Het masker van de wereldt afgetrocken

Aen-spraeck.

HEt is seker bemerckens weerdigh, Philothea, dat dry principaelste deelen des wereldts haren naem hebben van Vrouwen. Asia de huysvrouwe van Prometheus,^2. heeft haeren naem ghekent aen Asien. Europen heet naer Europa, die van den stier onversiens op-gevat wiert ende door de zee ghedraghen. Lybien heeft den naem van seker Lybia. Siet de heele wereldt schier is^3. verwijft, doch wat seggh' ick verwijft? vermandt soud' ick moeten seggen. Ende dies-volghens moet sich een ieder op het hooghste wachten voor dry Latijnsche M. M, M. dat is, Mustum, Mulier, Militia. Ende in onse tale voor dry W.W.W. dat is, voor Wijn, Wijfs, Waepenen: 'ten zy hy van haer of door soetigheydt, of door kracht wil verwonnen worden, en gaen verloren. Noch hier en is ontfankbaer de ontschuldinghe van sommighe, die segghen datse in dierghelijcke aen-spraken, ende sorghelijcke conversatien alleen de tijdt-passeringhe soecken, ende datse voorsichtigh ende sterck genoegh zijn het bygheleghen perijckel te schouwen. Dat is effen soo veel te segghen, als dat sy, ghelijck de visschen doen, het aes alleen willen af-bijten, en het haecxken ofte anghel laeten hanghen. Een saecke die alsoo qualijck om doen is, alsse licht is om segghen. Want daer de viskens mee-

2. Die oorsprong van ‘Azië’ wordt tegengesproken. Ghekent = toegekend.

3. Woordspeling: vermandt = vermand, bemachtigd, overwonnen (door de vrouwen).

[p. 149]

nen dat in ghevanghen te zijn is gheleghen hun doodt, daer verbeelden wy ons in, dat in vast te zijn, is te vinden een gheluckigh leven. Wat wonder is 't dan dat ons het net wordt over het hooft ghetrocken? Ende van dit perijckel is 't dat ick u hier teghenwoordigh sal eenighe profijtelijcke bemerckinge voor houden, Godt-vreesende^1. Philothea. Ende op dat ick 't niet te langh en maeck, soo⁺ sal ick keeren den Sandt-looper van seker Joffrouw die sy gemaeckt hadde van de asschen van haeren mallen Serviteur, als hy overleden was, ende naer de ghewoonte der Heydenen verbrandt, ende ghepulveriseert. Daer ick noch dit Latijns dichtjen sal op-schrijven.

Irrequiete cinis, miseros testaris Amantes^2.

More suo nullâ posse quiete frui.

Dat is te segghen naer onse tael, en mijnen sin die ick hier uyt gaen trecken. Peyst dat ghy den Serviteur hoort spreken in den Sandt-looper.

HOe ongherust mijn leven was,
Blijckt naer mijn doodt in dit ghelas.
Want siet ick loop hier dagh, en nacht:
Waer heeft een Vrouwe my ghebracht!
Hoe kleyn is't gaetjen (doet het niet?)
Daer ghy my door-dringhen siet?
Maer d' asschen zijn soo fijn als sandt,
Om dat ick tweemael ben ghebrandt.^3.
En sullen dan mijn beenders bloot
Gheen ruste vinden in de doot!
Siet wie dat loopt ter wijl' hy leeft,
Dat die gheen rust in 't rusten heeft.

Desen Sandt-looper soud' ick moghen keeren, om daer mede dese teghenwoordighe Aen-spraeck af te meten.

1. Zie blz. 137.

+ Lauredanus Silva Concept

2. Rustelooze asch, gij getuigt dat de rampzalige Minnaars plegen geen rust te kunnen genieten.

3. Eens door het vuur der liefde, en eens na mijn dood.

[p. 150]

Ende om in dese sake, die van groot ghevolgh is, wat dieper in te treden, soo dient ghemerckt dat ons de nature selver hier in schijnt te waerschouwen: want⁺ tweelinghen daer d'een een knechtjen af is, en d'ander een dochterken, worden van hunne ontfanghenisse met een besonder velleken ghescheyden, dat de tweelingen^1. van de selfste nature niet en hebben. Jae den Propheet Iob vreesde de versaeminge oock onder de lidtmaten van⁺ sijne doode kinderen. Daer sat den waerachtighen ende stercken diamant-steen den salighen Job, ende onderscheydde de lidtmaten van sijne verplette kinderen, verhoedende, dat hy sijner dochteren leden aen de lichamen sijner sonen niet en sou vervoeghen. Is de nature dan besorght voor d'onnoosele, ende ongheboren kinderen, Iob voor d'overleden sonen ende dochters, tusschen welcke gheene beweeghinghe en kan wesen, wat staeter te vreesen, Eerbaere Philothea, alsser is tusschen twee persoonen eene losse ende vrije ghemeynsaemheydt, aensprake, vleydinghe, streelinghe, smeeckinghe? 't waer wonder datter gheene voncken en resen. Hoe dickwils en bevindt men niet dat daer uyt een vlam komt te ontstaen, sonder dat het langhen tijdt te vooren moet^2. roocken, of dat het sterck wordt aen-gheblasen? Voorwaer⁺ sommighe branden als sy het vyer maer en riecken. Een Fransch Edelman die in de oorlogh eer ghekavelt, ende in Nederlant tot Antwerpen een vrouw' ghetrouwt hadde, keerde wederom naer sijn Vaderlandt, al waer hy van eenen van sijn beste vrienden begroet zijnde, ende willekom gheheeten, is het selve oock aen sijn huysvrouwe gheschiedt. Dese ghelijckse schoon was en vol perfectie: is desen vremden Edelman door haere liefde terstondt de eerste reyse in sijn hert gheraeckt gheweest:^3. inde tweede visite liet hy sijn vyer blijcken, in de derde verklaert sy haer weder liefde, ende wandelende door^4. den hof mangelen sy met malkanderen de trouw-ringen.

