Het masker van de wereldt afgetrocken

[p. 1]

Aen de waeraghtighe Philothea, dat is, De Godt-minnende ziele.

HEt is geschiedt buyten mijne meyninghe, ende verre boven mijn hope, Godt-minnende Philothea, dat dit mijn Boecksken, daer ick onnoosel aen-gheraeckt ben, op het verloop van vijf jaeren dry-mael onder den naem van Ydelheydt, vier-mael onder den naem van 't Masker, t'samen seven-mael de persse sou passeren. Ick wil dit gheluck aen u vriendelijck onthael,^1. door het welck ghy soetjens inde ooren vanden Leser weet in te vloeden, gheerne toe-schrijven: ende diesvolghens vind'ick my verbonden desen sevensten ende lesten druck aen u, als aen een Eyghenersse op seker maniere ghesproken, op te draghen: soo dat ghy het grootelijcks soudt ghevoelen, waer't dat ick in dit mijn werck iemandt anders als uwen naem quam te spellen. Alhoewel wie isser vande menschen, of wie kander komen, die met u zy te verghelijcken, of die uwen lof kan bereycken? Men vinter vele die verstandt hebben, doch niet vergeselschapt met deughden; andere hebben veel schoonigheydt, maer een sekere gheestigheydt komter te ontbreken; veel hebben uytwendighe gratien, maer gheen inwendighe devotie. In u worden

1. Philothea heeft stemming en propaganda gemaakt voor het Boecksken door haar vriendelijk en innemend aanbevelen. - Over dit bericht aangaande de onderscheidene drukken, zie Inleiding.

[p. 2]

gevonden, ende de volmaecktheden des lichaems, ende de deughden, het eenigh cieraet der zielen: soo dat ick^1. wel een groote onbeleeftheydt, ende als een dorp-sonde sou begaen, waer't dat ick van mijn eerste ghenegentheydt tot u quam af te wijcken. Om dan te betoonen^2. met wercken, 't ghene ick dreygh' met woorden, soo kap ick mijnen ancker af, ende gae op Godts ghenade drijven, biddende sijnen H. Gheest, dat hy met goede in-vallen mijne slappe zeyltjens soo doe spannen ende swellen, dat ick u, Lieve Philothea, naer een behouden reys, door dese wereltsche grondeloose baeren tot de haeve van saligheydt magh bestieren.

Het is eertijdts het ghebruyck gheweest datter inde Kercken van de Christenen op-ghehanghen wierden raders ende wielen van waeghens, ende dat de Leeraers der ghemeynte dickwils voor-hielen, dat de saecken van dese wereldt soo onghestadigh ende verganckelijck waren, of se altemael op wielen ghedurigh hadden af gheloopen. Dit was doen ter tijdt, ghelijck het noch is op den dagh van heden, een teecken ende beduydenisse van ongestadigheydt: ende is oock eertijdts gheweest^3. een ghewisse waerschouwinghe aen den Koning Sesostris. Desen liet vier Koninghen in-spannen die sijn Karosse moesten trecken; van de welcke den eenen altijdt om-siende, ende daer op ghevraeght, gaf voor antwoordt: Heer Koningh, ick sie dat het radt keert ende draeyt, het opperste komt onder, ende het onderste komt boven, ende ick denck dat de kans ook eens sal keeren, ende dat ghy sult dalen, ende dat wy sullen klimmen. Op dit radt, ô Philothea, loopt ende draeyt de wereldt; daerom hebb' ick aen den ingangh van dit Boeckxken dit Sinne-beeldt willen indachtigh maecken,

1. Dorpzonde, de daad van een rusticus.

2. Wat ik als mijn voornemen te kennen geef (Wdb. der Ned. Taal, in v. dreigen).

3. Sosostris, zooals er staat in vele drukken, schijnt wel een drukfout te zijn.

[p. 3]

