,
 
ende doet mijn herte so verquicken,
 
dat mi wanhope niet sterven drive.
 
 
 
Jan, wacht di wel van wanhopen
 
want soe es sduvels messagier,
4890
zoe can de ziele zware nopen,
 
dat soese worpt int [h]elsche vier.
 
Zoe es onruste, rouwe ende ombate,
 
cnauwinghe van herten, nijt ende toren;
 
so wie die sterft in haren state,
4895
ziele ende lijf blijft al verloren.
 
Wanhope wantrooste so Judaze
 
dat hi hem an een strec verhinc,
 
doe hi verriet als een valsch dwaze
 
Gode, die[n] men bi nachte vinc.
4900
Al sijnre vele bi haer bedorven,
 
te meer laet di niet sterven driven;
 
want di es tlot van Gode verstorven
 
dattu wel mooghs behouden bliven.
 
Wilstu in minen speghel merken
4905
ghelike dat ic di hebbe ghelezen,
 
ende dure danne na wils werken,
 
so machtu behouden wesen.
 
Al doet ons Sinte Matheus bescriven
 
dat al ten jugemente sal comen,
4910
jonghe ende oude, mannen ende wive,
 
die menschelicheit hebben ghenomen,
 
Joden, Heydine, Sarasine,
 
die sullen daer maken groten hoop;
 
so sullen mede de quade Kerstine.,
4915
die na verdiente hebben loop.
 
Al worter lettel ute vercoren
 
van die daer voor oghen staen,
 
te meer blijfstu daer niet verloren
 
up dattu hier wel hebs ghedaen;
4920
bedi God es trouwe alre trouwen:
 
die hem hier wel met trouwen dient,
 
hi sal hem doen zijn bliscap scouwen,
 
want hi es alre vrienden vrient.
 
Vix justus salvabitur
4925
dat es te secghene in latijn:
 
dat cume in Gods vonnesse stuer
 
de rechte mensche behouden sal zijn.
 
Hoe salt dan gaen metten sondare,
 
oft metten rechten so nauw [sal staen]?
4930
dit woort VIX doet di leven zware
 
ende vele met wanhopen gaen.
 
Bedi willict di exponeren [...]
 
[...]

Vorige

Over dit hoofdstuk/artikel

titels