+ Farnel lib. 7 Physiolog. c. 12

1. Wat hier uit deze schrijvers aangehaald wordt, blijft voor hun rekening!

+ Chrysost. hom. 2 in Iob.

2. P. Paulus Zehentner S.I. (+ 1648) schreef Promontorium malae spei, Gratz. 1643. - Ghekavelt = verworven, voor zijn lot bekomen.

+ P. Zehentner in Promontorio l. 2 § 3

3. Tweede i.p.v. twee.

4. Verwisselen.

[p. 151]

Ondertusschen vertreckt den echtighen man wederom^1. met sijn huysvrouwe naer Antwerpen, al waer sy naer korten tijdt ghevallen is in doodelijcke sieckte, daerse oock af is ghestorven. Dese droeve tijdinghe heeft den anderen Edelman soo verslaghen, ende tot sulcke desperate mismoedigheyt ghebrocht, dat hy meer als eens de resolutie ghenomen hadde, ende op een leer ghestaen om sich te verhanghen. 'Twelck gheschiedt soude hebben, hadden sijn knechten niet altijdt tusschen bey ghekomen. Doch al bleef hy leven, nochtans scheen hy ghedurigh te sterven, soo dat hy gheen genuchte meer en nam, noch in de jacht, noch in de wapens, noch in de Academien, noch in het gheselschap der menschen. Heel Vranckrijck was hem te kleyn, hy en kost niet rusten voor dat hy ghestolens-wijs vertrocken is naer Antwerpen, ende daer veel daghen op het graf sitten weenen, ende den kouden serck ghewasschen hadd' met sijn lauwe traenen. Ende siet door dese overvloedigheyt en is de vlam noch niet gheblust gheworden. Hy doet sooveel dat hy aldaer bekomt een contre-feytsel van haer,^2. soose was naer haere doodt uyt ghetrocken; tevooren hadd' hy een ander bekomen daerse af-ghemaelt stondt naer het leven. Hier mede keert hy weder in Vranckrijck, van daer naer Italien, ende soo over de middellantsche Zee naar AEgypten, om in een Eremijtagie sijn leven voort te besteden. Maer gelijck wel Seneca seght:^3. Ghy moet veranderen van ghemoedt, ende niet van locht; wat baetet u dat ghy vlucht, is 't dat ghy u selven over al zijt mede draghende? Soo hy nu in AEgypten was, heeft hy een celleken ghemaeckt ende dat van alle kanten toe-ghesloten, al-hoe-wel die onsuyvere Liefde daer noch spleten ghenoegh vondt om in te kruypen. Iae is de blinde sottigheydt van desen onsen schijn-heyligen Eremijt goddelooser geworden op het eynde als sy was in't beginsel: want soo hy op-ghericht hadde een Oratorium of bidplaetse, om daer sijn ghebeden, sijn suchten

1. Wettige man. Wdb. d. Ned. Taal, i.v. echt, coll. 3759.

2. Afbeeldsel.

3. Door te brengen.

[p. 152]