om u haer onghestadigheydt, daerse alleen in ghestadigh is, in te drucken; op dat ghy met dese Goddelijcke Liefde u begeerten boven haer soudt verheffen. Hier siet ghy dan de verganckelijckheydt van de bedrieghelijcke Wereldt, over de welcke den Philosooph Democritus sijn gheheel leven heeft ghelacchen, ende den Philosooph Heraclitus anders niet en heeft gedaen als weenen; soo dat dese twee, al staken sy in de duysternisse van het Heydendom, hebben nochtans door het licht van hun naturelijck verstandt haere valscheydt ghenoegh konnen door-gronden. Den Eerw. P. Ioannes de Gouda, vermaerdt^1. door sijne Sermoonen ende Boecken, plagh te segghen, datter een gaetjen alleen was daermen de Wereldt door kost aenschouwen, ende seyde dat te wesen de tralien van de Biecht-stoelen: Want daer is 't dat een ieghelijck sijn swaerigheydt te berde brengt, om sijn benauwt hert een weynigh te verlichten. Buyten die plaets en willen wij haere ydelheydt noch soo aenmercken, noch soo belijden. Wy zijn, ô Philothea, ghelijck de visschen in de zee, die de brackigheydt van de soute wateren niet en smaecken voor datse naerderen den mondt van een binnen-lantsche riviere, die haeren soeten stroom onder die siltighe baeren komt te schieten. Soo langh als wy binnen de wereldt swemmen ende woelen, soo en bevroeden wy hare bitterheydt niet, noch hare swarigheden; men moet sich een weynigh daer af vertrecken, om die met een vry ende onbelemmert ghesight t'ondersoecken.

Ende min of meer ghelijck die eenen Almanach sou willen lesen, moet het boecksken een weynigh van sijn ooghen houden, ende daer niet op leggen; soo moetmen oock de Werelt van verre besien om te leeren wat voor eenen Almanach, ende Loghensack sy is, wat quaedt weder sy prognosticeert, wat tempeesten ende

1. P.J. Goudanus S. I († 1630).

[p. 4]

Eclipsen. Dit en sien wy noyt beter dan als wy uyt de Werelt moeten scheyden. Doen heeft het oock^1. ghevat sijne Koninghlijcke Majesteyt Philippus den III. die nochtans met sijne heylighe Huysvrouwe godtvruchtelijck gheleeft hadde. Desen, naer dat hy 23. jaeren gheregeert hadde, liggende op sijn sterven, ende overpeysende de Ydelheydt van de Hofsche wereldt, heeft tot hem geroepen sijnen Predikant P. Hieronymus de Florentia, van de Societeyt Iesu, ende hem belast dat^2. d'eerste reys als hy op stoel sou staen, sou verkondigen, Dat hy hadd' sien sterven eenen Koningh, die soo veel jaeren wenschte Eremijt geweest te zijn, als hy Koningh geweest hadde. Dierghelijcke redenen dan, ô Philothea, hebben my beweeght, dat ick u dese Ydelheydt een weynigh tijdts soude voor ooghen stellen, 'tghene ick in dit boecksken heb ghetracht te bewijsen. Ick hebbe al willens ende wetens mijn manier van schrijven ghetempert, ende niet t'eenemael op sijn gheestelijcks willen stellen, ghelijck sommighe doen, die heel verheven spreken, ende anders niet by en brenghen als het mergh van de verlichte Schrijvers. Mijn oogh-merck ende het wit is de Ydelheydt des wereldts, by soo veel duysenden^3. beklaeght, by soo weynighe versmaedight, een luttel met eenvoudighe woorden t'ondecken: tot meerdere onderwijsinghe ende naerdere uyt-legginge heb ick tusschen de dichten in-gevoeght een Aenspraeck, om u een weynigh te onderhouden, ende om met u als tusschen beyde eens te moghen spreken, daer in voor-houdende verscheyde Leeringen ende Historien, op dat ghy de Wereldt eens soudt met de voeten stooten, ende dan u beginnen te stellen om Godt allenghskens naerder ende naerder by te komen, ghelijck de Reyghers ende Oyevaers doen, die twee of dry-mael op de aerde met haere voeten douwen, om haer selven soo om hoogh te