en sijn traenen te storten, ende tot dien eynde daer op ghestelt hadde een Crucifix met de heylighe Maeghet, en S. Jan; (O vermaledijde onkuyscheydt, hoe verre en derfde ghy u handen niet uyt steken en mis-bruycken!) hy smijt de beelden van de H. Moeder ende van den lieven Discipel af, werpt die in den hoeck, ende hangt in haer plaetse de twee contre-feytsels; ende in sulcke devotie is hy belijder van Venus, en martelaer van den duyvel ghestorven. Dit soo wesende, Liefste Philothea, soo en ben ick niet verwondert dat Godt almachtigh de⁺ onkuyscheydt van Sodoma en Gomorrha gestraft heeft met peck en solpher, en dierghelijcke kleefachtighe materien, om te bethoonen dat dier eens aen vast wordt, qualijck sy-selven daer van oprecht, ghelijck het betaemt, sal ontbinden. Maer tot onsen propoost, op hoe korten tijdt, door hoe weynige woorden is desen Edelman gevanghen? hadden die eenige jaeren langh by malckanderen verkeert, dan en waer het niet te verwonderen. Waer uyt dat ick sluyt: Wordt yemant met den eersten assaut overwonnen, hoe perijckeleus is 't te moeten onderstaen een langhe ende gheduerige belegheringhe? Hoort wat dat is gheweest hier van het ghevoelen van den heylighen Bernardus: Altijdt met eene vrouwe te zijn, ende⁺ dat u dat niet en soude beschadighen, dat is meer als^1. eenen dooden te verwecken; ghy sit sijde aen sijde met haer aen tafel, u bedde staet aen haer bedde in de kamer,^2. uwe ooghen ende haere ooghen spelen ende sterren op malckanderen in uwe t'samen-sprake, ghy streelt haer handen, en wilt ghy my wijs maecken dat u dit niet en sal hinderen? Een godtvruchtigh persoon wesende by een van sijn Biecht-kinderen, nam uyt vryigheydt ende sinnelijckheydt die somtijdts met de handen, seggende dat hy goedt was, ende sy oock, ende oversulcks datter geen onghemack af en kost komen; maer sijnen Oversten strafte hem met harde woorden, ende seyde: D'aerde

+ Genesis c 19

+ Bern. serm, 64

1. Dooden volgens den 6en druk, i.p.v. dooven.

2. Starren, staren.

[p. 153]

is goedt, ende het water is goed; maer aerde ende water onder een, dat is slijck ende modder. En of gy hier door noch aen ziel, noch aen lichaem besmeurt en wierde (het welck even-wel soo qualijck kan gheschieden als dat het vyer den solpher-steck sal raken en niet ontsteecken),^1. uwen naem ende faem soud' ten minsten een cladde vatten: want al waert ghy soo kout, ende onberoerlijck als eenen steen, nochtans ghelijck alsmen een brandende keersse plackt teghen eenen muer, men naer jaer en dagh weet te seggen dat daer een keersse heeft ghestaen, om de swarte placke diese daer heeft ghelaeten; soo sal oock iemandt, al waer hy onnoosel, door den onbehoorlijcken, sinnelijcken ende lichtveerdighen handel een cladde blijven aen-hanghen. Dan niemandt en bedriege sy-selven; wy en zijn niet sonder gevoelen ghelijck^2. de steenen, ons herte is ghemaeckt van polver, ende⁺ d'ooghen ende onse sinnen zijn het loopende vyerken daer de mijne mede wordt ontsteken. Op dit propoost valt my in een schroomelijcke passagie die ick ghelesen hebb' by P. à Lapide. Desen vermaerden Schrijver, handelende van de perijckelen die hier verborghen zijn, seght⁺ verstaen te hebben dat seker Me-vrouwe, willende haere Vriendinnen waerschouwen van den brandt die hier kan rijsen, seyd': Dat sy, hoe weynig gaven, welsprekentheydt, ende gratien datse hadde, even-wel souse op een quartier ur's eenen sorgheloosen met voncken konnen bestuyven. Men soud' hier aen twijffelen en hadt-ment oock niet sonder spreken sien gheschieden. Van waer is David soo hoogh ghevallen? Hy klom op^3. sijn Belveder, ende liet alleen sijne ooghen weyen, ende op Bethsabee spelen. Hy besmeurde sijne ziel; sy wiesch haer lichaem, sy sat in 't water, hy ontstack in vlammen; het sien verweckte de begeerte, de begheerte het consent, het consent 't overspel, het overspel den doodtslagh. Een kleyn vonck, een groot vyer. Hy hadd' beter

1. Zwavelstokje.

2. Kerkelijke schrijver, gestorven te Marseille, circa 484.

+ Salvianus

+ P. Corn.

3. 2 Reg. XI.

[p. 154]

naer den oorlogh ghetrocken, en soud' dan ghelijck Caesar naderhandt hebben moghen segghen: Veni, Vidi, Vici. Maer om dat hy op de asschen bleef sitten, stekende syselven noch boven dien in de occasie, soo heeft hy gheroepen als 't te laet was: Veni, Vidi, Perij. Dat is: Ick ben ghekomen, Ick heb ghesien: Ick gonck verloren. Leert hier uyt, Philothea, hoe waerachtigh dat het Fabeltjen is van Strooyken,^1. Kooltjen-vyers, en Boontjen. Dese dry gaende uyt wandelen quaemen aen een plasken waters: Strooyken ginck ligghen als een brughsken, Kooltjen-vyers goncker over, Strooyken branden in twee stucken, Kooltjen viel in 't water, Boontjen begostse allebeyd' te begecken. Ende liep het soo niet met David en Bethsabee aen t water van de fonteyn niet af? is hy niet gheworden den spot van sijn vyanden? en wie soud' dit van een man naer het herte Godts hebben derven vermoeyen? Laet ons soo verre gaen van de slibberachtighe plaetse als het mogeplijck⁺ is: want oock daer 't met sandt ende met asschen ghestroydt is, sullen wy qualijck konnen staen sonder te vallen. Noch iemandt en moet sich versekert houden alse hanteren met de ghene die leelijck zijn, ende Remedia amoris ghenoemt worden. Gheen soo slimmen hout of den duyvel weet daer eenen pijl uyt te draeyen: soo dat eenen aerdigen vondt van eenen Abt, hier toe dienende^2. te werck ghestelt is: 'T was doen de manier dat de huys-diensten, als wasschen, plasschen, smoken en koken door vrouwen ghedaen wierden. Den Prelaet wetende dat dit gheselschap niet meer goet en kost doen^3. by de Religieusen als rispen by de koolen, heeftse af ghedanckt en door ghesonden: sy in teghen-deel seyden, dat het van vrouwen wou ghedaen worden, en soo hy perijckel sagh by de voorgaende, dat hy liever ongesien^4. ende leelijcke oude vrouwen soud' hueren.^5. Maer om te bethoonen, dat desen hunnen voor-slagh oock gevaer kost gheven, doet hy 'savonts een portie van t'eenemael ghesouten vleesch gheven, ende ghebiedt alle

1. Bij Kil. boonken = nanus, dwerg. Zie ook Wdb. der Ned. Taal, i.v. boon col. 448.

+ S en. Ep 117

2. Aangewend werd.

3. Rupsen.

4. Onbehaaglijke, leelijke, inamoenus aspectu, Kil.

5. Dat dit hun voorstel.

[p. 155]

kelders, bier, wijn en water op te sluyten. Sy gaen aen tafel, daer naer slapen, staen 's nachts op, singhen de Metten, klaghen malckanderen hunnen dorst, gaen naer den kelderweerdt; maer noch bier, noch wijn, noch pomp vindende, hebben sy ghenootsaeckt gheweest vuyl water te drincken. Waer over, soo sy 'sanderdaeghs hunne klachten deden, antwoorde den Abt: Als den dorst groot is, siet men niet aen of 't water schoon is; en soo kan 't gaen met leelijcke vrouwen oock onder goede ende godtvruchtige Religieusen; den dorst en d'occasien, Godt gheve wie wy zijn, souden ons doen⁺ vallen. Ende is soo by sijn voorighe resolutie gebleven. Wat meynen wy dat te segghen is, dat dien kloecken Hercules gaende door de kercke van Venus, ende stootende^1. sijnen voet aen eenen oneffen steen, leelijck is gestronckelt, ende noch leelijcker is ghevallen? 'Tis een waerschouwinghe voor ons, dat niemandt op sijne krachten magh betrouwen, oft wel daer hy hem het minste voor hoedt, daer sal hy sy-selven vinden ligghen. Het was een sluytende, ende bondighe reden van David, als⁺ hy Goliath soud' gaen bespringhen: Ick hebbe de Leeuwen verscheurt, ende de Beiren versmacht; oversulcks sal ick desen onbesnedenen op de selve maniere onthalen. Staet te bemercken dat David was een lieflijck jonghelingh, blondt van hayr, schoon van sneed', blosende van couleur; soo datmen eenen Cupido niet anders en soud' konnen afmalen. Maer ghelijck Cupido heeft een ghedaente van David, soo magh hy sich oock wel roemen als David, ende segghen: Leeuwen ende Beiren, dat is, standtvastighe, ende vrome Heyligen hebb' ick verwonnen, ende meende ghy, die swack en teer zijt, ghenegen tot den val van u eyghen selven, dat ghy sult konnen wederstaen aen mijne crachten? Ghy zijt noch verre van de sterckte van Samson, van de heyligheydt van David, van de wijsheydt van Salomon; ende siet dese groote Reusen zijn door desen cleynen Campioen

+ P. Mendoza

1. Waarschijnlijk wordt hier bedoeld P. Fr. de Mendoça S.I. (+ 1626), en zijn werk Viridarium sacrae ac profanae eruditionis (Lyon, 1631).

+ 1 Reg. 17

[p. 156]