1. Koning van Spanje († 1621).

2. Op den preekstoel.

3. Versmaad (zooals ze verdient).

[p. 5]

dringhen; zoo wensch ick dat u, ô Philothea, dit Boecksken een occasie magh wesen om u van de aerde, dat is, van de verganckelijcke ghenuchten, eere, ende rijckdommen te verheffen, ende dan voort-aen als eenen Paradijs-vogel verre boven dese Ydelheydt uwen swier te houden, op dat ghy nimmermeer met u begeerten en komt neder te daelen. Ende is t byaldien dat het Soontjen van den Koningh van Iaponien soo op-ghevoet wierde, dat het noyt de aerde en raeckte, om dat het erfghenaem moest wesen van een Rijck dat nochtans op⁺ de aerde was gheleghen, soo siet ghy wel hoe voorsichtelijck dat ghy uwe voet-stappen oock moet setten; ick houd' u voor een Princersse, ghy zijt by my een Koninghs Dochter: verre moet dan van u wesen, dat^1. ghy aen de aerde vast ghehecht soudt blijven. Voorwaer, soo ghy den hemel menigmael met u ghedachten by kondt woonen, dat sal in u een aenghenaeme walge van aerdtsche saecken aen doen kleven.

Wanneer het Hert van d'aerde gaet,
En door de blauwe wolcken slaet;
Wanneer 't ghemoet daer boven sweeft,
En niet als Hemels voedsel heeft;
Wanneer de Ziel haer keert tot Godt,
Dan is de Wereldt enckel spot.

Ick weet wel, gy zijt al verheven van moedt ende couragie, ghy en soudt den naem van Philothea niet willen voeren, waer 't dat ghy den naem van Philothea niet en woudt beleven: dat doet my vastelijck gelooven uwe seeghbaerheyt, godtvruchtigheydt, eenigheyt, eerbaerheyt,^2. vreese des Heeren, suyverheydt der herten,

+ Solier Hist. Eccles. Iapon. l. 1 cap. 6

1. Fr. Solier S. I († 1628) schreef Histoire ecclésiastique des isles et royaumes du Japon; dit werk verscheen te Parijs in 1629.

2. Seeghbaerheyt = seebaerheyt = zedigheid.

[p. 6]

met een woordt alle de deughden die in u worden gevonden: dese, seggh' ick, gheven my een vaste hope dat ghy u liefde op d'aerde niet en sult laeten spelen, als om den hemel meer te beminnen. Door-wandelt ghy dese wereldt met u verstandt, 't is om de glorie Godts daer alleen uyt te rapen: sijn liefde leert gy uyt het vyer, sijne soetigheydt uyt den dauw, sijne bermhertigheydt uyt de grondeloose zee, sijne schoonigheydt uyt de bloemen, sijn rijckdommen uyt de goude mijnen; daerom alleen, seggh' ick, wilt ghy dese wereldt aenschouwen, andersins is u nature ende ghenegentheyt tot verhevender saecken gheschapen. My dunckt als ghy eens in uwe ziele smaeckt de soetigheydt van den Goddelijken troost, ende dat ghy eens proeft dien hemelschen Nectar, dat ghy dan roept met duysent ziel-suchten die uyt uwen boesem vlieghen: Wee mij, dat mijn ballinghschap^1. hier soo langh wordt uytghetrocken! wie sal my verlossen van dit lichaem des doodts? Hoe ghenoeghelijck zijn uwe tabernakelen, ô Heere der krachten! mijne ziele beswijckt, ende smilt in het overdencken van uwe saletten! waerom en verander' ick niet in een Hert, op dat ick eens magh loopen naer de fonteyne der levende wateren? Wie sal my gheven vleughelen van een Duyve, ende ick sal vliegen ende gaen rusten? ô wanneer sal ick eens in eenen Enghel veranderen, om die hemelsche ghenuchten ende de blijdschap der Salighen te genieten! Gaet daer mijne wenschen ende begeerten, vlieght derwaerts op mijne gedachten ende ghepeysen, sit op de vleughelen der winden, snijdt door die blauwe wolcken, gaet eens daer boven genieten dat noyt ooghe ghesien en heeft, noch oore ghehoort, noch ghedaelt en is in 'smenschen ghedachten. O dat ick hadd' een ginsterken^2. van die eeuwige Sonne! ô dat ick hadd' een briseltjen

1. Gerekt, verlengd. - De volgende Schriftuuraanhalingen zijn uit het boek Job, S. Paulus, de Psalmen. Vgl. Herman Hugo S.I. Pia desideria (Antw. 1624).