verslaghen. Ende wie isser oyt meer ghewapent gheweest⁺ als den H. Iacobus Eremijt, behalven 't voordeel van de plaetse die hy in eene woestijne hadde verkosen, verre buyten alle aen-spraeck ende geselschap der vrouwen? hy droegh een hayren kleedt, hy temde sijn vleesch met vasten, hy sliep op harde steenen, hy nuttede weynighe wilde cruyden, hy dronck kout water, hy was overgoten met traenen, en noch en heeft hy den brant van onkuyscheyt niet connen blusschen. Hy hadde uyt eene dochter den duyvel verdreven, ende wierde selver met eenen booseren duyvel beseten: want aen-ghelockt door gheleghentheydt van den tijdt, en eenigheydt der plaetse, is hy in sijn bekoringhe te swack gheweest, ende nedergedreven. Den droeven val geschiedde op dese maniere: De vrienden van de dochter, vreesende of misschien sy niet t'eenenmael verlost en hadde gheweest, hebben hem ghebeden dat hy haer voor eenighen tijdt in sijn hutte soude willen ontfanghen, ende laeten vernachten, om by aldien het quaedt weder-keerde, dat de hulpe oock terstont^1. by de werck soud' wesen; soo is dat schaep aen den wolf bevolen. Wie soude sulcks vermoet hebben? want wat gheschieter? 'tghene dat een ieder in verkeeringhe met onghelijcke persoonen een achter-dencken magh^2. gheven; want den Eremijt een man soo geconfijt in de vreese Godts, die speelt in dit gheselschap met sijne oogen, die speelt met sijne gedachten, sijn herte begint te voncken, sijne sinnen beginnen te vlammen, ende dat hy eertijts niet en soud' hebben derven peysen, dat gaet hy vol-brenghen met de wercken. Waer op een ghedenckweerdighe^3. waerschouwinge ons den geleerden Olkot heeft achter-gelaten, schrijvende op de passagie van Genesis, daer geseijdt wort dat Godt heeft een ribbe genomen uyt Adams sijde ende daer een vrouwe af ghemaeckt, ende in de plaets van het been teer vleesch heeft doen wassen; soo zijnder sommighe, seydt hy, die vrou-

+ In vità

1. Bij de zaak (= bij der hand).

2. Doordrongen (conditus, Kil.). Vgl. fr. confit en dévotion.

3. Waarschijnlijk P.R. Olchot O.P.

[p. 157]

wen onder-wijsen, leeren, verstercken, tot de standtvastigheyt aen-leyden, en selver door haer conversatie komen sy te verswacken, ende van geestelijcke veranderen in vleeschelijcke menschen. Soo gheschiedet met Iacobus. Doch dit niet ghenoegh wesende, ghelijck David van het overspel van Bethsabee ghevallen is tot den dootslagh van Vrias, soo gaet desen Eremijt de dochter eerst haere eere rooven, ende daer naer het leven oock benemen, willende de saecke soo verborghen houden: maer eylaes! sijn eyghen conscientie en dede anders niet als vraeck roepen. Hy wierde dan overvallen met vreese, anghst, benauwtheden, hy wanhoop't van sijne saligheydt, hy wilt sijne Eremijts-kap op den thuyn hanghen, ende^1. den vollen toom gheven aen alle wellusten; dies maeckt hy een opset van weder naer de wereldt te keeren. Doch onder weghen ontmoetende eene speloncke vol doodtsbeenderen, ende gheraeckt wesende van Godt, heeft sich daer in begeven om sijne sonden daer te beweenen. Ick sal den goedt-gunstighen Leser sijne droevighe klachten hier in dicht verhaelen:

EYlaes! waerom ben ick oyt tot een mensch gheboren?
'Twaer beter noyt geweest, als zijn, en gaen vertoren!

Ick vrees' het eeuwigh vyer, 't is mijn verdiende boet;

My dunckt ick draegh een hel van nu af in 't ghemoet.

Waer zijt ghy blixems dan? waer blijft ghy donderslagen?
Ghy hebt al langh ghenoegh dees boose ziel verdraghen:

Scheurt aerde, scheurt eens op, en opent uwen schoot,

Ick weet mijn vonnis wel, al ben ick noch niet doot.

Doch soo ghy niet en scheurt, en my komt nedersmacken,
Ick kan door mijn ghewicht in eenen af-grondt sacken.

Daer is gheen hooghe rots, gheen klip van grove steen,

1. Tuyninghe, sepimentum (Kil.), omheining. Zie De Cock, n. 282.

[p. 158]

 

Ofwel mijn groote sond' weeght swaerder noch alleen.

 

En schoon ick hier noch bleef, en my kost wederhouwen,

 

'Ken ben niet weerdigh meer den hemel aen te schouwen;

 

'Ken hebbet niet verdient, dat ick mijn ooghen slae

 

Waer dat een ander mensch gaet bidden om ghenae.

 

O droef, ô bitter vreught! die my soet quam bekooren;

 

Den hemel ben ick quijt, en u hebb'ick verlooren.

 

En voor een kleynen lust, die t'samen komt, en scheydt,

 

Erf' ick een groote pijn tot inder eeuwigheydt.

 

Maer 't meeste dat my spijt, en dat ick moet beklaghen,

 

Is't dat ick word' ghewondt in't eynde van mijn dagen.

 

^1. Ick keerde alle reys verwinner uyt den strijt,

 

En heel het duyvels heyr weeck voor een Eremijt.

 

Ick hadd' tot mijne rust een steen om op te slapen,

 

In mijnen honghers noodt gingh ick wat kruyden rapen;

 

Die geessels die noch zijn door-droncken van mijn bloet,

 

Die konnen heden noch ghetuyghen mijn ghemoet.

 

Daer quam een siltigh nat langs mijne wanghen leken,

 

^2. Ick storte dagh en nacht met heele tranen beken:

 

^3. Een rou scherp hayren kleet droegh ick staegh over my.

 

En noch en was de borst van desen pijl niet vry.

 

Wat baetet dat ick hadd' verlaten wulpsche steden,

 

En dat ick eensaem hier quam in een bosch ghetreden?

 

Wat baet doch mijn vertreck soo verr' van alle-gaer

 

My volghde in een vrouw' de heele wereldt naer.

 

Ick wil van heden af soo verr' en diep gaen dwalen,

 

Daer my noyt Sonne meer sal volghen met haer stralen,

 

En gaen daer ick noch plaets, noch mensch, noch dier en ken:

 

Het pijnt my dat ick hier noch by my selven ben.

 

Doch waer sal ick al gaen? hoe sal ick konnen schuylen!

1. Telkens.

2. Tranen beken is vaak bij Poirters een samengesteld woord. Beter te verstaan ware: ...tranen met heele beken.

3. Ruw.

[p. 159]

 

Waer is soo diepen hol, soo grondeloose kuylen?

 

Blijft liever verr' van hier, ghy Son, ghy bleecke Maen,

 

Soo sal ick onbekent een beest met beesten gaen.

 

Wat seggh' ick onbekent? de tacken en de bladen

 

Die sullen my by nacht, en over al verraden,

 

Dit grof en leelijck stuck, dat ick hier hebb' volbracht,

 

Dat schijnt als licht-hout doet in't midden vanden^1. nacht.

 

Daer is gheen berghen aen voor een die leeft in sonden,

 

Waer dat hy steekt of niet, hy worter al ghevonden;

 

Al loopt hy wat hy magh, den worm die't herte knaeght

 

Die komt hem, waer hy vlucht, te poste naar gejaeght.^2.

 

Ick moet my selven dan, mijn boose ziel gaen laten;

 

Want sonder die en kan gheen snelle vlucht my baten.

 

'Tis dan genoegh gejaeght, staet droeven sondaer, staet,

 

En daer ghy zijt gewont, soeck't daer oock weder baet.

 

Hier by is een spelonck, daer rusten dorre beenen;^3.

 

Waer can een doode best als by de dooden weenen?^4.

 

Gaet in dit duyster graf, stelt u beneffens haer,

 

En soeckt wel in de doodt, ghy vindt u leven daer.

 

Hy gaeter in met vrees', en sou schier haest beswijcken,

 

Soo dunckt hem dat rondtsom de hoofden op hem kijcken;

 

En of het ydel been gheen ooghen meer en heeft,

 

Nochtans het hol ghesicht maeckt dat sijn herte beeft.

 

Hy siet daer over hoop de beenen van de lijcken,

 

En onder een ghemenght de armen en de rijcken;

 

Hy siet daer menigh Heldt, en menigh Ridder aen,

 

En denckt, ghelijck als dees soo moet het al vergaen.

 

Hy siet een heel geraemt met al sijn' magher beenen,

 

Oock tot de minste toe, aen handen en aen teenen,

 

Met ribben, en met heup, met dorre schenckels aen,

 

Hy siet daer op de muer dit Graf-dicht onderstaen.

1. Glimhout, lichtend hout.

2. Vlug (als met afwisselende postpaarden).

3. Beenderen.

4. Best, i.p.v. beest.

[p. 160]

 

ICk was in mijnen tijdt de schoonste van de steden

 

Door mijnen hellen glans, en wel-ghemaeckte leden,

 

Ick hadd' de soetste stem, ick hadd' het fraeyste hayr,

 

En mijn sneeuw wit couleur gingh boven allegaer.

 

Nu ben ick die ghy siet, de schoonheyt is versleten,

 

Mijn eer en jeughdigh vleesch is van de Wormen gheten.

 

Mijn spraeck en soete stem die namen eerst de vlucht,

 

En datter over-blijft, is schrick en onghenucht.

 

Waer zijnse al-te-mael die my soo vyerigh minden?

 

Niet een van allegaer is aen mijn graf te vinden:

 

^1. Daer staet een droeve baer, daer is een ydel bert.

 

Ah! wie uyt d'oogen is, is oock haest uyt het hert,

 

Ghy die noch hebt u jeught, wilt ghy die eeuwigh houwen.

 

Gaet met een Koninghs Soon, met Iesu Christo trouwen,

 

Ghelooft den dooden mondt, de waerheydt steeckter in.

 

Daer iemandt lieft het vleesch, daer is gheen vaste min.

 

Jacobus leest het dicht, en gaet het over-legghen,

 

En siet eens op een nieuw, wat dit al is te segghen:

 

Hem dunckt hy wort geraeckt, het schijnt op hem geseyt,

 

Soo dat hy droevigh sucht, en bitter tranen schreyt.

 

Wel aen dan goeden Godt, hier wil ick, seyd' hy, blijven,

 

Tot dat mijn sondigh vleesch sal tot een romp verstijven,

 

Hier wil ick voort in druck mijn leven slijten af.