2. Brijzeltje, kruimeltje.

[p. 7]

van dat Hemelsch Manna! ô dat ick hadd' een sandeken van ons. Vader-lant daer boven! ô dat ick hadd' een straeltjen van dat Goddelijcke vyer ende vlamme! O wat een beweeghinghe sou dat gheven in mijn ziele! wat een veranderinghe in mijne manieren! Ghy zijt eens ghedaelt op een Herderken, hy is verandert in eenen Koningh;^1. ghy zijt eens ghedaelt op een kleyn kindt, ende hij is gheworden eenen Rechter van twee Ouderlinghen; ghy zijt eens ghedaelt op eenen Visscher, ende hy is opghenomen tot het hooft der Kercke; ghy zijt eens ghedaelt op eene oneerlijcke Vrouwe, ende sy is gheworden de ghenuchte der Enghelen. Ende wat een kracht ende sterckte en hebt ghy aen de teere ende swacke Maeghden niet ghegheven? Ghy verweckt Catharina, datse^2. liever heeft op scherpe raders ghescheurt te zijn, als in de gheborduerde karosse van den Keyser Maximinus ghevoert te worden: ghy doet Agnes met meerdere vreught staen in't midden der vlammen, als Sardanapalus lagh op de roosen: ghy laet Barbara stellen inde ysere boeyen, ende sy is schoonder dan of-se waer behanghen met goude ketenen: Potamiena wordt in het siedende peck ghesmolten, ende haer dunckt datse met hemelschen dauw wordt overgoten: ghy doet Ursula wenschen om pijlen, Agatha om nijp-tanghen, Thecla om wilde beesten, Clara om cruycen. Maeckt, ô stercken Gheest, dat Philothea Clara magh wesen, dat sy met Ursula roept om wonden, met Thecla om bloedt-gierighe dieren; datse de voet-stappen volghe van Catharina, datse gelijck magh worden aen Barbara, datse met de kloecke Maeghden haer ziel al hebbe inden Hemel, schoon het lichaem hier noch wordt ghehouden op der aerden. O gheluckigh ende duysent-mael geluckigh, die van nu af bezeylt hebben de Have vande eeuwighe glorie! die nu zijn buyten perijckel van schip-braeck te lijden,

1. David; Daniël, XIII, 45; verder S. Petrus en Magdalena.

2. Wekt... op.

[p. 8]

die het vaste landt van hunne saligheydt al besitten! Wanneer sal ick eens sien die neghen chooren der Enghelen? wanneer sal ick eens aenschouwen die twelve geslachten van Israël? wanneer sal ick weerdigh wesen om gheluck te wenschen aen de vyerighe Apostelen, aen die vrome Martelaren om hunne Laurieren, aen die suyvere Maeghden om haere Lelien? wanneer sal ick daer boven eens gaen ghenieten die sekere gherustheydt, die gheruste stilligheydt, die stille soetigheydt, die soete gheluck-saligheydt, die gheluck-salighe eeuwigheyt, die eeuwige vrolyckheydt? O Heer! wanneer sal ick komen ende voor u aensicht verschijnen? ô Heer! wanneer sult ghy mijn ziel uyt dese levende doodt verlossen, ende tot dat onsterffelijck leven op-nemen? Soo dunckt my, ô Philothea, dat ick u hert sie vlammen, dierghelijcke ziel spraken merck ick in uwen kloecken gheest te spelen, sulcke wenschen ende suchten stiert ghy somtijdts naer den hemel. Ick weet wel, ghy zijt een wel-gheboren kindt dat anders niet en soeckt als sijne saligheyt te versekeren. Dit soo wesende, soo seggh' ick u 't ghene Christus in't hofken seyd' aen de Soldaeten: Wie soeckt ghy? Sy antwoorden: Iesum van Nazareth. Waer op Christus: Laet dese dan gaen. Soeckt ghy Iesum van Nazareth oprechtelijck, ô Philothea? Laet dan de eere, de wellusten, den pracht, de ydelheydt des wereldts, laet die vaeren: verlaet die, eer datse u verlaeten; dat is mijnen wensch, dat zijn al mijn begheerten: want waerachtigh

Wie dees wereldt verkiest,
Soo dat hy Godt verliest;
Als 't gaet op een scheyden,
Mist hy-s' alle beyden.