 

Die doodt is naer de ziel, betaemt een duyster graf.

 

O! kost ick alle daegh my in mijn traenen wasschen!

 

Ter wijl' ick liggh' ghestreckt op beenen en op asschen!

 

Voor een vervuylde ziel en is gheen beter loogh,

 

Als die een rouwigh hert perst uyt een bitter oogh.

 

Een traentjen datter rolt langhs mijne droeve kaken,

 

Dat kan my weder wit en weder suyver maken.

1. Doodbaar, feretrum (Kil.); - plank (tabula, Kil.).

[p. 161]

 

O goedertieren Godt! als ghy ons droefheydt siet,

 

Dan weeght ghy ons misdaet, en uwe gramschap niet.

 

Soo kermt hy alle daegh', soo sucht hy heele nachten,

 

Men hoort van buyten 'tgraf geduerigh droeve clachten;

 

Hy heeft soo lang gheweent, en langher weenen sal.

 

Siet wat een swaren druck komt van een lichten val!

Wie ghy zijt, die ghelijck als wasch te naer ghekomen zijt aen dat vyer, by het welck ghy die helsche vlam ghevat hebt, stelt u voor dit exempel, ende lost die sluysen van uwe ooghen, om met eenen overvloet van bittere wateren dien brandt te blusschen, ende met dien bekeerden Eremijt uyt te wasschen die grove vleck, in de welcke gy misschien oock door het gheselschap van onghelijcke persoonen zijt ghevallen. Het waer beter dit remedie niet van doen te hebben, maer aenghesien de wonde daer is, soo dient de medicijne waer ghenomen ende de plecken met sterck-water uytghebeten. Is dat niet u sorghe, ô Philothea! dat ghy u soo soeckt te suyveren dat ghy het sneeuw-wit kleedt van onnooselheyt wederom hoopt te verkrijghen?

Maer hoe soud' ick u hier konnen voor-by gaen, ô Theodora! u leedtwesen, en u penitentie, die langh-durighe verstervinghe hebben Alexandrien meerder stichtinghe ghegheven, als uwen val ver-ergernisse. Ghy waert den^1. roem van allen de Jouffrouwen, en hadd' dien lof konnen⁺ mede tot u graf draghen, 'ten waer een koppelersse u dien met u eerbaerheydt hadd' gaan berooven. Eenen nacht hebt ghy ghesondight, ende ghy hebt gheweendt u gheheel leven: ghy hebt verandert van vrouwen kleederen, op dat gy onder die, mannelijcke daden uyt soudt wercken, ende hebt in heyligheydt soo uyt-gheschenen, dat de Crocodillen selfs haeren dienst u aen-gheboden hebben om over den Nilus te voeren. Maer wie soud' doch uwe standtvastigheydt, ende onverwinnelijcke langh-moedigheyt konnen schrijven? als ghy een vrouwe

1. Metaphrastes, hagiograaf uit de Xe eeuw.

+ Metaphr, in vita.

[p. 162]

zijnde valschelijck beschuldight wierdt een ander vrouwe bevrucht te hebben; ende daerom seven jaeren langh met het kleyn kindt voor de poorte van het Klooster over eens anders sonde penitentie doende, in groot onghemack ende strengigheydt hebt blijven sitten, ter tijdt toe dat sich den Vader selver veropenbaert heeft: het welck recht voor u doodt geschiedde, wanneer men u, en u onnooselheydt heeft gaen ontdecken. Ick sluyt, en ick seggh' tot uwen troost, ende tot blijdschap van alle de gene die met u zijn ghevallen, ende met u zijn op-ghestaen; dat het leet-wesen is een soorte van onnooselheydt,^1. en datmen naer den val sulcken herten rouw kan hebben, die Godt soo wel bevalt, al of wy nimmermeer door aenvechtinge ons en hadde laeten overwinnen. Ende dit bekrachtigh ick met Clemens Alexandrinus, dat licht van de H. Kercke: Even seer behaeght Godt de deught van de rechtveerdige, ende de oprechte penitentie van degene die sondighen. Ende wat is dit anders als 't gene ons figuerlijck verbeeldt wordt door de Coninghinne^2. Saba, van de welcke staet gheschreven dat sy soo veel giften en gaven aen Salomon vereert heeft, datter niemandt in schenkagien haer oyt en heeft konnen overtreffen. Staet te bemercken, dat dese Saba was een moorinneken, om te beduyden dat een ziele door de sonde leelijck ende swert gheworden, soo sy haer tot leedt-wesen, ende bekeeringhe wil begeven, Godt traenen, en suchten, en kermen, dat is de alder-kostelijckste schatten, noch kan op-offeren.

Ick en weet niet hoe het gheschiet, Lieve Philothea, dat dese materie, ende het stof soo onder de handt aenwast, dat ick verder met mijne penne uyt-loope als daer ick ghestelt hadd' de leste palen. Tot slot van de perijckelen diër zijn in den sorgeloosen handel en wandel met onghelijcke persoonen, soo druckt u in dat den wijsen Salomon boven op die groote colommen ghestelt heeft lelien, ende daer by ghevoeght netten, om dat wy daer

1. Hartleed.

2. Koningin van Saba. 3 Reg. X.

[p. 163]

uyt een onderrichtinge souden vatten, dat gheen eerbaerheydt of suyverheydt soo hoogh verheven is, noch soo verre buyten perijckel, of daer en konnen noch netten ontrent komen, ende en is nimmermeer t'eenemael buyten gevaer van geschonden te worden. Gaet het dan soo met de ghene die sich afsonderen, ende in een heyligh vertreck willen versekeren, hoe slecht moet het dan afloopen met de ghene die midden in het perijckel op geen perijckel en peysen, en sorgheloos by het vyer sitten en slaepen. Voorwaer de katten die het meest aen den heert ligghen, die bevindt men dat oock het meestendeel haere pelsen verbranden. Den besten raet dan is te vluchten, ende ghelijck de Parthen al loopende te vechten. Kan dat aerdigher bevestight worden als door het vernuftigh Sinnen-beelt van mijn lof-weerdigen ende gheleerden Meester P. Sidronius de Hossche? Als hy schildert^1. Apollo vervolghende de suyvere Maghet Daphne, die in haere vlucht verandert in eenen Laurier, sijn devijse is

Fuga laurigeros parit illa triumphos.^2.

'Twelck ick in ons Nederlants soo hebb' soecken naer te boetsen:^3.

Die staet, en waeght,

Blijft selden maeght.

ALs Phoebus in den koelen mey
Gaet jaeghen aen de groene hey,
Daer thymus en het jeughdigh kruyt
Ontrent de soete Lenten spruyt,
En heeft de pijlen bloedigh roodt
Van Python, die hy heeft ghedoodt:
Soo wierdt den jagher selfs gheraeckt,
Eer dat hy we'er sijn huys ghenaeckt.

1. P. Poirters had in het College van 's-Hertogenbosch P. Hosschius als leermeester gehad. Het latijnsch gedicht staat in de Imago primi saeculi Societatis Iesu (1640) en het nederlandsch (eenigszins anders) in de Afbeeldinghe van de eerste Eeuwe, blz. 118.

2. Door de vlucht baart zij zegelauweren (parit i.p.v. paris).

3. Boetsen, volgens den 5en druk, i.p.v. botsen.

[p. 164]

 

Want soo hy dwaelden hier en daer.

 

Soo wordt hy een Goddin ghewaer:

 

Sijn herte wordt gheheel ontstelt,

 

Wanneer hy Daphne siet in 't velt.

 

Hy seyndt voor uyt een soeten lach,

 

En biedt de Maghet goeden dach,

 

En offert haer te doen gheley,

 

Of door het bosch, of langhs de hey;

 

En heeft puer honigh in den mondt,

 

En seydt sijn herte was ghewondt.

 

^1. Ter wijl' hy leyt, en vleyt, en sucht,

 

De suyver Maghet neemt de vlucht;

 

En sy loopt voor, en hy loopt naer,

 

En daer loopt dat on-eenigh paer:

 

Het scheen, hy was soo dapper vlugh,

 

Al hadd' hy vleughels op den ruggh';

 

Doch soo hy haer nu hebben souw,

 

En dat hy haer nu vatten wouw,

 

^2. Soo is terstondt het aerdigh Dier

 

Verandert in een groen Laurier.

 

^3. En Phoebus stonter op en keeck,

 

En sagh van spijt en schande bleeck:

 

Want sy en wierter noyt de Bruyt:

 

En hier med' is de fabel uyt.

 

Een Maghet die niet vallen wil

 

En magh niet veel zijn op den dril.

 

En dan is't beter eens ghevlucht,

 

Als veel en langhen tijdt ghesucht:

 

^4. Want siet op een verbrande vlaey

 

Daer strooytmen suycker al te spaey;

 

Den maeghdom en verloren eer

 

En komen met gheen krijten weer,

 

^5. Daerom soo schouwt dit vlieghend' vyer,

 

En ick kroon u met groen Laurier.

1. Terwijl hij ligt te vleien en te zuchten.

2. Zie blz. 31.

3. Stond er op te kijken.

4. Vla, vlade.

5. Schuwt.

[p. 165]

Met de blaederen van desen boom, Lieve Philothea, wil ick u niet alleen in den Mey, maer het heel jaer door groenen, om in u gheduerigh te ververschen de ghedachtenisse van de Maeghden plicht, welcke door het vluchten victorie krijght, ende door wederstandt komt ten meestendeel te beswijcken; of soo niet en wort overwonnen, magh het met de heylighe Iudith haren Enghel bewaerder toe-schrijven, als een werck datter gaet boven menschelijcke krachten, ende sterckheydt der vrouwen.