Hier loopt my als in den mondt, ende in de penne Gerardus a Campis. Desen hadd' een schoon huys gebouwt, ende was wel ghestoffeert, waer toe hy sijne

[p. 9]

vrienden ghenoodt heeft om dat eens te beghieten, ende naer datse lustigh gheweest waeren, heeft hy aen hen gevraeght ofter iet was dat sulck een huys ontbrack. Waer op eenen van al antwoorde jae, datter een gat was, kost hy dat stoppen, dat hy dan gheluckigh sou wesen: den welcken seyde, dat het 't gat van de deur was, daer hy doodt door sou uyt ghedraghen worden, als wanneer hy oock Vrouw' ende kinderen, goedt en bloedt, ende alle vreught der wereldt sou moeten verlaten. Welcke waerschouwinghe soo veel ghewerckt heeft in het ghemoet van Gerardus, dat hy de Wereldt met haer Ydelheyt heeft gaen versaecken. Hoe weynigh zijnder, ô Philothea, die dit eens oprecht overdencken? hoe luttel die daer naer hun leven schicken? ende nochtans den Apostel Paulus en hout niet op van ons te vermaenen? Ick seggh' u dan, ô Broeders, dat den tijdt kort is, op⁺ dat de ghene die vrouwen hebben, zijn ofser gheen en hadden; ende die weenen, ofsy niet en weenden; ende die lacchen, ofsy niet bly en waren; ende die koopen, ofsy niet en besaeten; ende die dees wereldt ghebruycken, of syse niet en ghebruyckten: want de figure ende den schijn van dese wereldt die gaet voor-by. Rolandus een wereltsch Jonghman wierde dese verganckelijckheydt oock op eenen dagh ghewaer, want 'savondts uyt een lustighe feest, ende vrolijck gheselschap t'huys komende vraeghde hy syselven: Rolandus waer is nu het banquet dat ghy vandaegh hebt ghenoten? waer zijn die leckere spijsen? waer die kostelijcke wijnen? waer is dat musieck ende instrumenten? waer die lieffelijcke stemmen? waer die aerdighe dansen? waer dat aenghenaem ende vrolijck gheselschap? is dat dan al ghepasseert? is dat al-te-mael voor by? zijn die ghenuchten soo haest al verdwenen? ô nu sie ick dat de wereldt ghelijck als op een radt schijnt te drayen ende te keeren, ende alle ghenuchten tot eenen haestigen ende onverwachten ondergangh is brengende. 'Tghene desen

+ 1 Cor. 7

[p. 10]

⁺ Rolandus heeft bevonden hadd' Ezechiel langen tijdt te voren in het schip beschreven, dat hadd' masten van Ceder-boomen, riemen van sterck eycken houdt,^1. ende eene kostelijcke campannie ende spiegel; het had zeylen van zijde, ende vlaggen van purper, ende meer andere kostelijcke toerustinghe: maer daer en was gheenen ancker aen, die het standtvastigheydt ofte versekeringhe soud' konnen gheven. Hoe wel seyt dan de Godt vreesende ziele, by David: Het is my goedt, mijnen Godt aen te hanghen,⁺ ende in mijnen Heer mijnen ancker ende hope te stellen. Die wensch ick dat altijdt u toe-vlucht magh wesen, ô Philothea, op sijne gratie hope ick dat gy voort-aen sult steunen, ende niet op het onghestadigh radt van Ydelheydt. Daer toe hebbe ick de penne in de handt ghenomen, om u in uwe aengenomen Godts-dienstigheydt te verstercken, verstercken seggh' ick, want ick sagh al dat 't ghene ick hier ghestelt hebbe op het pampier, dat dat te voren al in u hert was gheschreven, ende dat het al eerder by u waeren wercken, als by my woorden; ick bidd' u al even wel, dat ghy dit mijn Boeckxken in danck wilt ontvanghen, om wiens wille het alleen te voorschijn is ghekomen. Het sal u dienen, ten zy ick in mijne hope bedroghen wordt, tot een Preservatif teghen het lock-aes der wellusten, ende met eenen hier ende daer aen-wijsen de walghelijcke pillekens die de Wereldt soo aerdigh weet te vergulden. Ick bidd' neemt het in danck, ende vaert eeuwigh wel.

+ Ezech. 27

1. Kampanje, verheven achterboeg, en spiegel, vlak achterwand van een schip.

+ Psal. 72